Adversus Marcionem

Hunc si pater misit in similitudinem carnis peccati, non ideo phantasma dicetur caro, quae in illo uidebatur. peccatum enim carni supra adscripsit et illam fecit legem peccati habitantem in membris suis et aduersantem legi sensus. ob hoc igitur missum filium in similitudinem carnis peccati, ut peccati carnem simili substantia redimeret, id est carne, quae peccatrici carni similis esset, cum peccatrix ipsa non esset. nam et haec erit dei uirtus in substantia pari perficere salutem. non enim magnum, si spiritus dei carnem remediaret, sed si caro, consimilis peccatrici, dum caro est, sed non peccati. ita similitudo ad titulum peccati pertinebit, non ad substantiae mendacium. nam nec addidisset \'peccati\', si substantiae similitudinem uellet intellegi, ut negaret ueritatem; tantum [*]( 1-3] Rom. 7, 7. 5] cf. Rora. 7, 11. 7] Rom. 7, 12. 12] cf. Rom. 7, 14. 15] cf. Rom. 8, 3. 17] cf. Rom. 7, 23. 21] cf. Hebr. 4,15. ) [*](1 parenthesin indicaui 2 absit seclusi erubescere cum datiuo iunctum cf. Apol. c. 9: erubescat error uester Christianis abominanti apostolo M, abominati postulo F, abominari postulo Rl, abominatur apostolus B3 uulgo 4 non addidi licuit MR, liquuit Gel reliqui 5 latens Ciacconius 13 hinc Bcd. ex uerbis apostoli 14 et scripsi:TiecMR;intellego autem:so dafitr also auch tlon denJuden allen (nicht nur tlOn den gldubig gewordenen cf.Bom. 11, 1-7) hdtte erkannt werden konnen 20 carne Bz, carni MRl, carnea Pam )

enim (carnis) posuisset, non et (peccat ? . cum uero tunc sic struxit: \'carnis peccati\', et substantiam confirmauit, id est carnem, et similitudinem ad uitium substantiae retulit, id est ad peccatum. puta nunc similitudinem substantiae dictam: non ideo negabitur substantiae ueritas. (cur ergo similis, (si) uera\'? quia uera quidem, sed non ex semine: de statu similis et uera, de censu non uero dissimilis. ceterum similitudo in contrariis nulla est. spiritus non diceretur carnis similitudo, — quia nec caro similitudinem spiritus caperet — sed phantasma diceretur, si id quod non erat uidebatur. similitudo autem dicitur, cum est quod uidetur. est enim, dum alterius par est. phantasma autem, qua hoc tantum est, non est similitudo. Et hic autem ipse edisserens, quomodo nolit nos esse in carne, cum simus in carne, ut scilicet non simus in operibus carnis, ostendit hac ratione scripsisse: caro et sanguis regnum dei non consequentur, non substantiam damnans, sed opera eius; quae, (quia) possunt non admitti a nobis in carne adhuc positis, non ad reatum substantiae, sed ad conuersationispertinebunt. Item si corpusquidem mortuum propter delictum, — adeo non animae, sed corporis mors est - spiritus autem uita propter iustitiam, *** cui mors obuenit propter delictum, id est corpori. non enim alii quid restituitur, nisi qui illud amisit, et ita erit resurrectio. mortuorum dum est, corporum. nam et subiungit: qui [*]( 13] cf. Rom. 8, 9. 15] I Cor. 15, 50. 19-21] Rom. 8, 10. 24] Rom. 8, 11. ) [*]( 1 cum uero utrumque sutstruierit Lat 6 si addidi 7 similis et Lat: simili sed MR dissimilis MR, dissimili Oehlerus 9 similitudonem M (corr. m. 1) 13 autem R3. autem est MRl nos esse M, esse nos R uulgo 14 in operibus MR3F, ex operibus Rl 15 scripsisse <se) fort.: ase)>scripsisse Pam, scripsisse MR 16 non consequentur M, consequi non possunt Ruulgo 17 quia add. R3 20 parenthestn indicaui sed R3, et MRl 21 (ei utique obueniet uita propter iustitiam) suppl. Urs 23 alii quid scripsi: alicui MR 24 resurrectio, mortuorum dum est, corporum scripsi: resurrectio mortuorum, dum est corporum uulgo nam et M. nam R ) suscitauit Christum a mortuis, uiuificabit et mortalia corpora uestra. adeo et carnis resurrectionem confirmauit, absque qua nec corpus aliquid dici capit nec mortale aliquid intellegi, et Christi substantiam corporalem probauit; siquidem proinde uiuificabuntur et mortalia corpora nostra, quemadmodum et ille resuscitatus est, non alias proinde, nisi quia in corpore. Salio et hic amplissimum abruptum intercisae scripturae, sed adprehendo testimonium perhibentem apostolum Israheli, quod zelum dei habeant, sui utique, non tamen per scientiam. deum enim, inquit, ignorantes et suam iustitiam sistere quaerentes non subiecerunt se iustitiae dei; finis etenim legis Christus in iustitiam omni credenti, hic erit argumentatio haeretici, quasi deum superiorem ignorauerint Iudaei, qui aduersus eum iustitiam suam, id est legis suae, constituerint, non recipientes Christum, finem legis. cur ergo zelo eorum erga deum proprium testimonium perhibet, si non et inscitiam erga eundem deum eis exprobrat, quod zelo quidem dei agerentur, sed non per scientiam, ignorantes scilicet eum, dum dispositiones eius in Christo ignorant consummationem legi staturo atque ita suam iustitiam tuentur aduersus illum. atque adeo ipse creator et ignorantiam erga se eorum contestatur: Israhel me non agnouit et populus me non intellexit, et quod iustitiam suam magis sisterent: docentes doctrinas praecepta hominum, nec non et congregati essent aduersus dominum et aduersus Christum ipsius, ex inscitia scilicet nihil igitur potest in alium deum exponi, quod competit in creatorem, quia et alias inmerito apostolus Iudaeos de [*]( 9] cf. Rom. 10, 1. cf. Rom. 10, 2. 10] Rom. 10, 3—4. 16] cf. Rom. 10, 1. 22] Ea. 1, 3. 24] Matth. 15, 9. cf. Es. 29, 13. 25] cf. Ps. 2, 2. ) [*]( 1 uiuificabit R3, uiuificauit MRl 3 aliquid scripsi: aliud MR 4 aliquid scripsi: aliud MR 5 nostra B, uestra M 10 deum: ita legisse uidetur Marcion pro dei iustitiam cf. l. 13 sqq. 12 iustitiam ParA: iustitia MR 16 <et) zelo Gel 17 inscitiam MRl, inscientiam R3G uulgo 23 populus <meus) Gel 26 inscientia Para ) ignorantia suggillasset erga deum ignotum. quid enim deliquerant, si iustitiam dei sui aduersus eum sistebant, quem ignorabant? atquin exclamat: (o profundum diuitiarum et sapientiae dei et inuestigabiles uiae eius unde ista eruptio? ex recordatione scilicet scripturarum, quas retro reuoluerat, ex contemplatione sacramentorum, quae supra disseruerat in fidem Christi ex lege uenientem. haec si Marcion de industria erasit, quid apostolus eius exclamat, nullas intuens diuitias dei, tam pauperis et egeni quam qui nihil condidit, nihil praedicauit, nihil denique habuit, ut qui in aliena descendit? sed enim et apostolus et diuitiae creatoris olim absconditae nunc reseratae. sic enim repromiserat: et dabo illis thesauros occultos, inuisibiles aperiam eis. inde ergo exclamatum est: o profundum diuitiarum et sapientiae dei! cuius iam thesauri patebant. id Esaiae et sequentia de eiusdem prophetae instrumento: quis enim cognouit sensum domini, aut quis consiliarius (eius) fuit? quis porrexit ei et retribuetur illi? qui tanta de scripturis ademisti, quid ista seruasti, quasi non et haec creatoris? Plane noui dei praecepta uideamus: odio, inquit, habentes malum et bono adhaerentes — aliud est enim apud creatorem: auferte malum de uobis et: declina a malo et fac bonum —; amore fraternitatis inuicem adfectuosi - non enim id ipsum est: diliges proximum tamquam te —; spe [*]( 3] uerba apostolici Marcionia ex Rom. 11, 83 decurtata 6] cf. Rom. 1, 17. (cf. p. 619, 7) 12] Es. 45, 3. 13] Rom. 11, 33. 16] Rom. 11, 33-34. Es. 40, 13-14. 20] Rom. 12, 9. 21] I Cor. 5, 13. cf. Dent. 17, 7; 21, 21. 22] Ps. 33, 15. 23] Rom. 12, 10. 24] Leu. 19, 18. Rom. 12, 12. ) [*]( 2 sistebant (b in ras. a m. t) M 4 inuestigabiles (ab in et ueetigo) MJt, (in)inuestigabiles Pam ista Iun: irae MR, illa Rig 5 euoluerat fort. 7 legem M haec scil. scripturas et sacramenta (non) erasit Urs 10 apostolus MBl, opes R3 uulgo; intellege: et apostolus (scil. creatoris, non Marcionis est, cĮ. I. 8) et diuitiae creatoris (scil. sunt) 17 eius add. R3, om. MRX 21 in M margini adscripsit m. 1: antifrasin ) [*]( XXXXVII. Tert. III. ) [*]( 40 ) gaudentes, utique dei — bonum est enim sperare in domino, quam sperare in magistratus-; pressuram s sustinentes tes - exa udiet en im te dom in us in die pressurae [habes psalmum] —; benedicite et nolite maledicere — quis hoc docebit quam qui omnia benedictionibus condidit? —; non altum sapientes, sed humilibus adsectantesne sitis apud uos sapientes - \'uae\' enim audiunt per Esaiam —; malum pro malo nemini retribueritiset malitiae fratris tui ne memineris -; nec uosmet ipsos ulciscentes; \'mihi enim uindictam et ego uindicabo\', dicit dominus; pacem cum omnibus (hominibus) habetote. ergo et legalis talio non retributionem iniuriae permittebat, sed inceptionem metu retributionis comprimebat. merito itaque totam creatoris disciplinam principali praecepto eius conclusit: diliges proximum tamquam te. hoc legis supplementum si ex ipsa lege est, quis sit deus legis, iam ignoro; metuo, ne deus Marcionis. si uero euangelium Christi hoc praecepto adimpletur, Christi autem non est creatoris, quo iam contendimus? dixerit Christus aut non: (non) ego ueni legem dissoluere sed implere, frustra de ista sententia neganda Ponticus laborauit: si euangelium legem non adimpleuit, ecce lex euangelium adimpleuit. bene autem, quod et in clausula tribunal Christi comminatur, utique iudicis et ultoris, utique creatoris, illum certe constituens promerendum, quem intentat timendum, etiamsi alium praedicaret. [*]( 1] PB. 117, 9. 2] Rom. 12,12. 3] Ps. 19, 2. 4] Rom. 12, 14. 5] cf. Gen. 1, 31. 28. -6] Rom. 12,16. 7] cf. Es. 5,21. 8] Rom. 12,17. 9] cf. Zach. 7, 10. Rom. 12, 19. 10] ib. cf. Deut. 32, 35. 11] Rom. 12, 18. 15] Rom. 13, 9. cf. Leu. 19,18. 20] Matth. 5,17. 23] cf. Rom. 14,9-10. ) [*]( 2 domino MR1, dominum R3 4 habes psalmum secl. Eng 6 adsectantes (ouvaitorfdjievoi) M, assentantes R 11 omnibus hominibus Pam: omnibus MR3, hominibus Rl 13 permittebat om. Rl 19 contendimus. dixerit uulgo aut MRl, an R3 uulgo 20 <non) ego Eng: ego <non) Oel, ego MR implere? frustra uulgo 21 Ponticus R\'łmg Pam Rig (cf. 637, 2): Pontus MR reliqui laborabit tnauult Eng (sed cf. 434, 23; 444, 8-12) 23 clausulam M )

Breuioribus quoque epistulis non pigebit intendere. est sapor et in paucis. occiderant Iudaei prophetas suos. possum dicere: [*](Ad Thessalonicenses prima) quid ad apostolum dei alterius et quidem optimi, qui nec suorum delicta damnare dicatur quique et ipse prophetas eosdem destruendo quodammodo perimat? quid mali admisit apud illum Israhel, si occidit quos et ille reprobauit, si prior inimicam in eos sententiam statuit? \'deliquit autem apud deum ipsorum\': is exprobrabit iniquitatem, ad quem pertinet laesus; certe quiuis alius quam aduersarius laesi. sed nec onerasset illos imputando etiam domini necem qui et dominum interfecerunt dicendo et prophetas suos, licet \'suos\' adiectio sit haeretici. quid enim tam acerbum, si alterius dei praedicatorem Christum interemerunt qui sui dei prophetas contrucidauerunt? status autem (est) exaggerationis, quod et dominum et famulos eius peremissent. denique si alterius dei Christum alterius prophetas peremerunt, aequauit impietatem, non exaggerauit. aequanda autem non fuit: ergo exaggerari non potuit, nisi in eundem deum commissa ex utroque titulo. ergo eiusdem dei Christus et prophetae. Quam autem sanctitatem nostram (uoluntatem dei\' dicat, ex contrariis, quae prohibet, agnoscere est — abstinere enim, inquit, a stupro, non a matrimonio; scire unumquemque uas suum in honore tractare. quomodo? dum non in libidine, qua gentes. libido autem nec [*]( 2] cf. I Thesa. 2,15. 10] ib. 19] cf. I Thess. 4,3. 20—23] I These. 4, 4-5. ) [*]( 1 AD ROMANOS EXPLICIT M (locus uacuus relictus est: in mg. a m. 1: ad thessalonicenses), de epistola ad Thessalonicenses prima RF 4 dampnare M 5 quid MR, quid enim Pam 7 ipsorum: is Eng: ipsorum. is uulgo exprobrabit Iun: exprobrauit MR 8 quem MR3, quam Rl laeaus = laesura, si locus est integer; sed cum nusquam alibi inueniatur hoc uocabulum, nescio an interpolatum sit (cf. laesi l. 10); nihil enim desideratur, si deest: ad quem pertinet scil. iniquitas 9 laesi sed R3, laesisset MRl 11 haeretici M (in ras.) 14 est addidi (autem ortum, ut uidetur, ex aut g) 16 impietatem scripsi (cf. infra: aequauda fuit): impietates MR, impietatem, sed Eng 18 deum scripsi: dominum MR eiusdem dei R3, eius dfis dei (in mg. d9 a m. 2) M, eius dna deus Rl 20 agnoscere est scripsi: agnosceres MR parenthesin indicaui 21 enim om. Gel 22 uas suum M, suum uas Ruulgo ) [*]( 40* )

apud gentes matrimonio adscribitur, sed extraordinarils et non naturalibus et portentosis luxuriae —: est turpitudini quaque et inmunditiae contraria, quae non matrimonium excludat, sed libidinem, quae uas nostrum in honore matrimonii tractet. hunc autem locum salua alterius, id est plenioris sanctitatis praelatione tractauerim, continentiam et uirginitatem nuptiis anteponens, sed non prohibitis. destructores enim dei nuptiarum, non sectatores castitatis retundo. Ait eos, qui remaneant in aduentum Christi cum eis, qui mortui in Christo primi resurgent, quod in nubibus auferentur in aerem obuiam domino. agnosco his iam tunc prospectis mirari substantias caelestes ipsam Hierusalem, quae sursum est, et per Esaiam pronuntiare: quinam huc uelut nubes uolant, tamquam columbae cum pullis ad me? hunc ascensum si Christus nobis praeparabit, ille erit Christus, de quo Osee: qui ascensum suum aedificat in caelos, utique sibi et suis. exinde a quo sperabo nunc, nisi a quo haec audiui ? Quem spiritum prohibet extingui et quas prophetias uetat nihil haberi? utique non creatoris spiritum nec creatoris prophetias secundum Marcionem. quae enim destruit, ipse iam extinxit et nihil fecit, nec potest prohibere quae ipse fecit. ergo incumbit Marcioni exhibere hodie apud ecclesiam suam exinde spiritum dei sui, qui non sit extinguendus, et prophetias, quae non sint nihil habendae. et si exhibuit quod putat, sciat nos quodcumque illud ad formam spiritalis et propheticae gratiae [*]( 8] cf. I Theas. 4, 15-17. 12] cf. Gal. 4, 26. 13] Es. 60, 8. 16] Am. 9, 6. 18] cf. I Thess. 5, 19-20. ) [*]( 2 portentosis M, portentuosis R IUJ:uriae-: est (seil. sanctitas: es ist die .... cf. 627, 19) scripgi: luxuria est MR, lex uxoria est IAt, <lex naturae) luxuriae est Oehlerus, <sanctitas) luxuriae est Urs quaque Bcripsi: quoque MR 3 contraria MR3G, non contraria Rl 6 cootineam M 10 aerem Pam: aere MR 15 praeparabit Eftg: praeparaait MR Osee MR (cl 637, 16), Amos Iun 17 hunc fort. nisi t. lit. M 19 nihili Urs (sic et infra l. 21 et 24) 20 destruit (sdlicet prophetias et spiritum creatoris qua apostolus dei alterius) MB, destraxit Gel 21 ipse scripsi: nihil MR 23 qui R*, quod MRl ) atque uirtutis prouocaturos, ut et futura praenuntiet et occulta cordis reuelet et sacramenta edisserat. cum nihil tale protulerit ac probarit, nos proferemus et spiritum et prophetias creatoris secundum ipsum praedicantes. atque ita constabit apostolus de quibus dixerit, de eis scilicet, quae futura erant in ecclesia eius dei, qui dum est, spiritus quoque eius operatur et promissio celebratur. Age nunc, qui salutem carnis abnuitis et, si quando corpus in huiusmodi praenominatur, aliud nescio quid interpretamini illud quam substantiam carnis, quomodo apostolus omnes in nobis substantias certis nominibus distinxit et omnes in uno uoto constituit salutis, optans, ut spiritus noster et corpus et anima sine querela in aduentu domini et salutificatoris nostri Christi conseruentur? nam et animam posuit et corpus, tam duas res quam diuersas. licet enim et anima I et] corpus sit aliquod suae qualitatis, sicut et spiritus, cum tamen et corpus et anima distincte nominantur, habet <autem) anima suum uocabulum proprium, non egens communi uocabulo corporis, id relinquitur carni, quae non nominata proprio, communi utatur necesse est. etenim aliam substantiam in homine non uideo post spiritum et animam, cui uocabulum corporis accommodetur praeter carnem, hanc totiens in corporis nomine intellegens, quotiens non nominatur; multo magis hic, cum quae dicitur corpus suo nomine appellatur.

Cogimur quaedam identidem iterare, ut cohaerentia [*](Ad Thessalonicenses secunda) eis confirmemus. dominum et hic retributorem utriusque [*]( 1] cf. I Cor. 14, 25. 2] cf. I Cor. 14, 26. 6] cf. I Cor. 12, 11. 10-18] cf. I Thess. 5, 23. 25—630, 6] cf. Q Thess. 1, 6-8. ) [*]( 1 prouocaturos B3, prouolaturos MRl 4 apostolua Iun: apostolum MR 10 in nobis substantias Zahnius: in nouis substantiis MR 13 salutificatoris R3, salutificaris MRl 15 anima scripsi: anima et MRl, animae R3uulgo 17 autem addidi 18 corporis; id uulgo 23 cum quae R3, cumque MRl nomine R, nominatur M 24 AD THES- SALOUICENSES PRIMA EXPLICIT M (in mg. a m. 1 inoip II), de epistola ad Thessalonicenses secunda RlF cohaerentia MR3, cohaerente JB1 )

meriti dicimus circumferri ab apostolo, aut creatorem aut, quod nolit Marcion, parem creatoris, apud quem iustum sit adflictatoribus nostris rependi adflictationem et nobis, qui adflictemur, requietem in reuelatione domini Iesu uenientis a caelo cum angelis uirtutis suae et in flamma ignis. sed flammam et ignem delendo haereticus extinxit, ne scilicet nostratem deum faceret. lucet tamen uanitas liturae. cum enim ad ultionem uenturum scribat apostolus dominum exigendam de eis, qui deum ignorent et qui non obaudiant euangelio, quos ait poenam luituros exitialem aeternam a facie domini et a gloria ualentiae eius, sequitur, ut flammam ignis inducat, scilicet ueniens ad puniendum. ita et in hoc, nolente Marcione, crematoris dei Christus est, et in illo creatoris [est], quod etiam de ignorantibus dominum ulciscitur, id est de ethnicis. seorsum enim posuit *** euangelio non obaudientes, siue Christianos peccatores siue Iudaeos. porro de ethnicis exigere poenas, qui euangelium forte non norint, non est dei eius, qui naturaliter sit ignotus nec usquam nisi in euangelio sit reuelatus, non omnibus scibilis. creatori autem etiam naturalis agnitio debetur, ex operibus intellegendo et exinde in pleniorem notitiam requirendo. illius est ergo etiam ignorantes deum plectere, quem non liceat ignorari. ipsum quod ait: a facie domini et a gloria ualentiae eius, uerbis usus Esaiae et ex ipsa causa, eundem sapit dominum, consurgentem ut comminuat terram. Quis autem est homo delicti, filius perditionis, quem reuelari prius oportet ante domini aduentum, extollens se super omne quod deus dicitur et omnem religionem, consessurus in templo dei [*]( 7-10] cf. II Thess. 1, 8-9. 10] II TheBS. 1, 9. cf. Es. 2,10. 19. 21. 23] ib. 25] cf. Es. 2, 19. 26] II Thess. 2, 3. cf. II Thess. 2, 3-4. ) [*]( 3 qui R, quia MF 4 reuelatione R, reuelationem MF 13 Christns est M, Christas R 14 est seclusi 15 hetnicis M lacunam signavi: deum ignorantes, id est ethnicos, seorsum supplendum censeo 17 hetniciaJT 22 ignorari M, ignorare R 23 a (prius) om. M 24 Esaiae et ex ipsa (= eadem) causa, eundem scripsi: Esaiae, ex (et M) ipsa cauBa eundem MR wiigo 25 autem est M, est autem R uulgo 28 consessurus Pam: consecuturus MR ) et deum se iactaturus? secundum nos quidem antichristus, ut docent ueteres ac nouae prophetiae, ut Iohannes apostolus, qui iam antichristos dicit processisse in mundum, praecursores antichristi spiritus, negantes Christum in carne uenisse et soluentes Iesum, scilicet in deo creatore; secundum uero Marcionem nescio, ne Christus sit creatoris. nondum (enim) uenit apud illum. quisquis est autem ex duobus, quaero, cur ueniat in omni uirtute et signis et ostentis mendacii. propterea, inquit, quod dilectionem ueritatis non susceperint, ut salui essent; et propter hoc erit eis (in) instinctum fallaciae, ut (credant mendacio, ut) iudicentur omnes, qui non crediderunt ueritati, sed consenserunt iniquitati. igitur si antichristus est secundum creatorem, deus erit creator, qui eum mittit ad impingendos eos in errorem, qui non crediderunt ueritati, ut salui fierent; eiusdem erit ueritas et salus, qui eas summissu erroris ulciscitur, id est creatoris, cui et competit zelus ipse, errore decipere quos ueritate non cepit. si uero non est antiohristus secundum nos, ergo Christus est creatoris secundum Marcionem. et quale erit, ut ad ulciscendam ueritatem suam Christum creatoris summittat? sed et (si) de antichristo consentit, proinde dixerim: quale est, ut illi satanas, angelus creatoris, sit necessarius et occidatur ab eo, habens fallaciae operatione fungi creatori? in summa, si indubitatum est eius esse et angelum et ueritatem et salutem, cuius et ira et aemulatio et fallaciae inmissio aduersus contemptores et desultores, etiam aduersus ignorantes — ut iam et Marcion de gradu cedat, deum quoque suum zeloten [*]( 3] cf. I Ioh. 4, 1—3. 8] cf. n These. 2, 9. II Thess. 2, 10-12 sec. Marcionis recensionem. 22] cf. II Thess. 2, 8. ) [*]( 6 Christus sit M, sit Christus R uulgo enim add. JJrs 7 quisquis Lat: cuiusquis MR 10 (in) instinctum scripsi: instinctum MR (Marcionis igitur apostolicum sic habuisse puto: xal SIA TOOTO satai Cl(,\'t01\'Ç sl; ivspY6iav nXavir];) 11 credant mendacio ut addidi 13 est secundum creatorem ed. Migniana: et secundum creatorem A-IR, est secundum nos et Urs 16 eas Oehlerus: ea MR, ex Pam 20 creatoris Rig: creatori MR sed et (si> ed. Migniana: sed (si) et Urs, at si et Oehlerus 21 illi R3, illis MRl 27 suum Rhng, summum MR ) concedens —, quis dignius irascetur? puto qui a primordio rerum naturam operibus beneficiis plagis praedicationibus testibus ad agnitionem sui praestruxit nec tamen agnitus est, non qui semel unico euangelii instrumento, et ipso incerto nec palam alium deum praedicante, productus est. ita cui competit uindicta, ei competet materia uindictae, euangelium dico et ueritas et salus. Iubere autem operari eum, qui uelit manducare, eius disciplina est, qui boui trituranti os liberum iussit.

[*](Ad Laodicenos) Ecclesiae quidem ueritate epistolam istam ad Ephesios habemus emissam, non ad Laodicenos; sed Marcion et titulum aliquando interpolare gestit, quasi et in isto diligentissimus explorator. nihil autem de titulis interest, cum ad omnes apostolus scripserit dum ad quosdam, certe tamen eum deum praedicans in Christo, cui competunt quae praedicantur. cui ergo competet secundum boni existimationem, quam proposuerit in sacramento uoluntatis suae, in dispensationem adimpletionis temporum — ut ita dixerim, sicut uerbum illud in Graeco sonat — recapitulare — id est ad initium redigere uel ab initio recensere — omnia in Christum, quae in caelis et quae in terrisnisi cuius erunt omnia ab initio, etiam ipsum initium, a quo et tempora et temporum adimple(tio et adimple)tionis dispensatio, ob quam omnia ad initium recensentur in Christo? alterius autem dei quod initium, id est unde, cuius opus [*]( 7] cf. n Thess. 3, 10. 8] cf. Dent. 25, 4. 15-21] Eph. 1, 9-10. ) [*]( 2 naturam (= creaturam) MR, naturae Urs operibus M\'P, opibus B praedicationibus M, praedicationum 22, praedictionibus Eng 3 ad agnitionem M (in ras. a m. 1) non scripsi: an MR, nec Urs 4 nec Gel: ne MIZ3, nae Rl Oehlerus 6 competet hiF, competit R 8 bobn M 9 AD THESSALONICENSES SECVNDA EXPLICIT M (itS mg. add. m. 1: ad laudiceooB), de epistola ad LaodicenoB RF 10 et titulum scripsi: ei titulum MR 11 gestit M, gestiit Ruulgo 15 competet PaM: competent MR 18 ut ita B3, uti pai MRl illud..sonat R3, ilium.. sonare MRX 21 erunt omnia M, omnia erunt Ruulgo 22 adimple(tio et adimple)tionis Eng (cf. 633, T): adimpletiones MR, adimpletionis Oehlerus )

nullum? quae tempora sine initio? quae adimpletio sine temporibus? quae dispensatio sine adimpletione? denique quid in terris egit iam olim, ut longa aliqua temporum adimplendorum dispensatio reputetur ad recensenda omnia in Christo, etiam quae in caelis? nec in caelis autem res ab altero actas existimabimus, quaecumque sunt, quam ab eo, a quo et in terris actas omnibus constat. quodsi non capit alterius <omnia) ista deputari ab initio quam creatoris, quis credet ab alio ea recenseri in Christum alium, et non a suo auctore et in suum Christum? si creatoris sunt, diuersa sint necesse est a diuerso deo; si diuersa, utique contraria. quomodo ergo contraria recenseantur in eum, a quo denique destruuntur? nam et sequentia quem renuntiant Christum, cum dicit: ut simus in laudem gloriae (eius) nos, qui praesperauimus in Christum? qui enim praesperasse potuerunt, id est ante sperasse in deum quam uenisset, nisi Iudaei, quibus Christus praenuntiabatur ab initio? qui ergo praenuntiabatur, ille et praesperabatur. atque adeo hoc ad se, id est ad Iudaeos, refert, ut distinctionem faciat conuersus ad nationes: in quo et uos, cum audissetis sermonem ueritatis, euangelium, in quo credidistis et signati estis spiritu promissionis eius sancto. cuius promissionis? factae per Iohelem: in nouissimis diebus effundam de meo spiritu in omnem carnem, id est et in nationes. ita (et) spiritus et euangelium in eo erit Christo, qui praesperabatur, dum praedicabatur. Sed et 'pater gloriae\' ille est, cuius Christus rex gloriae canitur in psalmo ascendens: quis est iste rex gloriae? dominus uirtutum ipse est rex gloriae; ab illo \'spiritus sapientiae\' optatur, apud quem haec quoque [*]( 18] Eph. 1, 12. 19] Eph. 1, 13. 23] Ioel 3, 1. 26] cf. Eph. 1, 17. 27] Pa. 23, 10. 29] cf. Eph. 1, 17. ) [*]( 7 actas Iun: acta MR 14 eius addidi 15 potuerunt MR, poterunt Oehlerus 16 in dominum fort. 17 et om. Rl 24 <at> spiritus JB3, spiritus MRl 25 praedicabatur R, praedicatur M 29 haec M, hae R ) spiritalium species enumeratur inter septem spiritus per Esaiam; ille dabit (inluminatos cordis oculos\', qui etiam exteriores oculos luce ditauit, cui displicet caecitas populi: et quis caecus nisi pueri mei? et excaecati sunt famuli dei; apud illum sunt et \'diuitiae hereditatis in sanctis\'. qui eam hereditatem ex uocatione nationum repromisit: postula de me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam; ille \'inoperatus est in Christum ualentiam suam suscitando eum a mortuis et collocando eum ad dexteram suam subiciendo omnia\', qui et dixit: sede ad dexteram meam, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum; quia et alibi spiritus ad patrem de filio: omnia subiecisti sub pedibus eius. si ex his alius deus et alius Christus infertur, quae recognoscuntur in creatore, quaeramus iam creatorem. plane, puto, inuenimus, cum dicit illos delictis mortuos, [non] in quibus ingressi erant secundum aeuum mundi huius, secundum principem potestatis aeris, qui operatur in filiis incredulitatis. sed mundum non potest et hic pro deo mundi Marcion interpretari. non enim simile est creatum creatori, factum factori, mundus deo. sed nec princeps potestatis aeris dicetur qui est princeps potestatis saeculorum. numquam enim praeses superiorum de inferioribus notatur, licet et inferiora ipsi deputentur. sed nec incredulitatis operator uideri potest, quam ipse potius et a Iudaeis et a nationibus patitur. sufficit igitur, si haec non cadunt in creatorem. si autem et est, in quem magis competant, utique magis hoc apostolus sciit. quis iste? sine dubio ille, qui ipsi creatori filios incredulitatis obstruit, aere isto [*]( 1] cf. Ea. 11, 2. 2] cf. Eph. 1, 18. 3] Es. 42, 19. 5] cf. Eph. 1, 18. 7] Ps. 2, 8. 8] cf. Eph. 1, 20-22 sec. recensionem Marcionis, quem Eph. 1, 21 in epistolam ad Gal. transtulisse supra commemorauimas cf. 581, 20. 10] Ps. 109, 1. 12] Ps. 8, 7. 15] cf. Eph. 2, 1. 16] Eph. 2, 2. ) [*]( 1 enumeratur Oehlerus: enumerantur MR 10 omnia <sub pediba? eius) fort. 16 non secl. R3 17 aeris (huius) Pam 20 sdm factori M 26 competant Urs: competat MR ) potitus, sicut dicere eum propheta refert: ponam in nubibus thronum meum: ero similis altissimo. hic erit diabolus, quem et alibi, si tamen ita et apostolum legi uolunt, deum aeui huius agnoscemus. ita enim totum saeculum mendacio diuinitatis impleuit. qui plane si non fuisset, tunc haec in creatorem spectasse potuissent. sed et (si) in Iudaismo conuersatus fuerat apostolus, non quia interposuit de delictis: in quibus et nos omnes conuersati sumus, ideo delictorum dominum et principem aeris huius creatorem praestat intellegi, sed quia in Iudaismo unus fuerat de filiis incredulitatis diabolum habens operatorem, cum persequeretur ecclesiam et Christum creatoris, propter quod et: incredulitatis fuimus, inquit. sed natura, ne, quia filios appellauit Iudaeos creator, argumentetur haereticus dominum irae creatorem. cum enim dicit: fuimus natura filii iracundiae creatoris autem non natura sunt filii Iudaei, sed adlectione patrum, irae filios ad naturam retulit, non ad creatorem. ad summam subiungens: sicut et ceteri, qui utique filii dei non sunt, apparet communi naturae omnium hominum et delicta et concupiscentias carnis et incredulitatem et iracundiam reputans, diabolo tamen captante naturam, quam et ipse iam (in)fecit delicti semine inlato. Ipsius, inquit, sumus factura, conditi in Christo. aliud est enim facere, aliud condere. sed utrumque uni dedit. homo autem factura creatoris est: idem ergo condidit in Christo, qui et fecit. quantum [*]( 1] EB. 14, 13-14. 8] Eph. 2, 3. 12-15] ib. 18] ib. 22] Eph. 2, 10. ) [*]( 1 potitus Gel: potius MR propheta refert Iun: profert et refert MR 6 et <si) scripsi: et MR 7 apostolus. non uulgo 11 habens US, habenti MR1 12 iracundiae MR3, non iracundiae R1 13 fuimus, inquit MRl, sumus, inquit F, fuimus R3, sumus G inquit, sed natura. ne uulgo 14 haereticus M, hoc haereticus R uulgo 17 creatorem, ad uulgo 19 sunt. apparet uulgo 21 reputans Etag (apparere c. part. structum ut 69, 17 manifestum esse): reputaris M, reputari R, reputare Urs 22 iam <in)fecit Rig: iam fecit MR, infecif Urs, suam fecit Pam 23 est enim M, est R-) enim ad substantiam, fecit, quantum ad gratiam, condidit. Inspice et cohaerentia: memores uos, aliquando nationes in carne, qui appellamini praeputiatio ab ea quae dicitur circumcisio in carne manu facta, quod essetis illo in tempore sine Christo, alienati a conuersatione Israhelis et peregrini testamentorum et promissionis eorum spem non habentes et sine deo in mundo. sine quo autem deo fuerunt nationes et sine quo Christo? utique eo, cuius erat conuersatio Israhelis et testamenta et promissio. at nunc, inquit, in Christo uos, qui eratis longe, facti estis prope in sanguine eius. a quibus erant retro longe? a quibus supra dicit: a Christo creatoris, a conuersatione Israhelis, a testamentis, a spe promissionis, a deo ipso. si haec ita sunt, ergo his prope fiunt nunc nationes in Christo, a quibus tunc longe fuerunt. si autem conuersationi Israhelis, quae est in religione dei creatoris, et testamentis et promissioni et ipsi deo eorum proximi sumus facti in Christo, ridiculum satis, si nos alterius dei Christus de longinquo admouit creatori. meminerat apostolus ita praedicatum de nationum uocatione ex longinquo uocandarum: qui longe erant a me adpropinquauerunt iustitiae meae. tam enim iustitia quam et pax creatoris in Christo adnuntiabatur, ut saepe iam ostendimus. itaque ipse est, inquit, pax nostra, qui fecit duo unum — Iudaicum scilicet et gentile, quod prope et quod longe — soluto medio pariete inimicitiae in carne sua. sed Marcion abstulit (sua), ut inimicitiae daret \'carne\', [*]( 2] Eph. 2, 11-12. 10] Eph. 2, 13. 21] Ea. 46, 12-18. 24-26] Eph. 2, 14-15. ) [*]( 3 in carne (fuisse) Pam appellamini MRI, appellabimini FOehlerus praeputiatio M, praeputium Ruulgo 16 fuerunt M, fuerant Ruulgo 19 nos R3, non MRl 25 iudaicum scilicet M, Iudaicum scilicet populum Ruulgo gentile scripsi (cf. 637, 14): gentilem MR 27 inimicitiae = uoci \'inimicitiae\' \'carne\' scripst: carnem MR ) quasi carnali uitio [non J Christo aemulae. sicubi alibi dixi, et hic, non Marrucine, sed Pontice: cuius supra sanguinem confessus es, hic negas carnem? Si legem praeceptorum sententiis uacuam fecit, — adimplendo certe legem; uacat enim iam: non adulterabis, cum dicitur: (nec uidebis ad concupiscendum\', uacat: non occides, cum dicitur: (nec maledices); aduersarium legis de adiutore non potes facere — ut duos conderet in semetipso — qui fecerat idem condens, secundum quod et supra: ipsius enim factura sumus conditi in Christo — in unum nouum hominem, faciens pacem — si uere nouum, uere et hominem, non phantasma, nouum autem, ut noue natum ex uirgine dei spiritu — ut reconciliet ambos deo — et deo, quem utrumque genus offenderat, et Iudaicum et gentile — in uno corpore, inquit, cum inter fecisset inimicitiam in eo per crucem: ita et hic caro corpus in Christo, quod crucem pati potuit. hoc itaque adnuntiante pacem eis qui prope et eis qui longe, accessum consecuti simul ad patrem iam non sumus peregrini et aduenae, sed conciues sanctorum, sed domestici dei, — utique eius, a quo supra ostendimus alienos fuisse nos et longe constitutos — superaedificati super fundamentum apostolorum. abstulit haereticus: et prophetarum, oblitus dominum posuisse in ecclesia sicut apostolos ita et prophetas, si non timuit, ne et super ueterum prophetarum fundamentum aedificatio nostra constaret in [*]( 3—16] Eph. 2,15—16. 5] Exod. 20,14. cf. Matth. 5,27. cf. Matth. 5, 18. 6] Exod. 20, 13. Matth. 5, 21. cf. Matth. 5, 22. 9] Eph. 2, 10. 17-18] cf. Eph. 2, 17-18. 18] Eph. 2, 19. 21-23] Eph. 2, 20. ) [*]( 1 non seclusi sicubi MR, sicuti Pam, sic uti lun dixi B3, dixit MBl 2 Pontice, cuius uulgo 3 carnem. si uulgo 4 parenthesin indicaui ut et infra l. 7,11,13; incipit apodosis inde a verbis ita et 1.15 7 potes Pam: potest MB 12 ut none scripsi: et noueM22 13 deo, quem R, dei, quem MF 14 et gentile M, et gentilem populum R uulgo inquit fort. delendum . 15 cumJR3, tum MBl interfeciesetR9, interfecit, sedMK1 17 adnuntiareRl 19 et aduenae M, nec aduenae R uulgo 24 prophetas, si non timuit scripsi: prophetae. timuit si non MBt, prophetas. timuit scilicet B3 uulgo ueterem M (e in u corr. m. 1) 25 fundamentum M, fundamenta Muulgo ) Christo, cum ipse apostolus ubique nos de prophetis exstruere non cesset unde enim accepit summum angularem dicere Christum, nisi de psalmi significatione: lapis, quem reprobauerunt aedificantes, iste factus est in summo anguli?