hoc factum est, inquiunt: nam excitauimus
gentes, accendimus reges, instituimus leges, disposuimus
iudices, praeparauimus poenas suppliciis et crucibus, Orbem
totum scrutati sumus, siquo modo Christianum nomen et
cultus uniuerso mundo posset abradi.
hoc eatenus factum est,
donec fecunda crudelitas eo usque inter tormenta ac per tormenta
solum prohiberi potuerat, occuparet.
et quid postea consecutum
R\'D appraehendere R3 2 nee] ne D II se]re D II
perepecto (per eras.) D 8 dispectu D || omnem om. L .4 transtulerat
D 5 dii (i alt. m. 2 m ras. ex x fort. R) PRD || tanto
D 6 remp- D || propicii D II afflizisse R3 II uideatur D
7 certo D || quod quod D || xp- L 8 Uoluit (o corr. ex l ?) L
nolit D II aNnuntiari Ra || atque intentissime om. D II adque P1R1
9 colebantur (n statim ut uid. 8. 8. L || ille B\' 10 uel reprimere]
uere praemere D || super institutionem D 11 -que (e ex ae m. 2)
R 12 quanquam
Excessere omnes adytis arisque relictis Di, quibus imperium hoc steterat .
o quanta et quam inoffensa lux ueritatis est, si non aduersus
eam ultro sese offerentem inbecilli infeliciter oculi clauderentur!
si Christiana fides per multa retro tempora saeuientibus
undique aduersum se gentibus regibus legibus caedibus crucibus
ac mortibus reprimi nullo modo potuit, immo, ut dixi, inter
haec et per haec creuit, cultus autem idolorum iam quodammodo
ex se deficiens ac sibi erubescens ad unam clementissimam
iussionem sine ullo poenali terrore cessauit: cui dubium.
est hoc per istius intellegentiae demonstrationem de creatore
suo tandem innotuisse creaturae, quod illa eatenus per uarias
ratiocinationes mentis, intentae quamlibet, aliis offuscata
quaesierit ac per hoc statim amori eius, quem etiam ignorans
dilexerat, inhaesisse?
nec igitur mirum est, si in magna
familia inueniuntur aliqui serui, qui consuetudine lasciuiaque
seductorum adsuefacti patientia domini sui ad contemptum
Vergil. Aen. 2, 351 sq. m. 2) R 2 adque R1 3 excessere (e
tertia ex a m. 2) B excesserunt L || a.dytis (er. u) B adistis D ||
sacrisque D 4 di (sed di ante ras.) L de D dii PB || hoc] hoc
eatj D 6 R2 imb- R1 inbecile
D 7 si Uico 8. s. in D 8 aduersus egentibus (sic) incipit s ||
se gentibus) regentibue D || ∗∗∗∗∗∗∗ regibus (er. undique) P (re)gibus
S || legibus in tAg. add. m. 1 in B || cruciatibus R2 crudibus (sic)
D 9 (ac) S II nullu
10 cre(nit) S II (ia)m S II quodadmodo SD 11 〈de〉fiens sic 8 II
herubes(ce)ns S || clementis〈si〉mam S 12 ul(lo poen)ali S || cessa(uit
cui) S. 13 (per istius) S II intelligentiae D || de(mo)nst(r)ationem
de cre(ato)re S 14 inno(t)uisse S notuisse Pa || illa
(a in ras.) P (ill)a 8 15 ratiocinationes (n pr. s. 8. m. 1) R
ra(tioc)inationes S II in(te)nte S || alii suffugata D II (of)fuscata S
16 (quaesierit ac per) S || amor(i) S II (q)uem S 17 di(l)exerat
S ||inhesisset S adhaesisse B (non P) II (ig)itur S II est om. S II mag(n)a
S 18 〈a〉liqui S II consue(t)udinee sic S II lasciuaque P1R1 (corr.
m. ut uid. 4 in R) 19 seduc(t)orum
quod semper utique confitendum
quando adhuc per uniuersum mundum nulla erat ecclesia,
quae interuentu fidelium precum meritas mundi poenas
iustumque iudicium Dei exorata ipsius clementia temperaret:
unde etiam haec, quae mala hominibus uidentur, qualiacumque
sunt, grauiora sine dubio omnia fuerunt, sicut ipso, quo coepta
sunt, ordine probabuntur.
Bellum Mithridaticum uel, ut uerius dicam, belli Mithridatici
clades multas simul inuoluens prouincias tracta et protenta
per quadraginta annos fuit.
nam DCLXU, ut dixi, anDO ab
Vrbe coudita, quo etiam primum ciuile bellum coeperat,
(itmn Eutrop. 6,12)..p. 356, 4 XXX. ann
cf. Oros. 5, 19 § 2 et 6, 5 § 11 || ut dixi 5, 19 § 1 L || (uel ingra)tos oel incre(dulos)
8 2 uel etiam] etiam D || incontumaces P et a. ras.
B cont(umaces)
barbarico uix consummata ueneno est .
qualiter autem quadraginta a plerisque dicti sint non facile
discernitur.
Nicomedem Bithyniae regem amicum populi Romani regno
priuare molitus est atque a senatu monitus, si facere temptaret,
bellum sibi a populo Romano inferendum fore, iratus Cappadociam
continuo peruasit atque expulso ab ea Ariobarzane
rege cunctam prouinciam igni ferroque uastauit.
Bithyniam
deinde pari clade corripuit. Paphlagoniam simili exitu adflixit
sqq. cf. 6, 6 § 1 2 poetae optimi Lucani
1, 337 cap. 2 § 1 et § 2
et factum est; nec explicari aut conprehendi ullo
modo uerbis potest, quae tunc multitudo Romanorum ciuium
caesa sit, quis maeror plurimarum prouinciarum, quis gemitus
occidendorum pariter atque occidentium fuerit, cum singuli
quique aut prodere innocentes hospites et amicos, aut ipsi
periclitari poena hospitum cogerentur.
Archelaus quoque dux
Mithridatis cum cxx milibus peditum atque equitum in
Achaiam praemissus Athenas cunctamque Graeciam partim
ui partim deditione obtinuit.
Sulla, cui post consulatum
Mithridaticum bellum obuenerat, Archelaum
Atheniensium portum septemplici muro conmunitum, diu obsedit,
ipsam Atheniensium urbem ui cepit. postea iusto proelio cum
Archelao conflixit: centum decem milia de exercitu Archelai
secundum Augustinum C. D. 3,22
§ 4 Eutropius 5, 6 exceptis partim ui partim deditione ex Livio 81
sumptis § 5 et g 6 Eutrop. 5, 6 insertis § 5 cui—obuenerat et
Atheniensium—conmunitum Liuianis 81 1 pylemenetnicomede L || pylemene PB pylemne D p〈yl.. 〉mene
8 || nicbodeme B || re〈gibus〉 8 || post om. B 2 eph(e)sum S
epheum R cepherum L || (edic)to S || asiam ut L 3 quicunque
D c〈qui〉cumq: S II inuenti (i fin. in ras.) P || fuissent L || (ciues) 8 ||
rL || or(nnes) 8 4 negarentur D || (est) S || conpraehendi LPR1
com- B* conpr(ae)hendi 8 5 uerbi(s po)teet 8 || po∗∗est (er. st) D ||
multiti(tdo) S 6 sint L II meror SPBD memor L || plurimarum—
occidendorum (rum usque ad occidendorum in ras. angustiore m. 1)
D || plurir(na)rum S ||g(emi)tus 8 7 pari〈ter〉 S ||adque SP1R1 U
fu(e)rit 8 fuerat L 8 quiq(ue) 8 || ant] au D || innocente(a)
8 || a(ut) S 9 perectitari B1 (i 4) || poen(a) S || hostium P1 (corr. m.
rec.) || cogerentdesinit S 10 metridatis D || . CXX. L CXX
(c m. 1) B centum uiginti D || milibuB] milia P mil R || adque
PRa 11 greciam BD || fpartem P et a. r. B 12 partem P
et a. r. R || dedicione P || sylla LPBD 18 metridaticum D || archilaum
D || aput P || pireum LPB p r reum (sic) D 14 communitum
PB cummonitum D conminutum L 15 adtheniensium D ||
ceB H ac postea v || prelio D 16 archelao (o ex u) B
archilauo D || cx PB; oxx Eutr. || archilai D
interfecta, uix decem milia superfuisse referuntur.
conperta
clade Mithridates lectissima septuaginta milia militum Archelao
in subsidium misit ex Asia. secundo proelio quinquaginta milia
ex his interfecta sunt ibique Diogenes Archelai filius trucidatus
est.
tertio bello omnes copiae, quas Archelaus habebat, extinctae
sunt. nam uiginti milia militum eius in paludem pulsa
cum Sullae fidem inplorarent, insatiabili uictoris ira interfecta
sunt totidemque alia in flumen coacta ac necata, reliqui
miserorum passim trucidati sunt.
porro autem Mithridates in
Asia nobilissimarum urbium principes occidere bonaque eorum
publicare animo intenderat. cumque iam
interfecisset, Ephesii exemplum uerentes excluso praesidio.
eius portas obiecerunt; similiter Smyrnaei Sardi Colophonii
Trallianique fecerunt.
perturbatus Mithridates per Archelaum
ducem suum cum Sulla de pace pepigit. interea Fimbria
Marianorum scelerum satelles, homo omnium audacissimus,
Flaccum consulem, cui legatus ierat, apud Nicomediam occidit;
ac mox arrepto exercitu Mithridatis filium ex Asia ad Miletopolin
fugat, stationem regis inuadit ipsumque Pergamo pellit
fugientemque insecutus apud Pitanam obsedit, et profecto
usque ad extinctae sunt Eutrop. 5, 6, reliqua
Liuiana sunt lib. ut uid. 82 § 8 Liuius