In Arati et Eudoxi phaenomena commentariorum libri iii

Hipparchus

Hipparchus, In Arati et Eudoxi phaenomena commentariorum libri iii, Manitius, Teubner, 1894

Ἀγνοεῖ δὲ ὁ Ἄρατος καὶ ἐν τῷ ἀστερισμῷ τῆς Ἀργοῦς· φησὶ γὰρ αὐτῆς τὸ ἀπὸ τῆς πρῴρας μέρος ἕως τοῦ ἱστοῦ ἀναστέριστον εἶναι, λέγων οὕτως·

  • καὶ τὰ μὲν ἠερίη καὶ ἀνάστερος ἄχρι παρʼ αὐτὸν
  • ἱστὸν ἀπὸ πρῴρης φέρεται, τὰ δὲ πᾶσα φαεινή.
    • οἱ γὰρ ἐν τῇ ἀποτομῇ τοῦ πλοίου κείμενοι λαμπροὶ ἀστέρες, ὧν ὁ μὲν βορειότερος ἐν τῷ καταστρώματί ἐστιν, ὁ δὲ νοτιώτερος ἐν τῇ τρόπει, πολὺ πρὸς ἀνα- τολὰς παραλλάσσουσιν.

    Ἐν δὲ τοῖς ἐφεξῆς ὁ Ἄρατος ἐπελθὼν τὰ λοιπὰ τῶν νοτιωτέρων ἄστρων τοῦ ζῳδιακοῦ, ἐπιφέρει ταυτί·

  • οἱ δʼ ὀλίγῳ μέτρῳ, ὀλίγῃ δʼ ἐγκείμενοι αἴγλῃ
  • μεσσόθι Πηδαλίου καὶ Κήτεος εἱλίσσονται,
  • γλαυκοῦ πεπτηῶτες ὑπὸ πλευρῇσι Λαγωοῦ.
    • ἐν δὲ τούτοις παρεωρακέναι μοι δοκεῖ (οὕτως γὰρ δεῖ λέγειν), ὑπολαβὼν μεταξὺ τοῦ Πηδαλίου καὶ τοῦ

    Κήτους κεῖσθαι τοὺς ἀνωνύμους ἀστέρας. δεῖ γὰρ [*](1. διωργυομένου P2 M, διωργυωμένου cett. | τῶν ?ὤμων αὐ- τῶν *] τῶν σωμάτων vulg.; τῶν λοιπῶν τοῦ σώματος coni. Scal. 2. τὸ ante ἀγν. om. A edd. 3. ὑποθ. καθʼ ἑαυτοὺς τὸ ἔγκλ. B τὸ κατʼ αὐτὸν ἔγκλ. coni. Scal. || 5. ἐντὸς τοῦ ἀρκτικοῦ leg. esse vid. || 11. φαείνει A. || 12. ἐν τῇ ἀποτ.*] ἐκ τῆς ἀποτ. vulg.||)

    76
    αὐτοὺς μεταξὺ τοῦ Ποταμοῦ καὶ τοῦ Πηδαλίου κεῖσθαι. πρὸς μεσημβρίαν μὲν γὰρ τοῦ Ὠρίωνος ὁ Λαγωὸς κεῖται· τούτου δὲ ἔτι πρὸς μεσημβρίαν οἱ ἀνώνυμοι λεγόμενοι, τούτων δὲ πρὸς ἀνατολὰς τὸ πηδάλιον τῆς

    Ἀργοῦς. ἀπὸ δὲ τοῦ ἀριστεροῦ ποδὸς τοῦ Ὠρίωνος ὁ Ποταμὸς ἕως μὲν τοῦ Κήτους πρὸς δύσιν καθήκει, μετὰ δὲ ταῦτα ἐπιστρέψας πρὸς ἀνατολὰς πάλιν ἐπι-

    στρέφει πρὸς μεσημβρίαν καὶ δύσιν. αὐτὸς δὲ ὁ Ἄρατος τὸ Κῆτός φησι κεῖσθαι

  • βαιὸν ὑπὲρ Ποταμοῦ βεβλημένον ἀστερόεντος.
    • δῆλον οὖν ὅτι τοὺς ὑπὸ τῷ Λαγωῷ ἀστέρας δεῖ κεῖσθαι

    μεταξὺ τοῦ Ποταμοῦ καὶ τοῦ Πηδαλίου. καὶ Εὔδοξος δέ, ὡς ἡμεῖς φαμεν, οὕτω λέγει, ἐν μὲν τῷ ἑνὶ συν- τάγματι τὸν τρόπον τοῦτον· „ὑπὸ δὲ τὸ Κῆτος ὁ „Ποταμὸς κεῖται, ἀρξάμενος ἀπὸ τοῦ ἀριστεροῦ ποδὸς τοῦ Ὠρίωνος· μεταξὺ δὲ τοῦ Ποταμοῦ καὶ τοῦ πηδα- „λίου τῆς Ἀργοῦς, ὑπὸ τὸν Λαγωόν, τόπος ἐστὶν οὐ

    „πολύς, ἀμαυροὺς ἀστέρας ἔχων.“ ἐν δὲ τῷ ἑτέρῳ συντάγματί φησιν οὕτως· „μεταξὺ δὲ 〈τοῦ Ποταμοῦ „καὶ〉 τοῦ τῆς Ἀργοῦς πηδαλίου, ὑπὸ τὸν Λαγωόν, „ἀμαυροὺς ἀστέρας ἔχων, ἐστὶν οὐρανὸς οὐ μέγας.“

    Ὁ δὲ Ἄτταλος τούτου μὲν τοῦ παροράματος οὐκ ἐμνή- σθη, δεόντως εἰρηκέναι νομίζων τὸν Ἄρατον· ἐπιλαμβά- νεται δὲ αὐτοῦ, διότι ἀδυνάτως ἀνέστραπται ἐν τούτοις·

  • οἱ δʼ ὀλίγῳ μέτρῳ, ὀλίγῃ δʼ ἐγκείμενοι αἴγλῃ
  • μεσσόθι Πηδαλίου καὶ Κήτεος εἱλίσσονται,
  • γλαυκοῦ πεπτηῶτες ὑπὸ πλευρῇσι Λαγωοῦ,
  • νώνυμοι· οὐ γὰρ τοι γε τετυγμένου εἰδώλοιο
    • [*](3. πρὸς om. Vat. ||7. μετὰ ταῦτα δὲ B. || 10. βαιὸν] καὶ ὃν B. || 11. λαγῷ AB. || 13. τῷ ἄ B (P3αω. ||14. τὸν om. A.)
    78
  • βέβληνται μελέεσσιν ἐοικότες, οἷά τε πολλὰ
  • ἐξείης στιχόωντα παρέρχεται αὐτὰ κέλευθα
  • ἀνομένων ἐτέων. τά τις ἀνδρῶν οὐκέτʼ ἐόντων
  • ἐφράσατʼ· οὐδʼ ἐνόησεν ἅπαντ’ ὀνομαστὶ καλέσσαι
  • ἤλιθα μορφώσας· οὐ γάρ κʼ ἐδυνήσατο πάντων
  • οἰόθι κεκριμένων ὄνομʼ εἰπεῖν οὐδὲ δαῆναι·
  • πολλοὶ γὰρ πάντη, πολέων δʼ ἐπὶ ἶσα πέλονται
  • μέτρα τε καὶ χροιή, πάντες τε μὲν ἀμφιελικτοί.
  • τῷ καὶ ὁμηγερέας οἱ ἐείσατο ποιήσασθαι
  • ἀστέρας, ὄφρʼ ἐπιτὰξ ἄλλῳ παρακείμενος ἄλλος
  • εἴδεα σημαίνοιεν· ἄφαρ δʼ ὀνομαστὰ γένοντο
  • ἄστρα, καὶ οὐκέτι νῦν ὑπὸ θαύματι λάμπεται
  • ἀστήρ,
  • ἀλλʼ οἱ μὲν καθαροῖς ἐναρηρότες εἰδώλοισι
  • φαίνονται· τὰ δʼ ἔνερθε διωκομένοιο Λαγωοῦ
  • πάντα μάλʼ ἠερόεντα καὶ οὐκ ὀνομαστὰ φέρονται.

    • ταῦτα δὲ προενεγκάμενος ὁ Ἄτταλος ἐπιφέρει· „ἐν δὲ „τούτοις ἀδυνατώτερον ὁ ποιητὴς ἀνέστραπται, πολλάκις „ἐπὶ τὴν αὐτὴν διάνοιαν ἐπιφερόμενος καὶ οὐ δυνά- „μενος τὸν λόγον εὐπεριγράφως ἐξενεγκεῖν. βούλεται „γὰρ δηλῶσαι, διότι οἱ μεταξὺ τοῦ Κήτους καὶ τοῦ Πηδαλίου τεταγμένοι ὑποκάτω τοῦ Λαγωοῦ ἐν οὐδενὶ

    „ἄστρῳ καταριθμοῦνται, ἀλλʼ εἰσὶν ἀνώνυμοι. πολλῶν „γὰρ ὑπαρχόντων ἀστέρων καὶ ἐνίων τὰ μεγέθη καὶ τὰ [*](2. στιχόωντο A. ||3. ωονομένων ἐτέων B in textu, sed ἀνο- μένων ἐτέων in marg. add. L (m. 3)P3, ἀνομένων εἰέων in marg. M (m. 1) V, ἀνυμένων ἐτέων edd. | οὐκέτʼ P1P2, οὐκ ἔτʼ cett. 4. ἢ οὐδʼ ἐνόησεν A, ἠδʼ ἐν. edd. || 5. κε δυνήσατο Vat., κε δυνήσαιτο P1P2, γʼ ἐδυνήσατο B edd || 6. οἱ ὅθι A. || 8. πάντες γε μὲν P1P2. | ἀμφιέλικτοι vulg. || 9. ἀείσατο A. || 10. ἐπιτάξʼ ἄλλῳ B (ἐπιτάξʼ ἅλλω M): signumʼ super ξ add. L (m. 3): ἐπιτὰξ, ἄλλῳ edd. || 11. εἴδεα A. ὀνομαστα (sic) hic et infra LP2V, ὀνόμ. M. | γένοιντο edd. || 12. οὐκέτι Vat., οὐκ ἔτι cett. | ἐν)

    80
    „χρώματα ὅμοια ἐχόντων, ὁ πρώτως διατάξας τὰ ἄστρα „καὶ κατὰ συστάσεις ἑκάστοις ὄνομα περιθεὶς οὐκ ἂν „ἠδυνήθη σποράδην αὐτῶν κειμένων τὴν ἐπίγνωσιν ,,αὐτῶν λαμβάνειν, εἰ μὴ λαβὼν ἐξ αὐτῶν τοὺς δυνα- „μένους μετʼ ἀλλήλων διασημαίνειν τι τῶν ἄστρων, ,,οὕτως κατωνόμασεν αὐτά.“

    Δοκεῖ δέ μοι πᾶν τοὐναντίον ὁ μὲν Ἄτταλος μὴ κεκρατηκέναι τῆς τοῦ ποιητοῦ διανοίας, καὶ οὐ μόνον τοῦτο, ἀλλὰ καὶ ἣν προέθετο διάνοιαν τῶν στίχων ἀποδοῦναι μηδὲ ταύτην σαφῶς, ἀλλʼ ἀσυνέτως ἐξενηνο- χέναι, ὁ μέντοι γε Ἄρατος κεκρατημένως ἀποδεδωκέναι.

    βούλεται γὰρ λέγειν, ὅτι μεταξὺ τοῦ Πηδαλίου καὶ τοῦ Κήτους, ὑπὸ τὸν Λαγωόν, κεῖνται ἀστέρες ἀνώνυ- μοι, ὀλίγοι τῷ πλήθει καὶ τῷ μεγέθει· οὐ γὰρ οὕτως κεῖνται, ὥστε ἐκ τῆς θέσεως αὐτῶν ὁμοίως διαμορφω- θῆναι ζῷα ἢ κατασκεύασμά τι, οἷά ἐστι τὰ λοιπὰ ἄστρα,

    ἃ διετύπωσέ τις τῶν ἀρχαίων. οὐκέτι δὲ ἐπεβάλετο πάντα διαμορφῶσαι· πολλῶν γὰρ ὄντων ἀστέρων τῶν κατʼ ἰδίαν διερριμμένων, οὐκ ἂν ἐδυνήθη ἑνὶ σχήματι μεταλαβεῖν αὐτοὺς „ἤλιθα μορφώσας·. διʼ ἣν αἰτίαν ἔδοξεν αὐτῷ τοὺς παρακειμένους πως ἀλλήλοις ἀστέρας καὶ ὁμηγερέας τῷ ὀνόματι διαπλάσαι καὶ ὀνοματο- ποιῆσαι.

    Ἑξῆς δέ φησιν ὁ Ἄρατος περὶ τοῦ Θυμιατηρίου·

  • αὐτὰρ ὑπʼ αἰθομένῳ κέντρῳ τέραος μεγάλοιο,
  • Σκορπίου, ἄγχι νότοιο, Θυτήριον αἰωρεῖται.
    • [*](1. ὁ πρῶτος A edd. || 2. κατασυστάσεις AM. || 3. ἐδυνήθη edd. || 7. δέ] δή A. || 10. μηδὲ P² Ur., μὴ δὲ cett. ἀλλὰ συνετῶς AMV, ἀλλασυνετως (sic) LP³. || 11. κεκρατημένος A. || 16. οἷα ἐστὶ A. 17. οὐκ ἔτι B edd. || 19. κατιδίαν Vat. P1. || 20. μεταβαλεῖν AB, περιλαβεῖν coni. Wilam. et Maass. || 21. πῶς A ed. pr. || 22. τῷ)
    82
  • τοῦ δʼ ἤτοι ὀλίγον μὲν ἐπὶ χρόνον ὑψσθʼ ἐόντος
  • πεύσεαι· ἀντιπέρην γὰρ ἀείρεται Ἀρκτούροιο·
  • καὶ τοῦ μὲν μάλα πάγχυ μετήοροί εἰσι κέλευθοι
  • Ἀρκτούρου, τὸ δὲ θᾶσσον ὑφʼ ἑσπερίην ἅλα νεῖται.
    • ἐν δὲ τούτοις δοκεῖ μοι ἀγνοεῖν ὁ Ἄρατος ὑπολαμ- βάνων, ὅσον ἀπέχει ὁ Ἀρκτοῦρος ἀπὸ τοῦ ἀεὶ φανεροῦ πόλου, τοσοῦτον ἀπέχειν καὶ τὸ Θυμιατήριον ἀπὸ τοῦ

    νοτίου πόλου. ὁμοίως δὲ καὶ ὁ Ἄτταλος, ὡς ἂν συν- αποφαινόμενος αὐτῷ, ἀγνοεῖ. ἐξηγούμενος γὰρ τὴν διάνοιαν τῶν εἰρημένων στίχων λέγει οὕτως· ,,περὶ δὲ τοῦ Θυμιατηρίου ποιούμενος τὸν λόγον φησὶν ,,αὐτὸ κεῖσθαι πρὸς τὸν ἀφανῆ πόλον οὕτως ἔχον, ὡς ,,ἀστὴρ ὁ καλούμενος Ἀρκτοῦρος πρὸς τὸν φανερὸν „κεῖται πόλον. διό φησι τοῦ Θυμιατηρίου τὴν ὑπὲρ „γῆς φορὰν βραχεῖαν εἶναι, τοῦ δὲ Ἀρκτούρου πολλήν.“

    Ψευδῶς δὲ διαλαμβάνουσι τὸν Ἀρκτοῦρον ἴσον ἀπέχειν ἀπὸ τοῦ βορείου πόλου καὶ τὸ Θυμιατήριον ἀπὸ τοῦ νοτίου. πρῶτον μὲν γὰρ οἱ ἐν τῷ Θυμιατηρίῳ ἀστέρες οὐκ ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ παραλλήλου κεῖνται, ἀλλὰ πολλῷ εἰσιν ἀλλήλων οἱ μὲν νοτιώτεροι, οἱ δὲ βορειό- τεροι· ἔπειτα ἐὰν τοῦτο παραπέμψαντες ποιώμεθα τὴν σύγκρισιν πρὸς τὸν μέσον μάλιστα τῶν ἐν τῷ Θυμιατηρίῳ, οὐδʼ οὕτως ἐστὶν ὑγιὲς τὸ λεγόμενον· ὁ μὲν γὰρ Ἀρκτοῦρος ἀπὸ τοῦ βορείου πόλου ἀπέχει μοίρας νθʹ, ὁ δὲ ἐν μέσῳ τῷ Θυμιατηρίῳ λαμπρὸς

    ἀστὴρ ἀπὸ τοῦ νοτίου πόλου ἀπέχει μοίρας μῶ. πολλῷ οὖν πλέον ἀπέχει ὁ Ἀρκτοῦρος τοῦ Θυμιατηρίου· καὶ [*](1. δή τοι B edd. || 2. πεύσεε Vat. P1. | ἀρκτούροις Vat., ἀρκτούριο M. || 13. πρὸς] περὶ edd. || 14. ὑπὲρ γῆν B. || 19. ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ corr. Scal., ἐπὶ ταυτοῦ A, ἐπὶ τούτου τοῦ B edd. ||)

    84
    οὐ μόνον γε τοῦ Θυμιατηρίου πλεῖον ἀπέχει, ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ τοῦ Σκορπίου, ὑφʼ ᾧ κεῖται τὸ Θυμιατήριον, χωρὶς τῶν ἐν τῷ στήθει καὶ τῷ μετώπῳ αὐτοῦ κει- μένων ἀστέρων καὶ ἔτι ἑνός, τοῦ πρώτου μετὰ τὸ στῆθος σφονδύλου· ὁ μὲν γὰρ δεύτερος μετὰ τὸ στῆθος σφόνδυλος ἀπέχει ἀπὸ τοῦ νοτίου πόλου μοίρας νθ΄, ὅσας καὶ ὁ Ἀρκτοῦρος ἀπὸ τοῦ βορείου πόλου· οἱ δὲ λοιποὶ ἔλασσον τούτου ἀπέχουσι, καὶ ὁ νοτιώτατος αὐτῶν ἀπέχει μοίρας νβʹ γʹʹ.

    Εἰπὼν δὲ ὁ Ἄρατος περὶ τοῦ Θυμιατηρίου, διότι, ἐπὰν συμφανὲς γένηται ἀπʼ ἄρκτου ,,νεφέλῃ πεπιεσ- μένον“, τότε δεῖ νότον προσδέχεσθαι, ἐπιφέρει ἑξῆς περὶ τοῦ Κενταύρου τὸν τρόπον τοῦτον·

  • εἰ δέ τοι ἑσπερίης μὲν ἁλὸς Κενταύρου ἀπείη
  • ὦμος, ὅσον προτέρης, ὀλίγη δέ μιν εἰλύοι ἀχλὺς
  • αὐτόν, ἀτὰρ μετόπισθεν ἐοικότα σήματα φαίνοι
  • νὺξ ἐπὶ παμφανόωντι Θυτηρίῳ, οὔ σε μάλα χρὴ
  • εἰς νότον, ἀλλ εὔροιο περισκοπέειν ἀνέμοιο.
  • δήεις δʼ ἄστρον ἐκεῖνο δύω ὑποκείμενον ἄλλοις·
  • τοῦ γάρ τοι τὰ μὲν ἀνδρὶ ἐοικότα νειόθι κεῖται
  • Σκορπίου, ἱππούραια δʼ ὑπὸ σφίσι Χηλαὶ ἄγουσιν.

    • ἐν δὲ τούτοις πρῶτον μὲν ποῖον ὦμον τοῦ Κενταύρου σημειοῦται, ἔστιν εἰπεῖν, ὡς οὐδαμῶς χωρὶς τοῦ ἑτέρου ὁ εἷς αὐτῶν ἠστέρισται, ἀλλʼ ἀμφότεροι, 〈οὐδʼ ἀμ- [*](1. πλέον A. || 5. 6. σπόνδ. B edd., praeterea σφόνδ. | μετὰ τὸ στῆθος post δεύτ. om. A. || 14. εἰ δέ τοι κεν A, εἰ δέ κεν edd. || 15. ὀλίγην AB. | γέ μεν A. | εἰλύε A, ἰλύϊ B, εἱλύει edd., εἱλύοι comi. Scal. || 16. μετʼ ὄπισθεν A. | φαίνοι] τεῦχε A, τεύχοι edd. 17. ἐπιπαμφ. B. || 18. εὕροιο A. | περισκοπέειν LM V, περισκο- πεύειν ed. pr. || 20. τοῦ δήιοι τοῦ μὲν B, τοῦ δήτοι τὰ μὲν edd 21. ἱππουραῖα A edd. | ἄγχουσιν Vat. || 23. σημειοῦται, ἔστιν])

    86
    φότεροι〉 ἅμα μεσουρανοῦσιν, ὥστε ἀδιάφορον ἢ ἐπὶ τοῦ ἑνὸς εἰπεῖν ἢ ἐπʼ ἀμφοτέρων οὕτως· ἱκανὸν γὰρ διεστήκασιν οἱ ὦμοι τοῦ Κενταύρου ἀπʼ ἀλλήλων ὡς

    ἀπʼ ἀνατολῆς πρὸς δύσιν. ἐὰν δὲ ὁ ὦμος τοῦ Κενταύρου ἴσον ἀπʼ ἀνατολῆς καὶ δύσεως ἀπέχῃ, περ ἐστὶ τὸ αὐτὸ τῷ ἀπὸ ἑσπερίης, ὃ δὴ γίνεται μεσουρανοῦντος αὐτοῦ, κἂν ἐπιγένηται τὰ ὅμοια σημεῖα τοῖς ἐπὶ τοῦ Θυτηρίου, τότε εὖρον, ἀλλʼ οὐ νότον δεῖ προσδέχεσθαι.