The six books of a common-weale

M. nihil in terris maius aut excelsius, maiestate regum, post Deum immortalem cogitari possit: eius enim ipsi quodammodo legati ad reliquorum hominúm salutem creantur: æquum est,[*]( samuel 8. 7 .Exodi. 22 . 28 . Paul . ad Rom. C . 14 . Petri . 2 . 17 .Hierem. 38 . Ezechiel . 17 )eorum imperium ac potestatem, & qui ; sint diligenter intueri, vt eos omni fidelitate, cura, obedientia : neque de iis aliter, quàm de immortalis ac præpotentis : nam qui , cui debetur obsequium, dedecore afficit, Dei maiestati, cuius est imago viuês ac spirans contumeliam infert: cùm enim Deus ad [*]( Samuel .lib. 1 . c .8.), à quo populus Is-- nouum principem temere poposcerat, orationem conuerteret, Non te, inquit, sed spreuerunt. qui qualisque sit summus idémque maximus princeps intelligatur, certis quibusdam miniméque vulgaribus notis definiendus est: nam quæ lumini principis propria sunt, si eadem subditorum communia faciamus, nemo summi principis appellatione dignus sit. Qui tamen de Republica scripserunt, locum hunc, quo nullus est in disputatione de Republica ac , non vti decuerat aperuisse ac illustrasse videntur: siue adulatione, siue metu, siue odio, siue obligatione id factum sit. Cum enim quem designarat sacris initiatum coram populo quasi forte oblatum renuntiasset, de iure maiestatis librum scripsissedicitur, quem Hebraeorum sacerdotes ac magistri à regibus ipsis concerptum prodiderunt, vt liberius in suos tyrannidem exAcent. In quo quidem meo iudicio fallit, qui quæ à ad populum de tyrannorum crudelitate ac libidine dicta sunt, ad iura maiestatis pertinere putauit, cùm oratione sua populum a rebus nouandis & conuersìone Reipublicae ad vellet. Eius hæc verba sunt. Quæ sit principum consuetudo quæritis? bona ciuium diripere, agros decimare, vxores alienas rapere, liberos abducere vt his & illis ad libidinem ac seruitutem abutantur: neque enim verbo , quo vsus est, ius legitimum sed consuetudo significatur: alioqui secum ipse tota oratione discreparet. cum enim rerum a se gestarum rationem coram populo redderet, Quis, inquit, vestrum me vilius sceleris accusare, aut peculatus,aut corruptelae: postulare

possit? cuius vestrum munera, siue aurum, siue argentum, siue quid aliud accepi? hic populus ingenti plausu & acclamatione ac omni genere laudum ita cumulauit, vt ab nullo genere vel ordine, ne leuissimum quidem munus, accepisse Principem, vel cuiquam iniuriam intulisse apertè confiteretur ac prædicaret. An igitur optimus ille princeps tanta integritate, pietate, ac , quanta fuisse dicitur, pro iure maiestatis, tyrannorum crudelitates, libidines, ac stupra regibus ad imitandum proposuisset? verò qui iura maiestatis attigerit, video fuisse neminem, præter , , ac , qui tanta breuitate & obscuritate scripserunt, vt disputationem potius proposuisse, quàm quid sentiendum esset aperuisse vi-- . Sic enim Aristoteles [*](lib. 4 . de Repub.), tres inquit, sunt omnino Reipublicae partes, in consilio capiendo, altera in magistratibus & munere cuiusque definiendo, tertia in iurisdictione posita: hîc, opinor, aut nusquam alibi iura maiestatis tractare videtur: quia Respvblica partitionem illam, quasi totius in partes, nisi de gubernatione ageretur, recipere nullo modo possit. [*](libro. 6 .de militari ac domestica Rom. disciplina)verò iura maiestatis non tam definire, quàm adumbrare videtur his verbis. Est, inquit, mixta Respvblica Romanorum ac statu confusa, cùm populus leges iubere ac magistratibus creare, senatus de prouinciis & ærario, déque maximis Reipublicae negotiis decernere, legatos etiam admittere ac dimittere, Consules regia quadam potestate, Senatum Populúmque conuocare, ac bellum arbitrio suo --rere possunt. Quibus verbis intelligitur præcipua maiestatis capita complecti, cùm eos, quibus illa tribuit summam Reipublicae , habere definiat. At [*](lib. 4 .) scribit . potestatem Senatui à Seruio ereptam fuisse, cùm populo legum ferendarum, magistratuum creandorum, belli ac pacis, & prouocationis extremæ potestatem dedisset. Idem alibi[*](lib. 7 .), cùm de tertia plebis secessione agit, M.. Consulem populo suasisse scribit, vt contentus esset leges iubere & antiquare, magistratibus imperium dare & adimere, de prouocatione ab omnibus magistratibus cognoscere: cætera Senatui relinqui oportere. Hic præcipua maiestatis capita videtur attigisse, quæ Iurisconsulti iuniores diffusa disputatione, cum magistratuum muneribuscofuderunt, eáque cum ducibus, Comitibus, Pontificibus, Curatoribus prouinciarum communia fecerunt. Ducibus[*](Castrensis consi . 196 lib. 2 . Decius consi . 192 . Cursius iunior consil .I. nu . 29 .& 30 . & consi . I. nu .8.Paris consi .I. nu . 5 .libI. Bossius . tit . de crimine maiest. nu . 52 . & in tit . de regul . num 5 . de ducib . Mediolani , Mantuæ , Ferrar . Sabau . l . Soc . consi . 4 . li . 3 . Iaso consi . 227 .lib.I. Cacherranum decis. Pedemoutan . nu .I)item , Ferrariæ, , , ac plerísque Comitibus ducum[*]( Brunus de comitatu Astensi , post Bar . Bal . Angel .Aret.Castrensem Imolam , Iseruium , Cumanum , Alexandrum, Barbarian.)subditis summam planéque regiam tribuunt potestatem, & eo quidem errore magna pars implicatur. Et verò, quis non arbitretur eos summam habere potestatem, qui leges subditis dare, qui bellum indicere ac finire, qui magistratibus omnibus imperium tribuere ac eripere, qui tributa imperare, qui vacationes munerum ac immunitates arbitrio suo largiri, qui vitæ ius ac necis habere, qui denique de Republica statuere possint? at hi quos diximus earum rerum summam potestatem habere videntur. Anteà dictum est duces illos subditos ac fiduciarios esse, vicarios ac legatos Imperatoris appellari: ab ipsis etiam Imperatoribusin bonorum suorum possessionem mitti, vel vt nostri loquuntur, accipere, fidem Imperatori dare, denique Germanorum ciues ac subditos origine ipsa definiri, qui finibus nati & editi sint: quis igitur summam potestatem eis tribuat, qui aliena iurisdictione, alienis imperiis, alienis legibus teneantur? Diximus i. apud Imperatorem maiestatis accusatum, ab eóque damnatum ac diuturno carceris squaliore necatum, quod tributa Imperatorii concessu imperâsset. quis contra leges, vi, clam, aut precario iura maiestatis , num idcirco fui principis obedientiam ac fidelitatem eiurabit aut præscribet?nam illi principes, ac Imperatoris vicarios appellant, nec maiestatis aut Regiæ dignitatis, sed tantum celsitudinis, aut serenitatis appellatione : nec, si velint, possint, nisi prius desertores profiteantur, vt quidem contigit, qui graues suæ temeritatis poenas dedit. Planum etiam fecimus : ciuitates omnes finibus contineri: denique demonstrauimus quot & , sì demus clientes ac , (eos intelligo qui nihil possident quòd non alterius fiducia teneatur) iura maiestatis habere: nam illa ratione principes, ac subditi, domini ac serui, legibus iisdem, àc eodem iure æquarentur. Quæ cùm absurda sint, & illa ex quibus hæc sequuntur, falsa , , & quibus Imperatur, seu vi, seu sponte, etiam diximus iura maiestatis habeant, summo tamen imperio vacare: multò magis etiam legatos, vicarios, prae- sides, rectores prouinciarum, Dictatores, tametsi magnam habeant in Republica potestatem, maiestatis iure carere: nam iura maiestatis esse necesse est, vt summo quidem Principi tribui, magistratibus aut priuatis non possint. aut si summis Principibus ac priuatis communia sint, iura maiestatis esse desinant. Et vt corona, si in partes distracta, aut aperta fuerit, nomen amittit: ita maiestatis iura pereunt, si cum subditis communicantur. Quamobrem, cùm . Rex agrum cum rege commutaret, vt Manta ac flueretur, capita maiestatis in tabulis commutationum enumerari iussit, deinde subiicit ea iura solius Regis esse, & ab eo in solidum possideri. Illud etiam Iurisconsultorum[*]( Alexan .in. l .filiae quam pater.de liberi & posth . Card . Horentin& . Iaso in proemio feudo .Martin. laude. in cap . 1 .qui feudum dare Imola in rub .de verb . oblg .)communi quodam decreto constat, ea iura nec cedi, nec distrahi, nec ratione summo principe posse: átne quidem temporum diuturnitate[*]( Bald . consi . 274 .lib. 3 & consil . 303 . eod . Claud . Aquens . in summati qui feudum dare limit . 1 . &12 Molinae. tit .de feudi . § . 46 . q . 1 .& 2 .Magister praese tit . de Regul .decis. t .)præscribi, sacra[*](In proemio feudo )sacrorum, [*]( Cynus in l . si viua matre.de bonis mater. C . Bal .in auth .hoc amplius. de fieicommissis . C . Angel . Bald .in l .omnes.de praeser . 30annor . C .Platea.in l .si quis.decurio.Felin.in Rubrica extr .de praescript . lo . Andr .in cap . vlt .de praebendis. lib. 6 . Alex . consi . 141 .lib. 1not2 .)appellat. Ac si quidem summus princeps ea cum subdito communicauerit, pro seruo imperij socium habiturus est: ipse vero ius maiestatis amittet, nec summus Princeps erit, quia summus is dicitur, qui nec superiorem, nec eiusdem imperij habet. Deus . . Deum sibi parem efficere non potest, quia infinitæ sit potestatis, ac magnitudinis: duo vero infinita vt sint, fieri nullo modo potest: id enim naturæ perspicuis demonstrationibus[*]( Aristot .lib2. de naturali audi.)patet: ita nec Princepssummus esse possit, qui subditum socium esse patiatur. Ex quo sequitur Iurisdictionem , quam Aristoteles tertiam Reipublicae partem facit, maiestatis propriam non esse: quia omnibus ferè magistratibus æquè ac Principi congruit:nec magistratuum creationem quæ in subditos etiam conuenit , qui non modò magistratuum ministros domi ac militiæ, verumetiam ipsos magistratus creandi, sæpe ius habent. Nam Tribuni militares quibus imperium ac iurisdictio militaris tributa est, à Consulibus creari consueuerant.Interrex etiam Dictatorem dicebat,hic magistratum equitum , denique , quibus in fiduciæ formula attributa iurisdictio est, magistratus ac iudices creare licet,eísque imperium adimere. Idem iudicandum relinquitur de pœnis quas à magistratibusdecerni videmus : tametsi potestatem omnem Principi ferunt acceptam. Consilium item de Republica capere non magis ad maiestatem pertinet, quàm præmiorum ac pœnarum potestas: cùm id proprium sit Senatus, cuius officium à Principis officio diuisas habet rationes : potissimum tamen in populari statu , cuius summa potestas penes est multitudinem, quæ semper est consilio ac prudentiæ . Ex quo perspicitur nihil eorum quibus Aristoteles Rempublicam contineri dixit, maiestatis proprium esse. Nec satis est id quod de M.. Consule scripsit , legum ac magistratuum potestatem penes -- fuisse ad indicanda iura maiestatis , vt antea dictum est : at, ne legis quidem sanciendæ potestas maiestas propria sit, nisi principis legem intelligamus,quia magistratuum suæ quoque leges sunt,quas in suæ ditionis homines ferre possunt,dum nihil contra Principum leges : quod vt planius intelligi possit, leges propria sui acceptione definiemus recta summæ potestatis iussa,siue vnius,siue omnium,siue paucorum sit potestas. Sunt qui legem[*](Festus in verbo,rogatio.)à priuilegio diuidant, quod priuilegium vnius sit aut paucorum, lex autem omnes ciues,aut certè maximam ciuium partem complectatur, aut quia hæc de rebus , illud de singulis feratur,si consilio publico tantùm decernatur, id Senatusconsultum:si à plebe sola, plebiscitum quod neque patricios teneat,neque nobiles : sed cùm ea res ciuilium materiam præbeat, summoperè cauendum est, ne plebiscita in Republica locum habeant, nisi populus iisdem teneantur:id quod Romæ fieri necesse fuit, post graues plebis ac patrum discordias , quæ vt sedarentur M.. Consul primus Centurialis vniuersi populi, comitiis rogationem tulit, vt plebi seorsum à patribus & nobilitate legem iubere liceret eáque patricios ac nobiles teneret: sed quia patres iussa plebis ferre non poterant, eadem lex iterum atque iterum à .Hortensio,& .Philone dictatoribus lata est: quibus temporibus plebiscita dici desierunt, sed quod plebs sciuerat, lex appellari cœpit : siue ad singulos, siue ad vniuersos pertineret. Quæ verò magistratus per sese iusserant aut vetuerant, edicta dicebantur, non leges. Est enim edictum vt M.. definit, magistratus iussum: edicit etiam magistratus cùm interdicit. Edictis autem non tenentur vniuersi, at ne singuli quidem,nisi sint in eius ditione qui edixeritaliquid,quod legibus,aut ,aut maiorum magistratuum iussis, dissentaneum non sit:neque tamen edictorum perpetua vis est,sed quoad magistratui æquum videbitur , & quandiu imperium habiturus est. Et quoniam Romæ magistratuum annua ferè potestas erat, edictorum quoque vim,ad summum annuam fuisse constat. Itaque successores in eodem magistratu , edicta priùs lata, aut probare oportuit, aut improbare, si quid contra leges, aut diutiùs longiúsve, quàm iubentis imperium pateret, ediceretur,ratum non erat: quod cùm . Verres fecisset, his verbis accusatus est à , Qui plurimùm[*](In prætura vrbana .), inquit, edicto tribuunt, legem annuam appellant, tu plus edicto complecteris quàmlege. Et quoniam Augustus oppressa libertate tribunum plebis[*]( Tacit .principio lib.I.)se fecerat, sua iussa,more magistratuum edicta vocabat : quæ verò se rogante populus iusserat,leges : qui mos ab Augusto ad omnes Imperatores posteà dimanauit : qui quòd re ipsa summam potestatem ac imperium contra leges , eorum edicta pro legibus[*]( l .I.de legibus.), ac tandem constitutiones Principum dici cœperunt,siue vnius essent,siue plurium, siue omnium, siue in perpetuum,siue ad breue tempus quid ediceretur: verbis igitur abutuntur, qui edicta , quæ propria sunt magistratuum,leges appellant : illud tamen teneamus , iubendæ legis potestatem eorum tantùm esse,qui summum imperium habent,id est qui suis imperiis non modò singulos , sed etiam vniuersos obligare possunt. Hîc aliquis --currat,Senatum[*]( l . non ambigitur.de legib . ff .)ius facere posse: & quæcunque in Republica maxima fuerunt,de iis Senatum Romanorum decernere consueuisse. Quæ sit aut esse debeat in omni Republica Senatus ,auctoritas id quidem suo loco: nunc illud tantum,Senatui ab exactis regibus, ad Tiberij dominatum leges iubere non licuisse, sed decreta tantùm annua,quæ tamen nec populum, nec plebem tenebant. In quo pleríque fallunt, ac imprimis , qui Senatui[*](Lib. 2 . cap .de senatu.) perpetuam legis condendæ potestatem tribuit:nam [*](lib. 4 & 7 .) , qui M.. commentarios diligenter , scribit nullam vim legis habuisse, nisi plebs ea probaret: & quæ populus probauerat, annua tantùm erant, nisi rogatione ad populum, vel ad plebemvim legis adipiscerentur. Athenis quoque annua fuisse planum est ex oratione Demosthenis aduersus : de rebus autem grauioribus ad populum ferebatur : quod philosopho valde ridiculum visum est, vt sapientes Athenis consilium caperent ac rogationes ferrent, furiosa verò plebs statueret ac decerneret. Senatus igitur consilium capiebat ac decernebat, populus verò decreta consultáve : sic enim sæpe , DECREVIT, . Sæpius tamen magistratus ac decreta Senatus quodammodo legis vim habere patiebantur , nisi plebis detrimento forent,aut de populi maiestate detrahere viderentur.Nam Latini qui verborum ac rerum puritatem consectabantur ,imperium in magistratibus,auctoritatem in Senatu,potestatem in plebe,maiestatem in populo inesse dicebant[*]( Cicero pro Rabirio Perduel .): quoniam maiestatis verbum proprium est eorum qui Reipublicae gubernacula moderantur: ac tametsi lex ,rogatione Augusti ad populum lata, maiestatis teneri vellet eos, qui magistratum[*]( l . 3 . ad l . Iul . maiestat )violauissent ,ac historiarum scriptores interdum[*]( Liuius lib. 7 .& 8.), ipsique Iurisconsulti[*]( l .Prætor ait de noui operis.)maiestatis verbum Consuli ac Prætori tribuant, id tamen minùs propriè, neque verò nostris legibus maiestatis crimine tenetur, qui Principes,Duces,Comites,Magistratus læserit:sed is tantùm, qui summum Principem violauerit. Ita quoque Augusti Regis Poloniæ legibus, quæ de maiestate latæ sunt[*](anno 1538 .), solius Principis persona excipitur,quæ propria maiestatis[*]( l . vlt .ad l . Iul . maiestat .)est appellatio : quò fit vt , , , , , , duces à maiestatis appellatione abstineant, celsitudinis verbo --tenti, aut serenitatis, quam sibi dux tribuit, qui re vera Princeps est,id est primus,quia nihil aliud præter cæteros patricios habere videtur , quàm principem in Republica locum ac dignitatem in omnibus collegiis, quibus præesse, ac suffragium extremum ferre suo iure potest. Et quemadmodum Romæ Imperia magistratuum singulos ciues tenebant, nisi derogarent: Senatus verò decreta quæ plebiscitis non repugnarent, magistratus ipsos quodammodo obligabant: sic lege ipsa, id est totius populi iussu, & magistratus,& Senatus,& plebs ipsa tenebatur , non aliter apud magistratuum edicta singulos ciues,& suæ iurisdictionis obligant: decemuirorum autem collegium magistratibus singulis potentius est : senatus decemuiris conci-- ,id est omnium patriciorum coacta multitudo iura maiestatis habet,ac Senatum cæterósque magistratus imperio continet. Quòd si decemuiri æquatis sententiis , coguntur sapientum collegia, quibus etiam inter se discrepantibus, res ad senatum, ac postremò ad concilium patriciorum defertur,si rei pondus & grauitas,aut Reipublicae maiestas agi videatur. Itaque si quid decernitur pro collegio decemuirorum, hæc verba decreto subiiciuntur IN DI . cui si coniuncta fuerint collegia sapientum , addi solet . Si verò in Senatu quid decernatur , his verbis significatur. IN . si in comitio patriciorum hæc verba subiici consueuerunt , IN MAGIORE: nam in his tribus collegiis omnia ferè quæ ad leges & mores,quæque ad Rempublicam pertinent transiguntur : præter illa negotia quæ septemuiri (id autem secretius est Reipublicae consilium) decernere per se ipsi consueuerunt. Quamobrem & quæ Senatus,& quæ decemuiri decernunt, pro legibus quidem eatenus habentur,quatenus æquitas ipsa postulare videtur : interdum tamen perpetuam vim adipiscuntur, vt edicta Prætorum, quæ si æqua ac iusta viderentur , successores ea probare consueuerant: quibus tamen obligari non poterant. At Iulianus Iurisconsultus, Prætorum, optima quæque edicta in vnum veluti corpus collecta , & in libros nonaginta ordine quæque suo digesta, Imperatori Adriano obtulit: à quo præfecturam Vrbis Romæ pro tanti laboris præmio consecutus est, ac nepoti ad Imperium Romanum viam muniuit. etiam Senatui persuasit, vt nonmodò edicta, quæ Iulianus selegerat, sed etiam eius scripta pro legibus[*]( l . 2 .de veteri iure enucle . C )essent,quæ tamen edictorum nomen retinuerunt, quod plerósque fefellit,qui leges illas pro edictis Prætoriam habuerunt. Ita quoque exemplo multa quæ Iurisconsulti ad edicta prætorum post scripserant, nutu arbitrióque suo pro legibus haberi, sanctione adhibita[*](In Proëmio Pandectar .)iussit:quæ etiam edictorum nomen sibi vindicârunt: sed perinde leges sunt , vt ea quæ quisque in sua Republica princeps, de Iurisconsultorum aut Curiarum decretis pro legibus haberi iussit: vt sæpe Reges nostri ius constitutum, quod iudiciorum vsu diuturno comprobatum est,pro legibus valere iusserunt : id est sanxerunt, quod his ver--bis significatur , , . quæ verba maiestatis propria sunt,est enim sancire nihil aliud quàm iubere , vt Posthumius Consul in concione populi, Nego, inquit, iniussu populi quicquam sanciri posse, quod populum teneat.Magistratus autem qui rogationem ad populum ferebat,his verbis auspicabatur: , , O. SIT VOBIS AC . VELITIS . & in extremo SI EA FECIT, FECERIT, . quam ipsi sanctionem appellabant,qua pœnarum ac præmiorum tota vis continebatur:quibus verbis, nec Senatus in decernendo, nec magistratus in edicendo vti consueuerunt. Pœnas item ac præmia, quæ legibus includi consueuerunt,tota ratione differunt à pœnis magistratuum & collegiorum, quæ ferè mulctapecuniæ,aut verberibus definiuntur:nec verò capitis pœnam[*]( Bart . &Bald .in l . cunctos populos de summa tri .) vllis magistratuum edictis complecti fas est , sed tantùm lege ipsa : ídque vetere [*](In actisCuriæ Paris.libro olim. fol .St.)cauetur. Hoc igitur primum sit ac præcipuum caput maiestatis[*](Primum ac pracipuum caput maiestatis.), legem ac singulis ciuibus dare posse: neque tamen id satis est, sed id fiat oportet sine superiorum , aut æqualium , aut inferiorum necessario consensu: nam qui necessarius est superiorum in ferenda lege consensus,hunc re vera subditum confiteri necesse est: si æqualium, imperij socios habere,si inferiorum seu Senatus,seu populi summo imperio vacare: nam principum & Senatorum nomina, quæ in legibus sæpe inscripta videmus, vel ad gratiam, vel ad testificationem, vel etiam ad pondus vtilia videri possint, vt consilio ac prudentia Principum leges - [*](Priuilegium capitale.)-tæ videantur,minimè tamen necessaria sunt. Extant adhuc ad , leges I.[*](anno 1060 .)ac [*](anno 1129 .)Crassi, quæ præ se ferunt Reginarum ,inquam,& , tum etiam , & nomina ac sigilla. Quod autem maiestatis præcipuum caput esse diximus ac singulis ciuibus legem dicere : postrema verba ad priuilegia spectant, quæ Principum,qui Reipublicae gubernacula suo iure moderantur,propria sunt: priuilegium[*]( Cicero. lib. 3 . de legib .)appello legem in vnum aut paucos ciues latam, siue ad eorum commoda,siue ad detrimenta spectet priuilegium,inquit Tullius [*]( Cicero pro domo sua.& post reditum in Senatu.), de meo capite latum est: legem intelligit, vt aduersus eum quæstio haberetur de ciuibus contra prouocationem capitali supplicio affectis,de qua sæpe & in Senatu & coram populo quæstus est, cùm diceret lege duodecim exceptum esse, ne priuilegia, nisi comitiis centuriatis, id est ab vniuerso populo, irrogarentur: sic enim lex duodecim,PRIVILEGIA NISI COMITIIS , NE IRROGANTO, FAXIT, CAPITAL ESTO. quæ tamen priuilegia commodum allatura sunt,rectius beneficia dicuntur.Id autem omnium Iurisconsultorum scriptis ac sententiis perspicuum fit, beneficia, immunitates, vacationes à muneribus, & omnia omnino priuilegia maiestatis propria esse. Si quis illud mihi opponat magistratus ipsos sæpe legibus soluere, sæpissimè Senatum id Romæ fecisse, idem ego illi reponam quod , Non quid Romæ fiat, sed quid fieri debeat, spectandum esse : nam lege Cornelia prohibetur Senatus Romanorum quemquam legibus soluere , nisi ducenti Senatores adsint , quæ exceptio tribute Senatui videtur propter difficilem vniuersi populi conuocationem.Illud etiam o-- possit, consuetudines non Principis iudicio, vel imperio vim obtinere:est autem consuetudines[*]( l . de quibus l . diuturna de legibus.)ferè vis eadem quæ legis ipsius:ita princeps legum,populus morum magister esse videtur. Quæ vt vera sint, tamen sensim & summa omnium voluntate in hominum animos illabitur, ac temporis diuturnitate vim acquirit:lex autem momento sese exerit , imperantis iussu sæpe nolentibus ac inuitis datur : quam propterea Dio tyranno,consuetudinem esse scripsit[*](In lib. GREEK TEXT .). Legum etiam vis multò maior est quàm morum:nam legibus mores antiquantur , leges moribus non item , sed in magistratuum officio ac potestate positum est,leges,quæ consuetudine quodammodo exoleuerunt, ad reuocare[*]( l a.quæ sit longa consuetude . C . Bart . Bald . Alber . in l . de quib .legibus.): consuetudo nec pœnas , nec præmiaproponit : quæ legum propria sunt , nisi lex quicquam permittat quod antea vetitum esset:denique precariam vim habet, & quandiu Principis arbitrio videbitur:at si consuetudini sanctionem subiiciat, legem efficit. Ex quo perspicitur leges ac mores ab eorum,qui summam in Repub. habent,arbitrio ac voluntate pendere.Hoc igitur primum ac præcipuum maiestatis caput est , vt cum subditis communicari non possit : ac tametsi Princeps aliquando populúsve ex ciuibus legum condendarum potestatem facit, vt eandem vim habeant ac si Princeps ipse condidisset, quod Lacedaemonij , permiserunt : tamen suæ Reipublicae procurator extitit, nec sua, sed populi potestate precario vsus est:nec eorum leges vim haberent,nisi populus subiecta sanctione illas probaret. Illa quidem leges illi scripserunt, sed populus iussit, tulerunt,sed populus sciuit, ac ferè semper in populari & statu,lex ab eo nomen accipit, qui rogationem tulit, si lex populo placuit: sin displicuit,antiquatur, vt Festus scribit in morem pristinum reducitur. Cùm enim decemuiri legum condendarum à populo extra prouocationem Romæ creati, legatos in ad leges describendas misissent, ac duodecim tabulis optimas quásque complexi fuissent , populum conuocari iusserunt,qui leges publicè propositas intueretur, ac dispiceret : tandem post , quod temporis spatium in ferendis legibus præscribi consueuerat,populus comitiis centuriatis carmen illud duodecim tabularum pro legibus valere[*]( Liuius lib. 2 .)iussit, id est . Cuius autem potestatisest legem iubere, eiusdem[*]( l . I. l . 3 .de leg . C . l .placuit.de Iudic . C . l .I. de constitutio. princ . l . Saluius.de legat. præstan.)est abrogare, derogare, obrogare,subrogare, cùm omnino lex antiquatur aut parte sui quadam,aut interpretationem , aut caput aliquod æquitati ac legi consentaneum accipit. Magistratuum quidem officium est leges ex æquo bono interpretari eásque tum ad lenitatem , tum ad acerbitatem[*]( l . respiciendum de pœnis.)flectere , dum tamen caueant , ne leges nimia vi flectendo perrumpant , etiamsi leges iniquæ sibi videantur , sed audiant , Dura lex , inquit,[*]( l . prospexit. qui & à quibus.)sic tamen scripta est:quòd si legem æquitatis obiecta specie perrumpere iudex audeat, infamia tenetur[*]( l .I.fin. de quæsti . l .I.ad Turpil . l ..cum prolatis. de re iudic . l . diui. l . poenam l .re legati, de pœnis. ff .). Huc igitur pertinent lex antique, quam alius , alius , ego Prætoriam esse puto,qua de Præ--toris iurisdictione latam significant,cùm Prætori licere scribit leges supplere,corrigere,emendare:quod quidem modicè vel etiam intra modum fiat oportet:alioqui magistratui,leges arbitratu suo ac voluntate, conuellere ac labefactare liceret : tum etiam suis edictis populum aut Principem tenere,quod absurdum esse antea diximus.Hac igitur iubendæ ac tollendæ legis summa potestate,cætera maiestatis capita venire perspicuum est:vt verissimè dici possit,summum Reipublicae imperium re comprehensum , scilicet ac singulis ciuibus , leges dare, à ciuibus accipere nunquam:nam bellum hostibus suo iure indicere,aut pacem cum iisdem inire , tametsi diuersum quiddam habere videntur à legis appellatione, hac tamen, lege;id est summæ potestatis iussu fiericonstat.Sic etiam maiestatis proprium est de prouocatione à supremis magistratibus cognoscere,ac maioribus magistratibus imperium dare & adimere : vacationes item munerum ac immunitates largiri : legibus ciues soluere:vitæ ius ac necis habere:nummis pretium,nomen,figuram tribuere : ciues omnes iureiurando adigere : quæ omnia imperandi, ac prohibendi summa potestate veniunt:id est legem ciuibus ac singulis dare,nec ab , præterquam ab immortali Deo accipere. Dux igitur qui subditis quidem omnibus legem dat , ab Imperatore tamen aut à Pontifice , aut à Rege legem accipit , aut eiusdem Imperii socium habet, summo imperio vacat, parem dixi,quia superiorem quodammodo is habere videtur,qui eiusdem socium habet,sine cuius ope [*](Secundum caput maiestatis.) & consensus nihil Imperare, nihil efficere potest: multò minus si alterius vicarius est ac legatus . Sed quia legis verbum latissimè patet , propria quædam maiestatis capita definiamus,præter eam quam dixi iubendæ legis potestatem:scilicet bellum indicere,aut pacem inire:quo iure maiestatis nullum ferè maius[*]( l .I. vt armorum vsus. C .authentica de armis. Aufrerius in titulo. de guerris .& Feraldus priuil . 19 . Afflict . tit .I.lib.I. constit . Neapol .)esse potest: quia sæpissimè ab exitu belli exitium aut status pendet: & quia plus à bello periculi, quàm à pace imminent,plebi licuit pacem iubere, bellum verò indicere, nisi comitiis populi centuriatis, non licuit : quoad plebi iubendæ legis facta potestas est, vt antea diximus: Itaque bellum aduersus lege indictum est : & lege aduersus piratas: aduersus II.Macedoniae regem: pax item facta cum lege . Et quoniam aduersus Gallos Senatus ac populi bellum gessit, Cato [*]( Plutar .in Catone Vticensi )censuit in Senatu domum reuocari, Cæsarem verò Gallis dedi oportere. Ita quoque populus bellum aduersus , deinde aduersus , post etiam aduersus Macedoniae Reges geri mandauit. Hic exempla quædam breuiter proposui clarissimarum, & quidem popularium : nam de statu nemo est, opinor, qui dubitet, omnem belli ac pacis potestatem penes Regem esse:cùm etiam leuissima quæque in eo genere iniussu Regis fieri prope sit capitale,si Princeps admonere potuit , vt in pace [*](anno 1559 .), nostra ætate inter ac Hispanorum Reges omnibus horis ac momentis literæ hinc inde : at in populari & statu,postea quam indictum est hostibus bellum, cætera Senatus consiliis ac de--cretis, interdum etiam imperatoris vnius imperio ac voluntate geruntur: quia nihil bello periculosius est quàm consilia prodere , peruulgari tamen necesse est si ad feratur . Itaque in ac Historiis legimus, bellicas res vnius imperatoris nutu, consilio, voluntate gestas,aut si quid grauius esset Senatus decreto,nec ad populum quicquam in eo genere promulgatum , præter rogationem qua bellum aduersus hos vel illos geri iubebatur.At si quis dicat sæpe consilio Senatus ac iniussu populi bellum indictum esse:id quidem aliquando, rarissimè tamen, contigisse fateor: sed in eo ipso Senatus iura maiestatis consueuerat, nisi Tribuni plebis,libertatis custodes, vigilarent ac intercederent : vt apud , Controuersia,inquit,suit populi iussu indiceretur bellum , an satis esset. . .Peruicêre tribuni , vt . Consul de bello ad populum ferret, omnes centuriæ iussêre. Verbo centuriarum satis intelligitur ab vniuerso populo , non à plebe sola id iussum fuisse : quia plebis comitia non centuriatim fiebant , sed tributim. Interdum verò Senatus ipse bellum indici noluit sine populi iussu. Nam [*](lib. I. decif . 3 .)de secundo bello ,latum,inquit, ad populum vellent iuberent populo bellum indici.Idem alibi[*](lib.I. dec . 2 .), Ex . . populi iussu bellum indictum. Rursus[*](lib.8. dec .I.). Ex autoritate patrum populis bellum fieri iussit.Idem paulò post[*](lib.9. dec .I.)Bellum fieri Æquis iussit. Et cùm aduersus bellum susceptum est.Patres more indicto,decreuerunt, vt de ea re ad ferretur. Verbo significant id fieri consueuisse. Idem contra Hernicos[*](lib. 5 . dec .I.primæ.),Populus hoc bellum frequens iussit . Et contra[*](lib.8. dec .I.) , Bellum ex auctoritate patrum populus aduersus iussit.Eadem fuit apud , quandiu statum popularem tulerunt, indicendi belli ratio : sic enim . Ex authoritate Senatus populum inferri bellum iussisse. Idem quoque [*](lib. 31 .)de statu , qui populari Imperio regebantur,scribit eorum legibus vetitum, ne quid de bello vel pace decerneretur , nisi in & concilio. Et quoniam , Donorum, nobilitas iura maiestatis ad se pertinere contendit , non licet bella Regibus aut indicere, aut indicta suscipere sine auctoritate ac consensu nobilitatis , ídque magni lege cautum est , nisi necessitas vrgeret . De pace tamenSenatus decenere iniussu plebis consueuerat, vt videre est in omnibus fœderibus, quæ inter ac Latinos percussa fuerunt: at etiam sociali bello Senatus omnia iniussu populi confecit, tumultu scilicet , ne populi conuocatio difficilis, ac periculosa dilatio, Reipublicae detrimentum esset allatura. Quinetiam Imperatores ipsi ac belli duces de bello ac pace iniussu plebis ac Senatus statuebant, ídque potissimum, cùm extra Italiam bellum gereretur: aut cùm ab hostibus obsiderentur: nam secundo bello tres Scipiones omnia fœdera per se ipsi cum & Hispanis confecerunt: quæ tamen postea vel à Senatu vel etiam à populo probari consueuerant: sin populo Senatuíve displicuissent, nihilratum erat: sed obsides ab Imperatoribus dati vel capite luere, vel hostibus seruire cogebantur: vt Consul , qui quòd fœdus à se cum ictum à Senatu repudiaretur deditus est hostibus. Illud est quod apud Senator Romanorum legatis obiecit, Vos, , cùm Luctatius Consul primò nobiscum fœdus icit, quia neque autoritate patrum, nec populi iussu ictum. erat, negastis vos eo teneri. Itaque aliud fœdus publico consilio ictum est. Idem de Manlio Asiæ proconsule, , inquit, bellum illatum, non ex senatus autoritate, non populi iussu, quod quis de sua sententia facere ausus est. Id oratoriè ab aduersario contra absentem dictum est, qui interdum id fiebat, vt exemplis docuimus. At .Posthumius -- quia exercitus Romanorum inter montis angustias obsessus fame prius interiisset, quàm Senatus aut populi iussa exaudiret, pacis conditiones quantumuis iniquas ab hostibus accepit, vt se exercitúmque Romanum ex illis eriperet: cùm autem exercitus inermis rediisset vnà cum ipso Consule populus pacis conditiones reiecit. Itaque Consul in concione populi, Cùm me, inquit[*]( Liuius lib. dec . 2 .), seu turpi, seu necessaria sponsione obstrinxi, qua tamen quando iniussu populi facta est, non tenetur populus , nec quicquam ex ea præter corpora nostra debentur , dedamur per nudi vinctíque. At ne pacem quidem appellauit Consul, sed sponsionem. Nam iusiurandum à Consule & à militaribus tribunis cæterísque ducibus expressum est, & obsides sexcenti à accepti, quos necare, si vellent, potuissent: sed in eo peccatum est à , quòd à singulis militibus idem Iusiurandum quod à ducibus non extorserint, vt si populus pacem repudiaret, ipsi ad captiui aut in fauces vnde redirent: cui conditioni paruissent, vel ab Senatu coacti, perinde vt Consul ipse, quem tamen à patre deditum accipere recusarent. Nam in consimili causa post cladem , cùm octo millia militum captiuorum misisset, vt libertatem auri pondo in singula capita redimerent, neque Senatus vellet, sed decreuisset deinceps ciuibus aut seruiendum aut moriendum esse. Consules edixerunt vt milites ante diem statum ad hostes redirent: omnes edicto paruerunt, prætor vnum [*]( Liuius lib. 2 . dec . 3 .Cicer.lib. 3 . offic . Polybius lib. 3 . 5 .)qui veteratoria fraude datam hosti fidem callida interpretatione eludere tentarat.Hunc Senatus vinctum ad misit, aut si durum Senatui videretur iuratum exercitum dedere, pacis conditiones ratas habuisset, vt . Rex ducis sponsionem, datis obsidibus in capitis pœnam, ratam habuit: contra quam fecit dux : nam cùm se absente qui in arce obsidebantur deditionem datis obsidibus se facturos spopondissent, dux in arcem rediens sponsionem repudiauit: quod cùm duci qui arcem obsidebat esset, obsides occidi[*]( Fossardus anno 1282 .)iussit. Alioqui si ducibus pacem aut fœdus arbitrio suo ferire liceret, Principes ac populos legibus iniquissimis obligarent: quo nihil absurdius, cum ne procuratori quidem integrum sit, vt vel de re minima transigat iniussus[*](I. itaq .de procurat.I.contra § . vlt . de pactis.I.si procutator de condic. Indeb . Bald .inI.mandatum mandati C . Iaso in § . in bonæ fidei. de actio I.si quis mihi bona. § sed si mandauit.de aeq . hæred .I. 5 .I.fideiussor.I.si quis pro eo.mandati.).At in & Heluetiorum omnia de bello ac pace per Senatum, nihil ferè per populum decerni consueuit. Et in conuersione Reipublicae ab optimatibus ad popularem statum, vno capite cauetur ne populus vllius rei cognitionem suscipiat, præter quam legum ferendarum, magistratuum creandorum, & publici: pacis autem ac belli summam, & cætera quæ ad maiestatem pertinent Senatus arbitrio permissa. Diximus antea populares & status res etiamsi velint tractare non posse, propter difficiles populi conniues, & vt populus semper cogi possit, res tamen periculi plena videtur,ea in republica esse oporteat, pacis inquam ac belli consilia, manare in vulgus, quæ propterea Senatui relinqui necesse est, ius tamen ac potestas belli gerendi, aut pacis sanciendæ, optimatibus vel populo in statu eripi salua maiestate nequit. Duces verò, legati, ac Senatus ipse procurationem eorum nomine, qui summam rerum habent, gerere solent. In monarchia princeps ipse per sese maturè decernit. Nam regna , , , cùm incerta sunt ac paulo momento mutabilia, prout nobilitas principe, aut princeps nobilitate potentior fit: tum verò pacis ac belli summa ita pendet a nobilitate, vt status ipse magis quàm regalis esse videtur. Quamobrem in fœderibus illorum nomina ac sigilla Ducum, Comitum, - [*](Tertium caput maiestatis.)- , Præfectorum ac Senatorum inseri consueuerunt: vt fœdus Augusto Rege ictum, tribus ac sigillis sanciri oportuit: nec pauciora sunt in actu legitimæ creationis Regis . Tertium caput maiestatis est in magistratibus mandandis positum: quo nullum certius[*](I. 1 .ad1. Iul .de ambitu.)est, quantùm attinet ad maiores magistratus qui aliorum magistratuum imperio non tenentur. Nam exactis Regibus, prima lex omnium quæ ad populum latæ sunt, à . Consule, magistratuum creationem populo tribuit. Eandem legem ad populum latam fuisse, cùm in æstuaria coaluissent, [*](in Repub. Venetorum .)scribit. Et quidem lex nulla Senatui populó sanctior est: meliùs tamen in vnius dominatu, cuius imperio & concessu maxima, mediocria, minima quæque in Republica munera ostiariorum, inquam, viatorum, scribat : corniculariorum qui à magistratibus fieri consueuerunt, edictis perpetuis Regumcreantur. Nec ferè est Respvblica in qua maioribus magistratibus ac decuriis iudicum non liceat ministros aliquot sibi cooptare. Id tamen fit ab iis qui à populo ius habent, & qui legatos etiam sibi ipsis substituere possunt. Qui autem ac dicuntur, si modò habent, magistratuum ac iudicum creandorum in sua ditione ius habent: id autem à summo Principe tributum est. Quis enim dubitat eos quos Duces, Comites, , , Castellanos appellamus iudices olim suæ prouinciæ datos esse? Sed in populari statu magistratuum creandorum magistratibus maioribus interdum fit potestas: vt apud . Censoribus à vetere senatu creatis, magistratus omnes ab--dicant: deinde Censores Senatum legunt: tum ipsi Censores quoque abdicant: postea Senatus octouiros, qui antiqui appellantur, tredecim viros, , , duodecimviros ac publicorum iudiciorum constituit. Neque id nouum, sed antiqui moris est: scribit enim Aristoteles [*](In polit.)quinqueviros à populo creari solitos, qui centum & quatuor magistratus arbitrio suo dicerent: ita Censores Romanorum Senatores legere consueuisse, Festus autor est: atque interdum Dictatores ad id tantùm ab Interrege dictos fuisse, vt Senatum[*]( Liuius lib. 23 .) . Nam Buteo, qui Dictator à Consule dictus est, . Senatores in demortuorum locum substituit: tametsi Senator magistratus dici non potest, vt in disputatio--ne de Senatu dicemus. Quum tamen Consules, aut Dictatores, aut Censores Senatum , procuratorio munere populi fungebantur. in Turcarum dominatu, qui vocantur, Iudicum omnium quodammodo Principes, & , id est iudices ac legatos creare possunt. Et cùm dominatione teneretur, maximus , veluti magister equitum, magistratus omnes creabat, vt olim apud nos magistri . Nec ita pridem Cancellarius [*](Sub Caroli 7 . furore.)magistratus omnes qui nulla, aut exigua stipendia merebant, puta trium aut ad summum quatuor aureorum suo iure mandare poterat: quod I. Regis lege vetitum est. Quanquam & magister & maximus --rum, imperium omne Regibus ac acceptum ferebant, fuit tamen vtrisque valde perniciosum: sed ita paulatim accisum est, vt . Rege legati Prætorum, quos & nostri homines appellant, Principis beneficio fieri placuerit, qui tamen à prætoribus antea creari solebant. Interdum etiam collegiis & corporibus iudicum, iudices cooptandi fit potestas, vt in actis curiæ Parisiorum extat lex, VI. Rege, lata[*](anno 1408 ), qua iudices curiæ Parisiorum suffragio collegarum cooptari, & cancellarium in curiam ad cooptationem iudicum venire placuit. Lex eadem .[*](anno 1465 .) & VIII. Regibus iterum lata: quibus temporibus non solùm Præsides, & aduocati fiscales, sed etiam procurator ipse Regius[*](anno 1446 .)(qui solus ex omnibus curiarum omnium Iudicibus ac procuratoribus iusiurandum Regi tantùm præstare tenetur) suffragio curiæ factus est: sed seu cooptationes, seuelectiones iudicum nisi Princeps iusserit, aut ratas habuerit, nullum pondus habituræ sunt. At etiam Arcturus Principum omnium ac Senatorum suffragiis magister[*](anno 1424 )equitum dictus est, cum VI. à mente alienatus esset, ac sigilla non Regis sed Reginæ imaginem referrent: nihilominus tamen nouus equitum magister exercitúsque ducem se ferens iuratus in leges, magistratum ac imperium eodem momento Regi acceptum tulit: vt omnia omnium Imperia ac potestates ab vnius Principis fonte manare, ac deriuari videantur. Quod autem ac maximus à populo quondam factus sit, tametsi potestatem Regi acceptam ferret, non debuit mirum videri, cùm etiam Regum creationempopulus sui suffragii esse, ac semper antea fuisse contendat, repugnante tamen gente: & eò progressa contentio est, vt populus Turcarum seruitutem specie optare maluerit, quàm Regis creandi potestatem sibi extorqueri. Non igitur magistratuum creatio sed ipsius Principis probatio, ratihabitio, confirmatio, sine qua nihil possit magistratus, maiestatis vim in sese continet. Si ea creatio ad populum, aut ad collegia ab ipsis . ac legum conditoribus sic delata esset, vt collegiis, vel populo eripi non posset, profectò Princeps iura maiestatis non haberet: quia magistratus imperium populo non Principi accepto ferendum esset, vt sensim Regibus Poloniæ contigit: nam cùm Augusti lege magistratus omnes prouinciæ concilio ac suffragiis crearentur, de maiestate Regum, qui populi quoque beneficio regnant, plurimùm detractum est. Neque tamen id nouum, sed antiqui moris cuius exempla iam inde à Rege repetita[*]( Cassiodorus. lib.I. 2 .& seq .)legimus. Is enim magistratus ac Senatores à Senatu cooptatos rescripto suo probauit: vt videre est apud , cuius hæc sunt verba[*](lib.I.epist. 6 .), Iudicium vestrum . . noster comitatur assensus. Cuius igitur summa in Republica potestas est, huic omnia omnium imperia accepto ferenda sunt. Sequitur quartum caput maiestatis[*](Quartum caput maiestatis), extrema scilicet prouocatio. Eiectis enim ex Regibus, Valeria rogatione consulari[*]( Liuius lib. 24 )non modò excepta fuit extrema prouocatio, sed etiam ab omnibus magistratibus populum licuit appellare. Cùmverò Consules ac cæteri magistratus, prouocantes minùs exaudirent, lex eadem sæpissimè renouata[*]( Liuius lib.I. & 7 . & 10 .)est, sanctius etiam rogatione pœna capitalis subiecta: quam legem libertatis fundamentum[*]( Liuius lib. 3 . Dionysius Halycarnass . lib. 10 .)appellabant. At populus non modò ab omnibus magistratibus vrbanis, sed etiam à sociorum magistratibus prouocantes excepit, vt [*](In Republica Atheniensium .)ac Demosthenis[*](Pro Aphobo )scripta demonstrant. Eandem legem nascente Republica latam scribit [*](In Republica Venetorum ), vt scilicet ab omnibus magistratibus ad concilium populi prouocatio libera tribueretur. Nec certè aliam ob causam [*]( Guichardin )dux cæsus est, quàm quod ciuibus ad populum prouocantibus capitis irrogâsset. Id etiam Romæ sæpissimè contigisse legimus, vt magistratus, damnatos ciues contra pro-uocationem necarent. Graue[*]( Valer . max .)est exemplum de Senatu , qui legionem ad causa missam in ipsa & in clarissima populi luce securi percuti, decreuit, nec quicquam prouocantibus militibus, ipsísque Tribunis plebis leges violari querentibus. Hic diceret, non quid in fiat, sed quid fieri debeat spectandum esse. Nam si quis putet à Senatu prouocari non potuisse, fallitur, cùm nihil imperare Senatus Tribuni intercessio sæpissimè acta Senatus suspensa teneret. Primus omnium Augustus vetuit ne à Senatu prouocaretur[*]( l . 1 . à quibu . appellare non licet), nam edictum Caligulæ, quo magistratus omnes extra prouocationem iudicare iussit, pessum ierat. Ac tametsi temerè Senatum prouocantes eadem pœna teneri voluit, ac si Principem[*]( Tacit . lib.8.)appellarent, non tamen à Senatu Principem appellari vetuit, quippe qui detulerat prouocationes[*]( Tranquil . in Nerone .)ab omnibus magistratibus ad Senatum. Hæc tamen cum his, quæ diximus discrepare videntur: si enim à Præfecto appellare Principem[*]( l . 1 .de offic . præfecti prætor)non licuit, multò minùs à Senatu, verum illud, hoc igitur: nam Prætorio præfectus sub imperij occasum de prouocatione ab omnibus magistratibus cognouit[*](Flauius Vopiscus in Floriano ). Quinetiam in omnibus ferè ciuitatibus, plerique magistratus ac extra prouocationem iudicare consueuerunt, vt octo curiæ maiores , quatuor Hispanorum, Imperialis curia Germanorum, Rota Romanorum, , curia , , cæterarúmqueciuitatum curiæ maiores, aut omni aut ; iudicia tum publica tum priuata disceptant ac definiunt extra prouocationem: neque enim curiam Imperialem, multò minùs ordines in causis capitalibus appellare licet, ex quibus efficitur prouocationem extremam ad iura maiestatis non pertinere. His ego reponam prouocationis verbo, rogationes ad Principem, quas forensis disciplina ciuiles appellat contineri, quoties contra sententiam maiorum magistratuum prouocare non licet, Principi tamen supplicare licet. Inde iurisconsultis iunioribus[*]( Bal . in L . 2 .conclusione 453 . de rectum diuisione. Faber. in Institut . de Attiliano tut. § . vlt . Panor . cons . 82 .lib. 1 . Curt . iunior consil . 2 . col . 1 . Panor . & Imol . in cap nimis. de iureiuran.)in mentem venit, vt ad iura maiestatis pertinere putarent: ac tametsi ferè semper ab iisdem iudicibus decreta rursum iudicantur, quoties rogatio ad Principem de re iudicata fertur: id --men in eius arbitrio ac voluntate positum est, vt rogationem excipiat aut repudiet, ac sæpius litium instrumenta ad se deferri, & rem integram ad alios, quàm qui sententiam tulerunt transferri iubet, aut etiam per sese cognoscat, in quo maximè Principis, aut populi maiestas elucet: cùm nulli magistratus, aut iudices sententias à se latas iniussi mutare possint: nam qui sententiam semel in acta relatam mutauerit: pœna falsi[*]( l .quod iussit. de re Iudic . 1 .relegat. 1 .diui.I.pœnam. de pœnis l . 1 .sine. de quæstio.)obligatur. Ac si quidem princeps omnibus ciuibus interdiceret, ne ab vllis magistratibus prouocarent, aut rogationem ad se ferrent, quod Caligulam facere decreuisse diximus: semper tamen subditis aut prouocare, aut rogationem ad Principem ferre liceret: quia nec Princeps eam sibi legem dicere potest, nec subditos quærentes ab aditu rogationis ferendæ causa, prohibere: cùm leges omnes ciuiles sint, quibus Principem obligari non posse antea dictum est. - Senatui ac imprimis Hospitali Cancellario, nouum & absurdum visum est, quod qui iudices à Principe dati Præsidem sua sententia damnauerant, eundem ab aditu Principis, interuallo passuum millium interiecto prohibuissent: cùm ne id quidem à Principe fieri possit, tametsi rogationes subditorum à se perceptas & cognitas respuere potest. Quare cùm regum nostrorum gentilibus & agnatis prædia publica pensionis in modum cum imperio ac iurisdictione, & iis quæ regalia vocant fruenda tribuuntur, duo maiestatis capita semper excipi solent, scilicet fiduciarium obsequium, & extrema prouocatio. Interdum tamen obsequium fiduciarium siue prætermittitur, vt in formula ducis , qua --tera imperij ac summæ iurisdictionis capita largitur . Rex [*](anno. 1374 . in Archiuis Francorum ): extremam tamen prouocationem ac ius maiestatis excepit: quo verbo maiestatis omnia quæ summa ac præcipua in Republica ducimus, comprehenduntur: singulari tamen nota prouocationis extremæ præsidium excipi consueuit. Itaque dux pater se fiduciarium . Regis professus, declarauit se rebus à curia Parisiorum iudicatis obsequi paratum, nec , aut , quo minus curiam Parisiorum appellarent prohibiturum. Extat in Archiuis ea declaratio semel[*](anno 1499 .)atque iterum, quo minus de sua fide ambigeretur, ingeminata. At etiam fœdere quod ictum est inter . Regem & II. ducem[*](anno 1505 . in Archiuis Francorum .), tametsi --lis ciuilibus, quibus tota exarserat, & capitalibus odiis inter se antea dissiderent, eo tamen fœdere quo cætera concessit, vt pace frueretur, fidelitas, obsequium, extrema prouocatio, iúsque maiestatis, in iis prædiis, quæ Regibus sui maiores accepto tulerant, excipiuntur. Nec verò . Rex aliam aduersus belli gerendi occasionem arripuit, quàm quòd magistratus ac præsides , qui sub fiducia moderabantur, prouocantes subditos, non exaudirent: quibus temporibus curia Parisiorum Regem vocari iussit, ac vadimonium deserentem sua sententia damnauit, qua quidem Aquitania fisco vindicabatur[*](In Archiuis Francorum . anno 1370 .). Ac si quidem Princeps quenquam extra prouocationem subditis --rare patiatur, pro subdito imperij collegam habiturus est, vt maior Rex fecisse dicitur, cùm duci[*](anno 1517 .) concessit vt arcem ad extra prouocationem & ab omni obsequio ac fiducia liberam deinceps haberet. At cùm eidem summo imperio, & extra prouocationem regere precario permisisset, ac postea magistratus iure precario abuterentur, procurator fisci Regem admonuit ne iura maiestatis imminui pateretur. Dux re intellecta, ac filius publicis tabulis precarium ius illud ac prouinciam huius imperij profiteri, ac fidem & obsequium Regibus nostris eo nomine præstare non dubitarunt: cuius professionis tabulæ extant in Archiuis publicis, & in Senatum allatæ sunt. M.. . . . Rege, qui modis omnibus efficere tentauit vt ducem iure maiestatis in ducatu [*](anno 1573 )diplomate donaret: sed id frustra, cum iura maiestatis Rex a se abalienare nullo modo possit,ne curia quidem Parisiorum assentiente, aut imperium curiæ nullum videri potest, . sit Princeps,quo præsente omnia omnium magistratuum .Optima igitur cautio est,nec peregrinis maiestatis iura,ac ne precario quidem tribuere:his enim gradibus sensim ad summum imperium perueniri solet. Ac dubitatum[*](anno 1572 )est in senatu,an duci,qui me libellorum magistrum & participem fecerat, Iurisdictio in ea prouincia extra prouoca-- concederetur, vt antiquis ducibus permitti consueuerat: ac tametsi Regis frater optimus & amantissimus esset,nihilominus tamen ex aduocatis alter præstabilius esse dixit duodecim collegia maiorum iudicum creari,quam id permitti: etiam si ad breue tempus ea iurisdictio, & extra ordinem datis à Rege iudicibus cum plurimarum litium fideíque & exceptione tribueretur. In quo certe a maioribus nostris peccatum est,qui nimia facilitate, necessitate, ducibus id permiserunt. His enim artibus,& , & Regibus nostris ad ,quod eadem sibi denegarentur, quæ ducibus concessa fuissent, seque magistratuum suorum nomine in curiam --uiter ferebant, vt ea qua: sui magistratus inique decreuerant rescinderen ,tametsi res interdum leuissimas iudices tractarent: qua de re duces Bellum, tum etiam apud Longum Regem questi sunt: hinc illorum ad curiam rescripta, quibus declarant se nec ducem , nec suos magistratus in curiam vocari velle,nisi de iure maiestatis lis esset,aut falsi causa,aut ius petentibus reddere recusassent. Idem iudicandum nobis relinquitur de omnibus Germanorum Principibus ac ciuitatibus, à quibus ad imperialem curiam iusta prouocatio est in priuatis iudiciis,quum litis æstimatio summam aureorum quinquaginta non excedit: aut si lis est ciuitatibus ac Principibus inter ipsos. Ex quo intelligitur nec Principes, nec ciuitates, iura maiestatis habere: cùm capitali fraude teneatur, qui sciens prudens à summo Principe prouocarit, nisi ad eum modum prouocaret,quo ille quisquis fuit,qui à Rege eundem bene consultum prouocarat. Certe quidem genere prouocandi vsus est [*](anno 1560 )Princeps , à sententia II. Regis , quam in Senatu causa cognita :quod & [*]( Bal .in l .i.de re lat . C . l .i. § quæsitum. de appellat. Bal .iterum in l . vlt . de relat .) .Et quidem Principes omnes Regis illius Macedoniae exemplum intueri,& imitari debent: is enim prouocationem illam admisit:& quoniam dicatas rescindi turpe ducebat, quò minus leuitatis & , , quem inique condemnauerat, damnum illatum de suo . Ab hoc capite maiestatis & beneficio pendet,& quodammodo pars est,iure vel iniuria damnatos contravim iudiciorum liberare: siue de capite ac fama, siue de bonis omnibus agatur: nihil ac iudices damnato concedere, nec semel iudicata mutare possunt. Ac tametsi Proconsules ac Præsides eandem[*]( l .solent de iurisdict . omn .)in sua quisque prouincia iurisdictionem haberent quam omnes Vrbani magistratus, non tamen eis licuit sua sententia relegatos [*]( Plin .lib. 10 .epistol.ad Traianum): multò minùs capitis damnatos absoluere: id enim in omni Republica seu bene, seu male constituta sanctissime prohiberi videmus[*]( l . relagati . de pœnis. l .is qui re & ibidem Accurs . &Bart .de publicis Iudic . Ang .in l . si decesserit.qui satisdare . &in l . j . § .non fuit de dolo l .ad bestias de pœnis. l . 1 .de quæst. Valer .lib.8.de publicis iudic . Liui lib. 2 . &25 . Bar .in l .acta.de re iudicata ex ea lege). Ac tametsi dictator, Maximo equitum magistro capitalis pœnæ veniam petente populo :illius tamen potestas omnis a populo pendebat, qui , quòd ingenti clade hostes affecisset,pœnæ metu eodem momento liberare potuisset,sedmaluit à id petere, quam inuito ac nolenti reum eripere: nam cum se absentem capitis damnatum à Dictatore intellexisset, : coram populo latam fuisse docuit: quod qua virtute & seueritate fuit, facturus non erat,nisi Dictatore populus appellari potuisset,&: in populi arbitrio vitæ ius ac necis fuisset. Consimili fere iudicio Seruius Galba maiestatis a Catone accusatus veniam a populo cum liberos amplexus vim effudisset consecutus est. Inde Catonis dictum, Galbam vapulaturum fuisse nisi pueris & abuteretur. Eadem necis ac vitæ potestas erat penes populum , vt planum fuit, damnato Demosthene, & , quos postea populus bonis ac famæ restituit.Apud nullis omnino magistratibus,ac ne duci quidem, aut Senatui, aut decemuiris ius est restituere damnatos, sed vnius maximi arbitrio relictum[*](anno 1524 .in statutis Venet .)antea quidem decemuiri potestate abutentes dam- natos restituebant: sed id lege vetitum, nisi coniuncto sapientum collegio, & eadem omnium consensione damnatus restitueretur: tandem[*]( 1562 .)interdicta est omnino decemuiris eius rei cognitione. Ac . Senatui[*](in constitut. Mediolanens .in cap .de Senatu.) ,quæ à regia proxime abesse videretur propter dedisset, damnatorum restitutionem excepit. Fuit quidem in populari penes octouiros ea potestas, non tamen lege illis tributa, sed potius extorta: nam conuersa Republica . restitutiones damna--torum ad populi lata detulit. Certe nostri Reges nihil, tam regium esse arbitrantur,quam suplicio eripere damnatos?at ne magistratibus quidem Ducum ac Principum de restitutione damnatorum cognoscere patiuntur: tametsi de venia[*](Iudicatum in curia Parisior . 15 . lu 1419 .& edicto Molinæo .)cognoscunt, cum scilicet sceleris purus, casu quodam cum sicariis cædi se affuisse confitetur. At cum maior Rex matri potestatem fecisset damnatos restituendi, curia Parisiorum Regem admonendum decreuit, illud cum subditis sine maiestatis deminutione communicari non posse: quo mater admonita,iure sibi concesso : at ne Reginæ? quidem id concedi potest. Nec vero iuri Romanorum quo quidem Augusta legibus soluta putatur, antea fuit in : quin etiam extat in actis curiæ Parisiorum[*](anno 1365 . Iulio .)sententia,quaRegina damnas est, pecuniam à se petitam, dum lis interim disceptaretur, apud acta deponere: vt sic depositam creditori,oblata cautione petere liceret, quod quidem iure iniquum est,vt ab executione iudicia auspicemur[*](I.nimis propere de re ludica . C .), quamquam neque ius illud proprium, & summa æquitate constitutum est: vt lites à stirpe conuellantur, cum apparet ex actis legitimis reum dare oportere: nam eo iure , Germani, , , Graeci, ,Asiatici, (atque haud scio an cæteri quoque populi) . Ipse quidem in actis curiæ Parisiorum legi, Cancellario factam esse potestatem damnatos restituendi: sed verius dici potuit Cancellarium sigillorum magi-- , ac primicerium, in iura maiestatis, furioso Rege ac perturbata Republica, nullo vetante,inuasisse. Quod si quis obiiciat prouinciarum plerósque damnatos restituisse : id enim Prætores ac Delphinatum[*]( Guido Papus in decis. Delphi . 233 )Præsìdes, ipsúm [*]( Guido Papus id iudicatum scribit decisi. 468 .)pontificem arripuisse constat:hæc seu beneficia,seu priuilegia erepta,& à Regibus contra leges extorta lege abrogata sunt. Diximus antea Principum beneficia quæ etiam legitime concessit fuerunt sempiterna esse non posse,quòd si iura maiestatis ab ipsis Regibus sine sceptro ac regno concedi non potuerunt, multo minus concessa confirmari. At legati ,aut regni procuratores iura maiestatis,non beneficio principis sibi vindicant,sed iure magistratus aut publicæ curationis: vt qui se -- vicarios appellant. In Republica verò bene constituta, nec magistratibus,nec curatoribus iura maiestatis[*](Iura maiestatis nec iure magistratus, nec curationis specie, nisi legitima Principis absentia, tribus non debent)temerè committenda sunt: nec aliter quàm regni procuratori maximo, nec prius quam Rex sinibus excesserit , aut captiuus sit hostium, aut impubes,aut furiosus. Nam . Rex , mortuo patre quòd impubes esset, matri tutrici datus est, cautione interposita, ne cuiquam tutelam permitteret. Ita . regni curatio permissa est patre ab hostibus capto: vt consimili captiuitate maioris mater regni procurationem à filio delatam suscepit:& VI. furore correpto dux ,cùm sceptra à peregrinis hominibus . Sed vt ad proposita redeamus: obiiciet opinor aliquis,singulare -- ecclesiæ , Principum inscitia,dicam, an infamia, concessum, quod diui priuilegium appellant, cuius fiducia - ac iudicibus omnibus interdicunt pridie quo festa dies coli consueuit ,ne damnatos supplicio afficiant: quod mihi,cùm procurator à principe ad prædiorum publicorum vindicationem datus essem, non sine dolore videre contigit: & quoniam curia damnatos,aduersus interdictum supplicio affecerat, sacerdotes apud principem questi sunt, quos aduocatus fisci oratione in senatu habita refellere non - : sed cùm maiorum pontificum gratia plus valeret quàm ratio, beneficium illud, vel potius beneficium cum publico dedecore ac detrimento continuatum est: hîc mihi lector admonendus est, cum hæc Latina facerem , ab . Rege priuilegium illud sublatum fuisse. Habet tamen cum impio ritu magnam affinitatem: nam sìcasu occurrisset ei quem magistratus ad duceret periculo eripiebat[*]( Plutarc . In Numa .): qui mos etiamnum Romæ : nam si capitis damnatus Cardinali obuiam factus sit, suplicio liberatur. Illud autem perniciosissimum iudico,quod . beneficio tributum erat, vt eo frui nemo posset qui leuiter peccarat,sed is tantùm qui scelerum ac flagitiorum execrabilium immanitate omnes omnium impietates longe superarat, vt quæ nec diuinis possent, nec humanis legibus, nec Principum gratia condonari, ea . obiecta specie abolerentur: id autem cum impietate maxima coniunctum est,vt veniam eò gratiorem immortali Deo fore putent, quo grauius ac detestabilius peccatur: ego vero nec Principibus vllis, nec mortalium cuiquam veniam largiri --ere statuo, si scelus diuina lege capitale fuerit. Ac si quidem iudex infamiam[*](I.seruos.de vi publica. C .I.I de priuatis carcerib. C .I..de commerciis. C .I.nulli. C .ne sacrum baptisma.I..de desertorib . C .& ibi Lucas penna. Fel .in cap .de causis col . 6 .de offic . deleg .)contrahit capitalem, qui priuatos legibus ciuilibus, quæ paulo momento mutabiles sunt, ,quis parricidam ac incestibus omnibus delibutum hominem legibus diuinis iurè solui posse confidat ?[*]( Samuel .lib. I. cap . 2 .)quod si ne Principi quidem fas est, quod alterius vel minimum intersit,aut iniuriam alteri illatam condonare, quonam modo contumeliam Deo illatam aut parricidium consulto perpetratum, quod lege diuina capitale est,dissimulare poterit ? In quo igitur,dicet aliquis,Principum commiseratio sese ostentabit, aut elucere poterit, si venia omnes excludantur? elucebit,in quam,si casu cædes admissæ:vel ab eo qui vim illatam repellat, vel si quid in leges ciuiles peccatu sit: vt si arma gestare, vel --meatum hostibus dare capitali pœna interdictum fuerit, commiseratione dignus sit, qui metu armatus incedat:aut qui hostibus frumenta cum ære alieno premeretur vendiderit,aut si furti pœna lege ciuili capitalis statuatur : boni Principis est pœnam ciuilem lege diuina[*]( Deut . 19 . &21 .), id est quadrupli metiri, quæ vetus est duodecim tabulis ac populorum ferè omnium legibus constituta: at parricidam aut eum qui ex alium occiderit diuina lex ab altaribus sacris auelli,ac mactari iubet: quo suplicio Deus placabilem se ac propitium mortalibus futurum pollicetur. Ferè tamen Principes eo die, quem sanctissime coli iubent, execrabili scelere conuictum hominem iudicibus eripere consueuerunt. Inde pestes,bella, sterilitates, clades Rerumpublicarum :at lexdiuina sceleratorum diuinam vltionem arceri testatur:vix enim centesimum scelus magistratibus innotescit & eorum, qui accusantur magnam partem probationum ac testium inopia dilabi videmus: quod si rei veritate perspecta scelerati Principum beneficio effugiant, quæ tandem peccatorum in Republica futura est? at pleríque quod a suo Principe non possunt, à peregrino se adepturos confidunt. Inde Hispanorum querelæ aduersus II. Regem [*](anno. 1152 .), qui a Rege, vt exules plerósque restitueret obtinuit,qui domum reuersi iudices occiderant. Omnium autem peccatorum quæ à Principibus condonantur, nulla laudabilior venia, quam cum iniurias sibi illatas ignoscunt: & pœnarum capitalium nulla acceptior & gratior est, quam quæ acerbissime de contumelia immortali Deo illata exigitur :sed quid deeo -eo Principe sperandum est, qui suas iniurias crudelissimè vindicat,alienas verò & eas quibus contra Deum . .grauius peccatur, ignoscit? Quæ diximus de restitutione damnatorum latissimè, vt omnia[*](I.beneficia.de legibus.)Principis beneficia, interpretari oportet, etiam si restitutio detrimentum[*]( vt ludicatum est in cupia l'ans Gallus. q . 284 .&. 812 )allatura sit iis ad quos bona damnatorum lege vel more peruentura fuissent,intercedere tamen non possunt. Verbum restitutionis, plerìque ad priuata iudicia traducunt, cùm ab inopia quisquam captus est ac fraudatus,vel qui beneficium ætatis indulgeri sibi postulant: quæ quidem in plerísque ciuitatibus Principum quodammodo propria sunt: non tamen pertinent ad iura maiestatis: excepto natalium resti--tuendorum iure: cætera, partim magistratuum officio,causa cognita,partim legibus ac moribus indulgeri solent[*]( Bar .in authen . ex complex . De incestis impt . consil .I. col . 6 . li . 4 . Aucara . in cap .I. de sponsalio .& consil . 320 . Panor . in cap . Per venerabilem qui filij . Col 6 . Rotæ decil . 200 . Bal .in l . eam quam rure au recorû annullorum . C .& consil . 306 .lib. 2 Faber. Instit . de nupt . Fulgos . consil . 33 . col 2 . Cuma cons . 158 . col . 5 . Alex . consil . 67 . col I.lib I.)Nam legibus . cauetur ne forensium rescriptorum,quas pragmatici literas iustitiæ vocant, ratio in litibus disceptandis habeatur,nisi cum æquitate coniuncta sint: quod vulgari clausula SI SATIS APPARET significatur: quæ clausula omnem magistratibus negotii cognitione tribuit: quæ si rescripto desit, iudices quidem facti,lex ipsa pœnæ,Principes autem veniæ potestatem habent. Itaque M..Tullius in oratione pro . ad Cæsarem conuersus, causas inquit, egi multas, & quidem cùm tecum,cùm te tenuit ratio honorum tuorum: nunquam isto modo, Errauit,temerè fecit, si posthac . ad parentem sic agi solet:apud iudices verò [*](Sextum caput maiestatis Septimum caput maiestatis.)crimen fictum,falsi testes, . quibus verbis apertè innuit Cæsarem,quòd esset in summa potestate constitutus, vitæ ius ac necis habuisse: à qua potestate iudices ac magistratus deferuntur . Quod attinet ad fidelitatem & obsequium, iam antea dictum est ad iura maiestatis pertinere,cùm sine cuiusquam exceptione præstatur.Nummi verò percutiendi ius, maiestatis æquè proprium est ac legis ipsius potestas: cuius enim est leges iubere,eiusdem est nummorum pretium, pondus, figuram præscribere: nam vox id est lex, numo videtur originem dedisse: nihil enim post legem magis in Republica necessarium est quam numorum pretium,pondus,imago,vt libro[*](In paradoxis aduersus. D . de Malestroit .)singulari docuimus:& in omni Republica prudenter constituta,solius Principis ius illud proprium est. Nam cùmRomæ victoriati pretium dictum est, lege[*](Cicer. in offic .) id factum constat: ac tametsi Senatus vt publicæ necessitati consuleret, principio assis pretium semisse, deinde quadrante,ac tandem æstimandum decreuit: nihil tamen à Senatu decretum est quod Tribunorum plebis assensione ratum non haberetur. At etiam Augustus lege sanxit vt maiestatis pœna teneret eos, qui numos corrupissent: quæ lex omnibus Principibus sanctissima est: propterea quod bona damnatorum ob id crimen, fisco suo, cæteris exclusis, vindicare solent: eadem pœna obstringuntur qui lex optima materia iniussi nummos conflauerunt, id est sine Principis concessu:& quoniam plerique eo beneficio abutebantur,apud nos, ,inquam, ,Comites , , , .Pauli:Pontifex , ,Mel- densis, , omnibus ius illud maiestatis I. Regis ereptum est & eadem lege: quia nec ab Rege concedi[*](contra Bar .in l . I. de veteris numismatis pot . C . Cynus in l . si quis nummos de falsa monet. C .), nec concessum largientis vitam egredi poterat,vt antea dictum est. Nam cùm Augustus Rex id specie Duci permisisset[*](anno. 1543 .), Senatus populúsque publico decreto sanxit ius illud maiestatis ab ipso Rege subdito ac fiduciario tribui non potuisse: quamobrem & Pontifex , & Pontifex Cancellarius de eo iure, quod regibus extorserant iam pridem depulsi sunt: & duitates omnes Germanorum fiduciariæ percutiendi nummi potestatem ab Imperatoribus antea sibi tributam fœdere Constantiæ amiserunt, exceptis , id enim Lucius . .M.. ab Imperatore pro suis popularibus impetrauit.Quamobrem Rex ,qui insulas cùm summo imperio possidebat, de regno deturbauit,quòd eo iure vteretur, vel vt tradunt, abuteretur. Eandem occasionem siue oblatam, siue quæsitam .arripuit, vt Duci bellum inferret, quòd nummum aureum contra foedus ac fiducia contractam percussisset[*](anno 1465 ). Et quidem ,cùm in prouinciis omnibus nummos æreos & argenteos cudi permitterent, ex auro tamen conflari vetuerunt:quòd cùm Duci .Rex concessisset, ne quid in eo genere peccaretur,nummos omnium probatissimos, & ex auro[*]( Procopius lib. 3 .belli Gothic .& Zonaras .)puro, puto conflauit,ac pecudis villosæ figura signauit. Id autem omitti non debet,quod tametsi contra leges cuiquamnumi percutiendi potestatem princeps dederit, numorum tamen quos ipsi ,vis ac potestas à Principe pendet:maximas autem inde adipiscuntur, præter figuram qua Principes mirifice gloriantur. At in Republica Romana Triumuiri monetales nummos publicos,arbitrio suo signabant, quandiu Respvblica fuit popularis, adiectis etiam his literis .VIRI.A.A.A. .quas Caulis Prætor Delphinatum sic interpretatur,Ære,argento,auro flauo ferunto,verior tamen est hæc interpretatio Triumuiri auro, argento, ære,flando feriundo. Primus quidem Seruius[*](Plinius.) Romanorum Rex æs graue figura bouis significauit,cùm nullum antea signum præ se ferret, Regis - qui eadem figura signarat.[*]( Plutarch. in Theseo .)Ex quo apparet ac Principes, ea, quæ cæteros angebat, inanis gloriæ cupiditate minimE fuisse:quam tamen Asiæ& Reges auidissimè concupierunt. Primus in Græcia Macedoniae Rex nummos sua figura signauit, qui propterea dicti sunt, Persarum Reges imitatus,qui nummos aureos primum imagine appellabant. Et quoniam Praefectus , nummos publicos sua imagine signauerat illum Rex Persarum[*]( Herodot .) iussit: & eadem poena Commodus familiarem damnauit. At etiam . Rex. cùm cætera maiestatis iura à se deui- concederet, publicos nummos alterius, quàm sua imagine cudi vetuit,cùm antea,& iis etiamnum temporibus, Patibuli figuram - nummi .Quod si nummi percutiendi potestas maiestatis propria,propria sit,vti est, idem de ponderibus ac mensuris iudicandum erit,quo tamen priuati pleríque, diuturna præscriptione, quamquam iura maiestatis nulla quæri possunt, abutuntur: quò fit vt infinita ponderum ac mensurarum varietate , graue accipiat Respvblica detrimentum. Cuius rei admonitus olim Bellus,& Longus Pulchri filius, vterque Rex, ac longo post tempore . decreuerant omnia pondera, ac mensuras iisdem legibus exæquare , ac iam iam curatores dati, mensuras omnes huius imperij inter se comparatas - ,nisi Ludouicum re infecta mors abripuisset: liber tamen quò id facilius conficiatur, extat adhuc in curia rationalium. Nam vt conspirantes inter se voluntates doceret, vniuersam & , non modò eadem religione, iisdem moribus, iisdem magistratibus, iisdem legibus, eadem disciplina:verum etiam iisdem nummis, ponderibus ac mensuris fuisse scribit[*](lib. 3 .).Ius autem vectigalia, ac tributa imperandi,perinde maiestatis proprium est vt lex ipsa: non quia sine tributis aut vectigalibus Respvblica stare non possit. Recte Magister Præfes, qui ante Ludouicum . nulla in hoc imperio tributa fuisse tradit. Si tamen publica necessitas imperare tributa,aut ea tollere,id non nisi[*]( l .I.vectigalia. noua. C . cap .I. quæ sint regal . Fab .ibidem.Gallus zq . 60 .parte. 5 .stili.forensis.)ab eo qui summam potestatem habet fieri potest, vt Senatus[*](Lugduni.anno. 1557 .) sæpe decreuit, & curia Parisiorum iudicauit[*](anno. 1534 .). Et quoniam publicæ specie ciuitates & colle-- pleráque tributa suis imperabant , . cùm haberet,rogatione[*](anno. 1560 . articl . 130 .)populi,ac rursus apud lege[*]( article 33 .)sanctius lata id vetuit Romanorum legibus[*]( l .I. vectigalia. C . l . domini prædiorum.de agricolis & censitis C . Alex . cons . 145 .lib. 2 . Bald .in l . cum multa de bonis quæ liberis. C . Oldrad. consi . 124 . Paris repetit. l . placet. l .de sacrosan . C . Boerrius de cis. Burdegal . 129 . & 132 . Chassin . Rubr .I. § . 4 .) & æquitati congruenter. Ac tametsi Senatus Romanorum ac Censores ipsi bello vectigalia quædam ac tributa imperabant,quæ à populo extorqueri non potuissent, sæpe tamen tribuni plebis intercedebant . Itaque vectigal illud memorabile de vicesima manumissorum in castris ad lege lata & consilio Senatus,quasi ad stipendia legionum inuectum est: quare intellecta Tribuni plebis rogationem ad populum tulerunt,indicta capitali poena, ne quis deinceps in castris legem ferret. Quamobrem cùm bello secundo maxima esset inopia,lege ad populumlata, tributum viritim imperatum fuit: quod lege contraria sublatum est, posteaquam Imperio accessisset, ac tantis opimis ,ac singuli, direpta & abundarent, pretia vehementer augerentur: centesimo pòst anno cùm I Reipublicae constituendæ, Rempublicam diriperent, rursus populo tributum imperatum est: ac multis partibus auctum,quoad Pertinax Augustus[*]( Herodianus )Princeps optimus noua vectigalia tyrannorum vi & auaritia inuecta sustulisset. Hîc dicet aliquis , priuatos non modò vectigalia passim ,sed etiam exigere tributa, non modò in , in qua nihil plebe , vt rectissimè scripsit , contemptius, sed etiam in , , acerbius etiam in , , ,quæ & temporis diuturnitate & iudiciorum[*](Iudicatum in curia Paris. 1521 . Febr . 5 . & 1527 . maior.) vsu inualuerunt: ídque etiam iis,qui[*](Iudicatum anno 1559 . Iunij 19 . Pro Ludouico Rinouo )nec imperium, nec partem iurisdictionis habent, curia Parisiorumlicere . Res ipsa quidem sua se diuturnitate, & antiquissimo prae-scriptionis vsu quodammodo tuetur: nam diuturnitas temporis efficere potest, vt quod pernicioso more & exemplo inueterauit,potentius ipsa lege dominetur[*]( l . 2 . Quæ sit. loga consuet. C . 28 article 23 ). Sed lex vno capite[*]( article 23 )vetat tributa præscriptionis specie à subditis exigi : quoniam in sola præscriptione iurisconsulti[*]( Alex . consi . 87 .lib. 3 .& Bal . consi . 340 .lib. 3 .& consi . 370 .& 49.lib. 3 . Salicet . in l . vuctigalia . col . I. Cos . consi 187 . col . 8. Furmian . In tract . De gabel . Bol . cons . 112 .lib. 2 .)plerique ac iudices omnia iudiciorum momenta collocârunt: neque illud spectant, an id quo de agitur præscribi iure possit. Quòd si viam publicam[*]( l .viam publica de via publica) temporum diuturnitate præscribi posse negauit,cur isti vectigalium,ac tributorum,cur maiestatis iura præ scribi putant? neque enim via publica pertinet ad iura maiestatis. Præ- stabilius esset confiteri,quod tamen sine capitali fraude non potest,ea quædiximus ad iura maiestatis non pertinere : aut regnum ipsum diadema, coronam, sceptra denique præscribi posse. Idem iudicandum nobis est de vectigalium ac tributorum immunitate, quam[*]( l .I. de iis qui vacat.a princ . C . l . immunitate de agricolis & censit . C .& toto titul .de Immunitate conced . C .)nemo, nisi is qui summam Reipublicae potestatem habet, alteri largiri potest: id etiam - no capite legis :neque id satis, sed etiam immunitatis diplomata apud acta curiæ rationalium , inscribi, & ab ipsis vectigalium iudicibus probari necesse est. Quæ sint autem vectigalium aut tributorum genera, & quatenus imperari possint, id quidem suo loco: nunc satis est intelligi, ius illud maiestatis proprium esse: tametsi pleríque putant vectigal magis quàm cætera maiestatis[*](titulo quæ sint regalia)proprium esse, nulla probabili ratione subiecta. Nam salinas in priuatorum possessione & esse & semper fuisse videmus , non modò in ora maritima versus austrum (neque enim à sole concrescit ad Septentrionis plagam)[*](citra gradum 46 .ab æquatore .)sed etiam in regionibus , salis fodinæ ac fontes salsi reperiuntur: vt in Hispania, Italia, , & in agro incredibili copia sales reperiuntur. At etiam Romæ priuatos salinas habuisse legimus[*]( l .I. quod cuiusque vniuersi l . inter publica de verb . signif . l . si quis.de vectigal. Cap . Super quibusdam.de verb . signif . § .præterea.): quibus tamen vectigal impositum erat à principe. Nam [*]( Athene .lib. 3 .) Rex , [*]( Linius lib.9. decad .I.), vectigal primi in suo quisque regno imperarunt, ac tametsi lege Valeria vectigalium ac tributorum, quæ à regibus inuecta fuerant, immunitas populo concessa fuisset , tamen Censor,nullum Reipublicae vectigal leuius & , quàm salinarumesse putauit, qui propterea Salinator est appellatus : nam illud vectigal aut parum,aut nihil minuit sura priuatorum[*]( l . forma. § .si vir in fundo.soluto.matri. L .udo. Rom. iu l . si feudum eod .). Sed quoniam æquor ac mare ipsum proprium esse non potest, iure quodammodo - omnium maris accolarum communi receptum est , vt - [*]( Bald .in rub .de reru diuisio. col . 2 .& in licii propo nas. de nautico fœnere ) à littore, Princeps legem ad littus accedentibus dicere possit :atque id iudicatum[*]( Cacherran . præses in decif . Pedemontan .)est in causa Ducis : nec à summo Principe securitatis tabulas, quas [*]( gl . Panor .Hostiens. Butrio in cap . Super quibusdam de verborum signif .) appellant, breuia salui conductus, accipere: ne quicquam ex naufragio iuris decerpere priuato licet:vt cauetur lege[*]( l . nauigia de furtis.) II.Imperatoris. Barbarum id quidem, & antiquis[*]( l .I.de naufrag . C .& tit .de tticendio ruina.& naufrag . l .qui lcuandæ .ad l . Rhodiam . L . ditius. De offic . præfid .)inusitatum,vt cuius opes ac fortunæ naufragio misèrè perierint, nostris opibus subleuare debeamus, eius reliquias, quas ad littus eiectas bona fide restitui oportebat,turpiter diripidiripi patiamur. Sic tamen viuitur[*](Platea & Lucas penna. in L . I. de naufrag . C . Afflict . decis. 59 . lib.I. Benedic ad. cap Raynutius verbo & vxorem nu . 317 . Argentraeus in consuetu. Britan . art . 55 . not .I. nu . 5 .),vt qui portus habent eam crudelitatem,tum in ciues,tum in peregrinos exequantur. Ius quæris? error[*]( l . 3 .de suppellectili leg . l . Barbarius. De office.prætor.)ius facit:at si non peccatur errore,sed scientia,scelus est quod erroris prætenditur: cum enim legatus coram ii.[*](anno 15 6 .). rege questus esset duas naues ad littus eiectas, & ab , eásque restitui postularet, Annas Magister equitum respondit,ea omnium iure ad Principes qui littoribus imperaret pertinere.Ita ius inualuit,vt ne quidem questus sit de nauibus in littus eiectis, & à præfecto classis Galliæ direptis. At etiam anchoras alienis littoribus sinePrincipis concessu iniicere non licet[*]( cap .quæ sint regalia. Alex . cons .13.lib. 6 . col . 4 . Iacob .in Inuestitura glo .cum vero.): quæ tamen gentium fuerunt. Vacantia vero bona,aut res derelictas vindicare,tametsi cuique[*](Consuetudo Turonens . tit .de moyenne Iustice Artic .9. tit .des espaues . Biturigum consuet. tit .des heritages . § .I. niuernen . consuer . tit .des Iusticiers . art . C .I. Burdegalens . tit .des espaues attic . 105 .) iure liceret,nunc vero tantum iis,quibus imperium est legibus vel moribus[*]( l .I.pro derelicto.)concessa, , post statum tempus quod in re mobili quadraginta dierum intèruallo post publicationem definitur, nisi à domino vindicata sit, est : quadriennio[*]( l . vlt .de bonis vacam . C . intraquar tuor.de diuersis & temporal . l .I.de quadriennij præscrip .antea perpetua erat autoritas fisci. l . 2 . fine ad Tertullianum )quidem prædia vacantia vindicari à Principe potuisse definierunt imperatores : sed post spatium contra fiscum .Hæc cum priuatis tribuantur ad iura maiestatis non magis pertinent, quàm fiscum habere, qui non modo priuatorum communis est,sed etiam suus Principis fiscus est publico diuisus[*]( l . 2 . § .hoc interdictu. ne quid in loco public . l . sed Celsus. De contrah . empt . Pli .in Panegy ,Spartian. In Adrian . l . bene a Zenone .de quadriennij præser .), & prædiapriuata Principis seiuncta,& procuratores [*]( l .cum seruus. § . vlt .de legat.I. l .I. de iurisdict . C . l . & consensus. § .I.de appellat. l . 3 . vbi causæ fiscales. C . tot tit . Si aduers fiscum. C . l .I.de offic .procurat. Cæsar Augustus primus procuratores instituit vt ait Dio lib. 53 . Adrianus aduocatos fisci. Postremo comes rerum priuato rum GREEK TEXT qui patrimonium vniuersum curabat. l . vlt . deaduocatis fisci. C . l . vlt de delator. l .neminem de bonis vacantib .)Imperatoribus Romanorum constituti. . Rex cum huius esset, priuata ,inquam ,& ducatu cæterísque prædiis publicis disiungi,rationesque seorsum reddi iussit. Illud autem inter proprium est[*](. Guid . Pap .decis. del . 34I .), quod maiestatis damnatorum bona Principi non priuato quæruntur, iis in locis quibus proscriptio bonorum priuatis est aliis in criminibus lege vel more tributa:maiestatis verò crimine præter ea capita, lege de sunt, veniunt etiam ,qui erga Deum impietatis[*](Idem decis. 76 .& in cap .vergentis.de hæret.),aut aduersus Rempublicam deprauatæ [*]( l . 2 .de falsa moneta . C .sed Bart .ait in italia fendatarios ex ea causa bona damnati capere.)conuicti sunt. Quam-- iuniores centum & quinquaginta capitibus iura fiscalia[*](Lucas Parmesis centum quinquaginta recenset. Castrensis in l . vlt .de priuilegio fisci. In tit . de sententiis aduersus fiscum C .), certè nimis erudita & curiosa :sed ita vt ex vno decem efficiant,quò plura videantur: & iura ,cum iure fiscali, quod priuatorum etiam proprium , priuatis confundunt ac miscent. Nam ius nundinarum ad solius[*]( l . vnica .de nundiuis . C .)Principis beneficium,vt .Clarigationem verò,quam nostri ius appellant, & magistratuum fere, & priuatorum antiquo iure communem . Nam hostibus detrimentum accepisset, potuisset hostium captiuos abducere , vel etiam tempore licebat: bello verò etiam nihildamni ab hoste illatum esset,captiuum tamen abducere licet: sed pacis aut temporibus, ne accepti detrimenti specie, violarentur, Principes id sui iuris fecerunt, vt non aliter quam causa cognita in hostes aut in peregrinos,quandiu cum ciuibus versantur,iniicere liceret. Id tamen prouinciarum præfectis, & maiorum curiarum[*](Curia Parisior . Febr . 12 .rescriptum conoesset .)potestati tribui æquius esset, vt antea semper in nostra Republica factum videmus ad VIII. Regis ætatem: is singulari clarigationis rescriptum esse voluit:nostri homines appellant, quam,opinor, M.. clarigationem, , vocat. Ius item nostris proprie dicitur, quo Princeps Pontifice mortuo fructus pendentes suostantisper facit, dum alius Pontifex à collegio cooptatus, vel ipsius Principis beneficio designatus, & in possessionem dato iureiurando, missus fuerit:sed neque id omnibus locis,neque maiestatis ius dici debet. Sunt alia pleraque leuissima,quæ Principum propria ducunt,vel ad decus,vel ad dignitatem:vt rescriptis addere GRATIA DEI: quæ verba . ducem de suis rescriptis detrahere iussit: tametsi in omnibus ferè antiquis foederibus legimus, nec Principibus modo vel ducibus, sed etiam minimis magistratibus, ac legatis ascripta. illud etiam quod Reges sigillis :nam extatin actis curiæ[*](anno 1468 . 28 . Iulij .) .Regem id magni loco permisisse Renato ac SiciliæRegi,vt flaua cera vteretur. perperam ceram candidam ascribit, qua nunquam reges nostros fuisse comperio. Sed multò verius ad iura maiestatis pertineat, subditos cogere vt imperatis lingua ac sermone , quod subditis sic imperabant,vt etiamnum iis temporibus in vniuersa Europa dominari videantur. At Rex ,qui postremus à fractus est,cætera quidem , illud assentiri non potuit, vt patrium sermonem mutaret, aut linguam reciperet, vt Cato Censorius scriptum reliquit. vero quòd ciuibus penè redundaret,sermonem cum patrio ita confudit, vt antiqui scriptores,nostros homines appellarent: sententiæ vero ac decreta curiæ maioris,id est Parisiorum, --tinè interposita fuerunt (id quod præsides iubentur[*]( l .decreta.de re iudicata. ff .)) quousque maior patrio sermone vti iussisset: consimili edicto . magistratus patrio sermone sententias reddere iussit, cùm antea vterentur. At cùm Arabes Asiæ & Affricæ imperium occupauissent,linguam ac religionem latissime , & quidem in Hispaniam citeriorem diffuderunt, quam cùm Rex obliterari vellet, non potuit tamen. Sunt qui[*]( Bart .in l .I.vt quæ desunt aduoc . C . Decius consi . 463 . Imol . consi . 22 . Bald in l .I.de vindict . Libert . C . Spec . tit . de sentient. § . Qualiter.ver. 2 . Bal .in l .I. § .quies de office. præf . vrbi . Cynus in l .si seruus.de noxal . C . Ang . in l . 2 . de iis qui sunt sui. Florian .in l .interruptione finium regundor .)inter iura maiestatis posuerint exæqua animi :quod iudicibus omnibus licet,nisi lege prohibeantur. Quamobrem in edictis, quibus officio magistratuum ac iudicum arbitrio quid permittitur, religioni . Alioqui nec iudicibus[*]( l .I.ad Turpil . Alex .ad Bart .in l . Illicitas. § veritas c .de offi. præfid . Ang . In l . aduo . De re iudic . Io. Andr . in cap . Si sacerdos.de office.ordin. Calderinus in cap . pastoralis. § .quia vero.de office.de legat.)contra leges iudicare,nec de legibus disputare fas est: id enim sapientissimis Lycurgi institutis,sed etiam vetere prohiberi scribit [*](Consil. 392 .) : Principi,nisi diuina lege prohibeatur, licere antea diximus: Maiestatis verò iure maiestatis vacat absurdum: sed excellentis aut sacræ maiestatis epithetum sibi ascribere absurdius: est enim alterum lenitatis,alterum etiam impietatis: nam quid amplius præpotenti ac immortali Deo tribuamus,si quod eius proprium est eripimus? Nam ipsi Germani Principes qui hac voce ad splendorem Imperatoris abutuntur, eandem suis literis Regi ascribunt: sæpe quidem ipsa exemplaria , nonexempla literarum ad Rege scripta legimus, . . . id est,vestra,sacra,maiestas, . cuiusque regionis propria sunt, Principes quibusdam locis sua ducunt, omitto: neque enim singularium, quæ ipsa sunt infinita, scientia aut disciplina tradi potest:illud tantum,quod antea sæpe dictum, dicendum tamen sæpius est iura maiestatis esse debere, vt summorum quidem Principum omnium propria sint, nec tamen cum subditis communia,quæque nec[*]( cap . veniente de iureiurando)concedi debeant, & temporum curriculo præscribi possint. At si Princeps publica prædia cum imperio ac iurisdictione,& eo modo fruenda concesserit,quo ipse frueretur, etiam si tabulis iura maiestatis excepta non fuerint, ipso iure --men excepta[*]( Albericus in l . vlt .de iurisdict . Bal . in l . a procuratore mandaci . C . & in l . si aquam. de seruit. & aq . C . Alex . cosi . 30 .lib. 5 .Lucas. Peuna . in l . contra publicum nu . 7 .de re militari. C .)iudicantur: id quod vetere [*](In libro curiæ inscripto olim. fol . 81 .)non modo in priuatos, sed etiam in Principes ipsos regiæ stirpis ac gentis decretum est. Quòd si nullo temporum decursu queunt præ- scribi, quanto minùs iura maiestatis? Verum illud, hoc igitur. quidem apud , & Cato Censor apud in orationibus quas de iure prædiorum publicorum habuerunt in sua Republica Princeps grauem illam, nec satis laudatam sententiam [*]( Plutar .in Themistocle & Catone. l .si appellatione de appellat. C . per Cynum in cap . venientes de iureiurando.), Nec mortales aduersus Deum immortalem, nec priuatos aduersus Rempublicam præscribere posse. At etiam qui priuatus aut quacunque potestate præditus in iura maiestatis inuolauerit, capitali fraude obligatur[*]( l .sacri affatus. de diuersis rescript . C .). Finis Libri primi.