Historia ecclesiastica (fragmenta ap. Photium)
Philostorgius
Philostorgius. Kirchengeschichte. Bidez, Josef, editor. Leipzig: Hinrich, 1913.
3. Ὂτι τὸν Ἄρειον ἐν τῷ θεομαχεῖν κατὰ τοῦ υἱοῦ ὑπερθειάζων, ἀτόποις ἐνέχεσθαί φησι διότι ἄγνωστόν τε τὸν θεὸν καὶ ἀκατάληπτον πανταχοῦ καὶ ἀνεννόητον εἰσηγεῖται· καὶ οὐκ ἀνθρώποις μόνοις, εὂ κακὸν μετριώτερον ἴσως, ἀλλὰ καὶ αὐτῷ τῷ μονογενεῖ υἱῷ τοῦ θεοῦ. καὶ πρὸς ταύτην φησὶ τὴν ἀτοπίαν κατ’ ἐκεῖνο καιροῦ μὴ Ἄρειον μόνον, ἀλλὰ καὶ τοὺς πλείους αὐτῶν συναπενεχθῆναι. πλὴν γὰρ Σεκούνδου καὶ Θεωνᾶ, καὶ τῶν Λουκιανοῦ τοῦ μάρτυρος μαθητῶν, Λεοντίου τε καὶ Ἀντωνίου καὶ τοῦ Νικομηδείας Εὐσεβίου, τὸ ἄλλο τῆς ἀσεβείας σύνταγμα πρὸς ταύτην ἀπορρυῆναι τὴν δόξαν.
[*](4. Ὄτι φησὶ τὸν Κωνσταντῖνον ἀνελεῖν τὸν ἴδιον παῖδα Πρί-)[*](— S. 17, 2 vgl. Zonar. XIII 2, —41, Synopsis 48, 10. Patria Constantinop. II 93 S. 200, 8 Preger. Scholion bei Georg. Monach. 428 Muralt. Chronic. Paschal. a. 325 S. 525, 17)[*](3 ob πανταχῆ? | ἐσηγεῖται ed. | 6 αὐτῷ Val. | 8 εὐσεβείου B 10 f πρίσκον B in Κρίσπον verbessert Gothofred., der Fehler ist äufig [s. unt. die Artemii Passio S. 15, 24, Suidas s. v. Κρίσκης (=Zosim. II 29, 2) u. Euseb. Cod. R H. E. X 9, 6], schwerlich von Photius, sicher nicht von Philostorgius gemacht 4a. Vita Constantini Cod. Angelic. A f. 23 [Franchi de Cav. 95; s. ob. S. 13, 31]: Κρίσπος δὲ ὁ πρεσβύτατος τῶν κωνσταντίνου υἱῶν ἐκ τῆς γενόμενος γενόμενος αὐτῷ θυγατρός, ὑποβασιλεύων τε τῷ πατρὶ τὴν γὰρ τοῦ Καίσαρος εἶχε τιμὴν) καὶ λαμπρὰ κατὰ τοὺς πολεμίους ἔργα ἀποδεικνύμενος, ὑπ' αὐτῷ τῷ τῆς ὥρας ἄνθει, τῷ)[*](19ff vgl. Zosim. II 29, 2)[*](22 πολεμίουσ A, man erwartet πολέμους)4b. Artemii Passio 43 [Julians Rede]: Ὁ γὰρ Κωνστντῖνος, ὡς καὶ αὐτὸς ἐπίστασαι, εὐεξαπάτηος ἀνδρῶν ἀμαθής τε καὶ ἀνόητος εὑρεθείς, περὶ τὴν θρησκείαν ἐνεωτέρισεν, καὶ τοὺς Ῥωμαίων νόμους ἐξαθετήσας, ἐπὶ τὸν Χριστιανισμὸν ἐξέκλινε, τὰς ἀνοσίους αὐτοῦ
[*](25—28 vgl. Ammian. Marcellin. XXI 10,8)[*](25 κωνστάντιοσ P | 26 äre εὐεξαπατητότατος zu schreiben? | ἀνδρῶν — τε καὶ] ὑπῆρχεν ἀνδρῶν καὶ ἀμαθὴσ καὶ P | 28 ff vgl. ebd. § 34: Καὶ ὁ Παραβάτης· » Ἀλλὰ Κωνσταντῖνος, οἰκτρότατοι, νεωτερίσας διὰ τὰς προσπεσούσας αὐτῷ ἀνοσιουργίας ἀπέστη τῶν θεῶν, ὑφ’ ὑμῶν τῶν Γαλιλαίων ἐξατατηθείς«. Hatte Philostorgius die heidnische Version [vgl. Zosim. 11 29 u. Sozomen. I 5] der Bekerhrung Konstantins erwähnt? Vgl. oben S. 7,12)σκον, διαβολαῖς τῆς μητρυιᾶς συναρπασθέντα· κἀκείνην δὲ πάλιν [*](Phot.) 1 μητρυᾶς Β
ἑξῆς ἐνιαυτῷ μετὰ τὴν γενομένην ἐν τῇ Νικαίᾳ σύνοδον ἀθρόως Vit. c. εἰπεῖν ἐτελεύτησεν. οἱ δὲ τῆς αἱρέσεως καὶ δυσσεβείας ἀνάμεστοι παρὰ τοῦ πατρὸς αὐτὸν τὸ τοῦ βίου τέλος εὑρεῖν 〈φασιν〉, ὡς καὶ τοὺς λόγους ὡς λίαν ὄντας ψευδεῖς, δίκαιον ἤν τῷ ὄντι παραλιπεῖν· ἀλλ' ἐπεὶ πάσας τὰς τῶν πάλοι φημιζομένας δόξας ἀναράφειν διὰ πάσης ἐθέμην σπουδῆς, καλὸν καὶ ταύτην τῷ μετὰ χεῖρας λόγῷ συνθεῖναι, οὐχὶ πρὸς πίστωσιν μᾶλλον ὂσον πρὸς ἔλεγχον τῶν τὰ λέγειν λέγειν προαιρουμένων. φασὶν γὰρ τῷ Κρίσπῳ τὴν μητρυιὰν Θαῦσταν τὴν αἰτίαν τοῦ φόνου διὰ μανίας ἐρωτικῆς παρασχεῖν. εἰς ἔρωτα γὰρ αὕτη τοῦ νέου πεσοῦσα καὶ ἤδη νικωμένη τῷ πάθει, πρῶτα μὲν ποικίλοις αὐτὸν ἐξεκώτιλλε λόγοιο εἰς τὴν ὁμιλίαν ὑπαγομένη· ἐπεὶ δ’ ἐκεῖνος ἀποστρόφως τε παντάπασιν εἶχεν μηδὲ πρὸς μόνην καρτερῶν τὴν μνήμην, καὶ δῆλος ἠν οὐδαμῶς πεισθησόμενος, ἐνταῦθα ἤδη πυρπολουμένη τοῖς πόθοις ἡ γυνὴ καὶ οὐκ ἔχουσα ἥτις
[*](3 τῇ > Franchi | 5 αὐτὸν> #x003C;φασιν> Franchi | #x003C;φασιν> Franchi | 9 πίστωσιν, στ aus πτ corr, A | 11 φαύσταν A | διὰ μανίανἐρωτικὴν äre wohl besser; vgl. Zonar.: τούτῳ τῷ Κρίσπῳ) ἡ μητρυιὰ Θαῦστα ἐπιμανεῖσα ἐρωτικῶς | 13 ἐπαγομένη Franchi)δεδιττόμενος, δεδιττόμενος. καὶ ὅτι οἱ θεοὶ αὐτὸν ἀπεβουκόλησαν ὡς [*](Art. P.) ἐξάγιστον καὶ τῆς αὐτῶν θρησκείας ἀνάξιον, αἲματος ὁμογνίου γενόμενον ἔμπλεων· τούς τε γὰρ ἀδελφοὺς ἀπέκτεινε μηδὲν πράξαντας ἄτοπον, καὶ τὴν γυναῖκα Θαῦσταν κοὶ τὸν αυτοῦ υἱὸν Πρίσκον τὸν χρηστόν τε καὶ ἀγαθὸν τυγχάνοντα. τυγχάνοντα. ταῦτα τοίνυν τὰ ἀνοσιουργήματα μυσαχθέντες οἱ θεοὶ τοῦτον ἀπεβουκόλησαν καὶ τῆς ἱερᾶς αἰ,τῶν καὶ παναγεστάτης θρησκείας πόρρω που καὶ μακρὰν ἀπεπλάνησαν, καὶ σπέρμα τὸ ἐναγὲς αὐτοῦ καὶ παμμίαρον καὶ γένος ὅλον ἐξ ἀνθρώπων ἠφάνισαν. Ebd. 45 [Artemius' Antwort]: Ὄτι δὲ τὸν μακάριον Κωνσταντῖνον τὸν πάντων βασιλέων ὑπέρτερον καὶ τὸ τούτου γένος ἐξεμυκτήρισας, ἐχθρὸν τοῖς σοῖς ἀποκαλέσας θεοῖς καὶ μανιώδη καὶ φόνου μεστόν, τοῦ τε ὁμογνίου ἀνάπλεων οἲματος, ταῦτά σοι ὑπὲρ ἐκείνου ἀπολογήσομαι ὅτι μᾶλλον ὁ σὸς πατὴρ Κων [*](23 ἔμπλεονPRSVT | τούς τε γὰρ ἀδελφοὺς ἀπέκτεινε, über diesen Irrtum s.S. 28,Anm.zu2f | γὰρ >Μ | 24 u. S. φαύσταν R | 25 τε > T | Τ | 28 ἀπεπλάνησεν Τ | 29ff im § 45, S fehlt | 31 ἐξεμυκτήρισας — 32 αἵματος] ἐκάκισασ ἐχθρὸν καὶ ἀπόπτυστον τοῖσ σοῖσ ἀποκαλέσασ θεοῖσ· προσέτι δὲ καὶ μανιώδη καὶ φωνικὸν T Symeon | 32 ἀνάπλεον V)
Ἀλλ' οὐκ ἐφύπνωσεν ἡ δίκη τῷ πάθει· περιῆλθεν γὰρ πρὸς τὴν μητρυιὰν τιμωρία προσήκουσα. ἡ μὲν γὰρ εἰς ἐπιθυμίαν αὖθίς τινος τῶν τοῦ βασιλέως προδρόμων, οὕς κοὐρσωρας εἰώθασιν οἱ Ῥωμαῖοι καλεῖν, ἀφικομένη καὶ ἁλοῦσα τῇ πράξει, διαφθείρεται πρὸς τοῦ αὐτῆς ἐντειλαμένου ἐντειλαμένου τοῖς αὐτῆς εὐνούχοις ἐκ τἀφανοῦς, ἐπειδὰν εἰς βαλανεῖον ἀφίκηται, περὶ δὴ τὴν θεραπείαν αὐτῆς καὶ ἀναινομένης ἔνδον πλείω διελκύσαι χρόνον, κατὰ ἀλλήλους ἀλλήλους διαναπαύντας, ἔστ' ἂν ἂν ὑπὸ τοῦ πνίγους λιποθυμήσειεν ἡ γυνή· κἄπειτ ἐξαγαγεῖν αὐτὴν ἢδη τὰς ἐσχάτας ἒλκουσαν ἀναπνοάς, κοπτομένους δῆθεν ὡς οὐ κατ' ἐπιβουλὴν μᾶλλον ἢ κατὰ τὴν τοῦ λουτροῦ περι-
[*](5 [μὴ] Bidez | 9 φθαρεὶς Franchi | 17 μητρυὰν A | 18 κύρσωρας Franchi)[*](Art.P.)στάντοις καὶ οἱ τούτου ἀδελφοὶ προκατῆρξαν τοῦ ἀδιλήματος, φαρμακον αὐτῷ δηλητήροιν κερασάμενοι καὶ θάνατον ὀλέθροιν προξενήσαντες, μηδὲν πρὸς αὐτοῦ πεπονδότες ἄνδικον. ἐκεῖνος δὲ τὴν γυναῖκα Θαῦσταν καὶ πάνυ δικαίως ἀπέκτεινεν, ὡς μιμησαμένην τὴν πάλαι Θαίδραν καὶ διαβαλοῦσαν τὸν τούτου υἱὸν Πρίσκον ὡς ἐρωτικῶς αὐτῇ διακείμενον καί τι πρὸς βίαν ἐπίχειροῦντα, καθάπερ κἀκείνη τὸν τοῦ Θησέως Ἰππόλυτον· καὶ δὴ κατὰ τοὺς τῆς φύσεως νόμους [*](28 f vgl. unt. II 16, S. 26) [*](28 τούτου] αὐτοῦ T Symeon | 30 ἐκείνοισ P | 31 μιμησαμένη τὸν πάλαι φέδραν P | 32 φαιδρὰν R | 34 τοῦ θήσεωσ ἱππόλυτ R)
6. Ὄτι τοὺς ἐνδοτάτω Ἰνδούς, ὂσοι Χριστὸν ἔμαθον τιμᾶν ἐκ τῆς Βαρθολομαίου τοῦ ἀποστόλου διδασκαλίας, τὸ ἑτεροούσιον πρεσβεύειν ὁ δυσσεβής φησι. καὶ τὸν Θεόφιλον εἰσἀγεο τὸν Ἰνδὸν τὸ τοιοῦτον ἀσπαζόμενου φρόνημα, παραγενέσθαι τε εἰς αὐτοὺς καὶ τὴν αὐτῶν ἐκδιηγεῖσθαι δόξαν. τὸ δὲ τῶν Ἰνδῶν ἔθνος τοῦτο Σάβας μὲν πάλαι ἀπὸ τῆς Σαβᾶ μητροπόλεως, τὰ νῦν δὲ Ὁμηρίτας καλεῖσθα.
7. Ὂτι μετὰ τρεῖς ὂλους ἐνιαυτοὺς φησιν Εὐσέβιον καὶ Μάριν [*](3 ff vgl. Sozomen. VI 37, 11. Socrat. IV 33, 6. Passio S. Nicetae Gothi 3 PG 115, 708 A — 10 vgl. Jordan. Get. 267 — 21 ff vgl. Sozomen. II 32, 7f 1 ob ἐπίσκοπος? | 4 αὐτῶν Val. αὐτὴν B | 11 φίλον aus φίλω corr. B 25 | 19 Σάβας Bidez σάβαι B, ob Σαβαίους wie uat. S. 32, 11 u. S. 33 f? | 20 Σαβᾶ] Σάβα ed. | ὁμηρίτασ, ασ kaum deutlich, B ὁμηρίτασ M) [*](6α. [zu Z. 17] Scholion bei Theodoret H. E. II 28, 3 Cod. L f. ν: Οὖτός ἐστι, ὡς οἶμαι, ὁ Θεόφιλος ὁ παρὰ Θιλοστοργίου Ἰνδὸς ἐπονομαζόμενος. 30 7a. Nicetas Tbesaur. V 8-9 PG 139, 1369 B 12 [unmittelbar nach προσέτξε ob. S. 12, 27]: Metd δὲ rpelt; ὄλους ἐνιαυτοὺς ἐψηφίσατο 31 was Nicetas vorher Cap. 4 Col. 1365 D von einer arianischen Synode erzÄhlt καὶ κροτήσας Εὐσέβιος ἐν Νικομηδείᾳ σύνοδον διακοσίων καὶ πεντήκοντα συνεληλυθότων ἐπισκόπων), ist eine ürliche Contamination dieser Philostorgiusstelle mit Sozomen. I 15, 10)
8. Ὄτι περὶ Ἀγαπητοῦ τοῦ συναιρεσιώτου, ὂς καὶ ἐκ καταλόγου στρατιωτικοῦ πρεσβύτερός τε κατέστη παρὰ τῶν ὁμοφρόνων καὶ Συ- [*](5 ff vgl. Theodoret H. E. I 21, 5f — 11-S. 20, 5 vgl. Vita Agapiti, Varia graeca ed. Papadopoulos-Kerameus S. 114 ff. Synax. 473, 25. Socrat. VII 3 15 7 φυγὴν > Val. | 12 f Συνάδων = Suidas Sa, ἐν Συνάδῳ (in Synnada Cass.) Socrat., Συνάου Synax., Συναός Vita Agapiti (aber im Titel συναῶν Cod. A)) (näml. ὁ Κωνστντῖνος) καὶ τοῖς περὶ Εὐσέβιον κάθοδον. καὶ δὴ τῶν Γαλλιῶν ἐπανελθόντες σύνοδον πεντήκοντα καὶ διακοσίων ἐπισκόπων ἐν Νικομηδείᾳ συνεστήσαντο καὶ ἀπεκήρυξαν Ἀλέξανδρον καὶ τοὺς τὸ ὁμοούσιον κηρύττοντας ἅπαντας.
[*](19 nach συνεστήσαντο ein Raum von 10 Buchstaben leergelassen in V (nicht in LP), woher Ζ. 17 vor καὶ δὴ in der Nicetasvulgata fehlerhaft eine Capitelteilung 7b. [zu Ζ. 5 ff] Nicetas Thesaur. V 9 PG 139, 1370 B: Χειροτονοῦσιν οὖν ἀντὶ Εὐσταθίου Ἀρειανόν τινα· ὡς μὲν ὁ Μοψουστάς 25 φησίν [+ θεόδωροσ Ls], οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ Σωκράτης [II 9, 5] καὶ Σωζομενός ΙΙ 19, 6], Εὐφρόνιον τοὔνομα· ὡς δὲ Θεοδώριτος [H. E. 1 22, 1] καὶ Θεοφάνης ὁ κρονογράφος [S. 29, 26 de Boor], Εὐλάλιον· ὡς δέ φησι μόνος Θιλοστόργιος ἐν τῷ δευτέρῳ τῆς ἱστορίας λόγῳ, Παυλῖνον ἀπὸ Τύρου μετατιθιέασιν εἰς Ἀντιόχειαν [Philostorgius hatte also 30 die Wahl des Paulinus als Nachfolger des Eustathius hier ähnt].)8a. Suidas s. v. Ἀγαπητός· ἐπίσκοπος Συνάδων, ὂν ἐν ἐπαίνω πολλῷ τίθεται Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου, καὶ θαυμάτων αὐτοῦ ἐξαισίων [*](8a fehlt in V | 31 ἐπίσκοπος Συνάδων > Tu | ἐν > S | Εὐσέβιος] εὐσέβιοσ ποιεῖται S | Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου Suidas . . . posuit pro « Val. 2)
9. Ὅτι Κωνσταντῖνόν φησιν ὀκτὼ καὶ εἰκοστῷ ἔτει τῆς βασιλείας αὐτοῦ τὸ Βυζάντιον εἰς Κωνσταντινούπολιν μετασκευάσαι, καὶ [*](* 6—S. 22, 2 Niceph. H. E. VIII 4 PG 146, 20 CD) [*](2 ἀναστῆναι ed. | 6 ὀκτὼ B ὀγδόῳ ed.; Irrtum nicht Philostorgius zuzuschreiben, s. unt. Ζ. 19) [*](Suid.)μνήμην ποιεῖται, ὀρῶν μεταστάσεις καὶ ποταμῶν, καὶ νεκρῶν ἐγέρσεις. καὶ ὅτι στρατιώτην ὄντα ἐβουλήθη Μαξιμῖνος ὡς, Χριστιανὸν ἀποκτεῖναι διὰ τὸ πυνθάνεσθαι πολλοὺς τὰ πρὸς αὐτοῦ τελούμενα ὑπεραγαμένους.
[*](11 μεταστάσεις] μετάγων S, μεταστάσεις <λέγων>? Bernhardy | καὶ2 > Ε | ἐγέρσεων S | 12 καὶ ὅτι] τοῦτον S | μάξιμοσ S | 13 πυνθάνεσθαι] μανθάνειν SB μὴ μανθάνειν, μὴ expungiert, E | πρὸς] παρ᾿ SBE)9a. Vita Constantini Cod. Angelic. A f. 25r [Franchi de’ Cav. 97 s. ob. S. 17, 33]: Oὗτος ὁ Κωνσταντῖνος ἤδη πέμπτου καὶ εἰκοστοῦ τῆς αὐτοῦ βασιλείας ἐπιβὰς ἔτους, ὑπατευόντων ἐκεῖνον τὸν ἐνιαυτὸν Γαλλικανοῦ καὶ Συμμάχου, πόλιν ἠβουλήθη κτίσασθαι μεγάλην, μνημεῖον τῆς ἑαυτοῦ βασιλείας καὶ δόξης τοῖς ἐπιrινομένοις [folgt Exe. Tripart. = Polyd. 268, 5—11. Theophan. 23, 22—27. Bios di Costantino ed. Guidi Rendic. Accad. Lincei 1907 S. 336, 15—19]. Ebd. f. 25v: Τὴν τοίνυν Θρᾴκην Κωνσταντῖνος καταλαβὼν ἐς τὰ μάλιστα δὴ τότε εὐθηνουμένην, καὶ τὸ Βυζάντιον καταμαθὼν ὡς ἄριστα γῆς τε καὶ θαλάττης ἔχοι, ἱδρύθη δὴ ἐνταῦθα· καὶ τὸν αὐχένα τῆς χερρονήσου διαλαβών (χερρόνησος γάρ ἐστι τὸ χωρίον), ἐτείχιζεν ἐκ θαλάττης εἰς θάλατταν, ἐντὸς τά τε προάστεια καὶ τοὺς πλησίον λόφους ποιούμενος, ὡς τῆς κτιζομένης πόλεως διὰ πλάτους περιβολὴν μοῖραν εἶναι μικρὰν τὴν ἀρχαίαν πόλιν. ἔνθα γὰρ νῦν ὁ πορφυροῦς καὶ μέγας ἐστὶ κίων ἑστὼς ὁ τὸν αὐτοῦ κολοττὸν φέρων,
[*](19 ff vgl. Chronic. Paschal. a. 330 — 25 ff vgl. Zonar. XIII 3, 11. Bios di Costantino ed. Guidi S. 336, 20. Zosim. II 30 — 31 f vgl. Theophan. 28, 25 u. unt. 28, 4)[*](25 εἰς Franchi | 27 τε A > Franchi | δὴ Franchi δὲ A | 30 τῆσ A was Franchi verlangte | 30,31 περιβολῆς Franchi)τὸν περίβολο ὀριζόμενον βάδην τε περιιέναι, τὸ δόρυ τῇ χειρὶ [*](phot.) φέροντα· ἐπεὶ δὲ τοῖς ἐπομἐνοις ἐδόκει νεῖζον ἢ προσῆκε τὸ μέτρον ἐκτείνειν, προσελθεῖν τε αὐτῷ τινα καὶ διαπυνθάνεσθαι· »ἔως που, δέσποτα;« τὸν δὲ ἀποκρινάμενον διαρρήδην φαναι· »ἕως ἂν ὁ ἔμπροσθέν μου στῇ«, ἐπίδηλον ποιοῦντα ὡς δύναμις αὐτοῦ τις οὐρανία προηγοῖτο, τοῦ πραττομένου διδάσκαλος. ἱδρυσάμενον
[*](1 ob <καὶ> τὸ δόρυ? s. unt. Ζ. 15f | 6 προηγεῖτο B προηγεῖτο Cod. Nic. | ἱδρυσάμενον Val. ἱδρυσάμενοσ B)ἐμτεῦθεν τὴν ἀρχὴν ποιησάμενος, τὸ λοιπὸν ἅπαν ἐπί τε ἑκατέραν [*](vit. c.) θάλατταν καὶ τὴν μεσόγειον ἁπλούμενον τῆς ἑαυτοῦ παλάμης καὶ δυνάμεως ἐξήνυσεν ἔργον.
Ἀκήκοα δὲ ἔγωγε καὶ τοῦτο τῶν πρεσβυτάτων καὶ ἀξιολόγων διηγουμένων ὡς ὁ Κωνσταντῖνος, ὁπηνίκα τὰς πύλας ὁριούμενος τοῦ τείχους ἡγεῖτο τῶν ἑπομένων ἀφ’ οὗ μέτρου τὸν περίβολον ἔδει τὴν ἐργασίαν λαβεῖν, ᾔει τὸ πρόσω βάδην τε χωρῶν καὶ τὸ δόρυ τῇ χειρὶ φέρων. ὡς δὲ πρῶτον ὑπερβὰς λόφον ἐπὶ δεύτερον ᾔει, καὶ τοῦτον ὑπερελθὼν ἔτι τὸ πρόσω προὔβαινε μείζον μῆκος διαμετρούμενος ἢ τοῖς ἀκολουθοῦσιν ἐφαίνετο μετρίως ἔχειν, προσελθών <τις> ἀπὸ τῶν παρρησίαν πρὸς αὐτὸν ἀγόντων ἤρετο· »ἕως ποῦ, δέσποτα;« ὁ δὲ διαρρήδην ἀποκρινάμενος· »ἕως ἄν, ἔφη, ὁ ἔμπροσθέν μου στῇ«, ὡς γενέσθαι σαφές ὅτι ἀγγέλων τις ἐῴκει προπορεύσσθαι τὰ μέτρα παραδώσαν, ὡς πάνυ γε δὴ θεῷ κεχαρισμένως τῆς πόλεως ταύτης οἰκιζομένης, οὐκ ἔλαττον ἢ τὸ πάλαι τῆς Ἱερουσαλήμ· καὶ γὰρ καὶ ἤμελλε κἀνταῦθα κοινὸν συστήσασθαι πρυτανεῖον εὐσεβείας. ἕως γοῦν ὅποι τὸ φαινόμενον εἶδος χωροῦν ἔπειτα ἔστη καὶ διαλυθὲν ἦν ἀφανές, ἐκεῖ καὶ ὁ
[*](12 πρεσβυτέρων Franchi | 17 eri ἔτι τὸ πρόσω vgl. unt. S. 73, 24 | μεῖζον Bidez μείζω A | 19 (τις> Franchi | 22 μέτρ///α A | 24 ἤ Franchi ἦν A | ἔμελλε Franchi | 25 συστήσεσθαι Franchi | 20 ἀφανὲσ A, nicht ἀφανεὶσ wie Franchi gelesen hat)[zu Ζ. ff] Vgl. Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως III 10 = Scriptores originum Cpl. rec. Preger 217, 9: Ὅτι μέλλων κτίσαι πόλιν ὁ μέγας Κωνσταντῖνος, ὁφείλων πῆξαι τὸ θεμέλιον και καταμετρῆσαι τὴν πόλιν, πεζὸς ἐξῆλθεν μετὰ τῶν μεγιστάνων αὐτοῦ· καὶ ἐλθὼν εἰς τὸν Φόρον λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἄρχοντες· »ποίησον τέλος τοῦ τείχους«. ἐκεῖνος δὲ ἔξη· »ἕως οὗ στῇ ὁ προαγωγός μου, οὐ μὴ) στήσω τὸ θεμέλοιν«. μόνος γὰρ ἐκεῖνος ἑώρα τὸν ἄγγελον. ἀπελθὼν δὲ μέχρι τοῦ Ἐξακιονίου πεζὸς μετὰ πάσης τῆς συγκλήτου, ἐκεῖσε ἐθεάσατο τὸν ἄγγελον τὴν ῥομφαίαν αὐτοῦ πἠξαντα, μηνύοντα ἕως ἐκεῖ στῆναι αὐτόν. καὶ διὰ τοῦτο ἔπηξεν ἐκεῖσε τὸ τεῖχος.
[*](32—39 = Scholion bei Georg. Monach. S. 427 Μuralt)δὲ τὴν πόλιν Ἄλμα 'Ρώμαν ὀνομάσαι, ὃ δηλοῖ τῇ 'Ρωμαΐδι γλώττῃ τὴν ἔνδοξον· καὶ βουήν τε σύγκλητον τάξασθαι σιτηρεσίου δαπάνην αὐταρκεστάτην διανεῖμαι τοῖς οἰκήτορσι, καὶ τὸν ἄλλον ἐν αὐτῇ τῆς πολιτείας πολυτελῶς κόσμον καταστήσασθαι, ὡς ἀρκεῖν εἰς, ἀντίπαλον κλέος τῇ προτέρᾳ 'Ρώμῃ.
10. Τελευτήσαντος δὲ τοῦ ταύτης τῆς πόλεως ἀρχιερέως Ἀλεξάνδρου, τὸν Νικομηδείας φησὶν Εὐσέβιον εἰς τὸν τῆς νεοκτίστου πόλεως ἀρχιερατικὸν μεταστῆσαι θρόνον.
11. Ὅτι τὸ δυσσεβὲς οὗτος τοῦ ψεύσους ὄργανον, Ἀλεξάνδρου τοῦ Ἀλεξανδρείας τελευτήσαντος καὶ ψήφων ἄλλων ἐπ' ἄλλους φερομένων, καὶ χρόνου τινὸς ἐπὶ τοῦτο παρατεινομένου, τὸν θεῖον Ἀθανάσιόν φησι περὶ δείλην ὁψίαν εἰς τὴν Διονυσίου καλουμένην ἐκκλησίαν εἰσπηδήσαντα, καὶ δύο τινὰς τῶν Αἰγυπτίων ἐπισκόπων
[*](6—8 vgl. Theodoret H. E. I 19, 1—2. Alexand. Monach. Invent. PG 87, 4065 A 9. Theophan. 32, 28 — 9 ff vgl. Sozomen. II 17, 4 u. 25, 6. Athanas. Apol. c. Arianes 6. Socrat. I 23, 3)[*](* 2—4 Niceph. H. E. ebd. 20 Β)[*](1 ῥώμαν B Nic. wohl in 'Ρώμα wie unt. Ζ. 27 zu ändern, 'Ρώμην ed. | 4 πολιτελῶσ B | 8 μεταστῆσαι B in μεταστῆναι wohl zu corrigieren; Constantin war gestorben; s. unt. S. 27 f; wir können leider nicht wissen, ob Philostorgius die Arianische Erzählung [Sozomen. III 3, 1] über Paulus’ Ränke erwähnt hatte | 11 »malim ἐπὶ τούτῳ« Val. | 13 ἐσπηδήσαντα ed.)[*](Vit.c.)Κωνσταντῖνος παραγενόμενος τὸ δόρυ τε ἐπἠξατο καὶ ἔφη διαρρήδην· »ἕως ἐνταῦθα«, ἔνθα καὶ νῦν εἰσιν αἱ μεγάλαι πύλαι τῆς πόλεως.
Τὴν δὲ πόλιν κτίσας ἔνδοξον αὐτὴν ἐκάλεσε 'Ρώμην, οὕτω κατὰ τὴν τῶν Ἰταλῶν γλῶτταν »Ἄλμα 'Ρώμα« τὴν προσηγορίαν αὐτῇ θέμενος. καὶ βουλήν τε ἐν αὐτῇ σύγκλητον ἱδρύσατο καὶ σιτηρεσίου δαπάνην πολυτελεστάτην τοῖς οικήτορσι κατένειμε, καὶ τὸν ἄλλον ἐν αὐτῇ τῆς πολιτείας κατεστήυσατο κόσμον, ὡς ἀρκεῖν εἰς ἀντίπαλον κλέος τῇ προτέρᾳ 'Ρώμῃ.
[*](28 vgl. Chronic. Paschal. a. 330 S. 529, 15. Theophan. 28, 24 — 28 ff vgl. Chronic. Paschal. a. 337 S. 533, 12. Zosim. II 30ff Sozomen. II 3, 5 ff)[*](27 ἱταλῶν A | ἅλμα A)εὑρόντα τὰς πύλας τε κατὰ ὀχυρώτατον μετὰ τῶν συστασιωτῶν [*](Phot.) ἐπικλεισάμενον, οὕτω τὴν χεροτονίαν ὑπελθεῖν· τῶν χειροτονούντων πολλὰ μὲν ἀνανευόντων, τῆς δὲ προσαγομένης αὐτοῖς βίας μείζονος τῆς βουλῆς καὶ τῆς δυνάμεως γεγενημένης, τὸ δοκοῦν Ἀθανασίῳ ἐπιτελεσθῆναι. καὶ ὡς ὁ παρὼν τῶν ἐπισκόπων ἄλλος ὅμιλος διὰ τὴν τοιαύτην αἰτίαν τῷ ἀναθέματι τοῦτον παρεπέμψαντο. τὸν δὲ Ἀθανάσιον κρατυνάμενον τὰ καθ᾿ ἑαυτόν, ὡς ἀπὸ τοῦ κοινοῦ τῆς πόλεως πρὸς βασιλέα γράψαι τὴν εἰς τὴν ἀρχιερωσύνην ἀνάρρησιν αὐτοῦ. τὸν δὲ νομίσαντα κοινῆς βουλῆς εἶναι τὸ γράμμα. ἐπιψηφίσαι τὴν κατοχὴν τοῦ θρόνου.
Ὕστερον δὲ μαθόντα τὰ πεπραγμένα, εἰς Τύρον τῆς Φοινίκης αὐτὸν ἐξαποστεῖλαι, τῷ ἐκεῖσε συνεδρίῳ λόγον ὧν ἔδρασεν δώσοντα. καὶ μόλις μὲν οὖν εἶξαι ταῖς βασιλείοις ἀπειλαῖς τὸν Ἀθανάσιον. εἴξαντα δ᾿ οὖν καὶ παραγενόμενον εἰς Τύρον τὴν μὲν δίκην οὐκ εἰσέρχεσθαι· γύναιον δέ τι μισθωσάμενον ἑταιρικόν, ἤδη τῷ τῆς γαστρὸς ὄγκῳ τὴν ἀκολασίαν στηλιτεῦον, ἐπαφεῖναι διαμηχανᾶσθαι τῷ Εὐσεβίῳ, ὃς τοῦ ἐκεῖσε συνεδρίου κορυφαῖος ἐνομίξετο· τῷ διὰ τὴν συκοφαντίαν ὡς εἰκός, ἐμπεσόντι θορύβῳ καὶ ταράχῳ τήν τε δικην ὑπεκκλέψαι καὶ τὴν κρίσιν ἐκφυγεῖν διανοούμενον.
Φωραθῆναι δὲ τὴν συσκευὴν ὁ τοῦ ψεύδους φίλος ἀναγράφει δι᾿ ἧς μεθόδου φασὶν οἱ εὐσεβεῖς τὸ κατὰ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου μισθωθὲν παρὰ τῶν δυσσεβῶν πορνίδιον διελεγχθῆναι. τὸν μὲν γὰρ Εὐσέβιον διαπυνθάνεσθαι τῆς ἑταρίδος εὶ γινώσκει αὐτῆς τὸν φρορέα· τῆς δὲ καὶ μάλα διατεινομένης, προσαναπυθέσθαι εἰ ἄρα γε τοῦτον ὁ παρὼν χορὸς ἔχει. τὴν δὲ φάναι· »εὐφήμει, ὦ δέσποτα· οὐ γὰρ
[*](11 f vgl.Sozomen. II 25, 2.6 — 14f vgl. Sozomen. II 25, 18 — 21 οἱ εὐσεβεῖς Sozomen. ΙΙ 25 u. Theodoret H. E. I 30. Rufin H. E. X 18)[*](6 ἀναθήματι ed. | 9 ἀνάρρησιν M ἀνάρρασιν B | 13 ταῖς Migne τοῖσ B | 14 τὴν] τοὺς ed. | 19 ὑποκλέψαι ed. | διανοούμενον Val. διανοούμενοσ B | 25 χορὸς Holstein] χρόνοσ B)11a. [zu Ζ. 7 — 10] Vita Constantini Cod. Angelic. A f. 36v: Τοῦ δὲ μεγάλου Ἀθανασίου χειροτονηθέντος, τὸ τῆς πόλεως ψήφισμα δεξάμενος ὁ μέγας Κωνσταντῖνος ὁ βασιλεὺς ἢσθη τε καὶ γράφει τοῖς Ἀλεξανδρεῦσι τὴν δύναμιν ταύτην· >Ἐντυχὼν τῷ πεμφθέντι παρ᾿ ὑμῶν >φηφίσματι περὶ τῆς τοῦ ἐπισκόπου προαφωγῆς, καὶ μαθὼν ὡς καθ’ >ἡδονὴν ὑμῖν ἅπασιν τὸ πρᾶγμα κεχώρηκε καὶ οὕτω πρὸς ἁπάντων >ὑμῶν συμφώνως ὁ ἀνήρ ἐστιν ἀγαπώμενος, ἥδομαί τε καὶ αὐτὸς (τί >γὰρ οὐ μέλλω;) καὶ κρίνω κύρια κύρια καὶ βέβαια μένειν, ἅπερ >αὐτοὶ κοινῶς εἵλεσθε ψηφισάμενοι.<
ἔγωγ’ ἂν μαινοίμην, ἀνδρὼν τοιούτων αἰσχρὰς ἡδονῆς δουλείαν ὥστε καταγνῶν«. εἶτ’ ἐντεῦθεν ἀρζαμένης παραγυμνοῦσθαι τῆς ἀληθείας, τὴν ὅλην συσκευὴν ἀνακαλυφθῆναι. καὶ τὸν μὲν Εὐσέβιον κρείττω συκοφαντίας πάσης ὀφθῆναι· τὸν δὲ Ἀθανάσιον, ἀντὶ τοῦ φυγεῖν τὴν δίκην, διπλῆς ἔνοχον ἀπελεγχθῆναι, προσλαβούσης τῆς οὐκ εὐαγοῦς χειροτονίας τὴν ἐναγεστάτην συκοφαντίαν. διὸ καὶ τὴν καθαιρετικὴν ψῆφον ὁμόφωνον κατ’ αὐτοῦ ἐξενεχθῆναι. ἐκεῖνον μέντοι γε προσαναισχυντεῖν, καὶ λέγειν ἀπεχθείᾳ τὴν καθαίρεσιν τοὺς συνεδρεύσαντας διαπράζασθαι ὥσπερ καὶ τὰς συκοφαντίας, διότι μὴ παρ᾿ αύτῶν ἀνάσχοιτο τὴν ἀρχιερατικὴν χειροθεσίαν ὑποστῆναι.
Διὸ καὶ τὸν βασιλέα ἐπιτρέψαι πάλιν ἐτέρᾳ συνόδῳ τὰ κατὰ τὸν Ἀθανάσιον ἐτασθῆναι. τοὺς δὲ καὶ ἕτερα τῶν ἐγκλημάτων ἐπισυναθροῖσαι· Καλλίνικόν τε γὰρ τὸν ὁμολογητήν, ἐπίσκοπον τοῦ Πηλουσίου, πέδαις σιδηραῖς ἐνδυσάμενον εἱρκτῇ καταθέσθαι, καὶ μὴ διαλιπεῖν προπηλακίζοντα ἕως ἂν αὐτὸν τοῦ ζῆν ἀπελάσοι, προσετίθεσαν ταῖς κατηγορίαις. ναὶ δὴ καὶ ἡ Ἀρσενίου χεὶρ τηνικαῦτα προεκομίσθη, καὶ ὁ Μαρεώτης καὶ ὁ Ἰσκύρας καὶ τὸ μυστικὸν ποτήριον, καὶ τὰ παραπλήσια τούτοις, ἐφ’ οἷς αὐτὸν καὶ ἐκκηρῦξαι τὸ συνέδριον καὶ ἀντ’ αὐτοῦ προχειρίσασθαι τὸν ἐκ Καππαδοκίας Γρηγόριον. ταῦτα μὲν οὖν ὁ φιλοφευδὴς Κακοστόργιος περὶ τοῦ ἁγίου τερατεύεται Ἀθανασίου.
12. Ὅτι, φησίν, ἡ τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου μήτηρ Ἑλένη ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ τῆς Νικομηδείας κόλπου πόδιν ἐδείματο, Ἑλενόπολιν αὐτὴν ἐπονομάσασα· ἀσπάσασθαι δὲ τὸ χωρίον κατ’ ἄλλο μὲν οὐδέν, ὅτι δὲ Λουκιανὸς ὁ μάρτυς ἐκεῖσε τύχοι μετὰ τὸν μαρτυρικὸν θάνατον ὑπὸ δελῖνος ἐκκομισθείς.
[*](12ff vgl. Sozomen. II 28, 13 – 20f vgl. Epiphan. Haeres. 68, 10 Ende – 23—vgl. Symeon Passio Luciani 16 ff PG 114, 412. Chronic. Paschal. a. 327. 30 Theophan. 28, 3—4. Hieron. Chron. a. Abr. 2343. Socrat. I 17, 1)[*](*25–s. 25, 18 Niceph. H. E. VIII 31 PG 146, 120 BC)[*](8 πρὰνιχυντεῖν Β corr. M | 17 ναὶ] καὶ ed. | 18 [καὶ2] Loofs)12a. Vita Constantini Cod. Angelic. A f. 39v [Franchi de’ Cav. 104] : Πλείστης δὲ τὴν μητέρα ὁ Κωνσταντῖνος ἡξίου τιμῆς ὡς καὶ πόλιν αὐτῇ κτίσαι ἐπώνυμον, ἥτις ἐστὶν ἐν δεζιᾷ <τοῦ τῆς> Νικομηδείας κόλπου, αὐτῆς ἐκείνης τὸ χωρίον ἀσπασμένης κατ’ ἄλλο μὲν οὐδέν, διὰ δὲ Λουκιανὸν τὸν τοῦ Χριστοῦ μεγαλώνυμον μάρτυρα.
[*](35 <τοῦ τῆς> Βidez | 36 nach αὐτῆς interpungiert A)13. Ὅτι τὸν μάρτυρα Λουκιανόν φησι μέλλοντα τελευτᾶν, καὶ [*](Phot.) μήτε ναὸν μήτε θυσιαστήριον τῆς τυραννικῆς βίας παρεχούσης, ἀλλὰ μηδὲ αὐτοῦ κινεῖσθαι τῶν δεσμῶν καὶ πληγῶν συγχωρούντων, ἐν τῷ οἱκείῳ στέρνῳ ἀνακείμενον τὴν φρικτὴν θυσίαν τελεσάμενον, οὕτω τε αὐτὸν μετασχεῖν καὶ τοὺς ἄλλους μεταλαβεῖν τοῦ ἀχράντου θύματος ἐπιτρέψαι. ἐτελέσθη δὲ ἡ ἱερουργία ἐν τῇ εἱρκτῇ, τοῦ κυκλώσαντος αὐτὸν ἱεροῦ χοροῦ ὡς ἤδη ἀποβιοῦντα ἐκκλησίας σχῆμα καὶ ἀσφάλειαν τοῦ μὴ καθορᾶσθαι τὰ δρώμενα παρὰ τῶν ἀσεβούντων ἀναπληροῦντος.
14. Τούτου τοῦ μάρτυρος πολλοὺς μὲν καὶ ἄλλους μαθητὰς ἀναγράφει. οἷς καὶ Εὐσέβιον τὸν Νικομηδείας καὶ Μάροιν τὸν Καλγηδόνοςε καὶ τὸν Νικαίας Θέογνιν συντάττει καὶ Λεόντιον, τὸν ὕστερον γεγονότα τῆς Ἀντιοχείσας ἐπίσκοπον, καὶ Ἀντώνιον, τὸν Ταρσοῦ τῆς Κιλικίας, καὶ Μηνόφαντον καὶ Νοομίνιον καὶ Εὐδόξιον· οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ Ἀλέξανδρον καὶ Ἀστέριον τὸν Καππαδόκην· οὕς καὶ ἐλληνίσαι φησὶν ἐνδόντας τῇ τῶν τυράννων βία, ὕστερον δὲ ἀνακαλέσθαι τὴν ἧτταν, συλλαβομένου αὐτοῖς πρὸς τὴν μετάνοιαν τοῦ διδασκάλου.
15. Ὅτι τῶν εἰρημένων Ἀντώνιον μὲν καὶ Λεόντιον ἀπαράτρωτον τὴν ἀσέβειαν διασώσασθαι λέγει· Εὐσέβιον δὲ καὶ Μάριν καὶ Θέογνιν συναπαχθῆναι μὲν τῇ κατὰ Νίκαιαν συνόδῳ, ἀνενεχθῆναι δὲ τῆς μεταβολῆς. τὸν δὲ Μάριν ἐκεῖθεν ἀνενεχθέντα, εἰς ἐτέραν αὖθις κατολισθῆσαι ἀτοπίαν. καὶ δὴ καὶ τὸν Θέογνιν· ὃς τὸν θεὸν καὶ πρὸ τοῦ γεννὴσαι τὸν υἱὸν πατέρ οἴεται, ἅτε δὴ τὴν δύναμιν ἔχοντα τοῦ γεννῆσαι. ἀλλὰ δὴ καὶ τὸν Ἀστέριον παρατρέψαι τὸ φρόνημα, ἀπαράλλακτον εἰκόνα τῆς τοῦ πατρὸς οὐσίας εἶναι τὸν υἱὸν ἐν τοῖς αὐτοῦ λόγοις καὶ γράμμασι διαμαρτυρόμενον.
[*](1–9 vgl. Symeon Passio Luciani 12–14 PG 114, 409f – 20 ff s. ob. s. 10–13; vgl. Sozomen. III 5, 8f)[*](3 αὐτ(οῦ) κινεῖσθαι Β ἀντικινεῖσθαι ed., ob αὐτῷ? | 8/9 ἀσεβούντων Ηolstein εὐσεβούντων Β, τοῦ μὴ καθορᾶσθαι τὰ δρώμενα παρὰ τῶν εὐσεβῶν τοῖς ἄλλως ἔκουσι δόξης οὕτως ἐτέλουν Νic.; vgl. Pass. Lucian. 409 D: πῶς ἄν —τοὺς τῶν ἀθέων λάθοιεν ὀφθαλμούς | 10 vor τούτου + Ὅτι ed. | 11/12 Xαλχηδόνος ed. | 14 Μηνόφαντον Val. μηνόφατον B | νοομίνιον, οο kaum deutlich, B νοομίνιον Μ Νουμήνιον Νic. | 17 συλλαβομένου] συμβαλλομένου ed. | αὐτοῦσ, aber der Accent aus dem Circumflex corr., B αὐτοῖς Val. | 20 εὐσέβειαν Bochart ed. | 27 διαμαρτυρόμε ν Β)16. Ὅκτι τὸ τριακοστὸν δεύτερον ἔτος ἐπιβαίνοντος τῆς βασιλείας αὐτοῦ Κωνταντίνου, ἐν Νικομηδείᾳ φαρμάκοις ὑπὸ τῶν ἀδελ-
16a. [zu Z. 1—s. 27] Artemii Passio 7: Ὁ γοῦν φιλόχριστος βασιλεὺς Κωνσταντῖνος εἰς τὸ πρῶτον καὶ τριακοστὸν ἔτος προελθὼν τῆς αὐτοῦ βασιλείας καὶ τοῦ δευτέρου ἐπιβάς, ἐπειδὴ ἐπύθετο τοὺς Πέρσας εἰς πόλεμον ἐπ’ αὐτὸν παρασκευαζομένους, ἄρας ἐκ τῆς ἑαυτοῦ πόλεως ἄχρι τῆς Νικομηδείας ἔφθη τῶν Βιθυνῶν· ἔνθα καὶ τελευτᾷ τὸν βίον ἐξ ἐπιβουλπης τῶν ἑαυτοῦ ἀδελφῶν φάρμακον αὐτῷ δηλητήριον ἐκχεαμένων, ἀστέρος ὥς φασι κομήτου τὸν θάνατον αὐτοῦ προμξνύσαντος. ἦσαν δὲ τῷ Κωνσταντίνῳ ἀδελφοῖ πρὸς πατρὸς οἵδε· Δαλμάτιος, Ἀναβαλλιανὸς καὶ Κωνστάντιος· αὐτὸς γὰρ ἐξ Ἑλένης μόνος ἦν τῷ πατρὶ Κώνσταντι ἔτι ἰδιωτεύοντι, ἐκ δὲ τῆς θυγατρὸς Μαφιμιανοῦ τοῦ Ἐρκουλλίου ἐπονομαζομένου Θεοδώρας ἕτεροι γεγόνασιν αὐτῷ παῖδες ὅ τε προρρηθεὶς Δαλμάτιος καὶ Ἀναβαλιανὸς καὶ Κωνστάντιος· οὕς καὶ Καίσαρας ὁ Κωνσταντῖνος καὶ
[*](3 ff vgl. Chbronic. Paschal. a. 337. Theophan. 33, 16 – 9f vgl. Eutrop. Χ 8, 2 – 10–15 vgl. theophylact. Bulgar. Passio XV martyrum 3 PG 126, 156 D. Theophan. 5 u. 18, 11. Chronic. Paschal. a. 304 S. 516, 15–19. Zonar. XII 33 S. 644 D)[*](7 ὥφθη R | 9 ἐγχεαμένων SMV | 12 u. S. 27, 24 f κώνσταντι HSS st. Κωνσταντίῳ | 13 ἐρκολίου Τ | 14 vor παπῖδες + τρεπις Ρ | 15 καὶ2 > P)16b. [zu 16a Z. 15] Vita constantini Cod. Angelic. f. 47v: Ὁ δὲ Κωνσταντῖνος τῷ ὀγδόῳ καὶ εἰκοστῷ τῆς ἑαυτοῦ βασιλείας ἔτει τὸν νεώτατον τῶν αὐτοῦ υἱέων Κώνσταν Καίσαρα ἀποδείζας ἐν μέσῳ τοῖν δυοῖν ἀδελφοῖν τέθεικε τὰς Ἰταλίας αὐτῷ δούς. τὸν μὲν γὰρ περσβύτατον ἑαυτοῦ παῖδα Κωνσταντῖνον τῷ δωδεκάτῳ ἔτει τῆς αὐτοῦ βασιλείας τῷ τοῦ Καίσαρος σχήματι κοσμήσας, ἐπὶ τῶν ἄνω Γαλατιῶν ἔταξεν· τῷ δὲ Κωνσταντίῳ καὶ αὐτῷ κατὰ τὸ ἐννεακαιδέκατον ἔτος τῆς αὐτοῦ βασιλείας τὴν τοῦ Καίσαρος τιμὴν περιθείς, τῆς Ἐῴας ἐπέτρεψεν τὴν ἀρχὴν ἔχειν.
[zu Z. 1–15] Vgl. Bios di Constantino ed. Guidi S. 654,4 [ = Scholion Georg. Mon. S. 428 Muralt]: Ὡς δέ τινες φάσκουσιν ὅτι ὑπὸ Δαλματίον τοῦ καὶ Ἀναβαλλιανοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ [so die beste Version] ὄντος ἐκ Θεοδώρας θυγατρὸς Ἑρκουλίου ὁ μέγας βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ἐδολοφονήθη, φάρμακον δηλητήριον αὐτοῷ ἐκχεαμένου διὰ τὸ κρατῆσαι αὐτὸν τῆς βασιλείας.
Ζonar. XIII 4, 25: Ἐκεῖνος δὲ (näml. ὁ Κωνσταντῖνος) κατὰ Περςῶν ἐκστρατεύων τρήρεσι κομίζεται εἰς τὴν Σωτηρόπολιν, ἥ νῦν ὀνομάζεται Πύθια· καὶ τοῖς ἐκεῖ χρησάμενος θερμοῖς ὕδασιν, ἔνθα καὶ φάρμακον πιεῖν δηλητήριον λέγεται παρὰ τῶν ἑτεροθαλῶν αὐτῷ κερασθὲν ἀδελφῶν, εἰς Νικομήδειαν παραγίνεται.
Cedrenus I 520. 4: Δόζα δὲ κατέσκε τελευτῆσαι μὲν τὸν μέγαν Κωνσταντῖνον φαρμάκῳ δηλητηρίῳ ἐπιβουλῇ τῶν ἀδελφῶν.
φῶν τεθνάναι γράφει· ἐγγὺς δὲ τοῦ τέλους γεγονότα καὶ αἰσθόμενον [*](Phot.) τῆς ἐπιβουλῆς, διαθήκας τε γράψαι τιμωρίαν ἀπαιτούσας τοὺς ἀνε. λόντας καὶ ταύτην εἰσπράξασθαι τὸν προκαταλαβόντα τῶν παίδων κελεῦσαι, δέει τοῦ μή τι κἀκείνους ὑπ’ αὐτῶν ὅμοιον ὑποστῆναι, δοῦναί τε τὰς διαθήκας Εὐσεβίῳ τῷ Νικομηδείας. τὸν δὲ ὑφορώμενον τοὺς τοῦ βασιλέως ἀδελφοὺς μή ποτε ςητήσειαν αὐτὰς καὶ ἀναμαθεῖν τὰ γεγραμμένα βουληθεῖεν, ἐνθεῖναι τῇ χειρὶ τοῦ νεκροῦ τὸ βιβλίον καὶ παραβῦσαι τοῖς ἱματίοις. ἐπιζητησáντων ό’ ὡς ὑπενόει, λαβεῖν μὲν φάναι, ἀντιπαραδοῦναι δὲ πάλιν εἰς χεῖρας ὁμολο-
[*](5 ff Philostorgius erzählte wahrscheinlich, daß Constantin von Eusebius in Nicomedia getauft wurde; s. Theophan. 33, 19: ὥς τινές φασιν Ἀρειανόφρονες τότε καταξιωθεὶς τοῦ ἁγίου βαπτίσματος ὑπὸ Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδείας μετατεθέντος ἐν Κωνσταντικνουπόλει; ebd. 17, 28 [= Bios di Costantino ed. Guidi S. 329, 21]: oἱ δὲ κατὰ τὴν Ἀνατολὴν ἐν Νικομηδείᾳ φασὶν αὐτὸν περὶ τὸν θάνατον ὑπὸ Εὐ- σεβίου τοῦ Νικομηδέως Ἀρειανοῦ βεβαπτίσθαι und dazu die Bemerkung im Bios di Costantino ed. Guidi S. 330, 14: ἀλλ’ οἱ μὲν Ἀρειανοὶ καὶ οἱ Ἕλληνες ταῦτα ἐπλάσαντο ληρωδῶς; s. auch Chronic. Paschal. a. 337 S. 532, 11 — 12)νοβελλησίμους ἐτίμησε. τούτων ὁ Κωνστάντιος ἐκ τῆς συναφθείσης [*](Art.P.) αὐτῷ γαμετῆς γεννᾷ Γάλλον τε καὶ Ἰουλιανὸν τὸν παραβάτην ἐπικληθέντα διὰ τὸ τὸν Χριστὸν ἐξομόσασθαι καὶ πρὸς τὴν Ἑλληνικὴν ἀποκλῖναι θρησκείαν.
[Ebod. 41 Julians Rede] Οἶόας . . . ὅτι τῇ ἡμετέρᾳ ἐστὶν γενεᾷ μᾶλλον ἡ βασιλεία ἁρμόδιος· ὁ γὰρ ἐμὸς πατὴρ Κωνστάντιος ἐκ τῆς Μαξιμιανοῦ θυγατρὸς Θεοόώρας γεγέννηται τῷ ἐμῷ πάππῳ Κώνσταντι· ὁ δὲ Κωνσταντῖνος ἐξ Ἑλένης αὐτῷ γέγονε, φαύλης τινὸς γυναικὸς καὶ τῶν χαμαιτύπων οὐδὲν διαφερούσης, καὶ ταῦτα μήπω γεγονότι Καίσαρι ἀλλ᾿ ἐν ἰδιώτου τυγχάνοντι σχήματι. ὁ τοίνυν Κωνσταντῖνος θρασύτητι γνώμης τὴν βασιλείαν ἀφήρπασε καὶ τὸν ἐμὸν πατέρα καὶ τοὺς αὐτοῦ ἀδελφοὺς ἀμφοτέρους ἀδίκως ἀπέκτεινε.
[*](18 νουβελησήμουσ V νοβελσίμουσ Μ | <προσαγορεύσας> ἐτίμησε? Mendelssohn | 22—29 fehlt in S | 22/23 τῆ ἡμετέρα γενεὰ μᾶλλον ἐστὶν V τῆσ ἡμετέρασ ἐστὶ γενεᾶσ μᾶλλον P τῆσ ἡμετέρασ γενεᾶσ ἐστὶ μᾶλλον RT | 24 γεγένηται PR | 25 f vgl. Theophan. 18, 8: ἄλλοι δὲ Ἀρειανοὶ καὶ Ἕλληνες ὡς νόθον διαβάλλουσι τὸν μέγαν Κωνσταντῖνον; s. auch Chronic. Paschal. a.304; Georg. Mon. II 484, 23 | 27 τυγχάνοντός PRT τυγχάνον M |. 29 s. S. 15, 23 u. S. 28 Anm. zu 2 f | αὐτοῦ] τούτον R)[*]([zu Ζ. Iff] Vgl. Cedrenus I 520, 6 [unmittelbar nach ἀδελφῶν ob. S. 26, 40]: Διὸ καὶ αὐτὁν τοῦτο δι᾿ αὐτογράφου ἐπισκρφαι τῷ παΛδί, ἐκδικῆσαί τε καὶ φυλά-)γῆσαι. εἶτα μετὰ ταῦτα ἀνελόμενον, Κωνσταντίῳ τῷ αὐτοῦ παιδὶ ἐγχειρίσαι τὸ γράμμα προφθάσαντι τοὺς ἄλλους· τὸν δὲ μετ᾿ οὐ πολὺ κατὰ τὰ προστάγματα τοῦ πατρὸς διαπράξασθαι.
17. Οὗτος ὁ θεομάχος καὶ τὴν Κωνσταντίνου εἰκόνα, τὴν ἐπὶ τοῦ πορφυροῦ κίονος ἑσταμένην, θυσίαις τε ἱλάσκεσθαι καὶ λυχνοκαΐαις καὶ θυμιάμασι τιμᾶν, καὶ εὐχὰς προσάγειν ὡς θεῷ καὶ ἀποτροπαίους ἱκετηρίας τῶν δεινῶν ἐπιτελεῖν τοὺς Χριστιανοὺς κατηγορεῖ.
18. Ὅτι τελευτήσαντος τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου φησὶ καὶ τῶν πανταχόθι μεθορίαις ταλαιπωρουμένων ἄδειαν ἀνακλήσεως εἰληφότων, καὶ Ἀθανάσιόν φησιν ἐκ τῶν Γαλλιῶν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν παραγεγονότα, ἐπεὶ Γρηγόριον ἐμεμαθήκει τετελευτηκότα, ὡς εἶχεν εὐθὺς ἀπὸ τῆς νεὼς εἰς τὴν ἐκκλησίαν χωρῆσαι καὶ τὸν θρόνον ἀναλαβεῖν, μηδένα λόγον τῶν ἀποκηρυξάντων αὐτὸν πεποιηκότα.
[*](2 f Philostorgius hatte also berichtet, die Ermordung der üder Constantins [vgl. Theophylact. Bulgar. Passio XV Maityrum 7 PG 126, 161 B. Gregor. Naz. Orat. IV 21. Sozomen. V 2, 8. Socrat. IIl 1, 8. Theodoret H. E. III 2] sei auf das Geheiß von Constantin selbst geschehen, woher in der Artemii Passio die ob. S. 27, 29 15, 23 u. 16, 28 f citierten Stelleu — —8 vgl. Chronic. Paschal. a. 330. Leo Grammatic. 87, 14. Cedren. I 518, 1. Scriptores originum Cpl. rec. Preger I 17, 14. 56, 7. II 177, 13. 138, 11. 143, 12. 174, 1. Theodoret H. E. I 34, 3. Cod. Theodos. XV 4, 1 mit dem Commentar von Gothofred. — —14 vgl. Sozomen. III 2, 7 — 8. Socrat. II 3, 5 f. Theodoret H. E. II 2, 5)[*](7/8 κατηγορεῖν, ν gestrichen, B)[*](Cedr.)ξασθαι τοὺς ἀνελόντας αὐτὸν θείους· λαβόντα δὲ τὴν τοιαύτην γραφὴν Εὐσέβιον τὸν Νικομηδείας ἐπίσκοπον ἀποδοῦναι Κωνσταντίῳ ἐκ τῆς Ἑῴας ἄρτι παραγενομένῳ, ἔνθεν τε γενέσθαι αὐτὸν καὶ ἐπίσκοπον Κωνσταντινουπόλεως· τὸ δὲ τούτους ἀναιρεθῆναι, ἐπεί τοι ἀλόγιστος σαφῶς ἡ ἀθρόα πάντων ἀτῶν ἀναίρεσις τούτῳ ἐδόκει, δέον ἔκρινε μὴ ἅνευ λόγου τοῦτο ποιῆσαι.