The six books of a common-weale

Haec quæstio singulari disputatione tractanda nobis est, propterea quòd adiura maiestatis pertinet, nec debet cum patrocinio vel iure, de quo antea diximus, temerè confundi. Nam ius fiduciarium, seu , sanctius est -- iure, quod etiam à magistris, ius patronatus appellatur. Hoc quidem antiquius illo, quod tamen à origine ducta, populos omnes mutua fiduciæ caritate complecti videtur: nusquam tamen , quàm in imperio Turcarum, qui quod nos , ipsi appellant, & beneficiarios seu : . principis beneficio, & quidem precario, non tamen diutius quàm , vita fruenda permittuntur iis conditionibus, vt ingruenti bello, equites sine stipendio militari, & eum equorum numerum deducere, qui pro ratione , cuíque libello censuali definiri solet. Est autem honorarius prædiorum fructus à vt opinor , quæ verbi notatio propriam naturam explicare videtur: proptereà quòdveteri iure, aliud nihil est, quàm fructus prædiorum à vectigalibus[*]( cap .I.de iis qui feudum dare possunt.)liberum: & quoniam militiæ ac belli aduersus hostes, gerendi causa beneficia tribui solebant, principio militiæ ex casu, deinde à side præstanda, dicta sunt. hinc enim .E. . .M.. dici videtur: quòd qui fidem daret, his verbis vtebatur, FIDELIS ERO DOMINO VERO MEO: contractis autem dictionibus in literas, appellationem traxerunt: nisi à fœdere vtrinque contracto, deriuari verius sit. Immunes à vectigalibus esse, ac semper fuisse fiduciarios, argumento est, quòd qui à nobis , legibus appellatur, quæ vox liberum significat. autem ex iusta seruitute manumissus inde & dicuntur honoraria munera, quæ domino, fidem accipiente à , tribui solent. Hæc ad verborum : pergamus ad id, quod propositum est. Diximus iura maiestatis

eum habere, qui post Deum immortalem subditus sit nemini: quòd si cuiquam seruire,aut imperanti parere cogatur, seu sponte , seu inuitus id faciat, maiestatis nomen amittit. Rectè Poëta nescio quis. Esse scit est seruum , iam nolo vicarius[*](Quia serui ordinarii , vicariis imperabant.)esse : Qui rex est,regem maximè non habeat. Quòd si iura maiestatis non habent seu , paucissimi admodum Principes in summa potestate constituti reperiantur. Aut si demus , fiduciarios principes, vel ærarios , qui tributum aliis Principibus dependere cogantur,iura maiestatis habere, certè quidem dominos seruis, patronos clientibus, autoritate, imperio,potestate adæquare necesse erit: sic enim statuunt legum interpretes[*](Castrensis consi . 166 .lib. 2 . Dec . consi . 191 . num.I. Curt .iunior cons . I. nu . 26 . & 30 . & consi .91. nu .8.Paris. consi .I. nu .25.lib.I. Bossius titulo. de crimine maiesta . nu . 52 .& in titul . de regal . nu . 5 . Soc . cons . 4 .lib. 3 . Iaso consil . 227 . Cacherran . decis. Pedemont . nu .I.)ac magistri : scilicet . , Ferrariæ, & duces iura maiestatis ha-- .Idem quoque tradunt de Comite [*]( Brunus de comitatu Astensi post Bar . Bal .Angelum,Castrensem Imolam , Isernium , Cumanum , Alexandrum, Barbatriam .): quæ tota ratione discrepant, cum his quæ antea de iure maiestatis diximus. Hæc igitur accuratiùs explicanda nobis sunt, cùm ad iura maiestatis, quæ in Republica præcipua ac potissima sunt, quæque ad dignitatis prærogatiuam, qua nihil Principibus carius est, pertinere videantur . Diximus in capite de patrocinio & clientela, quam nostri protectionem vocant, clientes principes, qui superiorum, in fœderibus , maiestatem comiter obseruare tenentur , iura maiestatis habere:sed ,seu fiduciarius à Cliente differt,distátque plurimùm . Cliens enim, patronum in fœdere superiorem eatenus agnoscit, quatenus personæ ac loci dignitas postulat : non modò superiorem confiteri dominum, sed etiam fidem & obsequium ei supplex [*](Nouem genera tenuiorum aduersus potentiores)exhibere cogitur , aut cedere. appello, fidelitatem, obsequium, obedientiam & ea iura quæ fiduciarius domino, ex formula dare, facere, tenetur: quòd vt planius intelligatur nouem omnino potentiorum ac tenuiorum gradus statuemus,præter eum, qui post Deum immortalem superiorem neminem . Primum genus est eorum principum qui sunt in eius clientela, cuius maiestatem obseruant,séque in eius patrocinio dare solent, vt aduersus potentiorum vim tutiores sint. Secundum genus est eorum Principum qui superiorem in fœdere agnoscunt, eíque tributum dependere solent, vel pensionem, vt eius auxilio ac præsidio tutiores sint:quod certè patrocinium dici non meretur,quia mercenarium sit:merces autem officio non debea-- : Tertium genus est eorum, qui à potentiore victi,pacem acceperunt, & iura maiestatis retinent iis legibus vt victoris maiestatem comiter obseruent , eíque tributum annuum soluant , nec tamen patrocinium illis, aut auxilium à potentiore debeatur. Quartum genus est eorum, qui Reges sunt,& iura maiestatis in suos liberè exercent : sed aliorum seu sunt aliunde accepto à principe , seu maiore seu minore. Quintum genus est eorum, qui Reges non sunt , nec iura maiestatis habent , sed fiduciam propter contraxerunt : qui à nostris simplices dicuntur, qui domini dignitatem tueri, ac pro eo arma capere,non tamen semper, nec aduersus omnes. Sextum genus est eorum, qui vulgò dicuntur, qui data fide,domini dignitatem & existimationem tueri, ac pro eius salute, arma sine exceptione capere , nontamen semper, aut , sed eatenus tenentur , quatenus aut fiducia contracta patitur. Septimum genus est eorum, qui subditi dicuntur, seu , seu censuales sint, siue etiam prædiis omnino careant: qui pro principis dignitate ac salute, perinde ac pro se ipsis, propugnare tenentur, & eosdem cum principe hostes & amicos habere. Octauum genus est eorum, qui quondam seruitute liberati, seruilem speciem , sunt ascripti glebæ, & qui à nostris manus mortuæ dicuntur: postremum genus est seruorum. Hæc genera nobis secernenda fuerunt ne subditi cum , aut clientibus, aut cum simul misceantur. Ex his generibus, qui non ratione aut fiduciæ contractæ,sed ex sui ipsius persona parere coguntur, subditi dicuntur: multò magis etiam si præter obligationem, qua subditus, principi, cuius imperium ac iurisdictionem subire tenetur, fiduciam contraxerit à principe, vel ab ipsius principis subdito accepto, si modò ; princeps idem sit. Quòd si subditus non sit, qui fiduciam, accepto beneficio contraxit, etiam si domini dignitatem ac salutem, sine exceptione , tueri debeat, ea tamen obligatione, deserto , sine fraude sese liberare potest: at subditus quantum vis aut censuale prædium deserat, aut nihil omnino habeat, quod suum dicere possit, personali tamen obligatione, seipsum sine principis sui consensione exuere, nullo modo potest. fidem patrono semel tantùm præstare tenetur, sed ne ad id quidemcogendus est, si fiducia ita fuerit contracta, vt videre est in antiquis legibus[*]( tit 24 § I. quæ fuit prima causa feudi amittendi.Magister in regalibus. decisione. 13.) , contra quàm & sensit, & scripsit[*](in consuetud . feudor . § . 2 . glos . 4 .num. 26 .): at subditus locis omnibus, ac temporibus fidem Principi dare cogitur[*]( tit . qualiter iurare debeat. cap . 15 .), etiamsi Pontifex is fuerit[*](Magister in regal .decis. I. & 13. Mol . in tit . de feud . § . 46 . q 1 . & 2 .), qui nullum omnino prædium, Principi acceptum ferat. Neque verò necesse est subditum esse, qui salutem ac dignitatem Principis, sine cuiusquam exceptione tueri debet, quales sunt qui nostris dicuntur: qui interdum aliorum principum subditi, interdum reges sunt: interdum , tamen non sine exceptione fidem dederint,neque enim subditus est, aut illius, cui dominus inseruit,[*]( Isernius in cap . imperialem. § . illud. de prohibita a feud alien. Bart . in l . Claudius, qui potiores Guido Pap . decis Delphinatum 551 .)nisi omnino eiusdem beneficii ratione. Placet igitur exemplis hæc illustrare. Antea quidem Reges fidelitatis iusiurandum[*](Litera Regis Francorum ad Heluetios.) [*](Reges Anglorum vassali ligij Francorum . Reges Anglorum vassalli Pontifices Romani ) . sine exceptione dederunt, cum amplissimas huius prouincias, ac beneficia fructuosissima, Regibus nostris accepta ferrent, vt meritò sese confiterentur. tamen & summa potestate regebant : quousque , qui fraude in regnum inuaserat, se regnúmque suum ac subditos omnes dedidit in Pontificis potestatem anno M. . contracta fiducia principum ac subditorum consensione: nec tantùm se Pontificis , sed etiam ærarium professus est, ac promisit annui tributi ac nomine quattuor aureorum millia[*](Mille marcas sterlingorum ), præter tributum illud, quod ab Ina Rege promissum est,anno . ídque à singulis familiis exigebatur , quod vulgo tributum sancti appellabant: legatus Innocentij . Pontificis , primus à Rege fidem accepit, anno M.. . præsente Cancellario, sex - , ac totidem comitibus, infinitá populi multitudine consentiente. Extat adhuc apud nos formula fiduciæ, quam ex actis , expressam legimus. Ac tametsi Motus, Cancellarius negaret Regnum esse in fiducia Pontificis , nihilominus Henrichus ipse VIII. legato pontificis , iusiurandum fidelitatis dedit. Tributum autem vtriusque generis exigi, ac solui non ante desiit, quàm Henrichus VIII. anno M.. . . pontificis seruitutem ac religionem excussisset. Id autem dignum est, quod in formula fiduciæ, Rex suorum scelerum veniam, suplex à legato pontificis precatus est, quo planum fit, patrocinium illud pontificis , quæsitum esse ad eleuandum immane patrici--dium, quod in fratris filium, ad quem regni successorio iure pertinebant, crudeliter admiserat, ne sacris à pontifice interdiceretur. Iam antea Augustus Rex , omnia prædia, quæ in Reges iure possidebant, inquam, , , , item ac agros, ob eam causam, pro iure suæ maiestatis proscripserat: quas regiones, antea iure, à Regibus acceperat:tametsi summam in ,Hibernes & potestatem haberent. Nam principio, Rex cæteríque principes eius ditionis, cum rege fiduciam contraxerant : deinde Rex , fidem quóque Regi [*](Reges Scotorum vassalli Anglorum .)præstitit, professus se regnum Scotiæ fiduciæ nomine, sub patrocinio possidere, exceptis insulis, quæ tum erant, ac deinceps etiam fuerunt, in fiducia regum , quibus reges auri octoginta, fiduciæ ac census nomine dependere tenentur, contracto iampridem fœdere inter & , vt bello finem imponerent, quod pro insulis olim susceptum, nec ita pridem, id est anno M.. . . rursus excitatum est:quantùm quidem ex literis , ,apud ,legati, intelleximus. At Reges, qui post , summam rerum tenuerunt, obsequium eiurarunt,nec superiores agnoscere,nec se voluerunt, tametsi Rex . Regis - [*]( Daniæ reges olim vassalli Imperij Germanorum.)- id summa contentione à suis petiisset : postea verò quàm decennium in carceribus exegisset, dimissus est ab , cuius sororem sibi desponderat, ea lege, vt secum amicitiam ac pacem coleret. Iam vero Regnum non ita pridem imperium tulit, excepto tamen Comite, qui iura maiestatis semper retinere visus est. Consimiliter Reges, qui etiam partem possident, iura maiestatis sibi vindicarunt : quod quàm verum sit, prius exposuimus. tamen agrum,regno finitimum, Imperii beneficio habent, & antea quidem, regnum,imperij beneficium extitit, ipsíque duces in fide Germanorum permanserunt, non modò Imperante cui dux, fidelitatis obsequium[*]( Heluodus in histor . Sclauorum cap .10.)præstitit: sed etiam . I. Imperatoris, qui primusomnium Petro duci regia[*]( Tritemies cap17 .)stemmata dedit , ac potestate beauit, iis tamen legibus, vt in fide ac obsequio perpetuò imperij permaneret: sed posteri tandem ab imperio desciuerunt. At principes illi quos fiduciam contraxisse, & prædiatoriam seruitutem, data fide promisisse diximus, qui vel in suos iura maiestatis habent, vel aliorum Principum subditi sunt, fiduciam eiurare possunt, modò ne id fiat in fraudem patroni:quoniam periculo imminente, sine iusta causa, patronum deserere capitale est, etiam si , eo momento, prædium deserturus sit : tamesti grauior pœna[*]( tit quæ fuit prima causa feudi emitt .)dicta est in fiducia contrahenda, quàm vt cariturus sit cliens, qui patronum, --gente bello, deseruerit:quia fides agitur ac dignitas , cui sempiterna labes à cliente patroni desertore : cùm tanta sit fiduciæ, vt etiam aduersus fratres ac liberos[*]( cap .I.hic sinitur lex.), pro salute ac dignitate patroni, arma capere teneatur. Nec defuêre nostra ætate Iurisconsulti[*]( Alex consi . 234 .lib. 2& 236 .), qui etiam in parentes, clientem pro patroni dignitate, armarent: quod mihi probari nulla ratione potest, cùm prima præcipuá fidelitas parentibus debeatur. At si idem sit & subditus, qui periclitantem deserat, non modò prædiis, illum sed etiam bonis omnibus spoliari oportet, cùm vel gregario militi, capitale sit, qui ducem in bello non protexerit. Nec mirum[*]( l .non omne. de re milit . Liuius lib.I.)si duces, , inquam.I.& , II. obstinato animo recursarent regibus fidem, pro [*](Duces Britannici vassalli Francorum .) prouincia, sine cuiusquam præstare, de qua re controuersia iterum atque , inter , ac cancellarios, coram rege . & VI. agitata est. Proposita fuerunt acta fiduciæ contractæ, ac fides à ducibus, sine exceptione cuiusquam data, tum Agusto[*](anno 1202 ), tum etiam [*](anno 1210 .)VIII. De vtroque actu, ratione dubitari potuit:de altero quidem, quòd data fides est ab , sine exceptione cuiusquam, ea lege, vt sui tutelam aduersus regem , quod ab eo factum sit, nec-ne dubitatur, tametsi parricidium vltus est : de altero quod VIII. data fides est à duce, quoad ipse viueret, sine præiudicio posteritatis. At legitimorum actuum ea vis est ac natura, vt nec diem recipiant, nec --ditionem[*]( l .actus de regulis.), fiduciæ verò iusiurandum minimè omnium. Exitus controuersiæ fuit, vt ac simplex acciperetur, ne esse viderentur. Quamquam dux vterque, iurè debuisset, quod legitimum regem eiurarent. Neque enim dubitari potest, quin duces, Regibus, iam inde à rege, fidem sine exceptione dederunt : vt pontifex, omnium,quas habemus, antiquitatum, verissimus scriptor accuratè tradit : quanquam pleni sunt historiarum libri, plena antiquitatis quibus hæc prodita videmus. quidem rebellarunt sæpissimè, sæpius tamen fracti sunt ac domiti, magni ac legatis, fidem & obsequium, datis obsidibus, exhibuerunt: quæ tam ex historia & magni nepotis, tum etiam ex scriptis perspicuum esse potest. At cùm rursus à fide deficerent, Rege, apud ordines accusati, ac maiestatis damnati, pœnas[*](anno 859 .)dederunt: quo crimine non nisi subditi[*]( Bald .Cyn. Salicet . in l . quisquis.as l . Iuliam . C .)accursari possunt. Nam dux, Caluum, data fide, ac pecuniarum magni vi, placauit, vt antea quoque dux placarat. ; verum, at ne simile quidem veri esse potest , qui imperium , & mari, tum etiam Rheno flumine, definierat , aut magnum qui gentes immanitate barbaras, innumerabiles, locis, infinitas domuerat, qui Hispaniam, Italiam, , , eis & vltra , , , subegerat, & in extremam imperium propagarat, -- duces in ipsis Galliæ visceribus, ad imperij societatem admisisse. At etiam in fœdere cum , duce contracto, dux attribuitur à Rege : quod ridiculum futurum erat, nisi tunc duces subditi haberentur. Itaque duces, ducibus, hi vicissim, regibus , sine , fidem dederunt: at fides semel data, acceptá à patrono, nulla temporum infinitate præscribi potest. Quibus argumentis non modò probabilibus, sed etiam necessariis, as persuasus sum, vt iam, inde à primis regibus, imperij prouinciam esse scriberem: tamesti [*](In consuetud . Britan . & in historia Brit .), prætor aliter sentit. verò, -- , , quibus assentior, contumelia præstringit, quibuscum tamen eadem . Illud etiam absurdius, quòd primum esse putat, qui alieni principatus maiestatem, Gallorum imperio subiecit, qui regis subditus fuit ac propinquus: nec verò eius liberi ac posteri, perfidiæ scelere ab ea quæ perpetua fuit, & quidem naturalis obligatio cum Regibus contracta, eximere potuerint. Quod autem duces qui scelerata conspirationis fide & consensu, cum ad huius imperij , coniunxerunt, à perfidia capitali vindicare conatur : quod de Regibus , ac de omnibus ita scribit, vt à conuitiis ac maledictis abstinere non possit: quod suos populares, quamquam nomengentile , omni genere laudum, ad nauseam cumulare solet, quod victorias eleuare & obscurare solet: quod denique sibi credi vult, & antiquissimis ac verissimis scriptoribus fidem detrahit, certè literis & otio abuti mihi videtur. Nihil autem historiarum scriptori magis cauendum, quàm, ne subditos, à principis obsequio, ac fide, abalienare, & ad defectionem oratione inflammare videatur. Sed vt ad propositum redeamus, animaduersione dignum est & posteros, etiam si ab imperio diuellere conarentur, nihilominus tamen quasi , ac Virtutum Comites, fidem Regibus sine exceptione semper dedisse, vt in Archiuis legimus, tamesti quædam iura maiestatis, in prouincia , concessu Regis, exercerent. Ex quibus perspicuum sit, à subditis, & page clientibus, atque etiam inter se differre plurimum: eósque iura maiestatis in solidum, ac summam potestatem habere, qui nemini seruire teneantur : nam siue Imperator, siue Pontifex maximus fuerit, fidem obsequium, obedientiam superiori, quasi domino, præstare tenetur: quod quidem obsequium personale, coniunctam habet quandam, etiam si verbum illud, seruiendi, in legibus , libertati naturali præiudicare non videatur : qua quidem seruitute vel obsequio, beneficiarius nisi carere velit.[*]( cap .vinco.de. vassalllo qui contra constitut. loc .), sese liberare non potest: neque enim fiducia , realis est:sed personæ ita cohæret[*](qualiter iurare debeat. cap . 5 . & sequent. & tit . quæ fuit prima causa feudi amit . Bald . in. l . sed & si hac. § . si libertus de in ius vocando. Molin. glos . 4 . § . 2 . nu . 54 .in consuetud . feud .), vt ab ea diuelli non possit. Quod autem diximus, illam speciem à perso--na diuelli non posse, adeò verum est vt ne procurator quidem ad fidem , nomine præstandam idoneus[*]( Bal .in. l . 4 .sine de rerum diuis. nu . 56 ), sit:quod antiquis legibus licebat[*]( § . sed vtrum .per quos fiat inuestitura. Præpositus. in § . omnes col . vlt . de feudo . de functi, licet. contratium videatur in cap . 1 . § . verum de statu reg .lib.9.): sed illud antiquatum est ; gentium, vt ne in Italia quidem, vnde iura in vniuersam Europam fluxerunt, procurator fiduciarius admittatur. Nam qui se ducem ferebat, legatum Galliam misit ad VIII. regem, vt pro fratris filio duce, iusiurandum præstaret, sed repulsam tulit. Et cum ageretur de fide præstanda à , curia Parisiorum decreuit, quidem, eius nomine, quòd morbum excusaret admittendum[*](anno 1486 . Decembr .9.), si Regi videretur, sed ea lege, vt cùm primum posset, præsens, fidem præstaret. Idem sæpius [*](Contra Maximilianum de Mehaic & dominum Dormoy 1536 .)est in consimilibus causis:contra ver-rò, cogi potest in procuratoris patroni verba iurare, eóque iure : sin adhuc impubes est, & id ætatis, vt sensu careat, sustinetur actus legitimus , ; legitimam ætatem attigerit, qua fidem præstare possit, nisi patronus procuratorem admittere malit : vt . Rex, per legatum matrem , ducis , in fidem accepit : verba iurisiurandi concipiente Cominio Regis legato, cui aureorum nummum quinquaginta millia , annui fructus nomine , soluit. autem in fœdere quod ictum[*](anno 1482 )est inter . Regem, & ducem , disertè cauetur ne fidem procuratorio nomine exhibeant , sed præsentes ad id cogantur , nisi morbum vel ætatem,aliám necessariam causam excusarent , vt cum & collegiis iusiurandum exigitur , id à procuratore fieri necesse est. Etenim plurimum refert regis persona , an verò sordidi procuratoris obsequium recipiat patronus. Quamobrem in fœdere, quod ictum est inter Bellum , & Regem , annon M.. . vno capite exceptum est, vt Henrichus fidem Regi daret præsens, & quidem sine exceptione, quòd si morbum necessarium sine fraude excusaret, filium tamen primogenitum , in Galliam iurisiurandi causa mitteret. Rursus alio fœdere quod ictum est , anno M.. . tertius Rex recipit ac promittit se mox in Galliam , fidei præstandæ causa , venturum : aut si quidem morbum necessarium sine dolo malo excusaret, cùm primum conualuisset, id effecturum.Item alio fœdere quod percussum est, anno M.. . . Rege, Henrichus II. Rex sese in Galliam paulò post traiecturum, ad solenne iusiurandum sine exceptione cuiusquam præstandum: Obsequium autem illud, quod appellant, eam vim habet, vt ne Imperatoris quidem aut Pontificis maximi persona excipiatur[*]( titul de auxil . vassall . in feudis . Clementin. pastoralis. de re iudic . spec .in § quoniam de feudis .). Formula iurisiurandi quod rex præstitit, concepta est eo fœdere, quod anno M.. inter & . percussum est, cuius hæc verba sunt. Rex manibus coniunctis, ac in manibus Regis insertis, Cancellarium , hæc verba proferentem. DE EST COMME DE , ET DE -- , CONTE DE , ET DE , ET ET PORTER. DITES . ET DIRA, . DE A ET A . Hæc verba fœderis, Latina sic fecimus. Tu quidem euadis in hominem Regis , Dux , par , Comes , & , téque in eius fide & obsequio semper futurum spondes, responde assentior. Hîc rex assentiri se dicet : tum rex ad fidem & osculum regem admittet. Sanctius est iusiurandum Regis , cùm fidem regi daret anno M. . quia non solùm sed etiam subditus erat regis tametsi iura maiestatis in haberet, & in eadem iura sibi deberi prædicaret, vt posteri quoque, sed adhuc de agro sub iudice lis est, Formulæ fiduciæ II. vtriusque, & , qui prouinciæ duces fuêre, consimiles sunt : præter verbum hominis. In subditis verò formula fiduciæ est, ac sanctior, quia duplici obligatione deuinciuntur:exteri non item, At diu multúmque dubitauit . an iurisiurandi formulam in fœdere præscriptam, sequeretur : & certè manus habere principio recusabat, & in redierat, vt populi conuentus, eam ob causam, haberet : eò legati missi sunt, ac semestre temporis spatium,in ea controuersia disceptanda transegerunt, tandem rex formulam propositam sequi maluit, quàm tot beneficiis, quibus in fruebatur, carere. Quum verò idem est,qui subditus,arma,pileum,pallium,calcaria, exuere,ac genibus flexis manus in principis aut procuratoris sui manus inferere necesse habet, & ita fidem præstare : at etiam moribus nostris, patrono licet abesse, nec si velit, procuratorem , fidei accipiendæ causa, constituere tenetur, sed ne prædio fiduciario careat, dominantis locum adire solet,ac pro foribus carmen eo,quem diximus,habitu, . At [*](articulo consuetudinis generalis 220 .)moribus ,fidem patrono præsenti dare oportet: sed si patronus abest,satis fecerint etiam præsentes, si per procuratorem id faciendum curent:ne dignitas,abiectiore persona pro-curatoris minuatur: Quòd si habeat triginta fidem, petente patrono, præstare cogitur[*]( § .omnes filii. si de feudo congrou . Zasuis in epit. feud . Par. 7 . ait Gern anis moribus vnum pro omnibus sufficere, vt etia pleríque: Galliæ municipiis,fidem quidem à singulu præstari æquum est, quia nihil accedit patrono, nec decedit vasallo .), vt iampridem Augusti Regis decreto cautum est, anno M.. . alius tamen alio more [*]( Cenomani aliter. §13 . & Veromandium vide Molin. § . 2 . glos . 4 . nu .25). An igitur ,id est alterius hominem, etiamsi domi Regno potiatur , summam potestatem ac iura maiestatis habere dicemus? an eum qui vilissima obsequia præstare, & vt verbo vtamur,seruiat alteri, summum Principem appellabimus? At pleríque Principes agros latè patentes,ac beneficia fructuosissima deferere, quàm seruitutem istam seruire, maluerunt: ius maiestatis vt cederent, nec precibus vllis, nec pretio adduci potuerunt: nam Princeps . Regi iura maiestatis principatus vendere recusauit. Quamquam procuratores iura maiestatis, Principe vindicante, sæpe obstiterunt. Iam verò primo capite fœderis . Rex, vt omnia iura maiestatis sibi tribuerentur in iis regionibus, quas iure in possidebat, ne fidem, aut obsequium Regibus præstare cogeretur disertè excepit. Nec aliam ob causam à Regibus Poloniæ defecit, quàm quòd Rex , tentorium, in quo , suplex, ac fidem præstabat eodem momento discindi iussit, vt omnium oculis pateret. Hanc contumeliam veteratoriè sibi illatam grauatè tulit : neque id mirum videri debet iis, qui meminerint, Aristotelis propinquum, mortem potiùs optasse, quàm , adorantis[*]( Q Curtius Arrianus Plutarc . in Alexand .)ac modo aduolui, more Persarum, tametsi amplexu & dignaretur: quod etiamnum Imperatoribus vsitatum erat, cùm regibus sceptra & insignia Regia largirentur: sic enim rex genibus aduolutus est, quem manu erexit, osculóque donatum , de capite detraxit, eíque diadema circum imposuit, postremò ad dextram sedere[*]( Tranquil . in Nerone .)iussit. Quibus autem regna fruenda concedebant ,etiamsi ab iis fidem aut nulla exigerent, nihilominus tamen Principibus sponte inseruiebant , ac ministrabant[*](Dio de Augusto.): sese Romanorum procuratores appellabant, vt [*]( Polyticus hoc mancipium risis dignum existimat.) Rex, quidem rex fuso ac mortuo Ponti rege, venit, ac pileum gestans, acceptam populo libertatem tulit: erat enim recentis libertatis argumentum. verò Rex quoties Senatum ingrederetur, limem deosculari consueuerat, se mancipium Senatus appellans, tametsi æquo fœdere cum societatem contraxisset. Ille cultus, quantuscunque sit, qui ab arbitrio cuiusque proficiscitur, nihil aut parum admodum de iure maiestatis detrahere videtur : sed obsequium illud quod ab inuitis extorquetur,seruitutem sapit, nec Turcarum, ac Persarum Principibus, quicquam grauius esse videtur. Et quidem rex Turcarum regem, quem bello cœperat, in regnum libenter restituisset, ea lege vt beneficio acceptum ferret, ac fidelitatem in modum exhiberet, nisi qui ad se hæ- iure pertinere contendebat, obstitisset: ídque Augusto,Poloniæ Regi, per legatos testatus est : vt quidem accepi ex literis quas ad , equitatus Gallorum magistrum,scripsit,anno M.. . . . Quamobrem maior Rex , ad creatores Imperatoris rescripsit , cauendum esse , ne ad imperium vocarent, ne imperij decus ac maiestas , sub subiungeretur. Quæ res cùm Imperatorem vehementer pupugisset, bello captum, non ante dimisit, quàm nexu & fiducia , & omnino liberarentur. At , sed etiam extitit, nec tantùm verùm etiam subditusregis , id est in ipsa natus & educatus, quæ tum erat imperij prouincia : tametsi , patriam, & vrbes maritimas,pleríque excipi putant: nam Comites,Regni pares ab hoc regno condito semper habiti, & iura maiestatis, semper antea quidem sunt, maximè tamen excepta,fœdere,quod quidem percusserunt legati .Regis ,cum II. Duce.At etiam . iam Imperator creatus à Rege,petiit,vt sibi liceret tributum à suis exigere,anno M.. .XX. cui reposuit id se permissurum,dum nihil de iure suæ maiestatis detraheretur, vt quidem didicimus ex mandatis, quæ legato in Hispaniam eunti data fuêre. Quanquam grauiores causæproponi poterant, quæ Principes Germanorum ab electione . summouere debuissent. Neque enim tantùm , & quidem imperiis,ac legibus subditus,sed etiam Pontificis se professus, pro regionibus ac prouinciis omnibus,quibus tunc potiebatur, exceptis admodum paucis in ,& libero comitatu, quem Comes dono dederat Conrado II. Imperatori anno M.. . Deinde .Imperator, VI.Delphinatum Principi concessit fiducia contracta, quam ex Archiuis descriptam habemus.At cùm Pontificis se professus est, in formula fiduciæ Regni , iureiurando promisit,se, nec imperij curam,si quando à Principibus --manorum crearetur, nec suscepturum, & iis quidem legibus, & conditionibus, in fidem ac patrocinium . pontificis acceptus est. Quæ clausula noua videri non debet, cùm sit antiquissimis omnibus actis fiduciarum inserta , iam inde ab . pontifice qui regnum illud, , regis fratri,fruendum concessit, & in actu fiduciæ Regis , qua regnum illud adeptus est ab . pontifice M.. .cuius formulam ex actis descripsimus.“Ego Dei gratia Rex , nomine nostri Regis Siciliæ, plenum & facio Ecclesiæ .” Et in actu fiduciæ Siciliæ regis M.. . iureiurando spopondit princeps,se nec imperium , nec principatum,nec in dominatum petiturum,nec ad se delata, accepturum, aut si contra faceret ac Siciliæ Regno cariturum. Consimile est, Siciliæ regis Iusiurandum, anno M.. . & reginæ, anno M.. . Nec aliter Rex . auus maternus, possessionem Regni Siciliæ à II. Pontifice potuit adipisci, quàm iis quas dixi conditionibus, & annuo censu, auri octo millium, præter auxiliares copias, formula fiduciæ veteris comprehensas, cum exceptione agri . Cuius obligationis ea vis erat, vt cùm primùm Pontifex alicui bellum indixisset, eodem momento Siciliæ Regis opes & copias aduocaret, vt etiam aduersus amicos arma caperet. Siciliæ regem, Sextus Pontifex armauit aduersus , propterea quòd Cardinalem, pontificis legatum, à latere, & quidem subornatum, pontificio vestitu in crucem egissent. Ac nostra ætate Paulus . Pontifex . Cæsarem,qui maximo cum exercitu bellum in gerebat,ad pacis actiones compulit, vt coniunctis cum rege copiis omnibus, in Principes arma conuerterent:id enim primo capite,pacis , cauebatur[*](anno 1544 . Septembri menses). Ac tametsi paulò ante, exercitus à Gallis in Italia cæsus esset, ac prostratus, & exitu dubio in dimicaturus videretur,nunquam tamen ad pacem ineundam adductus esset,nisi à Pontifice cogeretur. Non quiaPontificem publica calamitas, aut Ecclesiæ perturbatæ rationes tam commouerent, quàm opes, quibus vniuersam Europam facilè domuisset, nisi armis ac potentia impediretur. Indignum etiam videbatur, quòd Clementem . Pontificem Romanum, cum Cardinalibus obsessum, direpta, ad turpissimam deditionem compulisset,ac præter ingentem vim auri, quam à captiuis Pontificibus extorserat, (neque enim ante liberari potuerunt, quàm aureorum nummûm . millia exsoluissent) etiam Regni censu, qui maximus erat, actione pacis, omnino liberatus est:fiduciæ tamen cætera capita eodem, quo antea iure, rata fuerunt. Sic tandem, sed sero admodum, cognitum est tum à Pontifice , tum etiam à GermanisPrincipibus, nihil perniciosius fieri potuisse, quàm alterius principis ,alterius subditum, ad tantum imperium vocare. enim vnà cum suo Pontifice, Germanorum viribus diripuit ac spoliauit: Germanorum verò copias pontificis opibus attriuit. Ac tametsi principatum , & imperii sceptra, sub imperiali fiducia teneret, priùs tamen auxilium Pontifici debuisse constat. Nec verò Pontifices licere putant Imperatoribus cuiquam imperare, nisi suo beneficio imperialem coronam accipiant: & quidem Pius . Pontifex, Imperatorum per legatos acerbè increpuit, quòd imperialem coronam à se non haberet, quam antea frater accipere non dubitarat: ac iam illum, interdictionis sacrorum metu, ad id coëgisset, nisi propinqui & regis precibus placaretur. Hîc occurret aliquis, fieri non potuisse, vt [*](Nemo plurium vassallus ligius esse potest.) . , Regis ac subditus, idémque Pontificis imperij fuerit : cùm nemo plurium esse possit[*]( Guido Pap . decis. 310 . Specul . tit .de feud . § .I. q . 10 . Bal .in l . vnica . § .I. col . vlt .de caduc . C .): etiamsi plura prædia singulis accepta ferat: quia fides & auxilia eidémque primò ac præcipuè debentur, & quidem sine exceptione[*]( Bal . in cap .cæterum. col . 3 . de iudic . expl .) quidem plurium fuerit eisdem nomine, omnibus simul,non tamen separatim:quia tametsi fidelitatis actus legitimus sit , & in , solidum ab debeatur[*]( l . ea quæ. de regu . l 2 . de verb . oblig .), quod etiam de fidelitate pleríque putant[*]( Accurs .in l .vsusfructus legatus. de vsusr . Bal . in l . j . q . 22 .de rerum diuis. Angel .in l .loci corpus. § .si functus. siseruit9 . Rom. l . 3 . de verborum oblig . Aluarot .in C .I. § . omnes. si de feudo .): veriùs est tamen tantùm est patronis, quem elegerit, si patroni, aut omnibus simul fidem deberi, eóque iure : quia non debet durior[*]( l . 2 . § .incertam de prætor. stipul . l .damni.I. § .omnes. si de feudo .)effici conditio ,quàm si -- ni hæres esset: durior esset, si plures operas, plura obsequia, pluries fidem præstare cogeretur: ídque multò magis in , qui pluribus seorsum fidem sine exceptione dare non potest: interpretor ex iure , cùm plerique appellatione abutantur. Memini quadraginta septem fœdera, quæ reges nostri . . VI. . . cum Germanis principibus coïerunt, quibus se auxilio futuros aduersus omnes,excepto imperatore ac rege Romanorum, spoponderunt: nec dubitarunt se regis eo iureiurando constituere, excipio Pontificem, qui se socium ac fœderatum Regis appellat, non : tametsi pensionem perinde vt principes à Rege acciperet : nullum tamen prædium à regibus - [*](Actus Iurisiurandi ducis Gueldriæ .)- habuisse constat : vnius Ducis iusiurandum proponam vt de reliquis iudicium fieri possit,his verbis Latinè conceptum:"Ego deuenio Regis , pro ratione quinquaginta millium scutorum auri , ante festum . mihi soluendorum ." anno M.. . mense Iunio. Quinetiam inter Reges ipsos sæpe fœdera concipiebantur , his verbis , vt alter alterius se profiteretur:vt in fœdere contracto inter & regem anno M.. . quæ ab ignoratione legatorum profecta nunc meliùs explicantur. igitur eò vnde digressa est, se referat oratio, nec potuit, nec certè debuit fidem & obsequium Pontifici promittere, sine exceptione Regis , cuiuserat & , & subditus: qui tamen si subditus non esset, modò , aut ne quidem,modò [*](Molin.in tit . de feud . glos . 4 . § . 2 . nu . 3 .), antiquior tamen fides & obsequium debebatur : aut si æquales essent inter se pugnantes , neutri deberetur: quoniam seruitutum ea lex est, propter sui naturam, vt eorum concursu, quibus exhiberi debeant impediatur: nam inter socios æquales,prohibentis conditio potior[*]( l .viam constitui.de seruit.)est:tametsi iure contractis, dari consueuit iis,qui iniuriam acceperunt. Illud tamen perspicuum fit à subditis, summam præcipuámque fidem ac obedientiam deberi,cui præiudicium,posteriore fiducia contracta,creari non potest.Itaque in iis legibus,quæ à . & II. duce de ordinibus illustrium equitum latæ sunt, vno capite cauetur , vt cuiuscunque ordinis fuerint equites , obsequium tamen & auxilium suo, cuíque principi aduersus eos qui bellum inferant, sine dignitatis periculo, ac sine fraude, laturum: dum tamen princeps ipse,cui auxilium debeatur, præsens sit, ídque Ordinis Principi, cui equestre decus acceptum ferat, . Quibus rebus intelligitur Cæsarem,nec Pontifici , nec Imperatoris creatoribus, fidem sine exceptione regis dare potuisse : at etiam Regnum Pontificibus iampridem Reges accepto tulerunt, vt videre est in formula fiduciæ, ac iurisiurandi, quod Rex . Pontifici maximo præstitit, his verbis. “Ego , Rex ,Comes ,dominus Mon- [*](Fiducia formula Regis Aragonum ) , cupiens præter Deum, principali beati & Apostolicæ sedis , muniri, tibi pater, & domine summe pontifex Innocenti, & pro te sacrosanctæ ecclesiæ, & Apostolicæ sedi, offero Regnum meum, ; tibi & successoribus tuis in perpetuum pro remedio animæ, & primogenitorum meorum, constituo censuale, vt de camera regis ducenta quinquaginta Apostolicæ sedi reddantur: & ego ac successores mei,specialiter & fideles, & teneamur: hac autem lege perpetua seruandum forum decerno, quia spero & confido, quòd tu & successores tui, quasi beati manibus in regem duxeris coronandum. Actum Romæ anno M.. CC. ." Illud quidem regnum -–cibus oblatum est,ab Regibus, ne ob scelera & parricidia vapularent : sed & Regnum à est ad reges delatum , vt solent Pontifices aliena magnificè largiri. Id autem perspicitur ex hac fiduciæ formula, quam ex Archiuis descriptam habemus. “Pontifex . de fratrum suorum assensu dat in regnum & proprietatem ecclesiæ . Per auream te inuestimus , . ita tamen quòd tu, & successores tui, præstabitis , plenum & fidelitatis iuramentum . & centum equites armatos, & vno equo ad arma, & duabus equitaturis ad minus per quemlibet, & quingentis peditibus terræ vestræ de , cum per trimestre à die,quo intrabunt terram ecclesiæ, . & insuper censum duorummillium argenti bonorum, & legalium vbicunque fuerit Pontifex in festo beatorum & Pauli, annis singulis, sub pœna excommunicationis post quatuor menses . & post tertium terminum, si non solueris, tu tui à dicto Regno & cadetis ex toto, & Regnum ad ecclesiam reuertetur." Huic consimile iusiurandum præstitit, rex , anno M.. . addita cautione, vt leges quæ à Regibus anteà latæ fuissent, abrogarentur, & vt Pontificem maximum ordini Ecclesiastico prouocare à regis sententia liceret. Eodem iureiurando & obligarunt, ac fiduciam renouârunt , anno M.. CCC . Extant etiam in Archiuis & publicis actis curiæ , Regum nomina, hoc ordine posita, Reges , - , , , , , , :hæc descriptio vetus est eorum principum qui ante annos . fidem & obsequium Pontificibus exhibuerunt. Ex quo verò Lusitaniæ Regnum, virtute, ereptum est, Reges ipsi sese Pontificum Romanorum constituerunt, & nummûm aureorum duo millia annui census ærario Pontificum Romanorum dependerunt. Itaque Innocent. .Pontifex Rom.[*]( cap .grandi de supllenda negligentia Prælat .)Regni Lusitani Principes per literas admonuit, vt Regi prodigo curatores darent, qui Reipublicae gubernacula, capesserent: Canarias item ac , & insulas,Reges à Pontificibus, fiducia contracta, possidere se professi sunt , iam inde à Rege [*](Regnum Lusitaniæ Pontificibus Romanis obnoxium) M.. . dicta lege annui census quadringentorum . At etiam , & quæ ad ortum Solis & quæ ad occasum spectat, dominatum sibi reseruauit VI. Pontifex , ea lege vt & Lusitaniæ Reges fiduciario nomine, hic Orientis, ille Obitus insulas haberet, cùm scilicet Regi terrarum, orbem iudicio finium regundorum terminis in mari positis, Pontifex adiudicaret. Restabat in Hispania & regnum, quorum alterum Petro , alterum , auus maternus ademit, concessu II. Pontificis , præclara pietatis specie, scilicet interdictione sacrorum: ea lege tamen vt Regnum à Pontifice fiduciario iure possideret. Ac -- Regnum ad se pertinere iactaret iure largitionis Germanæ , quam secundis nuptiis sibi desponderat : cùm tamen legati . iura Regis disceptarent, nec largitioni locum esse perspicerent,interdicta Pontificia iniustissimis rapinis obtendere non dubitarunt. Interdictionis autem causa fuit, quòd Rex . Regis, qui primus pater patriæ est appellatus, fidem & amicitiam prodere iubente II. Pontifice . noluisset: cùm regis esset: nec pontificis obligatione teneretur. Nullum igitur regnum, at ne prædium quidem restabat, quod fiduciario iure non possideret: nam insulas , & , -- regno adiectas fuisse constat, cùm primum Fortunati ereptæ fuerunt. In verò nihil extabat quod vel regum nostrorum, vel Germanorum supremo dominatu non teneretur. Ac tametsi variis fœderibus nostri principes & principatum Cæsari concesserint, adhuc tamen restat regio, quam appellant comitatum, cuius quidem proprietas ad Regem , dominatus ad Regem pertinet, & fiduciario iure ab rege possidetur, vt in eo ipso se regis nostri profiteatur. verò regnum iure successorio ad Ludouicum . Regem materno iure delatum fuisse nemini dubium esse potest, qui modò res tractarit, & quidem Principes Ludouicum ad sceptra materna, actis , qui adhuc in Archiuis extant,extant euocârunt. Non tamen dubito illud obiecturos, . filiam regi nupsisse, ea lege vt omnia regni iura quæ patri competere potuissent genero concederentur. Id tamen non potuit , nisi Senatus populúsque assensionem præbuisset: cùm filiæ, ac sorores regum dum collocantur ac nubunt, nihil præter pecuniam de regalibus prædiis delibare possint. Ac si quis putet regem prædia materna, aut ea quæ nondum legitima agris dominicis addicta fuissent largire potuisse, regnum videri possit: nihilominus tamen extat in Archiuis fœdus postea contractum à . rege , & -- Rege M.. . quo quidem fœdere, Henrichus iureiurando spopondit, ac promisit, se regnum , fiduciario iure habiturum, & Regibus se accepto laturum, fiduciarium se, ac constituens: propterea quòd Regis opibus & copiis regnum illud sibi ereptum recuperauerat. Cùm igitur regnum iure ad mares & deferatur, , maiorum pactis & sponsionibus obligati tenentur: quæ obligatio nullam vim habitura fuisset sine Senatus & populi consensu, nisi regnum fuisset. Aliud igitur de regno sentiendum & statuendum. Itaque responsum est à prudentibus[*]( Cynus in I. 1 .de novac . C .ait Azonem in ea sententia fuisse. idem tradunt Hostiensis , Andreas , Fel in ca . dilecti, de maiorate & obedient. Corneus, consil . 321 .), Bellum regem non potuisse ducem, regi An-- fiduciarum elocare, nisi regnum eodem iure à se abalienare, & regi concedere vellet: quod ne summa quidem ac legibus omnibus soluta potestate efficere potuisset[*]( Baldus excipit plentitudinem potestatis consi . 333 . col . vlt . lib. 1 .& Bossius Senator Mediolanensis id fieri posse putat in æqualem, aut maiorem sine feudi translatione. tit .de principe nu . 229 . &230 ), nisi Senatu populóque assentiente: aut certè non maius esset habitura pondus ac momentum, quàm cessio regis , qui pacis actione, quam cum inierat apud , omnia iura regni , cum omnibus actionibus & exceptionibus quæ ad se pertinebant regi concesserat: sed hæc rupta sunt fœdere, quo quidem rex , ius illud cessione ad se delatum repudiauit. Idem iudicandum relinquitur de fœdere , quod VI. regni sceptra detulit ad . regem, sinepopuli consensu: Itaque Pontifex . nullis precibus adduci potuit vt fœdus illud ratum haberet: sed . sexti . regem appellauit, qui imperium nec ab intestato, nec testamento, nec cessione transferri potest, sed regia lege, cui reges, non si velint, derogare possint, nisi Senatus populíque consensione. Aliorum alia sunt iura, mores. Sed hîc mihi à nonnullis occurri possit, an is qui imperii principatum adeptus est, totum illud seruile obsequium non exuat? quemadmodum si princeps aut populus seruo magistratum tribuat, seruitutem ab eius ceruice depulisse, ac libertatem[*](I.Barbarius de offi.prætor.)dedisse videatur. Id quidem nemini dubium esse potest, si seruus principis fuerit, alioqui de aliena libertate statuere[*](I.ad bestias de pœnis.)nec principi, nec populo licet. Ita nec Germanis principibus ius est in alienos ciues ac subditos, fuit . At ne imperij quidem Imperator per sese iura maiestatis habet, nisi aliunde regnum, omni obsequio ac fiducia, liberum adipiscatur. At tametsi Imperator ad suos creatores & principes Germanorum, quasi ad seruos domesticos orationem habet, iísque imperat vt feruis, hæc tamen fiunt in speciem antiquæ maiestatis, cuius quidem retinent, rem verò amiserunt. Est enim in principum & libero conuentu illius imperij maiestas. Itaque vniuersi non singulos modò principes, verum etiam Imperatores ipsos imperio ac potestate exuere consueuerunt. Imperator verò nec leges iubere, nec tributa imperare, nec exercitus conuocare, nec magistratus aut imperia tribuere, nec bellum indicere aut finire, nec conuentus admittere aut dimitte--re sine ac principum consensu potest. Itaque I. Imperator, cùm haberet conuentus in Constantia anno M.. . . principes Germanorum admonuit de legati pontificis oratione, qui coronam imperialem à pontifice maximo & peti & accipi oportere contendebat : frustrà id quidem, & ad pompam magis ; ad ostentationem fieri,quàm ad imperatoris aut imperij decus , cùm satis omnibus cognitum esset, maiestatem imperij in , non in ipso Imperatore positam esse, hæc ille quæ vera sint, nec-ne suo loco differetur. Illud modò qui summam potestatem legibus omnibus & principum obsequio solutam habeant, aut paucissimos, aut esse neminem. Nam Republica, nulli sunt in Italia principes, nullæ Respu-- , quæ imperium ac potestatem aut regi , aut Imperatori, aut pontifici , non ferant acceptam: quod iam de regno Siciliæ ac exposuimus. Dux autem fiduciarius est , cui dominatum agri accepto semper tulit, & consueta iura exsoluit : certè I. Imperator annis haud minus . centum ampliùs numûm millia possessionis ac fiduciæ nomine, partem à . rege, partem à familia consecutus est. Nam qui nunc duces appellantur, auorum memoria, id est ante annos centum & quinquaginta dicebantur, & ipsa hospitium Imperatoris. II. & frater in formula fiduciæ, ac iureiurando quod præ--stiterunt . Cæsari, non alio quàm vicariorum nomine appellantur. verò I. quòd suis ciuibus tributum sine Imperatoris venia imperasset, maiestatis accusatus est, & in arcem Imperatoris decreto coniectus in qua tandem, cùm is vixisset, ac morbo contabuisse dicitur. Eius filius Actius à Imperatore, primus princeps est appellatus M.. . cùm imperatori centum aureorum millia, turbatis imperij rebus dissoluisset. Sectus est . socer Aureoliorum ducis, qui centum millia . Imperatori dedit, vt ac dignitate potiretur anno M.. . Is verò qui se ducem vocat, & Imperii principem se, & in patrocinio ac fiducia esse profitetur. At dux,partem suæ ditionis, Ferrariam, inquam, Pontifici , cætera Imperio accepta non erubuit confiteri. Et quidem censum annuum ac fiduciarium Pontificis ærario dependere consueuit: neque ita pridem , id est anno M.. . , vicarius primùm est in Ferraria constitutus à pontifice , sub fiducia Ecclesiæ , & annuo censu aureorum decem millium, ac centum equitum grauis armaturæ ad tuendum ecclesiæ statum ac dignitatem, vnà cum stipendio trimestri, quoties res ita postularet, vt quidem ex Archiuis didicimus. Quinetiam II. Pontifex ac quasi ecclesiæ Roma--næ beneficia vindicare conatus est, & aduersus ducem ac Ludouicum . Regem, ad cuius clientelam confugerat dux , arma , ac diu bellum gessit, vt fiduciarium ac ecclesiæ in ordinem cogeret, censúmque magna sui parte ab Alexandro VI. Pontifice ac ducis facere deminutum pontificibus integrum dissolui curaret. Certè Reges iampridem principum clientelam ac patrocinium susceperunt, ex quo , qui Dux primus est appellatus, se VI. Regis professus est, ac propterea ei permissum vt stemmata duces ferrent: cuius rei acta publica in Archiuis adhuc extant. Quod ad attinet illi sese iampridem cum , Are--tinis, ab imperii , potestate libertatem redemisse iactant, cùm sex millia Cæsari eo nomine exoluissent. Iisdem etiam temporibus , eiusdem principis beneficio, iura maiestatis se adeptos esse testantur, qui tamen cùm à grauissimas clades accepissent, se primùm in patrocinium VI. regis , nec multò post .sponte subiecerunt, ea lege vt regum nostrorum eo nomine fiduciarios se profiterentur. verò ac eadem libertate donati sunt, cùm . Cæsari pretium libertatis,hi decem, illi duodecim millia soluissent. Totidem . Cæsari numerauit, vt summam in potestatem adipisceretur. Sed cùm iura -- venalia non sint, nec si essent ab Imperatoribus, sine principum consensione, distrahi potuerint, perspicuum fit eas pecunias quæ à ciuitatibus pro libertate adipiscenda exactæ fuerunt, tributi aut pensionis nomine solutas fuisse. Quare cùm Imperatores nec posteris principibus, nec Imperio præiudicium creare potuerint, nemini dubium est, quin semper liceat ac licuerit Imperatoribus, ciuitates illas in ordinem cogere, non aliter quam domino in seruum fugitiuum perpetua manus iniectio est[*]( Bart . in l . vlt . soluto matri. Faber in § . pe .de assignat.lib. Iaso in l . debitorum.de pactis. C . Cynus in l .I.de nouat. C .). Idque satis intellectum est, cùm I. copiæ in Italiam effusæ, vnà cum . legionibus ciuitates omnes ingenti metu terruissent, legatos ad Cæsarem miserunt, vt obsequium præstarent, & imperata facerent. Ille acceptis aureorum quadraginta millibus beneficia à indulta confirmauit, vt scilicet suæ Reipublicae statum guberna-re ac rege sibi precario liceret. Ac tametsi dux libertatem:vi & armis oppresserit, & ad deditionem diuturna obsidione compulerit, non tamen iura maiestatis sibi vindicauit,sed beneficio regis, qui vicarius,ab Imperatoribus est in vniuersa Italia constitutus, agris ac Republica se testatus est, clientem ac se ferens. Quod satis est argumenti, antea sui iuris non fuisse: aut si fuissent, cur II. pontifex aureorum triginta millia I. Imperatori dedisset[*]( Guichardin .), vt eos duci manciparet. Cur denique Medices, fractis opibus, & euersa Republica aureorum sexcenta millia Regi solueret, séque imperii fiduciariumprofiteretur? quam pecuniam rex duci obtulit, vt pristinæ libertati restitueret, vt quidem iactabat, id tamen agebatur vt Duci , Parmam autem ac Placentiam ditioni subiungeret. Non igitur potuerunt Germani Imperatores iura maiestatis ciuitatibus tribuere, aut vectigalibus populis libertatem, cùm ne Regibus quidem, qui summam Reipublicae potestatem habent,id liceat,at ne agri quidem publici glebam distrahere, multò minus proprietatem largiri. Reges enim ac summi principes non modò prædiorum publicorum dominium aut proprietatem non habent, sed ne integrum quidem , quippe vsu ipso contenti, cætera . debeantur.Itaque . cùm beneficia Perusi-- tributa confirmaret, hanc legem dixit, VIVERET. Vrbem tamen & agrum II. Pontifex Paulo ademit, & ecclesiæ , vnde distracta fuisse dicebatur,subiecit. Quæ verò ciuitatum, aut Ducis maiestas esse potest, cùm ab Imperatore & ab Imperiali curia iudicium accipere, & iudicata facere cogantur, quoties de re publica, de finibus, de statu inter ipsas agitur: nam tametsi minùs quàm cæteræ ciuitates Imperatorum iussa antea fecerint, cùm tamen à Finali, quem domo expulerant, ac bonis omnibus spoliatum eiecerant, ad Imperatoris II. tribunal vocarentur, sese iudicio stiterunt. M.. . . & cùm arbitrum putarent, non iudicem, Imperator tamen iudicem se ferens -- antea vocatos citari iussit, ac post edicta peremptoria cùm abessent, vadimonium deseruisse , hoc addito nisi suo parerent & agrum se proscripturum. Illud autem planum est, qui alterius dominatu ac imperio non teneatur, ab eo iudicari aut proscribi non posse. Nec verò Imperialis curia , , , nisi Germanorum finibus & imperio tenerentur, proscribere potuisset: multò minùs Imperator , nisi ditione Germanorum contineretur. Itaque cùm à sententia , Pontificem Romanum appellassent, appellatione deserta, iudicato paruerunt: ac tandem Imperator pro [*](anno 1560 .): cùm se profiteretur: verò quasi suum vindicarent. Nec multò post ab eodem Imperator alioiudicio damnati sunt, cùm in exilium egissent , qui prouocatione ac Cæsarem vicit. Quæ quamquam ita perspicua sunt, vt minimé dubitari debeat quin ciuitates citra ac , exceptis quibusdam finibus, teneantur, planiùs tamen en sit omnium Iurisconsultorum[*]( Bart . Bal . Ang . Salic .in l .cunctos populos de summa trinitate. C .)voce, qui negant vllis ciuitatibus leges condere ius esse, quæ Romanorum legibus,quas promulgari iussit, contrariæ sint. Iam verò ciuitates eo fœdere, quod in Constantia ictum est, anno M.. . iura maiestatis, aut nulla habuisse, aut ea repudiasse constat: nam eo fœdere quæ beneficia ciuitatibus concessa confirmantur , iura maiestatis [*](Principes ac ciuitates Germanorum imperij fiductales .)disertè excipiuntur. Itaque omnium sui temporis Iurisconsultorum peritissimus, ciuitatibus, iurisdictionem quidem esse tributam,sed eo nomine iura maiestatis non esse concessa,ídque vel ea ratione,quòd ciuitatibus de suo iure dubitantibus aut discrepantibus iudices ab Imperatoribus dari, ac iudicia constitui soleant.Multò minùs igitur Germanorum ciuitates imperij finibus comprehensæ iura maiestatis haberent : tametsi quasdam gloriari videamus, de libertatis specie quam ab Imperatoribus olim acceperunt : , inquam,ab Imperatore I. ab . Ægra à . Sunt etiam quæ in libertatem asseruerunt,cùm principum finitimorum seruitutem acerbiorem ferre non possent, est , , ,nam ea quæ libertas ab illis appellatur,vetus est à muneribus quibusdam vacatio, vectigaliúmque ac tributorum immunitas ab Imperatoribus concessa sine maiestatis deminutione. Itaque vrbes illæ quas dixi, imperij decus venerantur, leges accipiunt,magistratibus parent,Imperialis curiæ iudicia,& comitiorum decreta probant:nec tantùm publica ac priuata iudicia principum,ac ciuitatum inter ipsas , sed etiam priuata iudicia singulorum, ab imperiali curia , si à sententia, quæ aureorum quinquaginta summam excedat, prouocatum sit:cùm igitur Imperialis curia propinquum ac ciuitatum iudicia confirmare, aut infirmare suo iure possit, consequens est, nec principes, nec ciuitates iura maiestatis habere : nam vt ait poëta ne--scio quis,Rescindere nunquam Diis licet acta Deûm. Heluetiorum verò Respublicas antea diximus ab Imperio Germanorum,premente Præfectorum tyrannide,auulsas : adhuc tamen maiestatem sic reuereri & colere, vt ab Imperatore , libertatis acceptæ beneficium sibi confirmari poposcerint : quæ formula quædam est fiduciæ veteris. Citra quidem non desunt, qui summam in suos potestatem habere se iactent, tamen necesse est, aut regum nostrorum,aut imperij ,tertium nihil est,subditos & clientes esse:cùm nemini dubium sit,qui modò antiquitates meminerit, nesciat & regna post occasum inter Caluūm Imperatorem , & Ludouicum Germanorum Regem familiæ herciscundæ iudicio diuisa fuisse?Id quidem copiosè , , & , optimi antiquitatis interpretes,tradunt. Ius verò cliente-lare ac fiduciarium, nullis temporibus præscribi, aut excludi posse , nec precariam possessionem, quæ vel à Principibus Germanorum extorta fuit iura maiestatis tribuere potuisse ignotum est nemini: quo efficitur precariæ maiestatis possessores, aut regum nostrorum, aut fiduciarios esse. At tamesti pleríque putent ducem iura maiestatis habere,ídque significari brachii armati specie, quo velut emblemate, ad imperij vim & maiestatem iudicandum,vti consueuit: falluntur tamen cùm nihil tam maiestati contrarium, quàm seipsum Imperii Principem profiteri. Item ab Imperiali curia iudices accipere,ac iurisdictionem subire consueuit. Nam quòd inter Germanos Principes ordine postremus est , nec antiqui -- [*]( Lothoringicæ dux Imperij Germanici fiduciarius.)ducis locum habet, hoc ideo fit, quòd imperij prouinciæ particulam tantùm habet : est enim omnis regio quæ ac Rheno flumine conclusa est. Itaque duces & Imperatores duces appellant: vt . in fœdere quod cum rege percussit, se quoque ducem vocat. Hæc tamen quæ nunc dicitur , pars est: & Princeps ipse fiduciarius: nam possessionem ab I. Caesare adeptus est, & eo nomine fiduciarium se imperij professus,anno M.. . Certè quidem Comes, mortuo duce sine prole mascula, principatum ad se iure proximitatispertinere contendebat apud Cæsarem coram patribus , ob eam tantùm causam, quòd Imperiale esset, cuius incapax erat hæres, quæ Renato duci nupserat , qui non quidem negauit imperiale esse, sed pleráque id genus ad delata fuisse. At cùm res ad arma prolapsa esset, Renatus à fractus & captus non ante carceribus, ereptus est, quàm pactis sponsalibus inter Renati filiam , & filium , iis conditionibus vt successorio iure possiderent, si Renatus sine prole mascula moreretur. autem accidit, nam mortuo Renati nepote, principatum adeptus est. Quòd si -[*]( Lothoringiæ principatus ad Comites allimontis deuolutus.) finibus est comprehensa, neque comes Asperi montis, neque dominus qui continentur, iura maiestatis sibi vindicare possunt : cùm ipso iure perspicuum sit,eos qui agrum certis finibus descriptum habent, eodem iure in singulos[*]( l . qui ex vico ad municipales l . forma de censib . Faber. in l .I. de iure emphyteur . C .& in l .cunctos populos.de summa trinitate. C . argu . l .pupilli. § territorium. de verb . fig . Soc . cons . 84 . col . 2 lib.I. & cons . 169 . lib. 2 . &cons . 127 .lib I. col . 2 . teat . iu l . æde sacra. de contra empt .& cap .cum episcopi. de offi. ordin. cap .I. § .item.cum notis Bal quibus modis feudu amittatur.) vti quo in vniuersos : nisi singulari quodam beneficio immunes ac liberos esse tabulis certissimis testatum sit. Hoc quidem argumento de iure maiestatis possunt, qui in alieni imperij finibus positi summam in suos potestatem exercent, quod diiudicare difficilius est in iis qui in finibus Regni iura maiestatis vsurpant: sunt quinque Reguli in finibus , quos tum liberi comites, tum duces pro fiduciariis sæpe vindicarunt : pro quibus cùm bella suscepta fuissent , ipsi ab partium ducibus impetrarunt , ne fraudi sibi esse , quòd interim liberi, neutra-neutrarum partium essent, quoad belli exitus de re tota decerneretur. Sic tandem diuturna possessione maiestatis abutentes precarium Ius perpetuum fecerunt: sed antea sæpe dictum est ac dicendum est sæpius, nec iura maiestatis, nec libertatem à fiduciariis & præscribi posse: multò minus si clam aut precario tenentur. In eo genere est regio in finibus ac , quam procurator generalis fisci in curia Parisiorum prouinciam huius imperij esse contendebat, refutatis erroribus procuratoris , qui prouinciam esse negauerat anno M.. . . ac tametsi adhuc sub iudice lis est, precario tamen Rex fruitur iure -- . Consimilis controuersia extitit est principatu : quem , cùm aduocatum fisci ageret in fiducia regum nostrorum esse oratione copiosa disseruit: nec ducem imperatoris autoritate, cuius Vicarium se ferebat, Imperio attribuere potuisse, quod temporibus calamitosissimus belli ciuilis factum fuisse disputabat, cùm scilicet Dux & Regnum in partes distraxissent M.. . Ita Princeps Orientalis , & qui agrum interiacentem inter & Scotiam occupant, qui ager controuersiarum appellatur: tum etiam Abbas in ac finibus, monasterium cum . pagis summa imperij potestate moderantur. Non aliter dominus, cùm primum sese -- imperiis ac legibus , à duce Imperatoris Germani vicario susceptus, & in fiducia positus tandem quoque ab Imperio defecit. Ducem verò Iura maiestatis habere voce tradunt Italorum Iurisconsulti[*]( Soc . consil . 4 .lib. 3 . Castriens . con . 169 Brunus consi .45. Iason . consil . 228 .lib. 2 )iuniores, ídque in suprema curia iudicatum esse: quæ omnino cum ac munere pugnant. At etiam [*](In decis. Pedemontana . 155 & decis. 101 .)Taurini Præses scribit duces summam illam ac planè imperialem potestatem ab Imperatoribus adeptos esse: quæ certè potestas Imperatoris vicario tribui non potest: vt verissimè Felinus, optimus iuris interpres, scriptum reliquit[*](in cap . cum te. de re iudic . & ca . quam in ecclesiarum de constit ). Quid enim maiestati tam contrarium, quàm se legatum aut ( id enim appellatione significatur) profiteri, à quo iura maiestatishabere te putes in ea ipsa prouincia cui præsis? At enim ipsi confitentur totàque eorum historia declarat, duces hanc imperij prouinciam, quæ nunc dicitur imperij extitisse, & ab . fiduciarios Comitum dignitatem assecutos, ac tandem Duces beneficio fuisse: certè quidem antea semper duces, nec ita pridem patriæ restitutum Imperatori fidem dedisse constat: biennio post, id est . procuratorias tabulas ad Arcarum Comitem cubicularium à Duce missas legi vt nouam fiduciæ formulam ab Imperatore suo nomine postularet, quia non satis sibi videretur quam Augustæ acceperat. Id tamen effici non postest, cùm munus iura maiestatis eius prouinciæ cui præfectus sit, non admittat: at ne fiduciarium quidem aut esse patiatur eius prouinciæ, cuius summam habeat potestatem. Rex quidem in vniuersa & , Duces item & Comites Imperatoris sunt ac legati perpetui , vt iurisdictionem absente Caesare exerceant, si qua ciuitatibus aut principibus inter ipsos aut etiam contra Cæsarem ipsum controuersia intercedat: quod quidem munus personale est, non prædiatorium:nec verò potest quisquam fiduciarius esse eius , cui præficiatur. Necesse igitur est Ducem Imperatoris vicarium esse , extra fines suæ ditionis, quod nec , nec Rex , multò minùs etiam Rex ferre possit : . Imperator, I. , vicarium perpetuum creauit,M.. . & quia nondum excesserat ex Ephebis, adiecit ætatis beneficium copiosissimo & - diplomate , vnde aurea sigilla dependent , quod in Archiuis Regum nostrorum me legisse memini. Vicarium autem perpetuum Rego præfecit (excepta ) eíque ius vitæ ac necis in subditos, ac potestatem, quæ à regia proximè abesset, concessit, id est vt capite damnatos suplicio eximere, tributa imperare, vectigalia indicere, vacationes munerum concedere, beneficia ac munera publica largiri, bellum decernere ac finire, leges iubere, aut latas antiquare, prouocationes ad Cæsarem disceptare, & id genus alia efficere posset, quæ ineptè prouinciarum Præsidi , seu vicario ab Imperatore tributa videmus. Regni fines à monte Iura , quem . montem vulgus appellant,Arari & ad & mare Ligusticumpertinenti: Germani quidem se sui ditionem protulisse iactant. Sed Prouinciæ Comites ab Imperio iampridem exemerunt:inter quos extitit postremus,cuius filia altera . Regi, altera duci nupsit: hinc ad Comites Prouincia,inde ad Reges nostros Renati Comitis largitione delata est. Quamquam , VI. proauus Regni ditionem vniuersam ac iura maiestatis sibi coëmit ab . Caesare , cui argenti pondo ducenta millia nomine soluit, coëmptionem verò ordines ratam habuerunt, cuius ratihabitionis prædem dedit regem. Emptionum tabulæ, & solutionis, & ratihabitionis extant in Archiuis re- [*]( Eduardus 3 . Anglorum rex Imperij vicarius.)- nostrorum: quas legi decuisset ab rege legati ab ducem ad controuersias vtriusque principis componendas missi anno M.. . . Illud autem animaduersione dignum mihi visum est, quòd emptionum tabulis omnia iura maiestatis comprehensa sunt, quæ Imperatores Germani sibi tribuunt in omnes regni regiones, quibus continentur , , Prouinciales, libera,quam . duci,prole mascula comitum extincta, Imperiali iure fruendam dedit. Ex quo planum fit , reges in omnes regni populos iura maiestatis habere,nec Germanorum fiduciarios esse. Vicarium quoque perpetuum creauit: Imperator . regem, iisdem, quas modo dixi,legibus & conditionibus,inomnes subditos,aut qui Imperiales prouincias ac ciuitates :quæsita potius,quàm oblata occasione,qua regi,qui , & arces finitimas imperij occuparat,bellum indiceret : principum Imperialium,quibuscum societatem coïerat,oratione persuasus[*]( Frossardus lib.I. c . 33 .), cùm in coacti docerent antiquis Germanorum ac fœderibus cautum esse, ne liberos populos, qui Galliæ finibus continentur, subditos vexarent,aut suæ potestati subiicerent. Quo argumento nullum efficacius est ad iudicandum Reges imperij fiduciarios non esse : nec Imperatoribus in hoc regno ius esse . Id quodsi anteà ignotum fuerat,tunc certè cognitum est,cùm Comitem , Lugduni ducem creare vellet, cui acerrimè restitit Prætor .Itaque necesse habuit regni finibus excedere,vt sua potestate liberè vteretur.Id autem VI. regis iussu factum est,vt,quod anteà peccatum erat,emendaretur:nam decenti apparatu, ac magnificentia planè regia Lutetiæ exceptus, vt regis auunculum & Cæsarem decuit, cùm in curiam Parisiorum venisset,sedem regiam occupauit,& equitem creauit Prætorem , tametsi curia regem admonuisset, nemini hoc in præterquam regi licere , vt anteà sæpe iudicatum erat. Quæ sic à nobis scripta interpretor, vt erroribus, atque imprimis peccatismedeatur. Is enim regem imperij subditum esse scribit: quo nihil absurdius ab eo dici potuit,quem tanta mercede accepta, quantum in merebat, vera discere ac docere decuisset : quod ab errore profectum esse non puto, sed à gratia, vt . , à quo accitus, ac maioribus præmiis auctus, imperatoris potestatem verbis amplificaret : aut vt eius erroris sequeretur, qui eadem de regibus scripsit quæ , cùm scilicet à . Caesare non tantùm ex spurio natalibus restitutus, ac nobilitatem adeptus esset, verùm etiam potestatem ætatis beneficio largiendi[*]( Bart .in tractatu de Insigniis .), sibi ac posteris,qui modò iura ciuilia docerent, consecutus. Stemmata quoque suæ dignitati ac nobilitati congruentia, leonem, inquam,purpureum in area argentea adeptus. Hic igitur pro tot ac tantis benefactis, scripsit hæreticos esse qui negant Imperatorem vniuersi terrarum orbis dominum esse : Id quod ex Augusti verbis ad legem colligere videtur, ego quidem,inquit[*]( l .deprecatio ad l . Rhodian .), mundi dominus, lex autem maris. Quæ verba cùm ad pompam & dignitatis amplificandæ causa dicta sint , refutatione minus egent. Satis enim perspicuum est Romanorum imperium , quo tempore maximè floruit, id est, principe, vix trigesimam orbis terrarum partem complecti potuisse. Eius autem imperij vix decima pars imperij finibus continetur. Quæ cùm ita sint, nihilominus tamen imperij propagandi cupiditate inflammatus , omnia omnium imperia suo subiicere tentauit:quamquam sua spe omnino fraudatus est. Nam duci , cuius ditio longissimo terrarum tractu ab imperij finibus abest, regiam potestatem, quam ipse sibi , obtulit: coronam ac sceptra misit, quæ Dux omnia repudiauit, nec magni Ducis nomen mutandum sibi putauit, tamesti Tartarorum seruile iugum excussisset : ne ista ratione potestatem ac imperium Germanis acceptum ferre videretur. Quamobrem quoq; sceptra regia sibi ab Imperatoribus oblata recusarunt. Sæpe quidem, Germani sub imperium subiicere tentarunt : sed inanes eorum conatus eluserunt , qui etiam ac , ab imperio auulsam, suæ ditioni adiecerunt. Quod equites cùm molestissimè tulerint, ac sæpissimè apud ordines de contumelia ista questi ordines de contumelia ista sint,nihil tamen Imperatores audendum sibi putâruntaduersus à quibus anteà Germanorum exercitus repulsos, ac fractos esse intelligebant. Neque tamen à Pontificibus regia sceptra capere dubitârunt. Et quidem Pontifices cum Germanis Imperatoribus de Christiani orbis summo imperio ac potestate dimicarunt, & quasi duces partium omnes Christianos principes ac ciuitates ad arma vocarunt, tantísque odiis nonnullæ ciuitates ac , potissimùm tamen , exarserunt : vt non maiorem cladem ab hostibus nominis, quàm à accepisse videantur. Nec verò defuerunt qui seriò scriberent,reges omnes sacris initiatos pontificis clientes ac esse[*]( Bal . in cap pastoralis. de rescript . ex cap . intelleximus de iureiurando.). iis etiam si furiosi aut prodigi fuerint curatores[*]( Bal .in. l .rescripta deprecib .imperat. offer. C . Spec .in. ti .de leg .), à Pontificibus dari posse. quod ab . Pontifice aduersus Lusitaniæ regem factum anteà diximus At tametsi Innocentius se regiæ potestati in curatore dando præiudicium inferre nolle diceret, ea tamen cautio cum rebus gestis omnino pugnabat. At etiam Vrbanus . pontifex spurium regem natalibus restituere[*]( cap .per venerabliem . qui filij sint legatimi .)non dubitauit, vt fratrem iustis nuptiis quæsitum de regno deturbaret. Hic igitur Gallorum opibus non modò de imperio deiectus, sed etiam à fratre spurio cæsus est. Tradunt [*](in cap . nouit de ludic cap .solitæ. de maioritate & obedientia gl . in. l . 3 .de offi. proconsul.) pontifices in Imperatores iurisdictionem ipso iure habere, cæteris autem regibus, imperate : reges tamen excipiunt , quos etiam iuris interpretes[*]( Petr . Bellug . tit . 14 . § nunc videamus num. 29 . Oldra consi . 69 .)confitentur, post Deum immortalem se ipsis superiorem agnoscere neminem. id e-- melius iurisconsultus , & suæ ætatis decus, qui negant quemquam in orbe terrarum principem rege superiorem esse[*]( ca . intelleximus.de iureiurando. ext . Bald . in c . pastoralis de rescript .). Qui verò in cæteros principes pontificibus potestatem tribuunt, pontificis autoritate mouentur[*](causa. 2 . c .ad Romanam . Hostiensis in cap : cum Ioannes de fide instru . Panor . in ca . ex literis.de probat.ex. c . ego de iureiurando.causa.9. q . 3 .& canone aliorum&ca.nemo &cano . cuncta per mundam & ca .nemini. 17 . q . 4 ), qui statuit principes à pontificibus imperio ac potestate spoliari: & ab omnibus principibus pontificem. Romanum appellari posse:Pontifici tantùm ac Imperatori res à se iudicatas rescindere[*]( not .in. l . t .sententiam.rescindi non C .& in. cap .cum literis. de restitut spoliat.), ac principes etiam imperio exuere, aliis non licere[*]( Bald . in . c .I.de nat. feudi . ex ca . pastoralis. de. sentent .& re iudicata.): nec principis nomine dignum quem pontifex sua voce non designarit. Illud etiam absurdiùs, quòd Pontifici omnes terrarum subditos suorum principum legibus soluere, tum etiam immunitatem concedere ac vacationes à muneribus publicis largiri licere[*]( cap . Clericis. c . quia nulli . de immunitate Ecelesiar .): denique solum ac supremumlegum humanarum arbitrum[*](Rescriptum Viennæ extat & in extrauagante de maioritate & obedientia: Fel in cap . nonnuli de rescript . nu .8.)ac iudicem esse putant. Quid mirum si Principibus imperatis qui Angelos imperio coërcet? Et quidem Clemens . .M.. Angelis imperare non dubitauit. Quoties autem Pontifex suis rescriptis clausulam DE POTESTATIS adiicit, omnium Principum legibus ac edictis derogare posse pleríque putant, ac Pontificum dictis scriptísque fidem haberi oportere, nec de rei veritate ampliùs inquirendum. [*](in l .iureiurando. de testib . C .)tamen scribere ausus est, licere Pontifici dicere, SALVA reuerentia vestra. Theologi verò Pontificiorum hominum scripta, quibus omnia Pontifici maximo licere putant, confitentur quidem, subtilius tamen interpretantur, ídque duo-- verbis, CLAVE NON ERRANTE. Sed quoniam boni ciuis est, sui Principis ac Reipublicae maiestatem modis omnibus tueri, ego nec , qui Pontificis cubicularius fui, nec , cuius sempiterna laus est, aut Capitonis, aut aliorum innumerabilium scripta refellere decreui: propterea quòd alius alium Pontificis odio vel gratia reprehendit: pleríque in disputationes de religione delapsi, scripta maledictis compleuerunt. Hîc autem de iure maiestatis agitur, vt planè intelligatur qui Principes in summa potestate sint constituti, qui Pontificis aut Imperatoris ditione teneantur. Principio quidem Pontifex , is qui primus seruum se seruorum Dei appellauit , ab Imperatore Phoca principatum in omnesEpiscopos adeptus est. posteri deinceps, honores Pontificios ad imperia traduxerunt, & sacra miscentes, potentiam religionis specie incredibiliter auxerunt. At Principes ipsi magnam partem, religionis metu, cæteri potentiorum exemplo, summos Pontifices reuereri, ídque potissimùm, cùm Orientis Imperium in ruinam inclinaret: id est cùm Pontificis ciuitates ac populos, quo minus Imperatoribus parerent, aut tributa soluerent, interdictis prohibuerunt: occasione inde quæsita, quòd Leo, is qui Imperator, , diuorum statuas deiecisset:qua re commota plebs, & Pontificis authoritate inflammata, Imperatorem in Sophiæ templo necauit. Itaque cùm opes Orientis attritæ essent barba--rorum , ac Principes spem abiecissent, Regésque imperio potiri vellent, ac Pontificum Romanorum opibus prohiberentur: nec tamen pares essent, ad opes aspexerunt: auxilia potentissimæ gentis in Italiam euocarunt: nec sua spe fraudati sunt. Nam Præfectus prætorio, qui tunc magister ac maior domus dicebatur, opibus & gratia florens, ingenti cum exercitu, superatis , copias fudit ac prostrauit: Inde profectus, Pontificis imperio partem subiecit. Nam Pontifex antea , gentis , Rege spoliato, Regem , sacris etiam more maiorum initiauerat, quem libenter exceperunt, tum quia Principis filius, qui rerum gestarum gloria clarissimus erat: tum quia propter stuporem, imperio minimè dignus videretur: quibus omnibus accedebat summa & auctoritas & gratia pontificis, quem Deum aliquem cælo delapsum populi prosequebantur. Ac tum quidem Pontifex ipse, si subegisset, sibi fiduciæ nomine pactus erat, id est tredecim vrbes, & prouinciam quæ sexdecim continebatur. Parta victoria , vt promissum impleret, harum vrbium claues sacris diui altaribus imposuit: priùs tamen Prouinciæ dominatum ac iura maiestatis sibi posterísque suis, ac Pontifici deinceps eligendi potestatem sibi : quibus rebus non modò libenter Pontifex annuit, sed etiam, vt Imperatorem se appellaret penè persuasit: qua appella-- nemo, exceptis Imperatoribus, vtebatur. Mortuo rursus arma capere, Pontifices turbare, hi ad asylum omnia consilia reuocare. ; filius, qui bellicis laudibus abundans magnus est appellatus, valido cum exercitu superatis , non modò Reges , sed etiam regnum ipsum deleuit, & pontificum Romanorum potentia stabili fundamento firmata, Imperator à Pontificibus est appellatus: ac vicissim Pontifices, quamdiu vixit ab eo omnes creati fuêre. Sed post occasum, qui plus in Roma, minus tamen in curia , autoritate & gratia poterant, se à collegio Pontificum creari curabant. Ita Reges , tum externis bellis, tum etiam ciuilibus ,quæ inter magni nepotes grauissima extiterunt, perturbati, pontificis creandi prærogatiuam deseruerunt. tamen antiquitatis scribit tres Pontifices in Galliam venisse vt veniam impetrarent quòd iniussu Regis Pontificatum suscepissent. Pius, vel quia gloriæ minimè cupidus, vel quia sacrum ordinem irritare nollet, Pontificum Romanorum creationem ratam habuit: cuius erroris illum, tardè tamen : est enim à collegio Pontificum imperio spoliatus, & in monasterium iniectus: vxor etiam seorsum à marito cum sacris virginibus inclusa, tamen post à Principibus ac nobilitate Gallica cleri superbiam acerbissimè ferente, in integrum restitutus est. Mortuo , , Italorum, Germanorum, & Hispanorum Imperatore, Imperium trifariam diuisum est, inter ac Ludouicum, & liberos, sed iis legibus, vt singuli summam in suos vitæ ac necis potestatem, & omnia iura maiestatis haberent: ac rursus imperium inter liberos trifariam diuisum: quidem Regnum , alteri Regnum , tertio Italia cessit. , Imperator Galliam tenebat: Ita singulorum potentia diuisa debilitari cœpit, & Pontificum Romanorum opes augeri, potissimum .Pontifice, qui quòd Reipublicae gerendæ peritia maioribus præstabat, primus minorem Regis fratrem acerbius increpuit, eíque sacris interdicere ausus est. Mortuis deinde sine prole liberis, tria illa quæ dixi , , & Italorum regna ac patrui inter se diuiserunt. Rex Germanorum,Italiam,quæ illi forte obtigerat, per legatos regebat. At legatorum potentia, Pontificibus impar , obsistere non poterat quo minus Pontifices imperium paulatim proferret : ídque potissimùm contigit, cùm , regnum Siciliæ ac , ac ademptum; subegisset. Is enim vt Germanorum potentiam minueret ac tutius in Italia regnaret Pontificibus sese adiunxerat, cum autem posteri, sine prole mascula mortui, ac Siciliæ hæredem reliquissent,eáque II. Germanorum Imperatori nupsisset,maritus in Italiam profectus, vt sibi potentiam confirmaret, Pontificem Romanum creauit alium, quàm qui erat à collegio Pontificum electus:is autem erat Innocentius . generis splendore ac eruditione clarus. Hic igitur Italia pulsus,in Galliam,Pontificum asylum,veniens,opibus ac potentia . regis erectus, vt Germanorum potentiam infirmaret , II. sacris interdixit: qui,quòd execrabilem se populis omnibus esse intelligeret, motus ingentes aspiceret, in trepidus sese recepit, ab veniam ea lege consecutus , si deinceps creandi Pontificis auctoritate abstineret. Tandem spurium ac Siciliæ Reginæ despondit. Huic etiam ab . Pontifice sacrisinterdictum est : nec eo contentus, Pontifex .fratrem, ad Siciliæ regnum acciri iussit, eúmque in possessionem regni misit, ea lege vt regio, & cætera quæ superiùs diximus, integra Pontificibus reseruarentur. At posteri, qui cum regibus affinitatem contraxerant, perpetua aduersus duces; bella pro regno Siciliæ ac gesserunt: sed cùm de recuperando regno pœnitus desperaretur quandiu Pontificem Romanum hostem haberent, Romanorum Pontificum se fiduciarios fore spoponderunt, non tantùm regni ac Siciliæ, sed etiam , , , ac Insularum,partim etiam vt scelerum veniam consequerentur. Interea Pontifices ex alienis - [*]( Francorum inde perpetua Regum Romanorii appellatio.)-modis ac sua commoda augebant:summáque tranquillitate agro , , , bonáque parte fruebantur. Vrbem verò quondam terrarum dominam, nullo repugnante, suis legibus, oppressa libertate, parere cogebant. Quamquam magnus Imperio potitus, liberam esse iusserat in patrocinio ac fiducia,ídque Pontifices iureiurando confirmauerant : vt Pontificis . cubicularius scribit, & ex actis planum fit. At si quis Princeps tyrannidis , aut hæreseos scelere inquinaretur , aut qui Imperanti Pontifici minimè paruisset, ei sacris interdicebatur: qua interdictione execrabilis non modò subditis,sed etiam exteris Principibus ac populis esse videbatur, omniúmque direptioni patebat : nec veniæ adipiscendæ spes erat, nisi se ac fiduciarium Pontificis confiteretur.Hoc quidem de Regibus antea diximus, fiduciarios ac vectigales Ecclesiæ factos, propter parricidium ducis, à rege admissum: deinde propter cædem Pontificis censum actum fuisse. Nec aliam ob causam Pontifices regia dignitate spoliarunt Poloniæ Reges, quàm ob cædem Pontificis, iussu Regis perpetratam, cui sacris interdictum est: tradunt etiam nonnulli propter id parricidium Pontificum decreto in occipite tonderi iussos quod, an verum sit, affirmare non ausim, nec percontanti mihi cur id facerent, causam aperire potuerunt: ex antiquitatis memoria constat post illius Pontificis , Poloniæ Reges, etiam si iura maiestatis haberent, non alio tamen, quàm --cum nomine appellatos ad Poloniæ ducis . Is enim coronam regiam ac regium nomen à .(summo Pontifice adeptus est) ea lege, vt annuum tributum à Regibus Poloniæ Pontificis ærario penderetur, quod pro lucerna . adhuc erogatur[*]( Thomas Cromerus ). At præter ea regna quæ diximus, , inquam, Siciliam, , , , insulas, , , quorum Reges aut , aut vectigales Ecclesiæ fuerunt, regnum etiam , & Pontificum Romanorum beneficio, à Regibus teneri iactabant: vt quidem catalogo Ecclesiæ continetur. At in actis, legi fiduciæ[*](anno 1229 .)formulam, qua I. Rex Benedicti .Pontificis se profitetur, ab eóque coronam ac suscepturum promittit. verò II. Regi , quòd Pontificis mandatis minus paruisset, sacris interdictum est[*](anno 1280 .), veniam obtinuit, quàm si centum argenti pondo, annui sensus nomine, dependeret. In iisdem tamen actis extat intercessio Principum aduersus pontificis legatum, anno M.. . qua cùm diceret Stephanum I. Regem à Pontifice coronam regiam accepisse, acerrimè restiterunt, neque id Pontifici ius esse : nec tamen se prohibere, quò minus Rex si vellet à Pontificie coronam consequeretur. In extremo plurima sunt edicta legati Pontificis,de statu regni, déque agris publicis , ne Regibus quicquam distrahere liceret: ob id enim rex Pontificis edicto iussus est[*]( honorij 3 . anno 1221 .) vt causam diceret, cur agri publici partem distraxisset. Innocentius[*](in cap . licet. de voto)quoque . iussit regem vota patris implere: quòd si recusaret, ad proximum quémque regni sceptra delaturum testatus est, quod mirum videri non debet, cùm iisdem ferè temporibus Comitem tributa noua[*](in cap . super quibusdam. de verbor. signif .)subditis Pontifex imperare vetuisset. Quantùm ad ac regnum attinet ac sociorum opibus partum, constat regem eo nomine se pontificis fiduciarum prosessum esse: id etiam catalogo comprehensum legimus: & qui nunc sacri ordinis equitum magister appellatur, fiduciarius estobsequentissimus Pontificis , eíque summam potestatem, ac summum ius vitæ ac necis in equites , accepto ferre consueuit : tametsi Affricæ, fiduciario nomine habere se à . Imperatore ,priusquam in Turcarum potestatem veniret, nunc quoque insulam regibus acceptam ferunt. Diximus antea regnum Petro interdictionis specie ereptum, ab Hispanis Regibus sub Pontificium Romanorum fiducia teneri. Nec ita pridem, id est [*](anno. 1562 .).rege , Pius . Pontifex, cætera erepturus erat reginæ eadem religionis specie, nisi patrocinium eius suscepisset, ac Pontificis prohibuisset. Id- cæteris Principibus , quorum maiestati præiudicium allatura videbatur Reginæ illustrissimæ proscriptio, testatum esse voluit: quia plerísque persuasum erat Pontificem Romanum in omnes orbis Christiani reges summum imperium habere:ac nostra ætate, cùm Henrichus VIII. & rex, à pontifice defecisset , Comes Hibernus ad II. regem literas dedit, quarum exemplar ex Archiuis expressi, quibus se fiduciarum eius profitebatur, si à Pontifice dominatum impetraret. Diximus regnum iam inde ab . in pontificum Romanorum fiducia fuisse. quoque & Concordiæ principatum , , , Placentiam, Parmam, ditiones esse iactant, proquibus diuturna bella II. ac . pontifex vterque gessit aduersus reges : cùm tamen satis perspicuum esset ciuitates illas ab Imperio pendere . De Parma quidem ac Placentia minimè dubium: cætera ac fiduciario iure ab Imperatoribus habuisse . Quòd si demus harum ciuitatum largitionem Pontifici fieri potuisse , & factum esse, vt Pontifices iactant, oportuit etiam se Germani fiduciarios profiteri , sed quia turpe videbatur Pontificem Romanum qui in omnes Principes imperium habere se diceret, Imperatoris ac fiduciarium haberi,iura maiestatis omnium ciuitatum , quæ in Ecclesiæ dominio essent,ab Imperatoribus Pontifici concessa fuisse , falsò, tamenprodiderunt. Et certè in actis extat & donationis formula sine die ac Pontifice , qua Imperator (quattuor eiusdem nominis extiterunt , sed quem significari velit ignotum est) dono dat ecclesiæ , , , , & : altera donationis formula est . ad Innocentium . His verbis concepta. “Ego .rex rex Romanorum semper Augustus, tibi domino, meo Papæ . tuísque successoribus ecclesiæ , spondeo, polliceor, & iuro, quòd omnes possessiones Ecclesiæ .” quæ sequuntur copiosissimam omnium prædiorum ac ciuitatum, quæ tunc erant in ecclesiæ dominio, siue Imperatorum, siue aliorum beneficio ac largitione possiderentur, confirmationem habent, in quarum ciuitatum numero hæ continentur, “ , , Saluiæ, , Campaniæ, nec non , Ferrariam . , ,terram , & quæcumque sunt circa , , cum aliis terris, .” Eadem ratihabitionis formula extat in actis imperio ac authoritate,tum[*](anno 1289 .) ,tum etiam[*](anno. 1368 .) . Imperatorum,quibus largiuntur , quatenus necesse videretur, ea quæ prius ab . Caesare donata fuerant, vt discordiarum seminaria, quæ Pontificibus, cum Imperatoribus antea fuerant, à stirpe conuellerentur. Ex quibus Pontifices se imperatorum ac fiduciarios esse negant:& eas ciuitates ab auulsas,sibi vindicant: si tamen imperatores prædia publica , ac iura maiestatis,sine Principum ac ciuitatum consensu largiri non potuerunt: nec prædia autpublica debuerunt, multò minùs iura maiestatis,ac patroni,cuius æterna est in auctoritas fidem temporum diuturnitate præscribere : quæ cùm ita sint, consequens est illud quoque Pontifices imperij esse. Idem iudicandum relinquitur de creatione Pontificum Romanorum, quam imperatores sui iuris esse contendebant. Nam II. vt ab . Pontifice veniam consequeretur, diplomate publico sub aureis sigillis omnibus testatum[*](anno 1219 . Imperij anno. 7 . regni Siciliæ 22 .)esse voluit, sibi creandorum Pontificum ius nullum esse, eius hæc verba sunt. “Illum abusum tollere volentes, quem quidam prædecessorum nostrorum exercuisse dignoscuntur in electionibus prælatorum, vt electiones liberè fiant.” Hæc in actis .Quibus verbis non modò Romanorum, sed omnium Pontificum creationem omnino repudiare videtur. Quamquam illa Pontificum Romanorum creatio ad Reges pertinet,non ad principes Germanorum, qui nomen imperatorium , magni regis armis ac virtute partum,nullo iure . Certè quidem in omnibus antiquis fœderibus, quæ cum Regibus , cæterísque Principibus icta sunt,atque etiam in antiquis historiarum scriptoribus nusquam imperatores,sed Reges Germanorum , præterquam , qui à Pontificibus coronam accepissent. At cùm Germanorum Regum dominatus in Italia longè latè pateret , ius illud creandi Pontificis sunt conati, siue ad potentiam & opes, siuead ambitum & sordes suffragiorum tollendas: nam Henrichus in VI.suffragio Cleri creatum de pontificatu deiecit,& Clementem II. pontificem Romanum :deinde Clerum iureiurando compulit , ne quem deinceps ad pontificatum admitterent, sine imperatoris consensu, vt ex actis didicimus. Itaque mortuo Clemente II. collegium pontificum legatos ad Cæsarem misit, vt Pontificem maximum,quem vellet renuntiaret. Imperator designauit, qui II. est appellatus:quo mortuo Clerus ad Imperatorem legatos rursum misit ad pontificem creandum. Is , qui Leo . dictus est, pontificatum mandauit, eíque Victorem II.suffecit: post cuius occasum Clerus pontificem maximum cooptauit:post hunc Alexandrum II. quod cùm intellexisset Henrichus . Imperator, page pontificem esse iussit: qui tametsi exceptus ab vniuersa , ab Alexandro tamen pontifice eiectus est Alexandrum excepit , qui . , à pontificibus cooptatus. Is omnibus laicis interdixit, ne beneficia ecclesiastica, sacerdotiáve in quenquam conferrent, subiecta graui sacrorum interdictionis pœna. Et quidem imperatorem . qui Pontifices in , publica execratione damnauit: qua re commotus imperator superatis . qui annos ecclesiæ præfuerat exegit, creato . qui deinceps annos . pontificem maximum se ferens quatuor pontifices vicissim àClero creatos de pontificatu deiecit: post eius obitum Henrichus . imperator pontificem esse iussit. Clerus verò II. natione Gallum, qui sibi sedere compulit, & ad Iusiurandum adegit, ne deinceps cuiquam mandaret, ea lege tamen vt comitiis pontificium adesse posset. Extat illud in actis de imperatore . "Pro salute animæ meæ dimitto Deo & sanctis Apostolis Petro & Paulo, sanctæque ecclesiæ Catholicæ, omnem inuestituram per annulum & baculum, & concedo in omnibus ecclesiis quæ in imperio meo sunt, canonicam fieri electionem." Anno post ac nono imperator . pontificem Romanum creauit: at . homo gallusqui pontificem Romanum se ferebat, tametsi Auenione constitisset, Ludouicum imperatorem publicis edictis ad se iussit: recusantem interdictione sacrorum damnauit: contra verò Imperator Pontificem in ius vocauit, cùm diceret Pontifices suis edictis ac iussis obsequentes esset oportere: sed cùm Pontifex acriùs obsisteret, Imperatoris sententia Romæ lata honore pontificio indignus iudicatus est: ídque . præsente, qui postea à proditus, & carceribus conclusus, dolore contabuit: imperator verò, quòd execrabilis videretur, ab omnibus desertus est. Atque hic octauus[*]( Friderich . I. Friderichus II. Philippus Conradus . Ottho IIII . Henrichus IIII . &. V . Ludouicus Bauarus )imperator extitit, cui sacris interdixerunt Pontifices , post cuius occasum nihil deinceps imperatores Germani aduersus Pontifices auden--dum sibi putarunt. Nam . Imperator, publicis tabulis, quas ex expressimus, testatum reliquit, ac pontifici scripsit, se quidem imperatorem à principibus designatum, sed à Pontifice suam creationem stabiliri & confirmari, coronam etiam imperialem inde accipi oportere: tabularum principium est : Post pedum oscula beatorum: quæ verba in omnibus imperatorum ad Romanum pontificem literis, iam inde à ad hæc tempora repetita videmus: extat etiam imperatores coronandi formula, in ab ipso imperatore . probata, sed nusquam obsequia magis seruilia, nam imperatorem pontifice sacra faciente subdiaconi munere fungi, deinde sacris ritè peractis adesse oportere, vt equum ascendenti pontifici seruile ministerium exhibeat, & equestria lore manu teneat: postea pontificem equi- aliquo temporis interuallo, habena manu deducere. Plurima sunt id genus in illis tabulis copiosè expressa. Illud tamen omissum, quod omitti non debuit , Imperatorem scilicet consequi pontificem Romanum oportere quocunque proficiscatur , vt ab eo coronam imperialem accipiat : quod quidem à . Caesare factum est cùm in Italiam venisset,ac , pontifex erat proficisci cogitur, mutare coactus est,ac pontificem,cui adire placuisset, vnà cum vniuerso comitatu sequi:vt inferioris Principis obsequium,ad superioris maiestatem apertè intelligeretur. Mortuo , imperator efficere non potuit,vt pontifex sui absentis creationem ratam haberet, sæpe minas intentauit pontifex, esse-- se, ne res imperij :nec Imperatoris legitimas excusationes admisit, quoad & Hispanorum Reges suis precibus ac rogationibus pontificem placarent : quod acerbissimè tulerunt, Germani Principes, qui suas opes & copias ad tuendam Imperatoris dignitatem prius obtulerant, vt quidem ex literis legati[*](anno 1559 . Iulio mense.)Regis , scriptas intelleximus:literarum autem Imperatoris,ad pontificem Romanum subscriptio est , EGO AC PEDES VESTRAE SANCTITATIS . Ita semper . , cùm ad pontificem literas daret,quarum exempla videmus,subscribere solebat. Id aurem sine simulatione fiebat, cùm in clarissima luce ac maximo Principum illustrium concessu pontificis pedes humili habitu, & vltra seruilem modum exosculatus sit. , Romæ, ac postremò , . Imperator, Reges ac , duces , , , , maximus magister equitum sacrorum, cum infinita principum ac nobilium multitudine qui pedes Pauli . pontificis . sunt. exceptis ac ducibus, qui ecclesiæ ritus & sacra deseruerant. Abiectiore tamen habitu dux ille , qui, canis ab ipsis appellatus est,quòd coram Clemente . pontifice .laqueum -- inseruisset, pedibus ac manibus quadrupedis in modum gradiens veniam à Pontifice maximo petiisset:nihil tamen sordidius, quàm quæ omnibus omnium ferè historicorum, qui res pontificum tradiderunt, scriptis continentur de II. imperatore, qui vt captiui libertatem redimeret, . pedibus aduolutus, & humi proiectus veniam petiit, capútque Imperatorium pontificis pedibus conculcari passus est. Ex quibus intelligitur Imperatorum maiestatem pontificum Romanorum potentia, dicam an Impotentia ita deminutam, vt antiquæ maiestatis vix vmbra quidem restare videatur : Ita quoque pontifices suæ maiestatis decus Soli comparant, seséque Imperatoribus tantò maiores esse iactant, quantò Luna Solis magnitudine[*]( cap . solitæ de maioritate & obedient.)superatur:est autem Sole minor sex mille partibus sexcentis & quadraginta quinque si fidem habemus. At etiam imperatoria munera pontifices sæpius sibi vindicârunt: nam Imperatore mortuoab imperij fiduciariis , inquam, ac fidem acceperunt, eósque in vacuam possessionem miserunt : & in actis fiduciæ ecclesiæ , non imperij [*]( cap .cum olim. de priuil . cleric . cap .& si summus Pontifex.de sentent . excommunicat.)appellantur : atque imperatori cui sacris interdictum fuisse antea diximus parere prohibentur.Quam[*]( cap .I.de renunciat . li . 6 .notatur. in l .Barbarius.de ossi. præt .)ob rem interpretes Iuris , negant imperatorem suum munus alteri, quàm Pontifici maximo concedere posse : rationem hanc afferunt[*]( Bald . in proēmio feudorum .), quòd Imperatores ab hominibus imperium habent, pontifex ab immortali Deo:quamquam omnia omnium imperia sempiternóque Deo accepta[*]( Paul .ad Rom. cap . 14 . & § .I.quo modo oporteat Episcopum, illic dicitur imperium & sacerdotium fonte deruari .)ferre decuisset. At . morboac senio fractus Imperatorium munus vnà cum tabulis suæ renuntiationis ad creatores Imperatorum misit. Sed pontifices summam non modò Diuinarum, sed etiam humanarum rerum potestatem in omnes principes Christianos sibi tribuunt, seu vi & armis, seu principum voluntate & concessu, seu diuturna possessione ac præscriptione, reges tamen nostri seruitutem pontificum Romanorum ferre ne momento quidem potuerunt, nec interdictionibus vllis, quibus veluti facibus pontifices ad incendia :nam sacrorum interdictio cæteris quidem populis à principum obsequio & obedientia distrahere solebat:at Regum nostrorum tanta fuit semper, erga populum (quam sempiternam fore confido) -- etiam amore populi aduersus principes,vt cùm VIII. pontifex interdictione sacrorum nihil se proficere, nec à regis amplexu populum diuelli posse intellexisset,posteaquam regem, is qui Pulcher ,execratione publica , etiam populum , & eos omnes,qui regem esse arbitrarentur eadem impietate & execratione cumulauit. At coacto principum ac , cùm Senatum populúmque ad tuendam sui regis dignitatem mirabiliter conspirare intelligeret, literas ad scripsit,quæ omnium manibus teruntur,quibus pontificis amentiam coarguit.Idem exercitum breui conscriptum duce Romanum misit:hic pontificem captiuum abduxit : sedcùm hominem furore & amentia correptum perspiceret,liberum abire passus est. Ab ea tamen interdictione rex appellauit[*](ad superiorem grauantis appellandum. DD. in l . I. qui & a quo.)concilium, cui ius ac potestas erat in pontificem sacris abutentem,ídque Principum ac Senatus decretum factum est. Rex enim post Deum immortalem superiorem,quem appellaret, habuit neminem : ac pontifex ipsius decretis & imperiis obligatur. Antea quidem . Augusto sacris interdixerat[*]( cap .nouit.de ossi.delegat. cap .non est de sponsal . cap .I. de postu. Prælat .), quòd pontificis ambitiosa decreta ferre non posset:literas igitur ad pontificem dedit,quibus non obscurè aut ambiguè,sed apertè declarat se nullius aut pontificis aut principis imperio teneri:literæ extant in Archiuis [*](In capsa,quæ inscripta est Anglia .). Ac tametsi Benedictus . & II. pontifex eadem interdictione sacrorum vsus est aduersus . & Ludouicum . qui patris patriæ nomen adeptus est, vt populum ad defectionem facibus subiectis inflammaret, tamen sua spe excidit: quin etiam Interdictionis diplomata, quæ in legatus pontificis promulgarat curiæ Parisiorum decreto publicè lacerata & concisa fuerunt: legatus verò, qui principis maiestatem temerè violârat, in carcerem iniectus est. Nec ita multò post Io. , qui se comitem ferebat, pontificis autoritate ac rescripto fretus cùm actuarios, qui publicas tabulas , creasset in spuriósque quosdam natalibus restituisset, maiestatis damnatus est , curiæ decreto[*](anno. 1462 . Maij 25. Benedic . in cap . Raynutius in verbo , adelazium . q . 242 .). Nec tamen defuêre, qui Reges nostros Pontificum impetranda rescripta impulerunt, quibus pontifices testatum relinquerent Reges nulla pontificum obligatione teneri: extat in Archiuis Clementis . pontificis maximi rescriptum,quo non modò Pulchrum ab interdictione VIII. purum, verumetiam ab omni Pontificum potestate ac imperio liberum esse pronuntiauit: . . hoc beneficio , regnum cumulauit , vt nullam ob causam sacrorum interdictione teneatur, quòd septem pontificum Romanorum, scilicet VIII. . . . Clementis . Vrbani . Benedicti . rescriptis ac decretis, quæ in Archiuis publicè habentur, sanctius confirmatum est, quæ tamen Regum maiestatem potius imminuere, quàm augere mihi videntur, cùm ne curia quidem Parisiorum ferre possit clausulam vulgarem APOSTOLICA , quæ in pontificum rescriptis inferi consueuit, & rebus sæpe iudicatis[*]( arrestum 27 . Iunij 1536 . & vltima Ianuar . 1552 )ea rescripta omnino reiecit, ni--si is qui rescriptum impetrasset , publicè testaretur se clausulæ illius beneficio vti nolle. Ex quibus planè intelligitur, non modò reges, sed ipsum quoque regnum ab omni Pontificum imperio ac potestate liberum semper suisse. Nam quòd Durandus[*](in tit .de appel . § .nunc hacten9& glos . & Io. Audr . in cap . per venerabilem, qui filij sint legitimi.)Gallus scriptor Reges quantùm quidem ad Iusiurandum attinet , pontificum decretis obligari putat : refutationem nullam meretur: sed hæc ab eo scripta sunt qui tunc Mendorum pontifex erat : quibus temporibus sola iurisiurandi specie, pontifices omnium litium ac iudiciorum cognitionem suscipiebant : quæ veteratoria calliditas, & Regum edictis, & curiarum maiorum decretis iampridem sublata est. Quòd si rex , priuato nomine cum pontifice contracto, pontificiæ iurisdictioni sua --te ac voluntate obligari potest: id quod à factum legimus :cùm à Clemente VI. pontifice triginta supra trecenta millia mutuò accepisset: quæ obligatio in pontificem æquè ac in priuatum[*]( l .si quis in conscribendo.de pactis. C .)cadere potuisset. Hanc autem pecuniam non sine mercede mutuam dedit pontifex, qui quòd gentilis esset , efflagitauit à Rege vt agri in prouincia à vectigalibus omnino immunes essent. Scio ego nonnullos scripsisse regem à pontifice coronam accipere oportere, propterea quod coronam regiam à pontifice susceperat ad : absurdum tamen vno & eodem actu in rebus tanti ponderis quæ causam continuam non habent, ius perpetuum constituere velle, cùm ne minima quidem seruitus quæ continuam causam non habet, aliter acquiripossit, quam interuallo centum annorum[*](I. hoc iure § . ductus aquæ. de aqua quotid .). Ac illud nemo potest, quin illa & prouincia latissimè patens, ab Regibus Pontifici fiduciæ nomine data sit, ac Pontifices eo nomine fiduciarios esse:cùm pontifices importunis rogationibus obtinuerint vt Pius Imperator hæc largitionem aui ratam haberet, quam ratihabitionem vir antiquitatum peritissimus se legisse scribit. Ex quo efficitur, & earum vrbium ac regionum largitionem Pontificibus ab auo factam, & iura maiestatis excepta fuisse. Quid enim confirmatione opus esset, si Pipi--nus iura maiestatis pontificibus concessisset? Quæ enim bello quæsita fuerant iure donare, & rebus à se donatis legem dicere poterat: at etiam Imperator legatos in Galliam misit, vt donationem illam infirmaret, ac reuocaret: sed re infecta discesserunt[*]( Sigonius & Floardus .). verò pontificis cubicularius, qui omnia bibliothecæ acta diligenter euoluit, , , , partem ecclesiæ donata fuisse confitetur:id tamen ab eo omissum est quod ipsi ex actis hausimus & expressimus , scilicet cognomento Digitorum , magni largitionem, quæ dicitur, aureis literis scripsisse, in cuius extremo hæc verba subiiciuntur , “ longi temporis men-- finxit.” Nihil mutandum putauit, quæ certè argumenta omnibus rationibus superiora mihi visa sunt, vt mendacia refellantur. Is enim sermone donationem scripsit, vt fucum faceret:sed fraus facilè ex ipsius oratione & antiquitatis cognitione refutatur: faciliùs etiam ex ipsius pontificis literis, is autem vixit anno M.. . quibus largitiones illas à , & magno factas confitetur : quin etiam extat marmorea tabula,in qua hæc verba continentur, AMPLIFICANDAE ECCLESIAE VIAM , ET AMPLISSIMIS. cætera vetustas deleuit. Atque hæc de maiestate Regum nostrorum dicta sint. Hîc omitto Re-- [*](Ineptè presbiter Ioannes , Negus sua lingua id est Rex appellatur,& Iochābellul id est gemma pretiosa.), quem reges quinquaginta sibi subditos & quidem ærarios habere scripsit : sed verius præsides ac prouinciarum præfecti dicantur , cùm & tributa regi soluere, & obsequium seruili habitu oratione,gestu exhibere consueuerint[*]( Franciscus Aluaresiusqui cum legato Lusitaniæ sex annos in AEthiopia exegit.). De cæteris principibus nihil affirmare ausim, propter scriptorum inter se dissidentium varietatem : illud tantùm, vno capite interdictum esse omnibus principibus ,id est fidelibus,domini appellatione,præterquam seu Pontifici maximo vicario Muhamedis. Quo interdicto Pontifices maximi religionis summam antea in omnes Asiæ & Principes potestatem ,ac regiones latissimè potentes quasi præfecturas ac prouincias principibus dederunt:quam ob rem nulli principes coronam capiti suo imponunt : tametsi antea Asiæ & regibus id vsitatum esset. Nam pontifex Hebraeorum ini- rege, capiti coronam imposuit. At principes putant interdictum illud esse, nec antiqua lege comprehensum: nam ex pluribus libris corruptis vnum iudicio arbitrióque suo cæteris concisis dicitur composuisse. Cùm verò tres pontifices maximi nomen muta imperandi cupiditate vno tempore arripuissent, principes Persarum, Turcarum, Tartarorum, , , Fessarum, , , ,populíque & ab imperio exemerunt, vt summa potestate in suos vterentur. Nam reges , , & Gaogarum cæteríque qui intimos recessus occuparunt, imperia pœnitus ignorant:neciura maiestatis cuiquam accepta ferunt, præter eos qui regis Lusitanorum sunt, & maritimæ reges, ,inquam, , Canorus, & , quos partim fœderibus, partim vi & armis, subegerunt. præterea oram Affricæ & Orientalis ditionis fecerunt, & propugnacula infinitis penè Iocis ædificarunt, atque in ipsa Insula, spectate Persarum rege,arcem munitissimam fundarunt : vectigale etiam acerbissimè à prætereuntibus exigere consueuerunt:quod cùm in ora maris specie fœderis , quod rex cum rege antea per legatum contraxerat, efficere tentarent, illius oræ præfectus ab rege, vi & armis expulit ac prostrauit, omniáque propugnacula solo ex--æquauit. Perspicuum tamen est regem , regis olim fiduciarum fuisse, ac ,cuius magna pars à vi tenebatur, , (quem corruptè vocant) fratri datum ab VI. rege cuius filiam sibi desponderat Henrichus. Inde reges omnes Lusitaniæ ad cardinalem qui postremus imperauit, traxerunt:quorum maximus & qui bellicarum rerum laude clarissimus extitit. Reges Asiæ & Affricæ quos diximus fregit, ab iísque tributum exegit: nam Asiæ principes & Affricæ, qui alterius imperio tenentur,iidem tributum pendere consueuerunt, veteres Persæ ac , qui reges imperio suo subiectant, magnam partem tributarios fecerunt, fiduciam tamen ac -- quod à exigitur nescierunt. Nam II. Macedoniae rege victo,pax data est ea lege, vt tributum annuum ærario Romanorum perderet, quod . recusans graue bellum suscepit, ; exitium attulit:sæpe tamen reges illi quibus tributa imperabantur, alios vicissim ad obsequium adigebant,qui tamen in suos vitæ ius ac necis,cæteráque maiestatis iura exercebant. Nam imperium finibus ,ac finitimos Reges sibi tributum dependere cogebat: eius tamen posteri mox mox etiam imperata faciebant. Eodem iure reges , & Carthaginensium Respvblica in Principes suæ ditionis , quo in illos,quos annua tributa in ærarium inferre compulerant. Differt autem tributum à pensione: hæc enim fiduciæ nomine, vel vt auxilia bello suscepto ferantur aduersus hostes: illudverò pro pace fruenda, ferè tamen is qui pensionem accipit, de tributo gloriatur: vt Reges tributum appellabant pensionem aureorum quinquaginta millium pace promissum, quoad regis filia VIII. regis filio nupsisset. negat pensionem aut tributum fuisse : nihil tamen tertium dici potest. Ita quoque Turcarum reges Imperatorem Germanorum tributarium vocant, propterea quod pacem ea lege dixerunt, vt annuum tributum pro fruenda parte fisco Turcarum inferatur. item, , & reges Affricæ maritimæ, pacis quidem conditionibus fœderatos, re tributarios appellant. At Præco-- Tartarorum princeps, cuius imperium à flumine patebat ad , omnes principes non modò fiduciarios[*]( Sigismundus liber in histor , Moschouit .)sed etiam inter ærarios habuit, quibus non , verum etiam prouinciarum præfectos sedentes adorari iussit. Nam eo habitu aduersus Tartarorum principis legatos se gessit, qui propterea Dux ab aliis principibus antea semper vocari solitus est: tametsi anno M.. . . duces seruitutem excusserunt: ac primus quidem I. qui se magnum dei cubicularium & regem appellabat,ab imperio defecit: hic verò qui nunc imperat, maximi Imperatoris appellatione :: & certè potentia finitimos Reges, excepto Rege Turcarum, aut superauit, aut -- : non quòd iura maiestatis locorum spatiis, aut regionum amplitudine definiantur: nam fractis opibus, nihil præter arcem in qua obsidebatur, suum dicere poterat: cùm tamen de pace ageretur cum Asiæ rege, qui vt potentia, sic etiam dignitate superior videri vellet, legatis respondit, superiorem se neminem accepturum[*]( Plutarch. in Eumene .), quandiu gladium manu teneret. Inter[*](Dignitatis prærogatiua)principes tamen quædam dignitatis prærogatiua, antiquioribus Principibus ac deberi videtur, tametsi opibus ac potentia inferiores sint: vt quidem videmus inter Heluetiorum ciuitates dignitate cæteris priores esse, conuentus habentur: horum enim legatus quasi Princeps legatos regum ac Rerumpublicarum admittit ac dimittit, sententias-- in comitio rogat: ciuitates etiam ad conuentus vocare consueuit: tametsi Bernates & finibus potentiores habeantur : à secundi sunt Bernates, deinde , , qui nec mœnibus, nec vallo sæpiuntur, nec , nec qui ordine proximi sunt : sequuntur , , , , . Quòd si quis putet eo quemque ordine esse, quo societatem ac fœdus coïerunt, fallitur: nam primi omnium , , , fœdus inter se percusserunt. At quoties patrocinium alterius principis, aut clientela quæritur, aut offensionibus acceptis tributum à victoribus imperatur, victi dignitatis prærogatiuam amisisse videntur: quia non est æquum, vt qui iura maiestatis, ac dignitatem sine deminutione seruauit illæso statu, ei qui antea superior, post accepta clade in alterius clientelam concessit, aut tributum soluere cogitur, di- cedat.Id accidit,cùm reges ac principes Romanorum clientelam appeterent : cæteri qui cum æquo fœdere in societatem venerant, vt Romanorum fœderati, ac liberi populi, æquales in fœdere,ac fratres Romanorum dicebantur: dignitate tamen inferiores erant. Certè quidem Augustus pater in tribuendis honoribus iis, qui in Romanorum societatem, aut clientelam venerant, valde se religiosum ac difficilem præbuit: nam quidem ,hos inferiores, & vt quæque Respvblica antiquitate superior extitit, ita dignitate voluit[*]( Iosephus .Tranquillus.)esse priorem. At tametsi stante Republica populari, de honoribus ac dignitate minus solliciti viderentur:quia regum ac principum cura maior est : nihilominus tamen curiosum se præbuit [*](Dignitatum gradus inter socios ac fœderatos.) . Romanorum legatus, cui cum rege honoris contentio fuit, flumen imperij finitimum transmitteret. quòd rex esset, ad legatum populi adire recusabat. hac verborum pellexit,maior,inquit,ad minorem, ad : erat enim statura longissimus, breuissimus: cuius pater quoque dictus erat. arridens,flumen traiecit. sociorum ac fœderatorum legatis qui secum erant, id à se factum esse dixit, vt intelligeretur dignitate superiores fuisse. Sed grauior fuit causa quam aut certè omisit : quòd pater pacis conditiones à accepisset,ac tributum illis pependisset: hæres -- , si patris factum improbaret,regno debuit abstinere: quamquam imperio minimè dignus erat,qui viuo ac spirante patre paternam creuisset, & concubina genitus,fratrem iusto connubio quæsitum occidisset. Postea verò quàm à Paulo fractus ac prostratus regni spem amisisset , literas ad Paulum exercitus Imperatorem dedit, quibus se regem appellabat, Imperator literas reiecit,nec reserari voluit nisi prius regia dignitate abstineret[*]( Liuius lib. 35 .), quæ in eum tantùm conuenit, qui summam potestatem habet, nullius principis imperio inferiorem. Itaque maior rex Cardinalem legatum admonuit non ferendum esse . Imperatorem, qui fiduciarius ac esset Pontificis maximi, se regem acSiciliæ appellare. Legatus cardinalem gentis, qui postea pontificatum adeptus est, admonuit,ne id pateretur, contra fiduciæ tabulas,quibus id prohiberi scripsit, quamquam omnibus fiduciarum actis quæ ex expressimus, id non prohibetur, sed etiam regis ac Siciliæ appellatio ac dignitas inseritur.Ita legati sæpius errore ac ignorantia labuntur. Eadem ratione regium nomen regi adimere oportuisset, cùm eo ipso se ac fiduciarium profiteatur : non enim ideò quia finibus angustis continetur,regni appellatione indigna est,vt quidam[*]( Hostiensis in cap . constitutus.de testibus.Baptista Castellanus in can .scitote. 6 . q . 3 .)scripserunt: neque enim regiam maiestatem locorum spatiis metiri debemus : nam præfecturam I. Imperator regia appellatione subornauit, ea lege tamen vt nihil de maiestate ac iure imperij - : rex autem esse nemo potest, qui nihil habet quod non alterius nexu ac mancipio teneatur. Quamobrem Pius . pontifex . Principem regem efficere cùm maximè vellet, non tamen potuit, ac II. Imperator à legato admonitus non his verbis intercessit, Non habet Italia regem nisi Cæsarem. Id tamen ad imperij maiestatem à qua pendet status , non ad Imperatorem pertinet , etiam si Principes omnes Christiani , post pontificem . ei loco cedant, vel quia caput est, vel quia diuturna possessione id videtur. Ita regi ,post imperatorem,cæteri principescedere consueuerunt, non tantùm propter diuturnam possessionem, sed quia toto terrarum orbe nullîus imperij tanta vetustas, aut tanta regum series eiusdem stirpes inueniri potest,quanta in regibus ,siue Christianos, siue , siue , siue , siue Indos , siue Barbaros spectes. Rectè igitur [*](In consil .perita venia. Oldradi consi . 69 .), quamquam Germanorum imperio subditus,Regem laudis & gloriæ corona reges omnes superare, eíque meritò cedere scripsit. Extat epistola . . Rom. ad regem , cuius hoc principium est, Quantò cæteros homines regia maiestas antecellit, tantò cæterarum gentium regna regni vestri excellit. At ne Germani quidem Imperatores negant, quin Imperium antea fuerit imperii pro-- virtute magni natione Galli & Gallorum opibus & armis parta, deinde ab hoc imperio familiæ iudicio auulsa, vt cohaeret filio tribueretur:cùm Caluus imperator, imperij sedem teneret:at paulatim Germani principes , Pontificum Romanorum concessu , nomen imperatorium adepti, dignitatis etiam prærogatiuam,legatorum nostrorum inscitia arripuerunt: vt non ita pridem rex tentauit regum nostrorum legatos anteuertere,sed deturbatus est,anno M.. . LVIII. rogatione legati : deinde Pontificis . pro collegio Cardinalium, & maximo Pontificum omnium consensu: Pontificis . exaudita vox est,reges ecclesiæ patrociniumsemper suscepisse ,& optimas fertilissimásque regis prouincias ab imperio auulsas esse : quo nihil verius in eo genere dici potuit: est enim à regibus nostris pontificum Romanorum auctoritas à contemptu vindicata, opes auctæ,potentia stabilita. Itaque quod antea peccatum erat in concilio quodammodo emendauit : etenim legatus Hispanorum cogi debuit aut de concilio decedere, aut legatorum antiquum ordinem seruare, ac subsequi legatos, qui quum intercederent quo minus Hispanorum legatus ordinem anteuerteret, alioque se concilium deserturos, ac pontifices Gallorum decedere coacturos,legatus Hispanorum veteratoria fraude & callido commento,declarauit se nolle quidem anteire , se tamen cogi non posse vt legatos sequeretur : Ita seorsum ab ordine omnium legatorum locum nactus est. Nec multò post legatus Hispanorum abImperatore contendit vt cum legato eodem ordine & gradu consisteret, aut alternis diebus anteiret ac sequeretur: conditionem recusauit legatus . Quod cùm Henrichus II.rex intellexisset, rescripsit tanti ponderis esse dignitatis prærogatiuam, vt nihil in eo genere ab eo fieri aut dici debuerit, nisi quod in mandatis haberet. imperator, ne, vel , vel Hispanis fauere videretur , legatos à concionibus & concessu publico arcendos putauit. Senatus eadem difficultate impeditus, nec alios & aliis anteferendos, nec vicibus alternis honores communicandos: sed de legatis in censuit, quisque prior Poloniæ fines ingressus esset , ita dicendi ordine prioremfuturum. Ita pontifex legatus à rege , qui legatum Hispanorum celeritate superarat, prior in senatum admissus est:quo legatus Hispanorum ne posteriore loco diceret , omnino tacendum sibi putauit. Inauditum erat cum legatis de ordine contendere: etenim qui odiis capitalibus cum certauerunt , semper tamen legatos prætulerunt Hispanis , quibuscum perpetua fœdera, nulla , intercesserunt:nam mortua Maria regina, cùm nulla intercesserunt:nam mortua Maria regina, cùm in consessu equitum ordinis pridie . ,de honoribus cuíque tribuendis ageretur , pro collegio decretum est , Placere stemmata regis cæteris omnibus post principem ordine priora esse, & eo loco constitui, antea regis stemmata fuissent, cùm rex esset. Die sequenti,qui dies equestri ordini festus est,Sedem regi ad dexteram proximè Principem reseruari placuit:sinistra regi post Imperatoris sedem vacuam consessa fuêre. At etiam .rege vexillum eiusdem magnitudinis fuit , & ex eadem materia qua princeps ordinis, suum componi iusserat : & in equitum catalogo regis post ordinis principem primo loco scribi consueuit. Apud nos verò, vt honorum contentio inter principes , (qua grauior nulla existere potest) omnino præcideretur,in legibus equestris ordinis ,quas tulit . Regi, vno capite cauetur,eo ordine ac loco --rum , quo in collegium equitum cooptatus fuisset, Imperatoris ac regis discrimine sublato. Nam principi, qui modò non sit alterius cliens, aut , aut ærarius, integrum est honores iudicio ; suo tribuere, sibi principem locum reseruare. Turcarum quidem fœderati sunt , , , , , tamen reges cæteris omnibus anteferendos sibi putarunt : quos etiam Principum omnium Christianorum maximos , se verò omnium Imperatorum ter maximum , & quidem omnium principem appellat:qua etiam honoris prærogatiua ab ipsis Christianis principibus affici consueuit : quæ appellatio ab Imperatoribus vnà cum Imperio translata videtur : nam illorum stemmata quadruplici B. constant, quibus hæc verba significantur .[*](Rex, Regum, Regibus, imperans.)Atque hoc quidem carmine reges : sic enim regem regum, id est appellat, propterea quod omnibus Asiæ regibus imperaret: deinde reges Persarum[*]( Esdras .)deuictis , eadem appellatione, qua , deinceps etiam vsi sunt, vt est apud Dionem. Sed nec ei cuius omnia prædia alterius nexu ac fiducia tenentur, regis appellationem, nec Ducibus, Comitibus, aut cæteris principibus maiestatis verbum licet. Cum igitur princeps ærarius aut aliorum fiduciarius, aut cliens summum illud imperium ac iura maiestatis omni obligatione vacua non habeat, consequens est vt quæ sint iura maiestatis aperiamus.