1. Περὶ μὲν οὖν μίξεως καὶ ἁφῆς καὶ τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν εἴρηται πῶς
ὑπάρχει τοῖς μεταβάλλουσι κατὰ φύσιν, ἔτι δὲ περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς
τῆς ἁπλῆς, πῶς καὶ τίνος¹ ἐστὶ καὶ διὰ τίν᾿
αἰτίαν. ὁμοίως
δὲ καὶ περὶ ἀλλοιώσεως εἴρηται, τί τὸ ἀλλοιοῦσθαι καὶ τίν᾿ ἔχει
διαφορὰν αὐτῶν. λοιπὸν δὲ θεωρῆσαι περὶ τὰ καλούμενα στοιχεῖα τῶν
σωμάτων.
Γένεσις μὲν γὰρ καὶ φθορὰ πάσαις ταῖς φύσει συνεστώσαις οὐσίαις οὐκ ἄνευ
τῶν αἰσθητῶν σωμάτων· τούτων δὲ τὴν ὑποκειμένην ὕλην οἱ μέν
φασιν εἶναι μίαν, οἷον ἀέρα τιθέντες ἢ πῦρ ἤ τι
τὴν γένεσιν καὶ τὴν
φθορὸν τοῖς πράγμασιν.
Ὅτι μὲν οὖν τὰ πρῶτα ἀρχὰς καὶ στοιχεῖα καλῶς ἔχει λέγειν, ἔστω
συνομολογούμενον, ἐξ ὧν μεταβαλλόντων ἢ κατὰ σύγκρισιν καὶ διάκρισιν ἢ
τὰ εἰρημένα, ταύτην δὲ σωματικὴν καὶ χωριστήν,
ἁμαρτάνουσιν· ἀδύνατον γὰρ ἄνευ ἐναντιώσεως εἶναι τὸ σῶμα τοῦτο
αἰσθητῆς¹· ἢ γὰρ κοῦφον ἢ βαρὺ ἢ ψυχρὸν ἢ θερμὸν ἀνάγκη εἶναι τὸ ἄπειρον
τοῦτο, ὃ λέγουσί τινες εἶναι τὴν ἀρχήν. ὡς δ᾿ ἐν τῷ Τιμαίῳ γέγραπται,
οὐδένα ἔχει διορισμόν· οὐ
γὰρ εἴρηκε σαφῶς τὸ πανδεχές, εἰ
χωρίζεται τῶν στοιχείων. οὐδὲ χρῆται οὐδέν, φήσας εἶναι ὑποκείμενόν τι
τοῖς καλουμένοις στοιχείοις πρότερον, οἷον χρυσὸν τοῖς ἔργοις τοῖς
χρυσοῖς. (καίτοι καὶ τοῦτο οὐ καλῶς λέγεται τοῦτον τὸν τρόπον λεγόμενον,
ἀλλ᾿ ὧν μὲν ἀλλοίωσις, ἔστιν οὕτως, ὧν
δὲ γένεσις καὶ
φθορά, ἀδύνατον ἐκεῖνο προσαγορεύεσθαι ἐξ οὗ γέγονεν. καίτοι γέ φησι
μακρῷ ἀληθέστατον εἶναι χρυσὸν λέγειν ἕκαστον εἶναι.) ἀλλὰ τῶν στοιχείων
ὄντων στερεῶν μέχρι ἐπιπέδων ποιεῖται τὴν ἀνάλυσιν· ἀδύνατον δὲ τὴν
τιθήνην καὶ τὴν ὕλην τὴν πρώτην τὰ ἐπίπεδα εἶναι. ἡμεῖς
δὲ
φαμὲν μὲν εἶναί τινα ὕλην τῶν σωμάτων τῶν αἰσθητῶν, ἀλλὰ ταύτην οὐ
χωριστὴν ἀλλ᾿ ἀεὶ μετ᾿ ἐναντιώσεως, ἐξ ἧς γίνεται τὰ καλούμενα
στοιχεῖα. διώρισται δὲ περὶ αὐτῶν ἐν ἑτέροις ἀκριβέστερον. οὐ μὴν ἀλλ᾿
ἐπειδὴ καὶ τὸν τρόπον τοῦτόν ἐστιν ἐκ τῆς ὕλης τὰ σώματα τὰ πρῶτα,
διοριστέον καὶ
περὶ τούτων, ἀρχὴν μὲν καὶ πρώτην οἰομένοις
εἶναι
καὶ ψυχρότης, τρίτον δ᾿ ἤδη πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ τὰ
ὑποθέμενοι χρῶνται, καὶ οὐδὲν λέγουσι διὰ τί αὗται ἢ τοσαῦται.
2. Ἐπεὶ οὖν ζητοῦμεν αἰσθητοῦ σώματος ἀρχάς, τοῦτο δ᾿ ἐστὶν ἁπτοῦ, ἁπιὸν
δ᾿ οὗ ἡ αἴσθησις ἁφή, φανερὸν ὅτι οὐ πᾶσαι αἱ ἐναντιώσεις σώματος
εἴδη καὶ ἀρχὰς ποιοῦσιν, ἀλλὰ μόνον αἱ κατὰ τὴν ἁφήν· κατ᾿
ἐναντίωσίν τε γὰρ διαφέρουσι, καὶ κατὰ ἁπτὴν ἐναντίωσιν. διὸ οὔτε
λευκότης καὶ μελανία οὔτε γλυκύτης καὶ πικρότης, ὁμοίως δ᾿ οὐδὲ τῶν
ἄλλων τῶν αἰσθητῶν ἐναντιώσεων οὐδὲν ποιεῖ στοιχεῖον. καίτοι πρότερον
ὄψις ἁφῆς, ὥστε καὶ
τὸ ὑποκείμενον πρότερον. ἀλλ᾿ οὐκ ἔστι
σώματος ἁπτοῦ πάθος ᾗ ἀπτόν, ἀλλὰ καθ᾿ ἕτερον, καὶ εἰ ἔτυχε τῇ φύσει
πρότερον.
Αὐτῶν δὲ πρῶτον τῶν ἁπτῶν διαιρετέον ποῖαι πρῶται διαφοραὶ καὶ
ἐναντιώσεις. εἰσὶ δ᾿ ἐναντιώσεις κατὰ τὴν ἁρὴν αἵδε, θερμὸν ψυχρόν,
ξηρὸν
ὑγρόν, βαρὺ κοῦφον, σκληρὸν μαλακόν, γλίσχρον κραῦρον,
τραχὺ λεῖον, παχὺ λεπτόν. τούτων δὲ βαρὺ μὲν καὶ κοῦφον οὐ ποιητικὰ οὐδὲ
παθητικά· οὐ γὰρ τῷ ποιεῖν τι ἕτερον ἢ πάσχειν ὑφ᾿ ἑτέρου λέγονται. δεῖ
δὲ ποιητικὰ εἶναι ἀλλήλων καὶ παθητικὰ τὰ στοιχεῖα· μίγνυται γὰρ καὶ
μεταβάλλει
εἰς ἄλληλα. θερμὸν δὲ καὶ ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν καὶ
ξηρὸν τὰ μὲν τῷ ποιητικὰ εἶνσι τὰ δὲ τῷ παθητικὰ λέγεται· θερμὸν γάρ
ἐστι τὸ συγκρῖνον τὰ ὁμογενῆ (τὸ γὰρ διακρίνειν, ὅπερ φασὶ ποιεῖν τὸ
πῦρ, συγκρίνειν ἐστὶ τὰ ὁμόφυλα· συμβαίνει γὰρ ἐξαιρεῖν τὰ ἀλλότρια),
ψυχρὸν δὲ τὸ
συνάγον καὶ συγκρῖνον ὁμοίως τά τε συγγενῆ καὶ
τὰ μὴ ὁμόφυλα, ὑγρὸν δὲ τὸ ἀόριστον οἰκείῳ ὅρῳ εὐόριστον ὄν, ξηρὸν δὲ τὸ
εὐόριστον μὲν οἰκείῳ ὅρῳ, δυσόριστον δέ. τὸ δὲ λεπτὸν καὶ παχὺ καὶ
γλίσχρον καὶ κραῦρον καὶ σκληρὸν καὶ μαλακὸν καὶ αἱ ἄλλαι διαφοραὶ ἐκ
τούτων· ἐπεὶ γὰρ τὸ
ἀναπληστικόν ἐστι τοῦ ὑγροῦ διὰ τὸ μὴ
ὡρίσθαι
ὅπερ ποιεῖ τὸ ὑγρόν· διὸ καὶ οὐκ ἔστι τὸ ὑγρὸν μαλακόν,
ἀλλὰ τὸ μαλακὸν τοῦ ὑγροῦ), τὸ δὲ σκληρὸν τοῦ ξηροῦ· σκληρὸν γάρ ἐστι τὸ
πεπηγός, τὸ δὲ πεπηγὸς ξηρόν. λέγεται δὲ ξηρὸν καὶ ὑγρὸν πλεοναχῶς·
ἀντίκειται γὰρ τῷ ξηρῷ καὶ τὸ ὑγρὸν καὶ τὸ διερόν, καὶ πάλιν τῷ ὑγρῷ καὶ
τὸ
ξηρὸν καὶ τὸ πεπηγός· ἅπαντα δὲ ταῦτ᾿ ἐστὶ τοῦ ξηροῦ
καὶ τοῦ ὑγροῦ τῶν πρώτων λεχθέντων. ἐπεὶ γὰρ ἀντίκειται τῷ διερῷ τὸ
ξηρόν, καὶ διερὸν μέν ἐστι τὸ ἔχον ἀλλοτρίαν ὑγρότητα ἐπιπολῆς,
βεβρεγμένον δὲ τὸ εἰς βάθος, ξηρὸν δὲ τὸ ἐστερημένον ταύτης, φανερὸν ὅτι
τὸ μὲν διερὸν ἔσται τοῦ ὑγροῦ,
τὸ δ᾿ ἀντικείμενον ξηρὸν
τοῦ πρώτου ξηροῦ. πάλιν δὲ τὸ ὑγρὸν καὶ τὸ πεπηγὸς ὡσαύτως· ὑγρὸν μὲν
γάρ ἐστι τὸ ἔχον οἰκείαν ὑγρότητα, βεβρεγμένον δὲ τὸ ἔχον ἀλλοτρίαν
ὑγρότητα ἐν τῷ βάθει, πεπηγὸς δὲ τὸ ἐστερημένον ταύτης. ὥστε καὶ τούτων
ἔσται τὸ μὲν ξηροῦ τὸ δὲ ὑγροῦ. δῆλον τοίνυν
ὅτι πᾶσαι αἱ
ἄλλαι διαφοραὶ ἀνάγονται εἰς τὰς
3. Ἐπεὶ δὲ τέτταρα τὰ στοιχεῖα, τῶν δὲ τεττάρων ἓξ αἱ συζεύξεις, τὰ δ᾿
ἐναντία οὐ πέφυκε συνδυάζεσθαι (θερμὸν γὰρ καὶ ψυχρὸν εἶναι τὸ αὐτὸ καὶ
πάλιν ξηρὸν καὶ ὑγρὸν ἀδύνατα), φανερὸν ὅτι τέτταρες ἔσονται αἱ τῶν
στοιχείων συζεύξεις,
ὑγρόν (οἷον ἀτμὶς γὰρ ὁ ἀήρ), τὸ δ᾿ ὕδωρ ψυχρὸν
καὶ ὑγρόν, ἡ δὲ γῆ ψυχρὸν καὶ ξηρόν, ὥστ᾿ εὐλόγως διανέμεσθαι τὰς
διαφορὰς τοῖς πρώτοις σώμασι, καὶ τὸ πλῆθος αὐτῶν εἶναι κατὰ λόγον.
ἅπαντες γὰρ οἱ τὰ ἁπλᾶ σώματα στοιχεῖα ποιοῦντες οἱ μὲν ἕν, οἱ δὲ δύο,
οἱ δὲ τρία, οἱ δὲ τέτταρα ποιοῦσιν.
ὅσοι μὲν οὗν ἓν μόνον
λέγουσιν, εἶτα πυκνώσει καὶ μανώσει τἆλλα γεννῶσι, τούτοις συμβαίνει δύο
ποιεῖν τὰς ἀρχάς, τό τε μανὸν καὶ τὸ πυκνὸν ἢ τὸ θερμὸν καὶ τὸ ψυχρόν·
ταῦτα γὰρ τὰ δημιουργοῦντα, τὸ δ᾿ ἓν ὑπόκειται καθάπερ ὕλη. οἱ δ᾿
εὐθὺς δύο ποιοῦντες, ὥσπερ Παρμενίδης πῦρ καὶ
γῆν, τὰ
μεταξὺ μίγματα ποιοῦσι τούτων, οἷον ἀέρα καὶ ὕδωρ. ὡσαύτως δὲ καὶ οἱ
τρία λέγοντες,
δ᾿ εὐθὺς τέτταρα λέγουσιν, οἷον
Ἐμπεδοκλῆς. συνάγει δὲ καὶ οὗτος εἰς τὰ δύο· τῷ γὰρ πυρὶ τἆλλα πάντα
ἀντιτίθησιν.
Οὐκ ἔστι δὲ τὸ πῦρ καὶ ὁ ἀὴρ καὶ ἕκαστον τῶν εἰρημένων ἁπλοῦν, ἀλλὰ
μικτόν. τὰ δ᾿ ἁπλᾶ τοιαῦτα μέν ἐστιν, οὐ μέντοι ταὐτά, οἷον εἴ τι τῷ
πυρὶ ὅμοιον, πυροειδές, οὐ πῦρ, καὶ τὸ τῷ ἀέρι
ἀεροειδές·
ὁμοίως δὲ κἀπὶ τῶν ἄλλων. τὸ δὲ πῦρ ἐστὶν ὑπερβολὴ θερμότητος, ὥσπερ καὶ
κρύσταλλος ψυχρότητος· ἡ γὰρ πῆξις καὶ ἡ ζέσις ὑπερβολαί τινές εἰσιν, ἡ
μὲν ψυχρότητος, ἡ δὲ θερμότητος. εἰ οὖν ὁ κρύσταλλός ἐστι πῆξις ὑγροῦ
ψυχροῦ, καὶ τὸ πῦρ ἔσται ζέσις ξηροῦ θερμοῦ. διὸ καὶ οὐδὲν
οὔτ᾿ ἐκ κρυστάλλου γίνεται οὔτ᾿ ἐκ πυρός.
Ὄντων δὲ τεττάρων τῶν ἁπλῶν σωμάτων, ἑκάτερον τοῖν δυοῖν ἑκατέρου τῶν
τόπων ἐστίν· πῦρ μὲν γὰρ καὶ ἀὴρ τοῦ πρὸς τὸν ὅρον φερομένου, γῆ δὲ καὶ
ὕδωρ τοῦ πρὸς τὸ μέσον. καὶ ἄκρα μὲν καὶ εἰλικρινέστατα πῦρ καὶ γῆ, μέσα
δὲ καὶ με
ὕδωρ δὲ ψυχροῦ μᾶλλον ἢ ὑγροῦ, ἀὴρ δ᾿ ὑγροῦ μᾶλλον ἢ θερμοῦ, πῦρ δὲ
θερμοῦ μᾶλλον ἢ ξηροῦ.
4. Ἐπεὶ δὲ διώρισται πρότερον ὅτι τοῖς ἁπλοῖς σώμασιν ἐξ ἀλλήλων ἡ
γένεσις, ἅμα δὲ καὶ κατὰ τὴν αἴσθησιν φαίνεται γινόμενα (οὐ γὰρ ἂν ἦν
ἀλλοίωσις
κατὰ γὰρ τὰ τῶν ἁπτῶν πάθη ἡ ἀλλοίωσίς ἐστιν),
λεκτέον τίς ὁ τρόπος τῆς εἰς ἄλληλα μεταβολῆς, καὶ πότερον ἅπαν ἐξ
ἅπαντος γίνεσθαι δυνατὸν ἢ τὰ μὲν δυνατὸν τὰ δ᾿ ἀδύνατον. ὅτι μὲν οὖν
ἅπαντα πέφυκεν εἰς ἄλληλα μεταβάλλειν, φανερόν· ἡ γὰρ γένεσις εἰς
ἐναντία καὶ ἐξ ἐναντίων, τὰ
δὲ στοιχεῖα πάντα ἔχει
ἐναντίωσιν πρὸς ἄλληλα διὰ τὸ τὰς διαφορὰς ἐναντίας εἶναι· τοῖς μὲν γὰρ
ἀμφότεραι ἐναντίαι, οἷον πυρὶ καὶ ὕδατι (τὸ μὲν γὰρ ξηρὸν καὶ θερμόν, τὸ
δ᾿ ὑγρὸν καὶ ψυχρόν), τοῖς δ᾿ ἡ ἑτέρα μόνον, οἷον ἀέρι καὶ ὕδατι (τὸ
μὲν
γὰρ ὑγρὸν καὶ θερμόν, τὸ δὲ ὑγρὸν καὶ ψυχρόν), ὥστε
καθόλου μὲν φανερὸν ὅτι πᾶν ἐκ παντὸς γίνεσθαι πέφυκεν, ἤδη δὲ καθ᾿
ἕκαστον οὐ χαλεπὸν ἰδεῖν πῶς· ἅπαντα μὲν γὰρ ἐξ ἁπάντων ἔσται, διοίσει
δὲ τῷ θᾶττον καὶ βραδύτερον καὶ τῷ ῥᾷον καὶ χαλεπώτερον. ὅσα μὲν γὰρ
ἔχει σύμβολα
πρὸς ἄλληλα, ταχεῖα τούτων ἡ μετάβασις, ὅσα δὲ
ἀέρος ὕδωρ, ἐὰν κρατηθῇ τὸ θερμὸν ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ (τὸ μὲν
γὰρ ἦν θερμὸν καὶ ὑγρόν, τὸ δὲ ψυχρὸν καὶ ὑγρόν, ὥστε μεταβάλλοντος τοῦ
θερμοῦ ὕδωρ ἔστα). τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ἐξ ὕδατος γῆ καὶ ἐκ γῆς πῦρ·
ἔχει γὰρ ἄμφω πρὸς ἄμφω σύμβολα· τὸ μὲν
γὰρ ὕδωρ ὑγρὸν καὶ
ψυχρόν, ἡ δὲ γῆ ψυχρὸν καὶ ξηρόν, ὥστε κρατηθέντος τοῦ ὑγροῦ γῆ ἔσται.
καὶ
Ὥστε φανερὸν ὅτι κύκλῳ τε ἔσται ἡ γένεσις τοῖς ἁπλοῖς σώμασι, καὶ ῥᾷστος
οὗτος ὁ τρόπος τῆς μεταβολῆς διὰ τὸ σύμβολα ἐνυπάρχειν τοῖς
ἐφεξῆς. ἐκ πυρὸς δὲ ὕδωρ καὶ ἐξ ἀέρος γῆν καὶ πάλιν ἐξ ὕδατος καὶ γῆς
ἀέρα καὶ πῦρ ἐνδέχεται μὲν γίνεσθαι, χαλεπώτερον δὲ διὰ τὸ πλειόνων
εἶναι τὴν μεταβολήν· ἀνάγκη γάρ, εἰ ἔσται ἐξ ὕδατος πῦρ, φθαρῆναι καὶ τὸ
ψυχρὸν καὶ τὸ ὑγρόν, καὶ πάλιν εἰ ἐκ γῆς ἀήρ, φθαρῆναι καὶ τὸ ψυχρὸν
καὶ τὸ ξηρόν. ὡσαύτως δὲ καὶ εἰ ἐκ πυρὸς καὶ ἀέρος ὕδωρ καὶ
γῆ, ἀνάγκη ἀμφότερα μεταβάλλειν. αὕτη μὲν οὖν χρονιωτέρα ἡ γένεσις· ἐὰν
δ᾿ ἑκατέρου
ὕδωρ. ὅταν μὲν γὰρ τοῦ ὕδατος
φθαρῇ τὸ ψυχρὸν τοῦ δὲ πυρὸς τὸ ξηρόν, ἀὴρ ἔσται (λείπεται γὰρ τοῦ μὲν
τὸ θερμὸν τοῦ δὲ τὸ ὑγρόν), ὅταν δὲ τοῦ μὲν πυρὸς τὸ θερμὸν τοῦ δ᾿
ὕδατος τὸ ὑγρόν, γῆ διὰ τὸ λείπεσθαι τοῦ μὲν τὸ ξηρὸν τοῦ δὲ τὸ ψυχρόν.
ὡσαύτως δὲ καὶ ἐξ ἀέρος καὶ γῆς πῦρ
καὶ ὕδωρ· ὅταν μὲν γὰρ
τοῦ ἀέρος φθαρῇ τὸ θερμὸν τῆς δὲ γῆς τὸ ξηρόν, ὕδωρ ἔσται (λείπεται γὰρ
τοῦ μὲν τὸ ὑγρὸν τῆς δὲ τὸ ψυχρόν), ὅταν δὲ τοῦ μὲν ἀέρος τὸ ὑγρὸν τῆς
δὲ γῆς τὸ ψυχρόν, πῦρ διὰ τὸ λείπεσθαι τοῦ μὲν τὸ θερμὸν τῆς δὲ τὸ
ξηρόν, ἅπερ ἦν πυρός. ὁμολογουμένη δὲ καὶ τῇ αἰσθήσει
ἡ τοῦ
πυρὸς γένεσις· μάλιστα μὲν γὰρ πῦρ ἡ φλόξ, αὕτη δ᾿ ἐστὶ καπνὸς
καιόμενος, ὁ δὲ καπνὸς ἐξ ἀέρος καὶ γῆς.
Ἐν δὲ τοῖς ἐφεξῆς οὐκ ἐνδέχεται φθαρέντος ἐν ἑκατέρῳ θατέρου τῶν
στοιχείων γενέσθαι μετάβασιν εἰς οὐδὲν τῶν σωμάτων διὰ τὸ λείπεσθαι ἐν
ἀμφοῖν ἢ ταὐτὰ ἢ τἀναντία. ἐξ οὐδετέρων δὲ
ἐγχωρεῖ γίνεσθαι
σῶμα, οἷον εἰ τοῦ μὲν πυρὸς φθαρείη τὸ ξηρόν, τοῦ δ᾿ ἀέρος τὸ ὑγρόν·
λείπεται γὰρ ἐν ἀμφοῖν τὸ θερμόν· ἐὰν δ᾿ ἐξ ἑκατέρου τὸ θερμόν,
λείπεται τἀναντία, ξηρὸν καὶ ὑγρόν.
ὥσθ᾿ ἅμα δῆλον ὅτι τὰ μὲν ἐξ ἑνὸς εἰς ἓν μεταβαίνοντα ἑνὸς φθαρέντος
γίνεται, τὰ δ᾿ ἐκ δυοῖν
5. Οὐ μὴν ἀλλ᾿ ἔτι καὶ ὧδε θεωρήσωμεν περὶ αὐτῶν. εἰ γάρ ἐστι τῶν
φυσικῶν σωμάτων ὕλη,
ὥσπερ καὶ δοκεῖ ἐνίοις, ὕδωρ καὶ ἀὴρ
καὶ τὰ τοιαῦτα, ἀνάγκη ἤτοι ἓν ἢ δύο εἶναι ταῦτα ἢ πλείω. ἓν μὲν δὴ
πάντα οὐχ οἷόν τε, οἷον ἀέρα πάντα ἢ ὕδωρ ἢ πῦρ ἢ γῆν, εἴπερ ἡ μεταβολὴ
εἰς τἀναντία. εἰ γὰρ εἴη ἀήρ, εἰ μὲν ὑπομένει, ἀλλοίωσις ἔσται ἀλλ᾿ οὐ
γένεσις. ἅμα δ᾿ οὐδ᾿ οὕτω δοκεῖ, ὥστε
ὕδωρ εἶναι ἅμα καὶ
ἀέρα ἢ ἄλλ᾿ ὁτιοῦν, ἔσται δή τις ἐναντίωσις καὶ διαφορὰ ἧς ἕξει τι
θάτερον μόριον τὸ πῦρ οἷον θερμότητα. ἀλλὰ μὴν οὐκ ἔσται τό γε πῦρ ἀὴρ
θερμός· ἀλλοίωσίς τε γὰρ τὸ τοιοῦτον, καὶ οὐ φαίνεται. ἅμα δὲ πάλιν εἰ
ἔσται
ἐκ πυρὸς ἀήρ, τοῦ θερμοῦ εἰς τοὐναντίον μεταβάλλοντος
ἔσται. ὑπάρξει ἄρα τῷ ἀέρι τοῦτο, καὶ ἔσται ὁ ἀὴρ ψυχρόν τι. ὥστε
ἀδύνατον τὸ πῦρ ἀέρα θερμὸν εἶναι· ἅμα γὰρ τὸ αὐτὸ θερμὸν
Ὁ δ᾿ αὐτὸς λόγος περὶ ἁπάντων, ὅτι οὐκ ἔστιν
ἓν τούτων ἐξ
οὗ τὰ πάντα. οὐ μὴν οὐδ᾿ ἄλλο τί γε παρὰ ταῦτα, οἷον μέσον τι ἀέρος καὶ
ὕδατος ἢ ἀέρος καὶ πυρός, ἀέρος μὲν παχύτερον καὶ πυρός, τῶν δὲ
λεπτότερον· ἔσται γὰρ ἀὴρ καὶ πῦρ ἐκεῖνο μετ᾿ ἐναντιότητος· ἀλλὰ
στέρησις τὸ ἕτερον τῶν ἐναντίων· ὥστ᾿ οὐκ ἐνδέχεται μονοῦσθαι ἐκεῖνο
οὐδέποτε,
ὥσπερ φασί τινες τὸ ἄπειρον καὶ τὸ περιέχον.
ὁμοίως ἄρα ὁτιοῦν τούτων ἢ οὐδέν.
Εἰ οὖν μηδὲν αἰσθητόν γε πρότερον τούτων, ταῦτα ἂν εἴη πάντα. ἀνάγκη
τοίνυν ἢ ἀεὶ μένοντα καὶ ἀμετάβλητα εἰς ἄλληλα, ἢ μεταβάλλοντα, καὶ ἢ
ἅπαντα, ἢ τὰ μὲν τὰ δ᾿ οὔ, ὥσπερ ἐν τῷ Τιμαίῳ
Πλάτων
ἔγραψεν. ὅτι μὲν τοίνυν μεταβάλλειν ἀνάγκη εἰς ἄλληλα, δέδεικται
πρότερον· ὅτι δ᾿ οὐχ ὁμοίως ταχέως ἄλλο ἐξ ἄλλου, εἴρηται πρότερον, ὅτι
τὰ μὲν ἔχοντα σύμβολον θᾶττον γίνεται ἐξ ἀλλήλων, τὰ δ᾿ οὐκ ἔχοντα
βραδύτερον. εἰ μὲν τοίνυν ἡ ἐναντιότης μία ἐστὶ καθ᾿ ἣν μεταβάλλουσιν,
ἀνάγκη δύο εἶναι· ἡ γὰρ ὕλη τὸ μέσον
εἶναι
ἀλλήλαις.
Περὶ μὲν οὖν τούτων εἴρηται πρότερον· ὅτι δ᾿ ἐπειδὴ μεταβάλλουσιν εἰς
ἄλληλα, ἀδύνατον ἀρχήν τινα εἶναι αὐτῶν ἢ ἐπὶ τῷ ἄκρῳ ἢ μέσῳ, ἐκ τῶνδε
δῆλον. ἐπὶ μὲν οὖν τοῖς ἄκροις οὐκ ἔσται, ὅτι πῦρ ἔσται ἢ γῆ πάντα· καὶ
ὁ αὐτὸς λόγος τῷ φάναι
ἐκ πυρὸς ἢ γῆς εἶναι πάντα· ὅτι δ᾿
οὐδὲ μέσον, ὥσπερ δοκεῖ τισὶν ἀὴρ μὲν καὶ εἰς πῦρ μεταβάλλειν καὶ εἰς
ὕδωρ, ὕδωρ δὲ καὶ εἰς ἀέρα καὶ εἰς γῆν, τὰ δ᾿ ἔσχατα οὐκέτι εἰς ἄλληλα
ἐκ τῶνδε δῆλον1 δεῖ μὲν γὰρ στῆναι καὶ μὴ εἰς ἄπειρον τοῦτο ἰέναι ἐπ᾿
εὐθείας ἐφ᾿ ἑκάτερα· ἄπειροι γὰρ αἱ ἐναντιότητες
ἐπὶ τοῦ
ἑνὸς ἔσονται. γῆ ἐφ᾿ ᾧ Γ, ὕδωρ ἐφ᾿ ᾧ Υ, ἀὴρ ἐφ᾿ ᾧ Α, πῦρ ἐφ᾿ ᾧ Π. εἰ
δὴ τὸ A μεταβάλλει εἰς τὸ Π καὶ Υ, ἐναντιότης ἔσται τῶν ΑΠ. ἔστω ταῦτα
λευκότης καὶ μελανία. πάλιν εἰ εἰς τὸ Υ τὸ Α, ἔσται ἄλλη· οὐ γὰρ ταὐτὸ
τὸ καὶ Π. ἔστω δὲ ξηρότης καὶ ὑγρότης, τὸ μὲν
Ξ ξηρότης, τὸ
δὲ Υ ὑγρότης. οὐκοῦν εἰ μὲν μένει τὸ λευκόν, ὑπάρξει τὸ ὕδωρ ὑγρὸν καὶ
λευκόν, εἰ δὲ μή, μέλαν ἔσται τὸ ὕδωρ· εἰς τἀναντία γὰρ ἡ μεταβολή.
ἀνάγκη ἄρα ἢ λευκὸν ἢ μέλαν εἶναι
καὶ τῷ Π
τῷ πυρὶ μεταβολὴ εἰς τὸ ὕδωρ· ἐναντία γὰρ ὑπάρχει· τὸ μὲν γὰρ πῦρ τὸ
πρῶτον μέλαν ἦν, ἔπειτα δὲ ξηρόν, τὸ δ᾿ ὕδωρ ὑγρόν, ἔπειτα δὲ λευκόν.
φανερὸν δὴ ὅτι πᾶσιν ἐξ ἀλλήλων ἔσται ἡ μεταβολή, καὶ ἐπί γε τούτων, ὅτι
καὶ ἐν τῷ Γ τῇ γῇ ὑπάρξει τὰ λοιπὰ καὶ δύο σύμβολα, τὸ
μέλαν καὶ τὸ ὑγρόν· ταῦτα γὰρ οὐ συνδεδύασταί πως.
Ὅτι δ᾿ εἰς ἄπειρον οὐχ οἷόν τ᾿ ἰέναι, ὅπερ μελλήσαντες δείξειν ἐπὶ
τοῦτο ἔμπροσθεν ἤλθομεν, δῆλον ἐκ τῶνδε. εἰ γὰρ πάλιν τὸ πῦρ, ἐφ᾿ Π,
εἰς ἄλλο μεταβαλεῖ καὶ μὴ ἀνακάμψει, οἷον εἰς τὸ Ψ, ἐναντιότης τις τῷ
πυρὶ καὶ τῷ Ψ ἄλλ ὑπάρξει
τῶν εἰρημένων· οὐδενὶ γὰρ τὸ αὐτὸ
ὑπόκειται τῶν
ὅτι εἰ πάλιν τὸ Ψ εἰς ἄλλο, ἄλλη
ἐναντιότης καὶ τῷ Ψ ὑπάρξει καὶ τῷ πυρὶ τῷ Π. ὁμοίως δ᾿ ἀεὶ μετὰ τοῦ
προστιθεμένου ἐναντιότης τις ὑπάρξει τοῖς ἔμπροσθεν, ὥστ᾿ εἰ ἄπειρα,
καὶ ἐναντιότητες ἄπειροι τῷ ἑνὶ ὑπάρξουσιν. εἰ δὲ τοῦτο, οὐκ ἔσται οὔτε
ὁρίσασθαι οὐδὲν οὔτε γενέσθαι· δεήσει γάρ, εἰ ἄλλο ἔσται ἐξ ἄλλου,
τοσαύτας διεξελθεῖν ἐναντιότητας,
καὶ ἔτι πλείους, ὥστ᾿
εἰς ἔνια μὲν
τὰς τῶν κάτωθεν, ὥστε πάντα ἓν ἔσται.
6. Θαυμάσειε δ᾿ ἄν τις τῶν λεγόντων πλείω ἑνὸς τὰ στοιχεῖα τῶν σωμάτων
ὥστε μὴ μεταβάλλειν εἰς ἄλληλα, καθάπερ Ἐμπεδοκλῆς φησί, πῶς ἐνδέχεται
λέγειν αὐτοῖς εἶναι συμβλητὰ τὰ
στοιχεῖα. καίτοι λέγει
οὕτω· “ταῦτα γὰρ ἶσά τε πάντα.” εἰ μὲν οὖν κατὰ τὸ ποσόν, ἀνάγκη ταὐτό
τι εἶναι ὑπάρχον ἅπασι τοῖς συμβλητοῖς ᾧ μετροῦνται, οἷον εἰ ἐξ ὕδατος
κοτύλης εἶεν ἀέρος δέκα· τὸ αὐτό τι ἦν ἄρα ἄμφω, εἰ μετρεῖται τῷ αὐτῷ.
εἰ δὲ μὴ οὕτω κατὰ τὸ ποσὸν συμβλητὰ
ὡς ποσὸν ἐκ ποσοῦ,
ἀλλ᾿ ὅσον δύναται, οἷον εἰ κοτύλη ὕδατος ἴσον δύναται ψύχειν καὶ δέκα
ἀέρος, καὶ οὕτως κατὰ τὸ ποσὸν οὐχ ᾗ ποσὸν συμβλητά, ἀλλ᾿ ᾗ δύνανταί
τι. εἴη δ᾿ ἂν καὶ μὴ τῷ τοῦ ποσοῦ μέτρῳ συμβάλλεσθαι τὰς δυνάμεις, ἀλλὰ
κατ᾿ ἀναλογίαν, οἷον ὡς τόδε λευκὸν τόδε θερμόν. τὸ
δ᾿ ὡς
τόδε σημαίνει ἐν μὲν ποιῷ τὸ ὅμοιον, ἐν δὲ ποσῷ τὸ ἴσον. ἄτοπον δὴ
φαίνεται, εἰ τὰ σώματα ἀμετάβλητα ὄντα μὴ ἀναλογίᾳ συμβλητά ἐστιν,
Ἀλλὰ μὴν οὐδ᾿ αὔξησις ἂν εἴη κατ᾿ Ἐμπεδοκλέα,
φύσιν. τὰ γὰρ γινόμενα φύσει πάντα γίνεται
ἢ ἀεὶ ὡδὶ ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, τὰ δὲ παρὰ τὸ ἀεὶ καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἀπὸ
ταὐτομάτου καὶ ἀπὸ τύχης. τί οὖν τὸ αἴτιον τοῦ ἐξ ἀνθρώπου ἄνθρωπον ἢ
ἀεὶ ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, καὶ ἐκ τοῦ πυροῦ πυρὸν ἀλλὰ μὴ ἐλαίαν; ἢ καί, ἐὰν
ὡδὶ συντεθῆ, ὀστοῦν; οὐ
γὰρ ὅπως ἔτυχε συνελθόντων οὐδὲν
γίνεται, καθ᾿ ἃ4 ἐκεῖνός φησιν, ἀλλὰ λόγῳ τινί. τί οὖν τούτων αἴτιον;
οὐ γὰρ δὴ πῦρ γε ἢ γῆ. ἀλλὰ μὴν οὐδ᾿ ἡ φιλία καὶ τὸ νεῖκος· συγκρίσεως
γὰρ μόνον, τὸ δὲ διακρίσεως αἴτιον. τοῦτο δ᾿ ἐστὶν ἡ οὐσία ἡ ἑκάστου,
ἀλλ᾿ οὐ μόνον “μίξις τε διάλλαξίς τε
μιγέντων,” ὥσπερ
ἐκεῖνός φησιν. τύχη δ᾿ ἐπὶ τούτων ὀνομάζεται, ἀλλ᾿ οὐ λόγος· ἔστι γὰρ
μιχθῆναι ὡς ἔτυχεν. τῶν δὴ φύσει ὄντων αἴτιον
μίξιν μόνον ἐπαινεῖ. καίτοι
τά γε στοιχεῖα διακρίνει οὐ τὸ νεῖκος, ἀλλ᾿ ἡ φιλία τὰ φύσει πρότερα
τοῦ θεοῦ· θεοὶ δὲ καὶ ταῦτα.
Ἔτι δὲ περὶ κινήσεως ἁπλῶς λέγει· οὐ γὰρ ἱκανὸν εἰπεῖν διότι ἡ φιλία καὶ
τὸ νεῖκος κινεῖ, εἰ μὴ τοῦτ᾿ ἦν φιλίᾳ εἶναι τὸ κινήσει τοιᾳδί, νείκει
δὲ τὸ τοιᾳδί. ἔδει οὖν ἢ ὁρίσασθαι ἢ ὑποθέσθαι ἢ
ἀποδεῖξαι, ἢ ἀκριβῶς ἢ μαλακῶς, ἢ ἄλλως γέ πως. ἔτι δ᾿ ἐπεὶ. φαίνεται
καὶ βίᾳ καὶ παρὰ φύσιν κινούμενα τὰ σώματα, καὶ κατὰ φύσιν (οἷον τὸ πῦρ
ἄνω μὲν οὐ βίᾳ, κάτω δὲ βίᾳ), τῷ δὲ βίᾳ τὸ κατὰ φύσιν ἐναντίον, ἔστι δὲ
τὸ βίᾳ, ἔστιν ἄρα
καὶ τὸ κατὰ φύσιν κινεῖσθαι. ταύτην οὖν ἡ
φιλία κινεῖ, ἢ οὔ; τοὐναντίον γὰρ τὴν γῆν κάτω¹ καὶ διακρίσει ἔοικεν·
καὶ μᾶλλον τὸ νεῖκος αἴτιον τῆς κατὰ φύσιν κινήσεως ἢ ἡ φιλία. ὥστε καὶ
ὅλως παρὰ φύσιν ἡ φιλία ἂν εἴη μᾶλλον. ἁπλῶς δὲ εἰ μὴ ἡ φιλία ἢ τὸ
νεῖκος κινεῖ, αὐτῶν τῶν σωμάτων
οὐδεμία κίνησίς ἐστιν οὐδὲ
μονή. ἀλλ᾿ ἄτοπον.
φέρεσθαι, ὁ δ᾿ αἰθήρ, φησί, “μακρῇσι κατὰ χθόνα δύετο ῥίζαις.” ἄμα δὲ
καὶ τὸν κόσμον ὁμοίως ἔχειν φησὶν ἐπί τε τοῦ νείκους νῦν καὶ πρότερον
ἐπὶ τῆς φιλίας. τί οὖν ἐστὶ τὸ κινοῦν πρῶτον καὶ αἴτιον τῆς κινήσεως; οὐ
γὰρ δὴ ἡ φιλία καὶ τὸ νεῖκος, ἀλλά τινος κινήσεως ταῦτα σἴτια, εἴ ἐστιν¹
ἐκεῖνο ἀρχή.
Ἄτοπον δὲ καὶ εἰ ἡ ψυχὴ ἐκ τῶν στοιχείων ἢ ἕν τι αὐτῶν· αἱ γὰρ ἀλλοιώσεις
αἱ τῆς ψυχῆς πῶς ἔσονται, οἶον τὸ μουσικὸν εἶναι καὶ πάλιν ἄμουσον, ἢ
μνήμη ἢ λήθη; δῆλον γὰρ ὅτι εἰ μὲν πῦρ ἡ ψυχή, τὰ πάθη ὑπάρξει αὐτῇ ὅσα
πυρὶ ᾗ πῦρ· εἰ δὲ μικτόν, τὰ σωματικά· τούτων δ᾿ οὐδὲν
σωματικόν.
7. Ἀλλὰ περὶ μὲν τοῦτων ἑτέρας ἔργον ἐστὶ θεωρίας. περὶ δὲ τῶν στοιχείων
ἐξ ὧν τὰ σώματα συνέστηκεν, ὅσοις μὲν δοκεῖ τι εἶναι κοινὸν ἢ
μεταβάλλειν εἰς ἅλληλα, ἀνάγκη εἰ θάτερον τούτων, καὶ θάτερον
συμβαίνειν· ὅσοι δὲ μὴ ποιοῦσιν ἐξ ἀλλήλων γένεσιν μηδ᾿ ὡς ἐξ ἑκάστου,
πλὴν ὡς ἐκ
τοίχου πλίνθους, ἄτοπον πῶς ἐξ ἐκείνων ἔσονται
σάρκες καὶ ὀστᾶ καὶ τῶν ἄλλων ὁτιοῦν. ἔχει δὲ τὸ λεγόμενον ἀπορίαν καὶ
τοῖς ἐξ ἀλλήλων γεννῶσιν,
τὸ ὑποκείμενον. ἀλλὰ δὴ καὶ σὰρξ ἐξ
αὐτῶν γίνεται καὶ μυελός· ταῦτα δὴ γίνεται πῶς; ἐκείνοις τε γὰρ τοῖς
λέγουσιν ὡς Ἐμπεδοκλῆς τίς ἔσται τρόπος; ἀνάγκη γὰρ σύνθεσιν εἶναι
καθάπερ ἐκ πλίνθων καὶ λίθων τοῖχος· καὶ τὸ μῖγμα δὲ τοῦτο ἐκ σωζομένων
μὲν ἔσται τῶν στοιχείων,
κατὰ μικρὰ δὲ παρ᾿ ἄλληλα
συγκειμένων. οὕτω δὴ σὰρξ καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον. συμβαίνει δὴ μὴ ἐξ
ὁτουοῦν μέρους σαρκὸς γίνεσθαι πῦρ καὶ ὕδωρ, ὥσπερ ἐκ κηροῦ γένοιτ᾿ ὅν
ἐκ μὲν τουδὶ τοῦ μέρους σφαῖρα, πυραμὶς δ᾿ ἐξ ἄλλου τινός· ἀλλ᾿
ἐνεδέχετό γε ἐξ ἑκατέρου ἑκάτερον γενέσθαι.
τοῦτο μὲν δὴ
τοῦτον γίνεται τὸν τρόπον ἐκ τῆς
θερμοῦ ἢ πυρὸς καὶ γῆς. εἰ γάρ
ἐστιν ἡ σὰρξ ἐξ ἀμφοῖν καὶ μηδέτερον ἐκείνων, μηδ᾿ αὗ σύνθεσις
σωζομένων, τί λείπεται πλὴν ὕλην εἶναι τὸ ἐξ
Ἆῤ οὖν ἐπειδή ἐστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον θερμὸν καὶ ψυχρόν, ὅταν μὲν ἀπλῶς
ᾖ θάτερον ἐντελεχείᾳ.
δυνάμει θάτερον ἔσται· ὅταν δὲ μὴ
παντελῶς, ἀλλ᾿ ὡς μὲν θερμὸν ψυχρόν, ὡς δὲ ψυχρὸν θερμὸν διὰ τὸ
μιγνύμενα φθείρειν τὰς ὑπεροχὰς ἀλλήλων, τότε οὔθ᾿ ἡ ὕλη ἔσται οὔτε
ἐκείνων τῶν ἐναντίων ἑκάτερον ἐντελεχείᾳ ἁπλῶς, ἀλλὰ μεταξύ· κατὰ δὲ τὸ
δυνάμει μᾶλλον εἶναι θερμὸν ἢ ψυχρὸν ἢ τοὐναντίον, κατὰ
τοῦτον τὸν λόγον διπλασίως θερμὸν δυνάμει ἢ ψυχρόν, ἢ τριπλασίως, ἢ κατ᾿
ἄλλον τρόπον τοιοῦτον; ἔσται δὴ μιχθέντων τἆλλ᾿ ἐκ τῶν ἐναντίων ἢ τῶν
στοιχείων, καὶ τὰ στοιχεῖα ἐξ ἐκείνων δυνάμει πως ὄντων, οὐχ οὕτω δὲ ὡς
ἡ ὕλη, ἀλλὰ
τὸν εἰρημένον τρόπον· καὶ ἔστιν οὕτω μὲν μίξις,
ἐκείνως δὲ ὕλη τὸ γινόμενον. ἐπεὶ δὲ καὶ πάσχει τἀναντία κατὰ τὸν ἐν
τοῖς πρώτοις διορισμόν· ἔστι γὰρ τὸ ἐνεργείᾳ θερμὸν δυνάμει ψυχρὸν καὶ
τὸ ἐνεργείᾳ ψυχρὸν δυνάμει θερμόν, ὥστε ἐὰν μὴ ἰσάζῃ, μεταβάλλει εἰς
ἄλληλα. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ
τῶν ἄλλων ἐναντίων· καὶ πρῶτον
οὕτω τὰ στοιχεῖα μεταβάλλει, ἐκ δὲ τούτων σάρκες καὶ ὀστᾶ καὶ τὰ
τοιαῦτα, τοῦ μὲν θερμοῦ γινομένου ψυχροῦ, τοῦ δὲ ψυχροῦ θερμοῦ, ὅταν
πρὸς τὸ μέσον
ὑγρὸν καὶ τὰ τοιαῦτα κατὰ μεσότητα ποιοῦσι σάρκα καὶ ὀστοῦν καὶ
τἆλλα.
8. Ἅπαντα δὲ τὰ μικτὰ σώματα, ὅσα περὶ τὸν τοῦ μέσου τόπον ἐστίν, ἐξ
ἁπάντων σύγκειται τῶν ἁπλῶν. γῆ μὲν γὰρ ἐνυπάρχει πᾶσι διὰ τὸ ἕκαστον
εἶναι μάλιστα καὶ πλεῖστον ἐν τῷ οἰκείῳ τόπῳ,
ὕδωρ δὲ διὰ
τὸ δεῖν μὲν ὁρίζεσθαι τὸ σύνθετον,
αἰτίας, ἀὴρ δὲ καὶ πῦρ, ὅτι ἐναντία
ἐστὶ γῇ καὶ ὕδατι· γῆ μὲν γὰρ ἀέρι, ὕδωρ δὲ πυρὶ ἐναντίον ἐστίν, ὡς
ἐνδέχεται οὐσίαν οὐσίᾳ ἐναντίαν εἶναι. ἐπεὶ οὖν αἱ γενέσεις ἐκ τῶν
ἐναντίων εἰσίν, ἐνυπάρχει δὲ θάτερα ἄκρα τῶν ἐναντίων, ἀνάγκη καὶ θάτερα
ἐνυπάρχειν, ὥστ᾿ ἐν ἅπαντι τῷ συνθέτῳ πάντα τὰ
ἁπλᾶ
ἐνέσται. μαρτυρεῖν δ᾿ ἔοικε καὶ ἡ τροφὴ ἑκάστων· ἅπαντα μὲν γὰρ τρέφεται
τοῖς αὐτοῖς ἐξ ὧνπερ ἐστίν, ἄπαντα δὲ πλείοσι τρέφεται. καὶ γὰρ ἅπερ ἄν
δόξειεν ἑνὶ μόνῳ τρέφεσθαι, τῷ ὕδατι τὰ φυτά, πλείοσι τρέφεται· μέμικται
γὰρ τῷ ὕδατι
ἐπεὶ δ᾿ ἐστὶν ἡ μὲν τροφὴ τῆς ὕλης, τὸ δὲ
τρεφόμενον συνειλημένον τῇ ὕλῃ ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος, εὔλογον ἤδη τὸ
μόνον τῶν ἁπλῶν σωμάτων τρέφεσθαι τὸ πῦρ ἁπάντων ἐξ ἀλλήλων γινομένων,
ὥσπερ καὶ οἱ πρότεροι λέγουσιν· μόνον γάρ ἐστι καὶ μάλιστα τοῦ εἴδους τὸ
πῦρ διὰ τὸ πεφυκέναι
φέρεσθαι πρὸς τὸν ὅρον. ἕκαστον δὲ
πέφυκεν εἰς τὴν ἑαυτοῦ χώραν φέρεσθαι· ἡ δὲ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος ἀπάντων
ἐν τοῖς ὅροις. ὅτι μὲν οὖν ἄπαντα τὰ σώματα ἐξ ἁπάντων συνέστηκε τῶν
ἁπλῶν, εἴρηται.
9. Ἐπεὶ δ᾿ ἐστὶν ἔνια γενητὰ καὶ φθαρτά, καὶ
ἡ γένεσις
τυγχάνει οὖσα ἐν τῷ περὶ τὸ μέσον τόπῳ, λεκτέον περὶ πάσης γενέσεως
ὁμοίως πόσαι τε καὶ τίνες αὐτῆς αἱ ἀρχαί· ῥᾷον γὰρ οὕτω τὰ καθ᾿ ἕκαστον
θεωρήσομεν, ὅταν περὶ τῶν καθόλου λάβωμεν πρῶτον.
Εἰσὶν οὖν καὶ τὸν ἀριθμὸν ἴσαι καὶ τῷ γένει αἱ
αὐταὶ αἵπερ
ἐν τοῖς ἀϊδίοις τε καὶ πρώτοις· ἡ μὲν γάρ ἐστιν ὡς ὕλη, ἡ δ᾿ ὡς μορφή.
δεῖ δὲ καὶ τὴν τρίτην ἔτι προσυπάρχειν· οὐ γὰρ ἱκαναὶ πρὸς τὸ γεννῆσαι
αἱ δύο, καθάπερ οὐδ᾿ ἐν τοῖς πρώτοις. ὡς μὲν οὖν ὕλη τοῖς γενητοῖς ἐστὶν
αἴτιον τὸ δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ εἶναι. τὰ μὲν γὰρ ἐξ ἀνάγκης
ἐστίν, οἷον τὰ ἀΐδια, τὰ δ᾿ ἐξ ἀνάγκης οὐκ ἔστιν.
εἶναι καὶ φθορὰν περὶ τὸ
δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ εἶναι. διὸ καὶ ὡς μὲν ὅλη τοῦτ᾿ ἐστὶν αἴτιον τοῖς
γενητοῖς, ὡς δὲ τὸ οὗ ἕνεκεν ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος· τοῦτο δ᾿ ἐστὶν ὁ
λόγος ὁ τῆς ἑκάστου οὐσίας.
Δεῖ δὲ προσεῖναι καὶ τὴν τρίτην, ἢν ἅπαντες μὲν ὀνειρώττουσι, λέγει δ᾿
οὐδείς, ἀλλ᾿ οἱ μὲν
ἱκανὴν ᾠήθησαν αἰτίαν εἶναι πρὸς τὸ
γίνεσθαι τὴν τῶν εἰδῶν φύσιν, ὥσπερ ὁ ἐν Φαίδωνι Σωκράτης· καὶ γὰρ
ἐκεῖνος, ἐπιτιμήσας τοῖς ἄλλοις ὡς οὐδὲν εἰρηκόσιν, ὑποτίθεται ὅτι ἐστὶ
τῶν ὄντων τὰ μὲν εἴδη τὰ δὲ μεθεκτικὰ τῶν εἰδῶν, καὶ ὅτι εἶναι μὲν
ἕκαστον λέγεται κατὰ τὸ εἶδος, γίνεσθαι δὲ κατὰ
τὴν
μετάληψιν καὶ φθείρεσθαι κατὰ τὴν ἀποβολήν, ὥστ᾿ εἰ ταῦτα ἀληθῆ, τὰ εἴδη
οἴεται ἐξ ἀνάγκης αἴτια εἶναι καὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς. οἱ δ᾿ αὐτὴν τὴν
ὕλην· ἀπὸ ταύτης γὰρ εἶναι τὴν κίνησιν. οὐδέτεροι δὲ λέγουσι καλῶς. εἰ
μὲν γάρ ἐστιν αἴτια τὰ εἴδη, διὰ τί οὐκ ἀεὶ γεννᾷ συνεχῶς, ἀλλὰ ποτὲ
μὲν ποτὲ δ᾿ οὔ, ὄντων καὶ τῶν εἰδῶν ἀεὶ καὶ τῶν
τὴν κίνησιν, φυσικώτερον μὲν ἂν
λέγοι τῶν οὕτω λεγόντων· τὸ γὰρ ἀλλοιοῦν καὶ τὸ μετασχηματίζον
αἰτιώτερόν τε τοῦ γεννᾶν, καὶ ἐν ἅπασιν εἰώθαμεν τοῦτο λέγειν τὸ ποιοῦν,
ὁμοίως ἔν τε τοῖς φύσει καὶ ἐν τοῖς ἀπὸ τέχνης, ὃ ἂν ᾗ κινητικόν. οὐ μὴν
ἀλλὰ καὶ οὗτοι οὐκ ὀρθῶς λέγουσιν· τῆς μὲν
γὰρ ὕλης τὸ
πάσχειν ἐστὶ καὶ τὸ κινεῖσθαι, τὸ δὲ κινεῖν καὶ τὸ ποιεῖν ἑτέρας
δυνάμεως (δῆλον δὲ καὶ ἐπὶ τῶν τέχνῃ καὶ ἐπὶ τῶν φύσει γινομένων· οὐ γὰρ
αὐτὸ ποιεῖ τὸ ὕδωρ ζῷον ἐξ αὐτοῦ, οὐδὲ τὸ ξύλον κλίνην, ἀλλ᾿ ἡ τέχνη).
ὥστε καὶ οὗτοι διὰ τοῦτο λέγουσιν οὐκ ὀρθῶς, καὶ ὅτι παραλείπουσι
τὴν κυριωτέραν αἰτίαν· ἐξαιροῦσι γὰρ τὸ τί
ἔκαστον τὸ μὲν ποιεῖν τὸ δὲ πάσχειν, ἐκ τούτων λέγουσι καὶ διὰ τούτων
ἅπαντα τἆλλα γίνεσθαι
ἀπονέμοι τὴν αἰτίαν τῶν
γινομένων· ἀνάγκη γὰρ πρίοντος διαιρεῖσθαι καὶ ξέοντος λεαίνεσθαι, καὶ
ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως. ὥστ᾿ εἰ ὅτι μάλιστα ποιεῖ καὶ κινεῖ τὸ πῦρ, ἀλλὰ
πῶς κινεῖ οὐ προσθεωροῦσιν,¹ ὅτι χεῖρον ἢ τὰ ὄργανα. ἡμῖν δὲ καθόλου τε
πρότερον εἴρηται περὶ τῶν αἰτίων, καὶ νῦν διώρισται περί τε τῆς ὕλης καὶ
τῆς μορφῆς.
10. Ἔτι δὲ ἐπεὶ ἡ κατὰ τὴν φορὰν κίνησις δέδεικται ὅτι ἀΐδιος, ἀνάγκη
τούτων ὄντων καὶ γένεσιν εἶναι συνεχῶς· ἡ γὰρ φορὰ ποιήσει τὴν γένεσιν
ἐνδελεχῶς διὰ τὸ προσάγειν καὶ ἀπάγειν τὸ γεννυητικόν. ἄμα δὲ δῆλον ὅτι
καὶ τὰ πρότερον καλῶς
εἴρηται, τὸ πρώτην τῶν μεταβολῶν τὴν
φορὰν ἀλλὰ μὴ τὴν γένεσιν εἰπεῖν· πολὺ γὰρ εὐλογώτερον τὸ ὂν τῷ μὴ ὄντι
γενέσεως αἴτιον εἶναι ἢ τὸ μὴ ὂν τῷ ὄντι τοῦ εἶναι. τὸ μὲν οὖν φερόμενον
ἔστι, τὸ δὲ γινόμενον οὐκ ἔστιν· διὸ καὶ ἡ φορὰ προτέρα τῆς γενέσεως.
ἐπεὶ δ᾿ ὑπόκειται καὶ δέδεικται
συνεχὴς οὖσα τοῖς πράγμασι
καὶ γένεσις καὶ φθορά, φαμὲν δ᾿ αἰτίαν εἶναι τὴν φορὰν τοῦ γίνεσθαι,
φανερὸν ὅτι μιᾶς μὲν οὔσης τῆς φορᾶς οὐκ ἐνδέχεται γίνεσθαι ἄμφω διὰ τὸ
ἐναντία εἶναι·
δὲ πλείους εἶναι τὰς κινήσεις καὶ ἐναντίας, ἢ τῇ φορᾷ ἢ τῇ ἀνωμαλίᾳ·
τῶν γὰρ ἐναντίων τἀναντία αἴτια.
Διὸ καὶ οὐχ ἡ πρώτη φορὰ αἰτία ἐστὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς, ἀλλ᾿ ἡ κατὰ τὸν
λοξὸν κύκλον· ἐν ταύτῃ γὰρ καὶ τὸ συνεχές ἐστι καὶ τὸ κινεῖσθαι δύο
κινήσεις· ἀνάγκη γάρ, εἴ γε ἀεὶ ἔσται συνεχὴς
γίνεσθαι ὁτὲ δ᾿ ἐγγύς.
ἀνίσου δὲ τοῦ διαστήματος ὄντος ἀνώμαλος ἔσται ἡ κίνησις· ὥστ᾿ εἰ τῷ
προσιέναι καὶ ἐγγὺς εἶναι γεννᾷ, τῷ ἀπιέναι ταὐτὸν τοῦτο καὶ πόρρω
γίνεσθαι φθείρει, καὶ εἰ τῷ πολλάκις προσιέναι γεννᾷ, καὶ τῷ πολλάκις
ἀπελθεῖν φθείρει· τῶν γὰρ ἐναντίων τἀναντία αἴτια.
καὶ ἐν
ἴσῳ χρόνῳ καὶ ἡ φθορὰ καὶ ἡ γένεσις ἡ κατὰ φύσιν. διὸ καὶ οἱ χρόνοι καὶ
οἱ βίοι ἑκάστων ἀριθμὸν ἔχουσι καὶ τούτῳ διορίζονται· πάντων γάρ ἐστι
τάξις, καὶ πᾶς βίος καὶ χρόνος μετρεῖται περιόδῳ, πλὴν οὐ τῇ αὐτῇ
πάντες, ἀλλ᾿ οἱ μὲν
δὲ μείζων, τοῖς δὲ ἐλάττων περίοδός¹ ἐστι τὸ
μέτρον.
Φαίνεται δὲ καὶ τὰ2 κατὰ τὴν αἴσθησιν ὁμολογούμενα τοῖς παρ᾿ ἡμῶν λόγοις·
ὁρῶμεν γὰρ ὅτι προσιόντος μὲν τοῦ ἡλίου γένεσίς ἐστιν, ἀπιόντος δὲ
φθίσις, καὶ ἐν ἴσῳ χρόνῳ ἑκάτερον· ἴσος γὰρ ὁ χρόνος τῆς φθορᾶς καὶ τῆς
γενέσεως τῆς κατὰ
φύσιν. ἀλλὰ συμβαίνει πολλάκις ἐν
ἐλάττονι φθείρεσθαι διὰ τὴν πρὸς ἄλληλα σύγκρασιν· ἀνωμάλου γὰρ οὕσης
τῆς ὕλης καὶ οὐ πανταχοῦ τῆς αὐτῆς ἀνάγκη καὶ τὰς γενέσεις ἀνωμάλους
εἶναι καὶ τὰς μὲν θάττους τὰς δὲ βραδυτέρας, ὥστε συμβαίνει διὰ τὴν
τούτων γένεσιν ἄλλοις γίνεσθαι φθοράν.
Ἀεὶ δ᾿, ὥσπερ εἴρηται, συνεχὴς ἔσται ἡ γένεσις καὶ ἡ φθορά, καὶ οὐδέποτε
ὑπολείψει δι᾿ ἣν εἴπομεν αἰτίαν. τοῦτο δ᾿ εὐλόγως συμβέβηκεν· ἐπεὶ γὰρ
ἐν ἅπασιν ἀεὶ τοῦ βελτίονος ὀρέγεσθαί φαμεν τὴν φύσιν, βέλτιον δὲ τὸ
εἶναι ἢ τὸ μὴ εἶναι (τὸ δ᾿ εἶναι
ποσαχῶς λέγομεν, ἐν ἄλλοις
εἴρηται), τοῦτο δ᾿ ἀδύνατον ἐν ἅπασιν ὑπάρχειν διὰ τὸ πόρρω τῆς ἀρχῆς
ἀφίστασθαι, τῷ λειπομένῳ τρόπῳ συνεπλήρωσε τὸ ὅλον ὁ θεός, ἐνδελεχῆ3
ποιήσας τὴν γένεσιν· οὕτω γὰρ ἐν μάλιστα συνείροιτο τὸ εἶναι διὰ τὸ
ἐγγύτατα εἶναι τῆς οὐσίας τὸ γίνεσθαι ἀεὶ
ἀὴρ γένηται καὶ ἐξ ἀέρος πῦρ καὶ πάλιν ἐκ πυρὸς ὕδωρ,
κύκλῳ φαμὲν περιεληλυθέναι τὴν γένεσιν διὰ τὸ πάλιν ἀνακάμπτειν. ὥστε
καὶ ἡ εὐθεῖα φορὰ μιμουμένη τὴν κύκλῳ συνεχής ἐστιν.
Ἅμα δὲ δῆλον ἐκ τούτων ὅ τινες ἀποροῦσιν, διὰ τί, ἑκάστου τῶν σωμάτων εἰς
τὴν οἰκείαν φερομένου
χώραν, ἐν τῷ ἀπείρῳ χρόνῳ οὐ διεστᾶσι
τὰ σώματα. αἴτιον γὰρ τούτου ἐστὶν ἡ εἰς ἄλληλα μετάβασις· εἰ γὰρ
ἕκαστον ἔμενεν ἐν τῇ αὐτοῦ χώρᾳ καὶ μὴ μετέβαλλεν ὑπὸ τοῦ πλησίον, ἤδῃ
ἄν διεστήκεσαν. μεταβάλλει μὲν οὖν διὰ τὴν φορὰν διπλῆν οὖσαν· διὰ δὲ τὸ
μεταβάλλειν οὐκ
ἐνδέχεται μένειν οὐδὲν αὐτῶν ἐν οὐδεμιᾷ
χώρᾳ εταγμένῃ.
Διότι μὲν οὖν ἔστι γένεσις καὶ φθορὰ καὶ διὰ τίν᾿ αἰτίαν, καὶ τί τὸ
γενητὸν καὶ φθαρτόν, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων. ἐπεὶ δ᾿ ἀνάγκη εἶναί τι
τὸ κινοῦν, εἰ κίνησις ἔσται, ὥσπερ εἴρηται πρότερον τερον ἐν ἑτέροις,
καὶ εἰ ἀεί, ὅτι ἀεί τι δεῖ εἶναι, καὶ
εἰ συνεχής, ἓν τὸ
αὐτὸ καὶ ἀκίνητον καὶ ἀγένητον καὶ ἀναλλοίωτον· καὶ εἰ πλείους εἶεν αἱ
κύκλῳ κινήσεις, πλείους μέν, πάσας δέ πως εἶναι ταύτας ἀνάγκη ὑπὸ μίαν
ἀρχήν· συνεχοῦς δ᾿ ὄντος τοῦ
ἄρα τινὸς ἀριθμὸς ὁ χρόνος, τῆς κύκλῳ ἄρα, καθάπερ ἐν τοῖς ἐν ἀρχῇ
λόγοις διωρίσθη. συνεχὴς δ᾿ ἡ κίνησις πότερον τῷ τὸ κινούμενον συνεχὲς
εἶναι ἢ τῷ τὸ ἐν ᾧ κινεῖται, οἶον τὸν τόπον λέγω ἢ τὸ πάθος; δῆλον δὴ
ὅτι τῷ τὸ κινούμενον· πῶς γὰρ τὸ πάθος συνεχὲς ἀλλ᾿ ἢ τῷ τὸ πρᾶγμα ᾧ
συμβέβηκε συνεχὲς εἶναι; εἰ δὲ καὶ τῷ ἐν ὧ,
μόνῳ τοῦτο τῷ
τόπῳ ὑπάρχει· μέγεθος γάρ τι ἔχει. τούτου δὲ τὸ κύκλῳ μόνον συνεχές,
ὥστε αὐτὸ αὐτῷ ἀεὶ συνεχές. τοῦτο ἄρα ἐστὶν ὃ ποιεῖ συνεχῆ κίνησιν, τὸ
κύκλῳ σῶμα φερόμενον· ἡ δὲ κίνησις τὸν χρόνον.
γένεσιν ἢ ἀλλοίωσιν ἢ ὅλως μεταβολὴν ὁρῶμεν
ἀληθὲς εἰιπεῖν ὅτι ἔσται, δεῖ τοῦτο εἶναί ποτε ἀληθὲς ὅτι ἔστιν· ὃ δὲ
νῦν ἀληθὲς εἰπεῖν ὅτι μέλλει, οὐδὲν
οὕτως ἔξει, καὶ οὐκ
ἐξ ἀνάγκης τοῦτ᾿ ἔσται. πότερον οὖν ἅπαντα τοιαῦτα ἢ οὔ, ἀλλ᾿ ἔνια
ἀναγκαῖον ἀπλῶς γίνεσθαι, καὶ ἔστιν ὥσπερ ἐπὶ τοῦ εἶναι τὰ μὲν ἀδύνατα
μὴ εἶναι τὰ δὲ δυνατά, οὕτως καὶ περὶ τὴν γένεσιν; οἶον τροπὰς ἄρα
ἀνάγκη γενέσθαι, καὶ οὐχ οἶόν τε μὴ ἐνδέχεσθαι.
Εἰ δὴ τὸ πρότερον ἀνάγκη γενέσθαι, εἰ τὸ
ὕστερον ἔσται (οἷον
εἰ οἰκία, θεμέλιον, εἰ δὲ τοῦτο, πηλόν), ἆρ᾿ οὖν καὶ εἰ θεμέλιος
γέγονεν, ἀνάγκη οἰκίαν γενέσθαι; ἢ οὐκέτι, εἰ μὴ κἀκεῖνο ἀνάγκη γενέσθαι
ἁπλῶς; εἰ δὲ τοῦτο, ἀνάγκη καὶ θεμελίου γενομένου γενέσθαι οἰκίαν· οὕτω
γὰρ ἦν τὸ πρότερον ἔχον πρὸς τὸ ὕστερον, ὥστ᾿ εἰ ἐκεῖνο
ἔσται, ἀνάγκη ἐκεῖνο πρότερον. εἰ τοίνυν ἀνάγκη γενέσθαι τὸ ὕδυρτον, καὶ
τὸ πρότερον ἀνάγκη· καὶ εἰ τὸ πρότερον, καὶ τὸ ὕστερον τοίνυν ἀνάγκη,
ἀλλ᾿ οὐ δι᾿ ἐκεῖνο, ἀλλ᾿ ὅτι ὑπέκειτο ἐξ ἀνάγκης ἐσόμενον. ἐν οἶς ἄρα τὸ
ὕστερον ἀνάγκη εἶναι, ἐν τούτοις ἀντιστρέφει, καὶ ἀεὶ τοῦ προτέρου
γενομένου
ἀνάγκη γενέσθαι τὸ ὕστερον.
Εἰ μὲν οὖν εἰς ἄπειρον εἶσιν ἐπὶ τὸ κάτω, οὐκ ἔσται ἀνάγκη τὸ ὕστερον
τόδε γενέσθαι ἀπλῶς, ἀλλ᾿ ἐξ ὑποθέσεως· ἀεὶ γὰρ ἕτερον ἔμπροσθεν ἀνάγκη
ἔσται, δι᾿ ὃ ἐκεῖνο ἀνάγκη γενέσθαι. ὥστ᾿ εἰ μή ἐστιν ἀρχὴ τοῦ ἀπείρου,
οὐδὲ πρῶτον ἔσται
οὐδέν, δι᾿ ὅ ἀναγκαῖον ἔσται γενέσθαι.
ἀλλὰ μὴν οὐδ᾿ ἐν τοῖς πέρας ἔχουσι τοῦτ᾿ ἔσται εἰπεῖν ἀληθῶς, ὅτι ἁπλῶς
ἀνάγκη γενέσθαι, οἶον οἰκίαν, ὅταν θεμέλιος γένηται· ὅταν γὰρ γένηται,
εἰ μὴ ἀεὶ τοῦτο ἀνάγκη γίνεσθαι, συμβήσεται ἀεὶ εἶναι τὸ ἐνδεχόμενον μὴ
ἀεὶ εἶναι. ἀλλὰ δεῖ τῇ γενέσει ἀεὶ
εἶναι, εἰ ἐξ ἀνάγκης
αὐτοῦ ἐστὶν ἡ γένεσις· τὸ γὰρ
Εἰ ἄρα τινὸς ἐξ ἀνάγκης ἀπλῶς ἡ γένεσις,
ἀνάγκη ἀνακυκλεῖν
καὶ ἀνακάμπτειν. ἀνάγκη γὰρ ἤτοι πέρας ἔχειν τὴν γένεσιν ἢ μή, καὶ εἰ
μή, ἢ
ἀρχήν, μὴ πεπερασμένης οὔσης, καὶ ἀΐδιον
εἶναι. διὸ ἀνάγκη κύκλῳ εἶναι. ἀντιστρέφειν ἄρα ἀνάγκη ἔσται, οἶον εἰ
τοδὶ ἐξ ἀνάγκης, καὶ τὸ πρότερον ἄρα· ἀλλὰ μὴν εἰ τοῦτο, καὶ τὸ ὕστερον
ἀνάγκη γενέσθαι. καὶ τοῦτο ἀεὶ δὴ συνεχῶς· οὐδὲν γὰρ τοῦτο διαφέρει
λέγειν διὰ δύο ἢ πολλῶν. ἐν τῇ
κύκλῳ ἄρα κινήσει καὶ
γενέσει ἐστὶ τὸ ἐξ ἀνάγκης ἀπλῶς· καὶ εἴτε κύκλῳ, ἀνάγκη ἕκαστον
γίνεσθαι καὶ γεγονέναι, καὶ εἰ ἀνάγκη, ἡ τούτων γένεσις κύκλῳ.
Ταῦτα μὲν δὴ εὐλόγως, ἐπεὶ ἀΐδιος καὶ ἄλλως ἐφάνη ἡ κύκλῳ κίνησις καὶ ἡ
τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι
κύκλῳ γίνονται καὶ ἀνακάμπτουσιν, τούτων δ᾿ οὕτω γινομένων
πάλιν τὰ ὑπὸ τούτων.
Τί οὖν δή ποτε τὰ μὲν οὕτω φαίνεται, οἶον ὕδατα καὶ ἀὴρ κύκλῳ γινόμενα,
καὶ εἰ μὲν νέφος ἔσται, δεῖ ὅσαι, καὶ εἰ ὕσει γε, δεῖ καὶ νέφος εἶναι,
ἄνθρωποι δὲ καὶ ζῷα οὐκ ἀνακάμπτουσιν εἰς αὐτοὺς ὥστε
πάλιν
γίνεσθαι τὸν αὐτόν (οὐ γὰρ ἀνάγκη, εἰ ὁ πατὴρ ἐγένετο, σὲ γενέσθαι· ἀλλ᾿
εἰ σύ, ἐκεῖνον, εἰς εὐθὺ δὲ ἔοικεν εἶναι αὕτη ἡ γένεσι); ἀρχὴ δὲ τῆς
σκέψεως πάλιν αὕτη, πότερον ὁμοίως ἅπαντα ἀνακάμπτει ἢ οὔ, ἀλλὰ τὰ μὲν
ἀριθμῷ τὰ δὲ ρἴφρι μόνον. ὅσων μὲν οὖν ἄφθαρτος ἡ οὐσία ἡ κινουμςρνη,
φανερὸν ὅτι καὶ ἀριθμῷ ταὐτὰ ἔσται (ἡ γὰρ κίνησις
ἀκολουθεῖ τῷ κινουμένῳ), ὅσων δὲ μὴ ἀλλὰ φθαρτή, ἀνάγκη τῷ εἴδει, ἀριθμῷ
δὲ μὴ ἀνακάμπτειν. διὸ ὕδωρ ἐξ ἀέρος καὶ ἀὴρ ἐξ ὕδατος εἴδει ὁ αὐτός,
οὐκ ἀριθμῷ. εἰ δὲ καὶ ταῦτα ἀριθμῷ, ἀλλ᾿ οὐχ ὧν ἡ οὐσία γίνεται οὖσα
τοιαύτη οἵα ἐνδέχεσθαι μὴ εἶναι.