Adversus Marcionem

Igitur non admissus ad consortium exemplorum creatoris, ut alienorum et suas habentium causas, uelim edas et ipse consilium dei tui, quo Christum suum non in ueritate carnis exhibuit. si aspernatus est illam ut terrenam et, ut dicitis. stercoribus infersam, cur non et simulacrum eius proinde despexit? nullius enim dedignandae rei imago dignanda est: sequitur statum similitudo. \'sed quomodo inter homines conuersaretur, nisi per imaginem substantiae humanae\'? cur ergo non potius per ueritatem, ut uere conuersaretur, si necesse habebat conuersari? quanto dignius necessitas fidem quam stropham administrasset! satis miserum deum instituis, hoc ipso, quod Christum suum non potuit exhibere nisi in indignae rei effigie. et quidem alienae. aliquatenus enim indignis conueniet uti, si nostris, sicut alienis non congruet uti, licet dignis. cur enim non in aliqua alia digniore substantia uenit, et inprimis sua, ne et indigna et aliena uideretur eguisse? si creator meus per rubum quoque et ignem, idem postea per nubem et globum cum homine congressus est et elementorum corporibus in repraesentationibus sui usus est, satis haec exempla diuinae [*]( 4] cf. Ps. 103, 4. 251 cf. Exol 3, 2. 26] cf. Exod. 14, 19. ) [*]( 1 brcuem 11, breue MF 2 sumsisse M 3 fuerant, sed utdgo undeunde Pum: unde MR surnta M, sumptam R modo mentiti omnino M 4 demissa scripsi: dimissam MR 10 admissus ■R3, admissum 31Rl 11 suas om. F uel imeudas M 12 tui R3, uti MRl 17 humanae om. F 19 stropham MIP, stofam JJ1, scofam F 22 aliquatenus acrtiysi: aliquantis Mli uti si !łI, ut si Rt, uti R3 26 idem R:t, id est MW )

potestatis ostendunt deum non eguisse aut falsae aut etiam uerae carnis paraturae. ceterum si ad certum spectamus, nulla substantia digna est, quam deus induat. quodcumque induerit, ipse dignum facit, absque mendacio tamen. et ideo quale est, ut dedecus existimarit ueritatem potius quam mendacium carnis? atquin honorauit illam fingendo. quanta iam caro est, cuius phantasma necessarium fuit deo superiori!

Totas istas praestigias putatiuae in Christo corpulentiae Marcion illa intentione suscepit, ne ex testimonio substantiae humanae natiuitas quoque eius defenderetur atque ita Christus creatoris uindicaretur, ut qui nascibilis ac per hoc carneus adnuntiaretur. stultissime et hic Ponticus: quasi non facilius crederetur in deo caro non nata quam falsa, praestruentibus uel maxime fidem istam angelis creatoris in carne uera conuersatis nec tamen nata. nam et Philumene illa magis persuasit Appelli ceterisque desertoribus Marcionis ex fide quidem Christum circumtulisse carnem, nullius tamen natiuitatis, utpote de elementis eam mutuatum. quodsi uerebatur Marcion, ne fides carnis natiuitatis quoque fidem induceret, sine dubio qui homo uidebatur natus utique credebatur. nam et mulier quaedam exclamauerat: beatus uenter, qui te portauit, et ubera, quae hausisti. et quomodo mater et fratres eius dicti sunt foris stare? certe, cum et ipse se filium hominis praedicaret, natum scilicet profitebatur. et uidebimus de his capitulis suo in tempore: nunc, ut haec omnia ad euangelii distulerim examinationem, tamen quod supra statui: si omni modo natus credi habebat qui homo uidebatur, uane natiuitatis fidem consilio imaginariae carnis expugnandam putauit. [*]( 21] Luc. 11, 27. 22] cf. Loc. 8, 20. ) [*]( 2 paraturae MF, paratura R utilgo 13 in deo caro scripsi: caro in i]r<i MR 15 magis cf. supra facilius 16 appelli MF, Apelli 11 18 mutuatuin R, mutuatam MF 24 uerba et uidebimus-tempore, quae in libr. mss. paulo supra post foris stare leguntur, huc transtuli 25 in t-nipore MF, tempore Ruulgo 26 tamen quod supra statui scil. teneo, qnnd nescio an pro tamen sit rescribendum. 28 expugnandam MRl (cf. ■704. 27), expungendam R3uulgo )

quid enim profuit non uere fuisse quod pro uero haberetur. tam carnem quam natiuitatem? aut si dixeris: uiderit opinio humana, iam deum tuum honoras fallaciae titulo, si aliud se sciebat esse quam quod homines fecerat opinari, iam tu potuisti etiam natiuitatem putatiuam illi accommodasse, ne in hanc quoque impegisses quaestionem. nam et mulierculae nonnumquam praegnantes sibi uidentur, aut sanguinis tributo I aut aliqua ualitudine inflatae. et utique debuerat phantasmati?I scaenam decucurrisse, ne originem carnis non desaltasset qui i personam substantiae ipsius egisset. plane natiuitatis merdacium recusasti: ipsam enim carnem ueram edidisti. turpissimum scilicet dei etiam uera natiuitas. age iam, perora in illa sanctissima et reuerenda opera naturae, inuehere in totum quod es; carnis atque animae originem destrue; cloacam uoca uterum, tanti animalis, id est hominis, producendi officinam: persequere et partus inmunda et pudenda tormenta et ipsius exinde puerperii spurcos anxios ludicros exitus: tamen, cum omnia ista destruxeris, ut deo indigna confirmes, non erit indignior morte natiuitas et cruce infantia et natura poena et caro damnatione. si uere ista passus est Christus. minus fuit nasci; si mendacio passus est, ut phantasma, potuit: et mendacio nasci. summa ista Marcionis argumenta. per\' quae alium efficit Christum, satis, opinor, ostendimus nOli\'i consistere omnino, dum docemus magis utique competere i deo ueritatem quam mendacium eius habitus, in quo Christum suum exhibuit. si ueritas fuit, caro fuit, si caro fuit, natus i est. ea enim, quae expugnat haec haeresis, confirmantur, cum I ea, per quae expugnat, destruuntur. itaque, si carneus habe-\' bitur, quia natus, et natus, quia carneus, quia phantasma [*](4 tu scripsi: tunc MR 9 carnis J/223. carnem Ml desaltasset R\',\' adeltasset MRl 10 plane natiuitatis .... edidisti cum ironia dH; animaduertas 12 etiam uera natiuitas scii.: non solum uera caro 13 inuehere R, inueherer MF 14 animae om. F uoca una. ? 18 indigna F, digna MR 20 caro damnatione scripsi: carne damnati\'» JIR 21 fuit MF, fuisset R 24 consisterem M ) non fuerit, ipse erit agnoscendus, qui in carne et ex natiuitate uenturus adnuntiabatur a creatoris prophetis. utpote Christus creatoris.

Prouoca nunc, ut soles, t ad hanc Esaiae comparationem Christi, contendens illam in nullo conuenire. \'primo enim\', inquis, (Christus Esaiae Emmanuhel uocari habebit, dehinc uirtutem sumere Damasci et spolia Samariae aduersus regem Assyriorum\'. porro iste, qui uenit, neque sub eiusmodi nomine est editus neque ulla re bellica functus est. at ego te admonebo, uti cohaerentia quoque utriusque capituli recognoscas. subiuncta est enim et interpretatio Emmanuhelis: nobiscum deus, uti non solum sonum nominis spectes sed et sensum. sonus enim Hebraicus, quod est Emmanuhel, suae gentis est, sensus autem eius, quod est deus nobiscum, ex interpretatione communis est. quaere ergo an ista uox (nobiscum deus\\ quod est Emmanuhel, exinde quod Christus inluxit, agitetur in Christo. et puto. non negabis, utpote qui et ipse dicas (όdeun nobiscum\\ [dicitur] id est Emmanuhel. aut si tam uanus es, ut, quia penes te \'nobiscum deus\' dicitur, non Emmanuhel, idcirco nolis uenisse illum, cuius proprium sit uocari Emmanuhel, quasi non et hoc sit \'deus nobiscum\', inuenies apud Hebraeos Christianos, immo et Marcionitas, Emmanuhelem nominare, cum uolunt dicere \'nobiscum deus\'; sicut et omnis gens, quoquo sono dixerit \'deus nobiscum\', Emmanuhelem pronuntiabit, in sensu sonum expungens. quodsi Emmanuhel \'nobiscum deus\' est, deus autem nobiscum Christus est, qui etiam in nobis est, — quotquot enim [*]( 4—400, 16J cf. adu. Iudaeos c. 9. 6] cf. Es. 7, 14. cf. Es. 8. 4. 11] Matth. 1, 23. 26] Gal. 3, 27. ) [*]( 4 adhuc <ad) fort., Eng intercidisse suspicatur in antecedentibus prophetiam Esaiae 7 aduersus MF, aduersum R uulgo 16 exinde quo fort. 18 dicitur seclusi quae infra l. 7 sequuntur: idcirco—deus nobiscum in JJIF etiam hic, ante aut si tam uanus es leguntur: del. R 19 nobiacutn deus MF, nobiscum R 21 et hoc sit scripsi: hoc sit et MR 23 nobiscum deus R3, deus nobiscum deus MRl 24 pronuntiabit Eng: pronuntiauit MR )

in Christum tincti estis, Christum induistis — tam proprie est Christus in significatione nominis, quod est (nobiscum deus\', quam in sono nominis, quod est Emmanuhel. atque ita constat uenisse iam illum, qui praedicabatur Emmanuhel. quia quod significat Emmanuhel uenit, id est \'nobiscum deus\'.

Aeque sono nominum duceris, cum uirtutem Damasci et spolia Samariae et regem Assyriorum sic accipis, quasi bellatorem portendant Christum creatoris, non animaduertens quid scriptura praemittat: quoniam priusquam cognoscat (puer) uocare patrem et matrem, accipiet uirtutem Damasci et spolia Samariae aduersus regem Assyriorum. ante est enim inspicias aetatis demonstrationem, an hominem iam Christum exhibere possit, nedum imperatorem. scilicet uagitu ad arma esset conuocaturus infans, et signa belli non tuba sed crepitacillo daturus, nec ex equo uel de curru uel de muro sed de nutricis aut gerulae suae collo siue dorso hostem destinaturus, atque ita Damascum et Samariam pro mammillis subacturus! aliud est, si penes Ponticos barbaricae gentis infantes in proelium erumpunt, credo, ad solem uncti prius, dehinc pannis armati et butyro stipendiati, qui ante norint lanceare quam lancinare. enimuero, si nusquam hoc natura concedit, ante militare quam uirum facere, ante uirtutem Damasci sumere quam patris et matris uocabulum nosse. sequitur, ut figurata pronuntiatio uideatur. sed et uirginem\'. inquit, \'parere natura non patitur, et tamen creditur prophetae\'. et merito. praestruxit enim fidem incredibili rei rationem edendo, quod in signum esset futura: propterea, inquit, dabit uobis dominus signo: ecce uirgo concipiet in utero [*]( 9] Es. 8, 4. 27] Es. 7, 14. ) [*]( 2 proprie scripsi: proprius MR 6 aeque <et> Pam <in)duceris fort. (cf. 419, 13 et locum gemellurn) 9 praemittat Pam: promittat JIR 10 puer add. Pum 12 inspicias R3, inspiciat lłlR1 18 barbaricae li. bavbariae MF 21 norunt F 22 uirum facere scripsi, loco gem, secutus: uiuere MJt, uirere (= nires habere) Eng 28 uobis R, nobis M )

et pariet filium. signum autem a deo, nisi nouitas aliqua monstruosa, iam signum non fuisset. denique Iudaei, si quando ad nos deiciendos mentiri audent, quasi non uirginem, sed iuuenculam concepturam et parituram scriptura contineat, hinc reuincuntur, quod nihil signi uideri possit res cotidiana, iuuenculae scilicet praegnatus et partus. in signum ergo disposita uirgo mater merito credetur, infans uero bellator non aeque; non enim et hic signi ratio uersatur. sed signo natiuitati nouae adscripto exinde post signum alibi ordo iam infantis edicitur, meI et butirum manducaturi, — nec hoc utique in signum: [est: malitiae non assentaturi] et hoc enim infantiae est — sed (et) accepturi uirtutem Damasci et spolia Samariae aduersus regem Assyriorum, serua modum aetatis et quaere sensum praedicationis, immo redde euangelio ueritatis quae posteriori detraxisti: et tam intellegitur prophetia quam renuntiatur expu-ncta. maneant enim orientales illi magi infantiam Christi recentem auro et ture munerantes: et accepit infans uirtutem Damasci sine proelio et armis. nam praeter quod omnibus notum est orientis uirtutem, id est uim et uires, auro et odoribus pollere solitam, certe est creatoris uirtutem ceterarum quoque gentium aurum constituere, sicut per Zachariam: et ludas praetendet apud Hierusalem et congregabit omnem ualentiam populorum per circuitum, aurum et [*]( 10] cf. Es. 7,15. 12] cf. Es.8,4. 16] cf. Matth. 2,11. 22] Zach. 14,14. ) [*]( t 1 pariet M 2 iam signum Lat (loc. gem. secutus): tam dignum Mlt 4 scriptara Rig: scripturam JI, om. R 6 iuuencula M 7 mater 111, et mater R uulgo credetur scripsi: crederetur MR, creditur Pam 8 natiuitati scripsi: natiuitatis MR 9 alibi (= alio loco, cf. 1.12) JIR, alius Pam 10 parenthesin indicaui 11 est-assentaturi seclusi infantiae Urs: infantia MR 12 sed <et) scripsi: sed MR 15 posteriori (euangeUo, ipsius scilicetMarcionis) scripsi: posterior MR quam renuntiatur expuncta om. F 16 enim MF, autem R uulgo infantiam Christi scripsi: in infantia Christum MR 17 acceperit Pam 19 et uires fort. delendum, ut quod interpolatum sit ex loco gemello, in quo non genuinum hoc esse cod. Fuldensis probat 20 creatoris NPam: creatori MR 21 Zachariam •_dicit> Pam 22 praeteudet MRX, pertendet R3 congregabit HI. congreganit MRl 23 omnium ualentiam susp. Eng ) argentum. de illo autem tunc auri munere etiam Dauid: et dabitur illi ex auro Arabiae, et rursus: reges Arabum et Saba munera offerent illi. nam et magos reges habuit fere oriens et Damascus Arabiae retro deputabatur, antequam transcripta esset in Syrophoenicen ex distinctione Syriarum, cuius tunc uirtutem Christus accepit accipiendo insignia eius, aurum scilicet et odores, spolia autem Samariae ipsos magos, qui cum illum cognouissent et muneribus honorassent et genu posito adorassent quasi deum et regem sub testimonio indicis et ducis stellae, spolia sunt facti Samariae, id est idolatriae, credentes uidelicet in Christum. idolatriam enim Samariae nomine notauit, ut ignominiosae ob idolatriam, qua desciuerat tunc a deo sub rege Hieroboam. nec hoc enim nouum est creatori, figurate uti translatione nominum ex comparatione criminum. nam et archontas Sodomorum appellat archontas Iudaeorum et populum ipsum populum Gomorrae uocat, et idem alibi: pater, inquit, tuus Amorreus et mater tua Cethea, ob consimilem impietatem, quos aliquando etiam suos filios dixerat: filios generaui et exaltaui. sic et Aegyptus nonnumquam totus orbis intellegitur apud illum superstitionis et maledictionis elogio. sic et Babylon etiam apud Iohannem nostrum Romanae urbis figura est, proinde magnae et regno superbae et sanctorum dei debellatricis. hoc itaque usu magos quoque Samaritarum appellatione titulauit, despoliatos quod habuerant cum Samaritis, ut diximus, idolatriam. aduersus regem autem Assyriorum aduersus Herodem intellege, cui utique aduersati sunt magi tunc non renuntiando de Christo, quem intercipere quaerebat.

Adiuuabitur haec nostra interpretatio, dum et alibi bellatorem existimans Christum ob armorum quorundam uocabula et eiusmodi uerba ex reliquorum quoque sensuum comparatione conuinceris. accingere, inquit Dauid, ensem super [*]( 1] Ps. 71. 15. 2] Ps. 71, 10. 7] cf. Es. 8, 4. 13] cf. llf Reg. 12, 28-31. 15] cf. Es. 1, 10. 17J Ez. 16, 8. 19] Es. 1, 2. 21] cf. Apoc. 14, 8; 17, 5; 18, 10. 27] cf. Matth. 2, 12. 32] Ps. 44, 4. ) [*]( 5 esset illRt, erat 2S3 26 intellige M 31 ensem Gel: ense MR )

++ femur. sed quid supra legis de Christo? tempestiuus decore praeter filios hominum, effusa est gratia in labiis tuis. rideo, si, quem ad bellum ense cingebat, ei de tempestiuitate decoris et labiorum gratia blandiebatur. sic item subiungens: et extende et prosperare et regna, adiecit: propter ueritatem et lenitatem et iustitiam. quis enim ense (ea) operabitur et non contraria potius, dolum et asperitatem et iniustitiam, propria scilicet negotia proeliorum? uideamus ergo, an alius sit ensis ille, cuius alius est actus. nam et apostolus Iohannes in Apocalypsi ensem describit ex ore dei prodeuntem, bis acutum, praeacutum, quem intellegi oportet sermonem diuinum, bis acutum duobus testamentis legis et euangelii, acutum sapientia, infestum diabolo, armantem nos aduersus hostes spiritales nequitiae et concupiscentiae omnis, amputantem etiam a carissimis ob dei nomen. quodsi Iohannem agnitum non uis, habes communem magistrum Paulum, praecingentem lumbos nostros ueritate et lorica iustitiae et calciantem nos praeparationem euangelii pacis, non belli, adsumere iubentem scutum fidei, in quo possimus omnia diaboli , ignita tela extinguere, et galeam salutaris et gladium spiritus, quod est, inquit, dei sermo. hanc et dominus ipse machaeram uenit mittere in terram, non pacem. si tuus Christus est, ergo et ipse bellator est. si bellator non est, machaeram intentans allegoricam, licuit ergo et Christo creatoris in psalmo sine bellicis rebus ense sermonis praecingi figurato, cui supradicta tempestiuitas congruat et gratia labiorum, quem tunc iam cingebatur super femur apud Dauid, quandoque missurus in terram. hoc est enim, quod ait: et extende et [*]( 1] Ps. 44, 3. 5] Ps. 44, 5. 10] cf. Apoc. 19, 21; cf. Apoc. 2, 12. 14] cf. Eph. 6, 12. 15] cf. Matth. 19, 29; Marc. 10, 29-30; Luc. 14, 26. 17—20] cf. Eph. 6,14—17. 21] Eph, 6,18. cf. Matth. 10,34. 28] Pa. 44, 5. ) [*]( 6 ense (ea; operabitur Eng: <haec> ense operabitur Urs, ego olim locum gt-tnellum secutus post potius lacunam statuere uolui, sed imitatorem illic, quia interciderat ea siue haec, interpolandi negotium suscepisse uerisimi- Uu* est 11 accutum M 18 praeparationem MF, praeparatione R, per parationem (=, ev iw.p.ixzict) fort. 19 possumus Gel 25 ensem Pam ) prosperare et regna: extendens sermonem in omnem terram ad uniuersarum gentium uocationem, prosperaturus successu fidei, qua est receptus, et regnans exinde, qua mortem resurrectione deuicit. et deducet te, inquit, mirifice dextera tua, uirtus scilicet gratiae spiritalis, qua Christi agnitio deducitur. sagittae tuae acutae, peruolantia ubique praecepta et minae et traductiones cordis, compungentes et transfigentes conscientiam quamque. populi sub te concident, utique adorantes. sic bellipotens et armiger Christus creatoris, sic et nunc accipiens spolia, non solius Samariae uerum et omnium gentium. agnosce et spolia figurata, cuius et arma allegorica didicisti. figurate itaque et domino eiusmodi loquente et apostolo scribente, non temere interpretationibus eius utimur, quarum exempla etiam aduersarii admittunt, atque ita in tantum Esaiae erit Christus qui uenit, in quantum non fuit bellator. quia non talis ab Esaia praedicatur.

De quaestione carnis et per eam natiuitatis et unius interim nominis Emmanuhelis hucusque. de ceteris uero nominibus, et inprimis Christi, quid pars diuersa respondebit? si proinde commune est apud uos Christi nomen quemadmodum et dei, ut sic utriusque dei filium Christum competat dici. sicut utrumque patrem deum, certa ratio huic argumentationi refragabitur. dei enim nomen, quasi naturale diuinitatis, potest in omnes communicari, quibus diuinitas uindicatur, sicut et idolis, dicente apostolo: nam et sunt qui dicuntur dii siue in caelo siue in terris, Christi uero nomen, non ei natura ueniens sed ex dispositione. proprium eius efficitur, a quo dispositum inuenitur, nec in communicationem alii deo [*]( 4] Ps. 44, 5. - 6] Ps. 44, 6. H] ib. 25] I Cor. 8, 5. ) [*]( 4 deducet R (sic et in loco gemello cod. Fuld.), deducit M 6 utique Lnt 7 minae et traducticmes JIR. minantes traductionem Pam (ex loco gemellll. quipotius hinc sanundus mihi uidetur) transfigentes MRl. transfigurantas R3 (errore typotltetico, ut uidetur) 11 allegorica MR*, allegorice Rl 21 sic scripxi: sicut JIR 22 sicut scripsi: sic MR deum scripsi: dominum MR certa JIRI, certe R\'.1 uulgo 28 inuenitur. nec uulgo )

subiacet, maxime aemulo et habenti suam dispositionem. cui et nomina priuata debebit. quale est enim, quod diuersas dispositiones duorum commentati deorum societatem nominum admittunt in discordia dispositionum, quando nulla magis probatio adsisteret duorum et aemulorum deorum, quam si in dispositione eorum etiam diuersitas nominum inueniretur? nullus enim status differentiarum nonnisi proprietatibus appellationum consignatur. quibus deficientibus, si quando, nunc Graeca catachresis de alieno abutendo succurrit. apud deum autem deficere, puto, nihil debet, nec de alieno instrui dispositio eius. quis hic deus est, qui filio quoque suo nomina a creatore uindicat, non dico aliena, sed uetera et uulgata, quae uel sic non competerent deo nouo et incognito? quomodo denique docet nouam plagulam non adsui ueteri uestimento nec uinum nouum ueteribus utribus credi, adsutus ipse et inditus nominum senio? quomodo abscidit euangelium a lege, tota lege uestitus, in nomine scilicet Christi? quis illum prohibuit aliud uocari, aliud praedicantem, aliunde uenientem, cum propterea nec corporis susceperit ueritatem, ne Christus creatoris crederetur? uane autem noluit eum se uideri, quem uoluit uocari, quando et si uere corporeus fuisset, magis Christus creatoris non uideretur, si non uocaretur. at nunc substantiam respuit, cuius nomen accepit, etiam substantiam probaturus ex nomine. si enim Christus unctus est, ungui (autem) utique corporis passio est, qui corpus non habuit ungui omnino non potuit; qui ungui omnino non potuit Christus uocari nullo modo potuit. aliud est, si et nominis phantasma adfectauit. (sed quomodo\', inquit, \'inreperet in Iudaeorum fidem, nisi per sollemne apud eos et familiare nomen\'? inconstantem aut [*]( 14] cf. Matth. 9, 16. 17. ) [*]( 4 discordia scripsi: discordiam MR 6 dispositionei23, dispositionem MR1 K tunc Ciacconius 9 catachresis F, catachersis .hI, katachreBis R uulgo 10 deficere puto nihil debere Eng dispositio scripsi (cf. supra l. 1 tt 6): dispositiones MR 11 filio suo nomina quoque fort. 14 ueteri.. M 15 inditus M, inclitua F, indutus R uulgo 16 senio datiuum intellege aeque pendentem ab adsutus ut ab inditus 17 in deleri uult Eng 19 susperit M (ce 8. u. add. m. 1) 24 autem addidi 25 est. qui uulgo ) [*]( XXXXVII Tert. III. ) [*]( 26 ) subdolum deum narras: aut diffidentiae aut malitiositatis consilium est fallendo quid promouere. multo liberius atque simplicius egerunt pseudoprophetae, aduersus creatorem in sui dei nomine uenientes. sed nec effectum consilii huius inuenio, ! cum facilius aut suum crediderint Christum aut planum potius aliquem quam alterius dei Christum, sicut euangelium probabit. I

Nunc, si nomen Christi, ut sportulam furunculus, cap-; tauit, cur etiam Iesus uoluit appellari, non tam expectabili; apud Iudaeos nomine? nec enim, si nos, per dei gratiam intellectum consecuti sacramentorum eius, hoc quoque nomen agnoscimus Christo destinatum, ideo et Iudaeis, quibus adempta : est sapientia, nota erit res. denique ad hodiernum Christum\' sperant, non Iesum, et Heliam potius interpretantur Christum quam Iesum. qui ergo et in eo nomine uenit, in quo Christus \' non praesumebatur? potuit in eo solo nomine uenisse, quod solum praesumebatur. ceterum cum duo miscuit, speratum et insperatum, expugnatur utrumque consilium eius. siue enim \' ideo Christus, ut interim quasi creatoris inreperet, obstrepit Iesus, quia non sperabatur Iesus in Christo creatoris, siue (ideo Iesus,) ut alterius haberetur, non sinit Christus, quia non alterius sperabatur Christus quam creatoris. quid horum \' constare possit, ignoro. constabit autem utrumque in Christo I creatoris, in quo inuenitur etiam Iesus. quomodo, inquis? : disce et hic cum partiariis erroris tui, Iudaeis. cum successor I Moysi destinaretur Auses, filius Naue, transfertur certe de pristino nomine et incipit uocari Iesus. certe, inquis. hanc prius dicimus figuram futuri fuisse. nam quia Iesus Christus\' secundum populum — quod sumus nos, nati in saeculi desertis - introducturus erat in terram promissionis melle et lacte, [*](11J cf. Es. 29, 14. 24-403, 20] cf. adu. Iadaeos c. 9. 24] cf. Ios.\' 1,1-9. 25] cf.Num. 13,9.17. 28] cf. Nom. 14,29-31. 29] cf. Exod.3. S. ) [*]( 4 nec eras. M 5 crediderint scil. Iudaei 6 euangelium breuiter dictum pro: euangelii examinatio, quae sequetur ira libro IIII probauit susp. Eng (cf. Matih. 24, 24; Marc. 13, 22) 15 non om. R1 praesumebatur. potuit uulgo 18 ideo R, in deo MF obstrepit Urs; obrepitiUiJ 20ideolesus add. Urs 21 non om. F 22 constare in ras. a m. 1M 25 Auaes R, auies 31 )

manantem, — id est (in) uitae aeternae possessionem, qua nihil dulcius — idque non per Moysen, id est non per legis disciplinam, sed per Iesum, (id est) per euangelii gratiam, prouenire habebat, circumcisis nobis petrina acie, id est Christi (praeceptis.) — petra enim Christus — ideo is uir, qui in huius sacramenti imagines parabatur, etiam nominis dominici inauguratus est figura, Iesus cognominatus. hoc nomen ipse Christus suum iam tunc esse testatus est, cum ad Moysen loquebatur. quis enim loquebatur, nisi spiritus creatoris, qui est Christus? cum ergo mandato diceret populo: ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam. qui te custodiat in uia et introducat in terram, quam paraui tibi; intendite illi et exaudite eum, ne inobaudieritis eum; non enim celabit te, quoniam nomen meum super illum est, angelum quidem eum dixit ob magnitudinem uirtutum, quas erat editurus, et ob officium prophetae, nuntiantis scilicet diuinam uoluntatem, Iesum autem ob nominis sui futuri sacramentum. id enim nomen suum confirmauit, quod ipse ei indiderat, quia non angelum nec Ausen, sed legum eum iusserat exinde uocitari. ergo si utrumque nomen competit in Christum creatoris, tanto utrumque non competit in Christum non creatoris, sicut nec reliquus ordo. facienda est denique iam hinc inter nos certa ista et iusta praescriptio et utrique parti necessaria, qua determinatum sit nihil omnino commune esse debere alterius dei Christo cum Christo creatoris. nam et a nobis proinde diuersitas defendenda est, sicut a nobis repugnanda est, quia nec uos probare poteritis alterius dei uenisse [*]( 4] cf. Ios. 5, 2. 5] cf. I Cor. 10, 4. 10] Exod. 23, 20-21. 1*J cf. Nura. 13, 17. ) [*]( 1 in addidi (sec. loco gem.) 3 id est add. Pam (sec. loc. gem.) õ praeceptis add. Pam (sec. lac. gem.) 6 imagine Pam 12 intende—exaudi —inobaudieris Pam 13 obaudieritis M (in a. u. add. m. 1) 14 celabit Eng: celauit MF, celaui Huulgo 15 eum R3, meam JZi?1 18 id rnim scripsi (loc. gem. secutus; cf. supra: quoniam nomen meum super illum est): identidem MR 19 auxsen M 21 creatoris-Christum om. F 22 nec 31, non R 25 Christo ...V, Christum R. ) [*]( 26* ) Christum, nisi eum longe alium demonstraueritis a Christo creatoris, nec nos eum creatoris uindicare, nisi talem eum ostenderimus, qualis constituitur a creatore. de nominibus iam, obduximus: mihi uindico Christum, mihi defendo Iesum.I

Reliquum ordinem eius cum scripturis conferamus. adest rursus Esaias: adnuntiauimus, inquit, coram ipso: uelut puerulus, uelut radix in terra sitienti, et non est species eius neque gloria, et uidimus eum, et non habebat speciem neque decorem, sed species eius inhonorata. deficiens citra omnes homines, sicut et supra patris ad filium uox: quemadmodum expauescent multi super te. sic sine gloria erit ab hominibus forma tua. quodcumque illud corpusculum sit, quonam habitu et quonam conspectu fuit? si inglorius, si ignobilis, si inhonorabilis, meus erit Christus. talis enim habitu et adspectu adnuntiabatur. nam etsi tempestiuus decore apud Dauid citra filios hominum, sed in allegorico illo statu gratiae spiritalis, cum accingitur ense sermonis, qui uere species et decor et gloria ipsius est. ceterum in corporali habitu apud eundem prophetam uermis etiam et non homo, ignominia hominis et nullificamen populi. neque interiorem qualitatem eius eiusmodi adnuntia sunt. si enim plenitudo in illo spiritus constitit., agnosco uirgam de radice Iesse: flos eius meus erit Christus.,\' in quo requieuit secundum Esaiam spiritus sapientiae et, intellectus, spiritus consilii et uigoris, spiritus agnitionis et pietatis, spiritus timoris dei. neque enim ulli\' [*](6] Es. 53, 2-3, 11] Es. 52, 14. 16] Pa. 44, 3. 17] cf. Ps. 44, 4. 20] Pa. 21, 7. 24] Ea. 11, 2-3. 26—405, 24] cf. adn. Iudaeos c. lJ. ) [*]( 10 bomines. sicut uulgo 12 uerba quodcumque-adnuutiabatur. quae in MR supra post cum scripturis conferamus leguntur, huc transposui 13 illud corpusculum c/. supra l. 6, 7, 10 quonam habitu et quonam conspectu scripsi: quoniam habitum et quoniam conspectum MR 14 fnit scil. Iesus Christus fuit. si ltulgo 16 citra MR (c/. adu. Iud. 14): supra Pam 18 ensera Pam 19 in corporali habitu scripsi: habita incorporabili MR 22 eiusmodi R3, cuiusmodi MRl adnuntia sunt scripsi: adnuntias (ex adnuntia §) MRl, adnuntiat R3 uulgo )

hominum uniuersitas spiritalium documentorum competebat nisi in Christum, flori quidem ob gratiam spiritus adaequatum, ex stirpe autem Iesse deputatum per Mariam, inde consemdam. expostulo autem de proposito: si das ei omnis humilitatis et patientiae et tranquillitatis intentionem et ex his Esaiae erit Christus, — homo in plaga et sciens ferre imbecillitatem, qui tamquam ouis ad uictimam adductus est et tamquam agnus ante tondentem non aperuit os, qui neque contendit neque clamauit nec audita est foris uox eius, qui arundinem contusam, id est quassam Iudaeorum fidem, non comminuit, qui linum ardens, id est momentaneum ardorem gentium, non extinxit — non potest alius esse, quam qui praedicebatur. oportet (et) actum eius ad scripturarum regulam recognosci, duplici, nisi fallor, operatione distinctum: praedicationis et uirtutis. sed de utroque titulo sic disponam, ut, quoniam ipsum quoque Marcionis euangelium excuti placuit, de speciebus doctrinarum et signorum illuc differamus, quasi in rem praesentem, hic autem generaliter expungamus ordinem coeptum, docentes praedicatorem interim adnuntiari Christum per Esaiam: quis enim, inquit, in uobis, qui deum metuit, [et] exaudiat uocem filii eius? item medicatorem: ipse enim, inquit, imbecillitates nostras abstulit et languores portauit t.

De exitu plane, puto, diuersitatem temptatis inducere, [*](6] Es. 53, 3. 7] Es. 58, 7. 9] cf. Es. 42, 2-3. 20] Es. 50, 10. \'221 Es. 53, 4. cf. Matth. 8, 17. :35-410, 3] cf. adu. Iudaeos c. 10. ) [*]( 1 uniuersitas scripsi (loc. gem. seculus): diuersitas MH 3 censendam ZI Pano: censendum R reliqui 4 autem de proposito, si uulgo 6 Christus? hoino uulgo 10 arudinero M lllignumJf 12 extinxit. non uulgo extinxit <sed lucernom magis fecit ortu luminis sui> Pam 13 et addidi, Mon recte putans addidisse in loco gemello imitatorem itaque 14 dup- plici M 16 sic om. F 17 excuti JlRI, discuti B3 uulgo 18 illuc R*, illud MIll quasi in rem praesentem = quasi usque in praesentiam rei ifmtts; hie enim de adnuntiatione tantum rei disseritur 19 cxpungamus H. eipugnamus MF 21 et seclusi (cf. adu. Marc, IIII 22: quia deum metuens audiat) exaudiat M, exaudiet R uulgo 25 temtatis M )

negantes passionem crucis in Christum creatoris praedicatam et argumentantes insuper non esse credendum, ut in id genus mortis exposuerit creator filium suum, quod ipse maledixerat: maledictus, inquit, omnis qui pependerit in ligno. sed huius maledictionis sensum differo digne a sola praedicatione crucis, de qua nunc maxime quaeritur, quia et alias antecedit rerum probatio rationem. de figuris prius edocebo. et utique uel maxime sacramentum istud figurari in praedicatione oportebat, quanto incredibile, tanto magis scandalo futurum. si nude praedicaretur, quantoque magnificum, tanto magis obumbrandum, ut difficultas intellectus gratiam dei quaereret. itaque inprimis Isaac, cum a patre in hostiam deditus lignum sibi portaret ipse, Christi exitum iam tunc denotabat, in uictimam concessi a patre et lignum passionis suae baiulantis. Ioseph. et ipse Christum figuraturus, uel hoc solo, ne demorer cursum. quod persecutionem a fratribus passus est ob dei gratiam. sicut et Christus a Iudaeis carnaliter (fratribus,) cum benedicitur a patre etiam in haec uerba: tauri decor eius, cornua unicornis cornua eius, in eis nationes uentilabit pariter ad summum usque terrae, non utique rhinoceros destinabatur unicornis nec minotaurus bicornis, sed Christus in illo significabatur, taurus ob utramque dispositionem, aliis ferus ut iudex, aliis mansuetus ut saluator, cuius cornua essent crucis extima. nam et in antemna, quae crucis pars est, extremitates cornua uocantur, unicornis autem mediae stipitis palus. hac denique uirtute crucis et hoc more cornutus uniuersas gentes et nunc uentilat per fidem, auferens a terra [*]( 4] Deat. 21, 23. 18] Deut. 33, 17. ) [*]( 5 differo = semoueo (cf. Apol. c. 40: dilati ab omni frnge uitae) digne (= iure) a scripsi: dignae R, digne M 13 portaret ipse M. ipse portaret It 15 <in) Christum Urs figuraturus Eng: figuratus MR uel scripsi (locum gem. seculus): nec MR 16 passus est <et uenumdatus in Aegyptuni N Pum 17 carnaliter <frl\\tribus> Oehlerus (loc. gem. secutus): carnaliter MR, carnaliter <fratribus uenundatus, a Iuda cum traditur. nam et)Pctm 18 a patre etiam om. Pam 20 terrae. non uulgo 24 extima llfF, extrema If antemna <nauis) Pam 25 mediae Eng: media MR, medius Frs, medio lun ) in caelum, et tunc per iudicium uentilabit, deiciens de caelo in terram. idem erit et alibi taurus apud eandem scripturam, cum Iacob in Simeonem et Leui, id est in scribas et Pharisaeos, — ex illis enim deducitur census. istorum — spiritaliter imprecatur: Simeon et Leui perfecerunt iniquitatem ex sua haeresi, qua scilicet Christum sunt persecuti; in consilium eorum ne uenerit anima mea et in stationem eorum ne incubuerint iecora mea, quia in indignatione sua interfecerunt homines, id est prophetas, et in concupiscentia sua ceciderunt neruos tauro, id est Christo, quem post necem prophetarum suffigendo neruos utique eius clauis desaeuierunt. ceterum uanum, si post homicidia alicuius bouis illis exprobrat carnificinam. iam uero Moyses, quid utique tunc tantum, cum Iesus aduersus Amalech proeliabatur, expansis manibus orat residens, quando in rebus tam attonitis magis utique genibus depositis et manibus caedentibus pectus et facie humi uolutante orationem commendare debuisset, nisi quia illic, ubi nomen domini dimicabat, dimicaturi quandoque aduersus diabolum, crucis quoque erat habitus necessarius, per quam Iesus uictoriam esset relaturus? idem rursus Moyses post interdictam omnis rei similitudinem cur aereum serpentem ligno impositum pendentis habitu in spectaculum salutare proposuit? an et hic dominicae crucis uim intentabat, qua serpens diabolus publicabatur et laeso cuique a spiritalibus colubris, intuenti tamen et credenti in eam, sanitas morsuum peccatorum et salus exinde praedicabatur? [*]( 5] Gen. 49, 5. 7] Gen. 49, 6. 15] cf. Exod. 17, 10-13. 221 cf. Xum. 21, 8-9. ) [*]( 3 cum Iacob <exporrigens benedietionem) in Simeonem Pam (loc. gem. sec.) 4 parenthesin indicauit Eng 5 imprecatur scripsi (imprecari in aliquem = jem. verfluchen, sicut imprecatio = Verfluehung): interpretatar 3/iJ 11 quem pendet a btlffigendo (Eng) 12 prophetarum (interfecerunt et> Pam 16 orabat Pum 18 uolutante: caue mutes see, loco gem., qui habet uolutats; cf. enim Apol. c. 40: in sacco et cinere uolutantes 23 <Israeli) salutare proposuit (eo tempore, quo a aerpentibus exterminati sunt,) nisi quod et hic Pam 24 et om. F 27 salus MR:!, sanitas li1 )