Calpurnio Bestia consulibus Iugurthae Numidarum regi bellum
consensu populi Romani senatus indixit.
Sed ego de Iugurtha ordinis tantum loco et causa commemorationis
breuiter perstrinxerim, quia ut de natura eius uaria
atque intolerabili ita et de rebus tam dolose quam strenue
gestis propter opimam scriptorum. luculentiam satis sufficiens
apud omnes notitia est.
Igitur Iugurtha, Micipsae Numidarum regis adoptiuns heresque
inter naturales eius filios factus, primum coheredes suos,
id est Hiempsalem occidit, Adherbalem bello uictum Africa
expulit.
Calpurnium deinde consulem aduersum se missum
pecunia corrupit atque ad turpissimas condiciones pacis adduxit.
praeterea cum Romam ipse uenisset, omnibus pecunia
aut corruptis aut adtemptatis seditiones dissensionesque
et q. s. Liuim 64 (cf. Periocha)
§ 3 Liuius 62 (cfPeriocha) § 4-§ 6 Liuius 64 (cf. Periocha);
illane § 5 0 urbem uen. et mature
Insequenti anno A. Postumium, Postumii consulis fratrem,
quem is quadraginta milium armatorum exercitui praefecerat,
apud Calamam urbem thesauris regiis
oppressit adque uicto ignominiosissimum foedus exegit. uniuersam
paene Africam a Romanis deficientem regno suo iunxit.
postea tamen Metelli consulis integritate et disciplina coercitus,
duobus etiam proeliis uictus uidit praesente se et uastari
Numidiam suam et non posse defendi: a quo ad deditionem
coactus trecentos obsides dedit, frumentum atque alios commeatus
persoluturum sese spopondit, tria milia amplius perfugarum
reddidit.
exim cum incertus in pace improbos non cohiberet
excursus, C. Marii consulis non minore paene, quam ipse praeditus
erat, astutia Romanisque uiribus fractus est, maxime
postquam Marius urbem Capsam, ab Hercule Phoenice ut
ferunt conditam, regiis tunc thesauris confertissimam dolo
(cf. Periocha) § 8—§ 18 Liuiw 66 P2 || egrediritur* (er. a) D || eologio D 3 emtorem P ||
inueneritur| (ur fort. ex corr. add. sed m. 1) D 4 aulum LPBD ||
postumium om. D || post tumii D om. L 5 XL PB quinqaagenta D ||
milia P\'BD miliorum P* || perficirat D 6 regiis] R2D
regia LPR1 7 praessit (sic) P pr∗essit (a eras.) B || adque] scripsi
cuique codices, eique uel cui quoque coni. h || exigit PB1 || uniuersamque
G 8 pene PRbD || iun∗xit (er. c) B iancxit D 9 cohercitus
PRa 10 praesente se] praesentare (a alt. in ras. m. 1) D
11 editionem B1 12 coactos L || ccc PB || adque P1R1 18 persoluiturum
R1 persoliturum D || espopondit D || tria milia amplius
perfugarum] D III milia amplius per figuram (fugarum m. 2) PB
tria milia fugarum ampline L 14 reddit B || ezim] LD exin
PB || pacem D || inproboe (-us D) PB\'D n prohiberet PB 15 g-
L g- P gal D om. B* s. s. m. 1 B || mari consul. (us post
mari 8. 8. m. 2 P) PR1 marii consul B* || no° (n m. 2) B || pene
R2 16 erat] est t (st in eo litterar. genere his ra similes sunt)
D || maximae
diffidens deinde propriis rebus et uiribus
Iugurtha so\'cietatem cum Boccho Manrorum rege fecit, cuius
equitatu in immensum auctus Marianum exercitum creberrimis
incursionibus fatigauit.
postremo apud Cirtam, urbem antiquam,
Masinissae regiam, aduersum Romanos expugnationem
eius parantes sexaginta milibus equitum instructus occurrit.
numquam ulla Romano militi tumultuosior pugna et terribilior
equitum suscitatus puluis caelum subtexuerit, diem
ademerit noctemque obduxerit, tantus autem telorum nimbus
ingruerit, ut nulla pars corporis ab ictu tuta esset, quippe
quibus et uisus ad prospiciendum impedimento caliginis et.
expeditio ad cauendum compressione multitudinis deerat. nec
laborabat eques Maurus ac Numida, ut bene conlocatum
hostem opportuno teli impetu rimaretur, sed potius in incertum
pila mittebant certi quod uulnera incerta non essent. ita
B*D || in propriis PR 2 (cn)m incipit S || bocco
SRa || rege maurorum L || re(g)e S 3 equitatum P aequitatum
(a pr. et m er.) B || inmensam PB mensum D (in uel im)meneum
S || marian|? ?〈um e)xercitum S || ma*rianum (eras. u) D
4 (in)cnrsionib; S || pos(t)remo S || ci(rt)8 S cirtham D cartham
L || (a)ntiqua(m) S 5 masinissae] LbD masinissae∗∗∗(sae in ras.
ampliore) P masin〈i〉ssę
eadem postera die et
belli et periculi facies: erumpere in hostem quamuis stricto
miles gladio non ualebat, eminus enim iaculis repellebatur;
fugere non poterant, undique enim uelocior ad persequendum
eques incluserat.
suffragium, dira undique mortis facies obiciebatur: tandem
Marius consul forti desperatione spei uiam fecit, uniuerso
simul agmine prorupit e uallo campoque sese simul et proelio
dedit.
et cum iterum circumfusi hostes non solum agminis
extrema laniarent, uerum etiam media excussis procul telis
caederent turbatosque Romanos insuper etiam aestus solis,
intolerantia sitis, mortis circumstantia usque ad extremum
desperationis defetigaret, subito notum illud Romanorum
aduersus Afros tempestatum imbriumque suffragium caelo
missum insperatae saluti fuit.
siquidem repentina pluuia sitientibus
Romanis et aestuantibus refrigerium potumque praebuit,
porro autem Numidis hastilia telorum, quae manu intorquere
sine ammentis solent, lubrica ac per hoc inutilia reddidit;
scuta etiam, quae elephanti corio extento atque durato habilia
D H roman<i>| 8 || pedites] LSPB equites peditesque
T equites (-tis D) in unum pedites DGZh, interpolata ex Sal-
lustio Iug. 97 § 5 n In(t)erl capedinem 8 intercapidinem LPR\'D
2 (tanti) pericn(li) 8 || interae(niens d)edit e(a)d(e)m poster(a) d(i)e
8 II pos*tera D 3 be(ll)i S 1 facie(s) enunpel(r)e S || strictum
milis gladium D || s<tr>ic|<t>o S 4 no(o) ualeb<at> (emina)s
en(im ia)culis repe<lle>| desinit S || et minus D || repellabatur D
5 poterant] LPRD (t fin. in ras. P, at ex t statim corr. D) poterat
v || uelotior R || p<sequendu(quae inclusi in ras.
angustiore scr. sunt m. 1) D 6 eque**s P *eques
post hoc nonaginta
milia armatorum nouissimo bello ab isdem regibus obiecta;
haec quoque usque ad internecionem Romanis uincentibus
caesa referuntur. ex eo Bocchus spem belli abiciens, pacem
petiuit atque in pretium pacis Iugurtham dolo captum catenisque
obrutum per Sullam legatum misit ad Marium.
qui
in triumpho ante
in carcere strangulatus est.
Isdem diebus obscenum prodigium ac triste uisum est. L.
Heluius eques Romanus cum uxore et filia de Roma in Apuliam
rediens, tempestate correptus cum filiam consternatam uideret,
ut citius propioribus tectis succederent, relictis uehiculis
arreptisque equis filiam uirginem equo insidentem in medium
agmen accepit.