Scio aliquantos post haec deinceps permoueri posse, quod
uictoriae Romanae multarum gentium et ciuitatum strage
crebrescunt. quamquam , si diligenter appendant, plus damni
inuenient accidisse quam commodi. neque enim parui pendenda
sunt tot bella seruilia, socialia, ciuilia, fugitiuorum, nullorum
utique fructuum et magnarum tamen miseriarum.
sed coniueo,
ut quemadmodum uolunt ita fuisse uideatur; unde arbitror
esse dicturos: ecquid his temporibus beatius, quibus continui
triumphi, celebres uictoriae, diuites praedae, nobiles pompae,
magni ante currum reges et longo ordine uictae gentes
?
quibus breuiter respondebitur et ipsos de temporibus
solere causari et nos pro isdem temporibus instituisse sermonem,
quae tempora non uni tantum urbi adtributa sed Orbi
uniuerso constat esse communia. ecce quam feliciter Roma
C. D. 3, 23 aut romę R1 8 creuerunt X2 || quanquam DII || si] et
si appendant] DAVTOX, ed.1542 in contextu adpendant K1M
attendant (tt al. m. in ras., fuisse potest pp B) R Π ed. 1542 in
quanti igitur pendenda est gutta haec laboriosae felicitatis,
cui adscribitur unius urbis beatitudo in tanta mole infelicitatis,
per quam agitur totius Orbis euersio? aut si ideo felicia
putantur, quia unius ciuitatis opes auctae sunt, cur non potius
infelicissima iudicentur, quibus miserabili uastatione multarum
ac bene institutarum gentium potentissima regna ceciderunt?
an forte aliud tunc Carthagini uidebatur, cum post annos
centum uiginti, quibus modo bellorum clades modo pacis condiciones
perhorrescens, nunc rebelli intentione nunc supplici, bellis
pacem, pace bella mutabat, nouissime miseris ciuibus passim
se in ignem ultima desperatione iacientibus unus rogus tota
ciuitas fuit? cui etiam nunc, situ paruae, moenibus destitutae,
pars miseriarum est audire quid fuerit.
edat Hispania sententiam
suam: cum per annos ducentos ubique agros suos sanguine
suo rigabat inportunumque hostem ultro ostiatim inquietantem
nec repellere poterat nec sustinere, cum se suis diuersis urbibus
ac locis, fracti caede bellorum, obsidionum fame exinaniti,
interfectis coniugibus ac liberis suis ob remedia miseriarum
concursu misero ac mutua caede iugulabant, — quid tunc de
cf. 6, 21 § 1 et 7, 41 § 2 D || quicquid RD2 7 cęciderunt (ę
in e) R 8 an] an ac V || karthago (o in ini m. 2) B kartagini
II cartagini GV || uidebatur] debibatur (e a. s. m. 2) D || cum] quum
A ut plerumque 9 centum uiginti] DAX2 cxx R ΠG || condicionis
ipsa postremo dicat Italia: cur
per annos quadringentos Romanis utique suis contradixit obstitit
repugnauit, si eorum felicitas sua infelicitas non erat Romanosque
fieri rerum dominos bonis communibus non obstabat?
non requiro de innumeris diuersarum gentium populis diu
ante liberis, tunc bello uictis, patria abductis, pretio uenditis,
seruitute dispersis, quid tunc sibi maluerint, quid de Romanis
opinati sint, quid de temporibus iudicarint.
omitto de regibus
\'magnarum opum, magnarum uirium, magnae gloriae, diu
potentissimis, aliquando captis, seruiliter catenatis, sub iugum
missis, ante currum actis, in carcere trucidatis: quorum tam
stultum est exquirere sententiam, quam durum non dolere
miseriam.
nos, nos inquam ipsos uitaeque nostrae electionem,
cui adquieuimus, consulamus. maiores nostri bella gesserunt,
bellis fatigati pacem petentes tributa obtulerunt: tributum
pretium pacis est.
nos tributa dependimus, ne bella patiamur,
ac per hoc in portu, ad quem illi tandem pro euadendis malorum
tempestatibus confugerunt, nos consistimus et manemus.
igitur nostra tempora uiderim utrum felicia; certe
feliciora illis ducimus, qui quod illi ultime delegerunt nos
male cum praecedentibus coniungebantur || cur]
D2G1R2 ς itemque haud dubie R1 cor
inquietudo enim bellorum, qua illi attriti
sunt, nobis ignota est. in otio autem, quod illi post imperium
Caesaris natiuitatemque Christi tenuiter gustauerunt,
nos nascimur et senescimus;
quod illis erat debita pensio seruitutis
nobis est libera conlatio defensionis, tantumque interest
inter praeterita praesentiaque tempora, ut quod Roma in usum
luxuriae suae ferro extorquebat a nostris,
reipublicae conferat ipsa nobiscum. aut si ab aliquo
dicitur tolerabiliores parentibus nostris Romanos hostes fuisse,
quam nobis Gothos esse, audiat et intellegat, quanto aliter
quam circa se ipsum agitur sibi esse uideatur.
Olim cum bella toto Orbe feruebant, quaeque prouincia suis
regibus suis legibus suisque moribus utebatur, nec erat societas
adfectionum, ubi dissidebat diuersitas potestatum; postremo
solutas et barbaras gentes quid tandem ad societatem adduceret,
quas diuersis sacrorum ritibus institutas etiam religio
separabat?
si quia igitur tunc acerbitate malorum uictus
patriam cum hoste deseruit, quem tandem ignotum locum
ignotus adiit? quam gentem generaliter hostem hostis orauit?
cui se congressu primo credidit, non societate nominis inuitatus,
non communione iuris adductus, non religionis unitate securus ?
an parum exempli dederunt Busiris in Aegypto peregrinorum
infeliciter incurrentium impiissimus immolator, crudelissima
circa aduenas Dianae Tauricae litora sed magis sacra crudelia,
Thracia cum Polymestore suo usque ad propinquos hospites
cf.1, 11 § 2 || crudelissimascelerata
ignotus LaD1 || qu*a (er. i) R || adtriti D 6\' preterita
R || usu D 7 a om. L 9 tolerabilius L1 10 quando
D\' 12 bella toto orbe] toto orbe bella R || quaeque] unaquaeque
D2 || suis legibus suis regibus L 13 suis legibus om. DA
14 affectionum R affeccionum D || dissidebat (si in ras. m. 2) R ||
aduersitaadpotestatum (d alteram del. m. 1) L || postremuD\'
15 quid] qui D || deduceret L (cf. 14 adnersitas) 16 institutis
B 17 aceruitate L 20 congressui R2 21 addictus (i radendo
ex u)