De Libero Arbitrio

Ἐπειδὴ δὲ πόθος ἐστί σοι περὶ τῆς τῶν κακῶν γενέσεως ζητεῖν, ἐπὶ τὸν τούτων ἐλεύσομαι λόγον. καί σου βραχέα πυθέσθαι βούλομαι. — τὰ κακὰ πότερον οὐσίαι σοι δοκοῦσιν εἶναι ἢ ποιότητες ουσιων;

ΟΡΘΟΔ. Οὑκοῦν εἰ τὰ κακὰ ποιότητες ὑπάρχουσιν οὐσιῶν, ἡ δὲ ὕλη ἄποιος ἦν, τῶν δὲ ποιοτήτων ποιητὴν εἶπας τὸν θεὸν εἶναι, ἔσται καὶ τῶν κακῶν δημιουργὸς ὁ θεός. ὅτε τοίνυν οὑδ' οὕτως ἀναίτιον τῶν κακῶν δυνατὸν εἰπεῖν τὸν θεόν, ὕλην αὐτῷ προσάπτειν περιττὸν εἶναί μοι δοκεῖ. εἰ δέ τι πρὸς ταῦτα λέγειν ἔχεις, ἄρχου τοῦ λόγου. — εἰ μὲν ἐκ φιλονεικίας ἡμῖν ἡ ζήτησις ἐγίνετο, οὐκ ἂν δεύτερον περὶ τῶν κακῶν ἠξίουν ὁρίζεσθαι· ἐπεὶ δὲ φιλίας ἕνεκα μᾶλλον καὶ τῆς πρὸς τὸν πλησίον ὠφελείας τὴν ἐξέτασιν ποιούμεθα τῶν λόγων, ἄνωθεν περὶ τούτων ὁρίζεσθαι ἀξιῶ συγχωρεῖν.

ΟΥΑΔ. Τὴν μὲν προαίρεσιν τὴν ἐμὴν ἐκ πολλοῦ σοι φανερὰν εἶναι δοκῶ καὶ τὴν ἐν τοῖς λόγοις σπουδήν, ὅτι οὐ πιθανῶς εἰπὼν ψεῦδος νικῆσαι θέλω, ἀλλὰ δειχθῆναι τὴν ἀλήθειαν μετὰ ἀκρι- βοῦς ἐξετάσεως, καὶ σὲ δὲ οὔτω διακεῖσθαι σαφῶς ἐπίσταμαι· ὅθεν οἵῳ τρόπῳ χρώμενος νομίζεις δύνασθαι τὸ ἀληθὲς εὑρεῖν, τούτῳ χρῆσαι μηδὲν δυσωπούμενος. οὐ γὰρ σεαυτὸν ὠφελήσεις μόνον χρησάμενος τῷ κρείττονι, ἀλλὰ πάντως κἀμὲ περὶ ὧν ἀγνοῶ σαφῶς.

ΟΡΘΟΔ. Παρστῆσαί μοι δοκεῖς καὶ τὰ κακὰ οὐσίας ὑπάρχειν τινάς· οὐ γὰρ ἐκτὸς οὐσιῶν αὐτὰ ὅντα βλέπω. ἐπεὶ τοίνυν, ὠ οὑτος, καὶ τὰ κακὰ οὐσίας εἶναι λέγεις, ἀνάγκη τὸν τῆς οὐσίας ἐξετάζειν λόγον. δοκεῖ σοι τὴν οὐσίαν σωματικήν τινα σύστασιν εἶναι;

ΟΥΑΔ. Δοκεῖ.

ΟΡΘΟΔ. Ἡ δὲ σωματικὴ σύστασις αὐτὴ ἐφ’ ἑαυτῆς ὑπάρχει οὐ δεομένη τινὸς οὗ γενομένου τὸ εἶναι λήψεται;

ΟΥΑΔ. Οὕτως ἔχει.

ΟΡΘΟΔ. δοκεῖ δέ σοι τὰ κακὰ ἐνεργείας εἶναί τινος;

ΟΥΑΛ. Οὕτω μοι φαίνεται.

ΟΡΘΟΔ. Αἱ δὲ ἐνέργειαι τότε τὸ εἶναι λαμβάνουσιν, ὁπότ' ἂν ὸ ἐνεργῶν παρῇ;

ΟΥΔΔ. Οὕτως ἔχει.

ΟΡΘΟΔ. Οὐκ ὄντος δὲ τοῦ ἐνεργοῦντος, οὐδ’ ὅπερ ἐνεργεῖ ἐσται ποτέ;

ΟΥΑΛ. Οὐκ ἔσται.

ΟΡΘΟΔ. Οὑκοῦν εἰ ἠ οὐσία σωματική τίς ἐστι σύστασις, ἡ δὲ σωματικὴ σύστασις οὐ δεῖταί τινος ἐν ᾠ γενομένη τὸ εἶναι λήψεται, τὰ δὲ κακὰ ἐνέργειαι ὑπάρχουσί τινος, οἱ δὲ ἐνέργειαι δέονταί τινος ἐν ᾠ γενόμεναι τὸ εἶναι λαμβάνουσιν, οὐκ ἔσονται <αὐταὶ αἱ> οὐσίαι τὰ κακά.

εἰ δὲ οὐσίαι τὰ κακά, κακὸν δὲ ὁ φόνος, φόνος, ούσία ὁ φόνος· ἀλλὰ μὴν ὁ φόνος ἐνέργεια ὑπάρχει τινός, οὐκ ἔστιν ἄρα οὐσία ὁ φόνος. εἰ δὲ τὸν ἐνεργοῦντα οὐσίαν εἶναι θέλεις, σύμφημι κἀγώ. οἶον ἄνθρωπος ὁ φονεύς, καθ' ὃν μὲν λόγον ἄνθρωπός ἐστιν, ὑπάρχει οὐσία· ὁ δὲ φόνος ὃν ποιεῖ οὐκ ἔστιν οὐσία, ἀλλ' ἔργον τι τῆς [*](SE 1 Παραστ. »declarare« Md: παραστῆναι E Ι δοκεῖ Ε 1 i E 2 2 οὐδὲ γὰρ E | αὐτὰ] ταῦτα S Ι ἐπεὶ] to elmaze S, schwerl. las S καὶ ἐπεὶ 3 ἀνάγκη καὶ Ε 2, hinter κη konnte καὶ leicht ausfallen 4 σύστασίν τινα εἶναι Ε 1 6 αὕτη S 7 οὐ] μὴ Ε 10 Ι ov γεν.] ἐν ᾧ γενομένη wie Ζ. 18 S 9 πάλιν τὰ κακὰ S 12 παρῇ] »sein wird« S 14 δὲ] οὖν od. τοίνυν + S Ι ἐνεργεῖ] »die Ηandlung« S 11 v 17 ἡ οὐσία < S | ἐστί τις Ε 2i 17f αἱ δὲ σω- ματικαὶ συστάσεις S, da δεῖται — ἐνέργειαι in S fehlt Ι ἡ δὲ σωμ. σύστασις] αὕτη δὲ Ε 10 20 αὐταὶ αἱ] αἱ αὐταὶ fragend S: < E 21 εἰ δὲ μὴ (od. ἐστιν) S Ι οὐσία — τινός Z. 22 < S, dafür καὶ Ι οὑαία — μὴν ὁ φόνος < El 1 i Ι οὐκ vor ἔσται + S 22 ἔστιν] ἔσται S Ε 2 23 ὁ φόνος < S Ι ἐνεργοῦντα E, aber der Context für τὸν Ι οὐσίας E 2 Ι εἶναι] εἰπεῖν S Ι ἐγώ E 1i 24 ὁ tilgt Md, < vielleicht S Ι μὲν < Ε 2 Ι ἄνθρωπός 25 ὅν ποιεῖ φόνος Ε 10 Ι τι <Ε1)

λέγομεν γε τὸν ἄνθρωπον ποτὲ μὲν κακὸν διὰ τὸ φονεύειν, ποτὲ δ’ αὖ πάλιν διὰ τὸ εὐεργετεῖν ἀγαθόν. καὶ πέπλεκται ταῦτα τὰ ὀνόματα τῇ οὐσίᾳ ἐκ τῶν συμβεβηκότων αὐτῇ, ἅτινα οὐκ ἔστιν αὐτή. οὔτε γὰρ ἐστὶν φόνος ἡ οὐσία οὔτ' αὖ πάλιν ἡ] μοιχεία οὔτε τι τῶν ὁμοίων κακῶν. ἀλλ’ ὥσπερ ἀπὸ τῆς γραμματικῆς ὁ γραμματικὸς λέγεται καὶ ἀπὸ τῆς ῥητορικῆς ὁ ῥήτωρ καὶ ἀπὸ τῆς ἰατρικῆς ὁ ἰατρός, τῆς οὐσίας οὔτε ἰατρικῆς οὔσης οὔτε μὴν ῥητορικῆς οὔτε γραμματικῆς. ἀλλ’ ἀπὸ τῶν συμβεβηκότων αὐτῇ τὴν προσηγορίαν λαγβανούσης, ἀφ ὧν οὔτως, ὀνομάζεσθαι δοκεῖ, οὐδ' ὁπότερον αὐτῶν οὐσα, ὁμοίως φαίνεται καὶ ἀπὸ τῶν δοκούντων εἶναι κακῶν τὴν οὐσίαν ὄνομα προσλαμβάνειν, οὐδ’ ὁπότερον οὖσαν αὐτῶν.

καί μοι ὁμοίως ἐπινόησον, εἴ τινα ἕτερον ἀναπλάττεις ἐν τῷ νῷ τῶν κακῶν τοῖς ἀν- θρώποις αἴτιον, ὡς κἀκεῖνος, καθὸ ἐν τούτοις ἐνεργεῖ καὶ ὑποβάλ- λει ποιεῖν τὰ κακά, ἔστι καὶ αὐτὸς κακὸς ἐξ ὡν ποιεῖ. διὰ τοῦτο [*](12 vgl. De autex. 2, 2 S. 148 10) [*](S E C D Ph Ezn (C Ph D Eza von Ζ. 2 bis 4 an)) [*](1 μὲν <Ε10 2 δ’ las schwerl. S nicht Ι τὸ < E 10 Ι καὶ πέπλεκται] es be- ginnen C Bl. 234 v (Holl Nr. 432, 7). Ph 305b, 35 Ι καὶ < Ph: ἀλλὰ καὶ S: οὕτως + Ι προσπλέκεται E, πεπλ. ἄρα Ph, πέπλ. od. προσπλ. S: Jh vergleicht Plat. Soph. 240 C πεπλέχθαι συμπλοκὴν mit d. Dativ 2f τὰ ὀνόμ. ταῦτα Ph 3 ἐκ τῶν συμβ.] es beginnt D 160, 7 Ι αὐτῇ ἐστι ταῦτα πάντα D Ι ἅτινα — αὐτή αὐτή D Ph Ι αὔτη Ε 1, αὐτῆ C: οὐσία S 4 οὔτε γὰρ] es beginnt Ezn Z. 426 Ι ὁ vor φό- νος + Ph Ι φόνος ἐστὶν E Ι ἡ vor οὐσία < D Ι οὔτ’ αὖ — μοιχεία < οὔτ' αὖ] οὔτε D Ι πάλιν ὴ < Ε 10 Ι μοιχ.] »ist eine Substanz« 5 ὁμοίως (od. οὔτως: ἄλλων Ph) κακὸν w. e. seh. S Ι ἀλλ’ ὥσπερ — οὖ- σαν αὐτῶν Ζ. 11 umschreibt Ph Ι ὥσπερ] ὡς C Ι ὁ γραμματικὸς — ἰατρ. οὔσης Ζ. 7 < D (nicht D r) Ι ὁ ἰατρὸς ἀπὸ τῆς ἰατρικῆς S 7 οὔτε — »und diese nicht etwa Substanzen sind« Ezn | οὔτε ἰατρ. — οὐδέν τι τούτων οὔσης Ε 10 Ι μὴν < D Ε 2 S Ι ῥητορ. οὔσης D Ι ῥητορ. C ὔτε γραμματικῆς < D (nicht D r) 8 συμβεβ. S 12 | αὐτῇ < Ε 10 Ι Ι τὰς προσηγορίας S Ι ἀφ’ — οὖσα Ζ. 9 < Ezn 9 αὐτῶν οὖσαν Ε 10 αὐτῶν Ε 1 i Ι ὸμοίως — αἰτῶν Ζ. 11 ürzer Ezn 10 τῶν < C 11 νειν C Ι καί μοι — διὰ τοῦτο γὰρ Ζ. 14f < D Ι καὶ — ἐπινόησον Ζ. llf < Ι μοι < C E 2 Ι ὁμοίως etc.] wieder Ph 306a, 1 12 εἴτε Ε 1i | τινα] Ph Ι ἀναπλ.] »sie . . annehmen als« Ezn Ι τῶν κακῶν — κακά Ζ. 14 und Anreizer . ., welcher . . bringt« Ezn Ι τῶν < Ph — ὐποβάλλει Ζ. 13f] ὡς κακεῖνο κακὸν κἀκεῖνος κακὸς Pha 2. Hd.) ἐν τῷ τούτοις ἐνεργεῖν καὶ ὑποβάλλειν Ph Ι ὡς κἀκεῖνος < Ezn Ι ὡς] ὃς C Ι καθὸ — κἀ- κεῖνος S. 168,1 < Ε 2 14 ἔστι γὰρ Ph Ι ἔστι — ποιητής S. 168, 1 kürzer Ezn)

εἰ γὰρ αὐτὸν ὐπάρχειν εἴποιμεν ἂν ποιεῖ, ποιεῖ δὲ φόνους καὶ μοιχείας καὶ κλοπὰς κοὶ ὄσα τούτοις ὅμοια, αὑτὸς ἔσται ταῦτα. εἰ δὲ ταῦτ’ ἐστιν αὐτός, ταῦτα δ' ὅτε γίνεται τὴν σύστασιν ἔχει, οὐ γινόμενα δὲ καὶ τοῦ εἶναι παύεται, γίνεται δὲ ταῦτα πρὸς ἀνθρώπων, ἔσονται τούτων οἱ ἄνθρωποι ποιηταὶ καὶ τοῦ εἶναι καὶ τοῦ μηκέτι εἶναι αἴτιοι.

εἰ δὲ ταῦτα αὐτοῦ ἐνεργείας εἶναι φῄς, ἐξ ὡν ποιεῖ τὸ κακὸς εἶναι ἔχει, οὐκ ἐξ ὦν έστιν οὐσία. κακὸν δὲ εἴπομεν λέγεσθαι ἀπὸ τῶν συμβεβηκότων τῇ

οὐσίᾳ, ἅτινα οὐκ ἔστιν ἡ οὐσία, ὡς ἀπὸ τῆς ἰατρικῆς ὁ ἰατρός. εἰ δὲ ἐξ ὡν ἐνεργεῖ κακὸς ὑπάρχει κακός, ἃ δὲ ἐνεργεῖ ἀρχὴν τοῦ εἶναι λαμβάνει, ἤρξατο κἀκεῖνος εἶναι κακός, ἤρξατο δὲ καὶ ταυτὶ τὰ κακά. εἱ δὲ οὕτως ἔχει, οὐκ ἔσται ἀνάρχως κακός, οὐδ’ ἀγένητα τὰ κακά, τῷ γενητὰ πρὸς αὐτοῦ εἶναι φάναι.