Dicis forsitan : \'doce me ergo quid sit iustitia, ut eam, si cognouerim, facilius implere sufficiam\'. Dicam breuiter, ut ualeo, et uerborum utar simplicitate communium, quia causa de qua agimus talis est, quae disertioribus facundiae sermonibus nequaquam debeat obscurari, sed simplicioribus eloquentiae narrationibus pandi. res enim omnibus in commune necessaria communi debet sermone monstrari. Iustitia ergo non aliud est quam non peccare, non peccare autem est legis praecepta seruare. praeceptorum autem obseruatio duplici genere custoditur, ut nihil eorum quae prohibentur facias, et cuncta quae [*]( 1 aliam CRF: alias b )) eMagitatuT B: flagitatur CV 2 sequatur V, obsequatur R 3 a matr. nexibus V, matrimoni in nexibua i! 5 difBcilo implere C 6 quisque -RV !) ergo OM. F )) padicitiae (pudicitiam V) primam speciem possidet JRF: poss. prim. sp. pudicitiae H, pudicitiae posa. prim. sp. C 11 duae propter iustitiam praecipue requiruntur JR, duae requiruntur propter tertiam V 12 enim otM. V 13 habeat R () cur res mundi Zf: cur mundum F, cui rei mandum CR 14 propter quam Mundi RV:et propter quam mundi C, et mundi H 15conucniat-B 16itaprima JX: ita et prima CF )) et sectmda—nec prima OM. F )( tertiam CH: iustitiam R 18 ergo me R 19 dicam tibi breuiter C )) ualeam F 20 causa talis quae F 21 defortioribus R )) debet H )j obsecrari J!! 22 simplicions CV 23 omnibus otK. B 24 non est aliud H, aliud non est F 25 autem H: uobis B, uero CV (?) 26 facias-iubentur OM!. jB pf. M. )
231
inbentur implere contendas. hoc est quod dicit: recede a malo et fac bonum. nolo enim putes in hoc constare iustitiam ut malum non facias, cum et bonum non facere malum sit et in utroque legis praeuaricatio committatur, quoniam qui dixit \'recede a malo\', ipse dixit \'et fac bonum\'. si a malo recesseris et non feceris bonum, tra-nsgressor es legis, quae non tantum in malorum actuum abominatione, sed et in bonorum operum perfectione completur. neque enim hoc solum tibi praecipitur ut uestitum suis non spolies indumentis, sed et ut spoliatum operias tuis, neque ut habenti panem non auferas suum, sed et non habenti tuum libenter impertias, neque solum ut pauperem suo non pellas hospitio, sed ut pulsum et non habentem recipias tuo. praeceptum enim nobis est flere cum flentibus. quomodo cum illis flemus, si in nullo eorum. necessitatibus participamus, nec aliquod eis in his propter quas lacrimantur causis praebemus auxilium? neque enim fletuum nostrorum Deus infructuosum quaerit humorem, sed quia lacrimae doloris indicium sunt, uult te ita alterius angustias sentire ut tuas. et quomodo tibi, in tali tribulatione si esses, subueniri cuperes, ita alteri ipse subuenias propter illud: quaecumque uultis ut faciant nobis homines bona, ita et uos facite illis. nam cum flente flere et nolle, cum possis, flenti conferre, subsannationis, non pietatis indicium eat.
[*]( 1 Ps. 33, 15. 12 Rom. 12, 15. 19 Matth. 7, 12. ) [*]( 1 dicit .RF: dicit psalmista C 2 in hoc putes C 4 committatur ARV: continetur C II et ipse dixit fac H et ed. Vall. 6 abhominatione CF, dominatione J! 7 sed etiam A j) aeque enim - quae iubentur (p. 232, 23) ow. J. 8 sed et ut H et corr. R: ut et B pr. wt., sed ut C, sed F 9 spoliatos C* II panem auum aQferaa (bM. non) F 10 sed et non V: sed nt non CH, sed non ut B II neque ut solum C 11 malim sed et ut 12 est nobis C 14 ne aliquid R II propter quae F II prebeamua C 16 indicium doloris R 17 quomodo in tribulatione tali si esses tu V 18 subuenire C II ipse OM. H (habet H) II subaenies R 19 quae F 20 ita et uoa f. illis CjR; ita (om. V) et uoa f. illis similiter HV II et nolle V: et nihil R, si nihil C 21 conferre, conferas C; post conferre <? J! additum est: ostendens eas uel maxime habitaturas (Mf. habitorM) spiritale conubium quae subterfugerint carnale consortium. et digne deo per matrimonii conparationem spiritaliter copalantnr. quae eius dilectionis causa humana conubia spreuerunt in his quam maxime illud impletur II indicium est non pietatis Y ) 232
denique Saluator noster cum Maria et Martha Lazari sororibus deDit et inmensae misericordiae adfectum lacrimarum contestatione monstrauit. et uerae pietatis indicia mox opera subsecuta sunt, cum suscitatus Lazarus, cuius causa lacrimae fundebantur, sororibus redditur. hoc fuit pie cum flentibus flere, occasionem fletus auferre. sed quasi potens, inquies, fecit. uerum nec tibi aliquid inpossibile imperatur: impleuit omnia qui quod potuit fecit.
Sed ut dicere coeperamus, non sufficit Christiano a malis ae abstinere, nisi etiam bonorum operum officia perfecerit, quod illo uel maxime testimonio comprobatur , quo comminatur Dominus aeterni ignis reos fore, qui quamuis mali nihil gesserint, non fecerint omne quod bonum est, dicens: Tunc dicet rex his qui ad sinistram sunt: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum. quem praeparauit pater meus diabolo et angelis eius. esuriui enim, et non dedistis mihi manducare; sitiui et non dedistis mihi potum et cetera. non dixit: discedite a me. maledicti, quia homicidium, quia adulterium aut quia furta fecistis: non enim quia malum fecissent, sed quia bonum non fecerant, condemnantur et aeternae gehennae suppliciis addicuntur, nec quia quae prohibita sunt admisissent, sed quia quae praecepta erant implere noluerunt. unde animaduertendum est quam spem habere possint qui adhuc aliquid eorum faciunt quae prohibentur, cum etiam illi aeterni ignis rei sint qui non fecerunt quae iubentur. nolo enim [*]( 12 Matth. 25, 41. ) [*]( 1 marta et lazari I! 3 et ueritatis\' R )] suscitator B 4 fandebantur jRF: funduntur C )) sororibus uinua redditor. et hoc fuit pie Rere cum flentibus C 5 fletus benigne auferre V 6 quasi CRV: quis b )t fecit H et ed. Vall.: om. CRV )) uerum J2F: sed C j) ne tibi F || imperatur CjR: imperet non sufficit mala cauere nisi bona quoque studeamus agere V 8 coeperam F || sufScit IfF: sufficere CN t) se OM. F 9 perflcere B )) quod RV: ont. C 11 quod bonum est CZT: bonum JRF 12 dicet HV: dicit CR 15 sitiui — potum V: om. CR 16 et reliqua C 17 quia homicidium fecistis quia adultenum perpetrastis F eted. Vall. )) furtum V 18 non enim - fecissent RV: om. C )) bona non fecerunt C 19 et aeternae HF: et om. R, hi aeternis C j) non quia C 20 sunt R: fuerant CV: erant ed. pall. jt erant RV: fuerant C 21 enim aduertendum R, aduertendam CH 23 illi om. H )) aeterni ignis F et ed. Vall.: om. CjR j) sint C: sunt RV () fccerint BF )
233
tibi in hoc blandiaris, si aliqua non feceris, quia aliqua feceris, cum scriptum sit: qui uniuersam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Adam enim semel peccauit et mortuus est: et tu te uiuere posse existimas illud saepe committens, quod alium, dum semel perpetrasset, occidit? an grande illum commisisse crimen putas, unde merito poena damnatus sit acriore? uideamus ergo quid fecerit: contra mandatum de fructu arboris edit. quid ergo ? propter arboris fructum Deus hominem morte multauit? non propter arboris fructum, sed propter mandati contemptum. ergo non agitur de qualitate peccati, sed de transgressione mandati. et qui dixit Adae ut de arboris fructu non ederet, ipse tibi praecipit ut non maledicas, non mentiaris, non detrahas, non detrahentem auscultes, ut omnino non iures, ut non concupiscas, non inuideas, non sis tepidus, non sis auarus, ut nulli malum pro malo reddas, ut inimicos tuos diligas, ut maledicentibus benedicas,. ut pro calumniantibus et pro persecutoribus tuis ores, ut percutienti maxillam alteram praebeas, ut in iudicio saeculari non litiges, ut si qui tua auferre uoluerit, gratanter amittas, ut nec iracundiae nec zeli nec liuoris malum intra pectus admittas, ut crimen auaritiae fugias, ut omnis superbiae ac iactantiae malum caueas, et humilis ac mitis Christi uiuas exemplo, malorum consortia in tantum uitans, ut cum fornicatoribus aut auaris aut maledicentibus aut inuidis aut
[*]( 2 Jac. 2, 10. ) [*]( 1 si aliqua non f. quia (qui jl) aliqua feceris AR: quia aliqua feceris OM. C, si aliquid eorum feceris quia aliquid non feceris V; sequitur deinde in F glossema: Audiant qui quaedam mala cauere neglignnt quibusdam bonis confidentes quae agunt t) cum] quod F 2 sit ed. Vall. et J.: est CjRF || ofFenderit C 3 semel enim peccauit adam y 4 posse OM. H )) existimana C 5 cum ed. Vall. )) an grande — Mandiris (p. 234, 8) (om. A 6 merito poena damnatus sit acriori H et ed. Vall.: merito ac iure damnandus sit jR, merito ac digne sit damnatus V, merito ac iure (ioste b) damnatus est C 7 quid fecerit contra mandatum. De fructu distinxit Holstenius 10 agitur iam de F )) mandati CJR: praecepti F 11 fructil R 12 precipit C: praecepit RVb t! nec detrahentes C 15 ut inimicos — benedicas HV: om. C*; additum in V: etaduersantibus benefacias 16 pro oMt. C 17 in om. r 18 amittas JRF: remittas C, dimittas ed. Vall. 20 iactantiae ac superbiae C t) humilis et mitis C, mitis ac hum. y 21 excmplo uiaas C )) deuitans C 22 dctractatoribus C, detrectatoribus b ) 234
detractoribus aut ebriosis aut rapacibus nec cibum capias. quem si in aliquo contempseris, si pepercit Adae, parcet et tibi. immo illi magis parcendum faera.t, qui adhuc rudis et nouellus erat, et nullius ante peccantis et propter peccatum suum morientis retrahebatur exemplo. tibi uero post tanta documenta, post legem, post prophetas, post euangelia, post Apostolos si delinquere uolueris, quomodo indulgeri possit ignoro.
An tibi de uirginitatis praerogatiua blandiris? memento Adam et Euam uirgines deliquisse, nec integritatem corporis profuisse peccantibus. uirgo quae peccat Euae, non Mariae comparanda est. non negamus in praesenti tempore paenitentiae remedium, sed hortamur magis praemium sperare debere quam ueniam. turpe eat enim delicti indulgentiam postulare quae palmam uirginitatis exspectant, et inlicitum aliquid incurrere quae se etiam a licitis castrauerunt: licitum quippe est matrimonii inire consortium. et ut laudandae sunt quae propter Christi amorem et caelestis regni gloriam copulam contempserint nuptiarum, ita damnandae sunt quae propter incontinentiae uoluptatem, cum Deo se uouerint, remedio apostolico abutantur. ergo, ut diximus, quae conubia deserunt, non inlicita, sed licita spernunt. eiusmodi autem si iurent, si maledicant, ei detrahant, si detrahentes patiantur audire, si malum pro malo reddant, si cupiditatis in alienis aut auaritiae in propriis crimen incurrant, si zeli aut liuoris uenena possideant, si contra legalia et apostolica instituta indecens aliquid aut loquantur aut cogitent, si in carne placendi studio comptae et ornatae procedant, si alia, ut adsolet, inlicita faciant. [*]( 1 nec cibum JR: uel cibum non V, cibum non C 2 parcet et tibi? b )) magis om. F 3 ante OM. V 4 retrahebatur R: trahebatur C, terrebatnr F 6 indulgere J! 8 blandiris BF: plaudes C )) memor esto F 10 uirgo — CMtrauerant (M. 14) OMt. A )j eua J! 11 remedium penitentiM C 12 enim CjRF: enim illis H 13 expectat CJBF 14 se F post licitis habet )) CMtrauerunt CJ!: caatrauere j?, caatrMit F 15 consortium inire V )) et ut — ut diximus (u. 19) OM. A 16 gloriam C7?: desiderium F j) contempserunt C 17 dam. sunt V: dam. non sunt <7K () innocentiae noluntatem R 18 cum deo se uouermt F: nondum deo deuotae CR 19 connubia Hb )j spernuntur C 20 iurant R )) detrahunt cupidos C 21 patiantur ARY: pa ) antur C (omissa syllaba ti initio noui uersus), probantnr6 22 aut ARV: uel C )) mcorrantcrimen C )) aut ARV: si C 23 leg. instituta et apostolica F 24 loquuBtar aut cogitant b 25 compto et ornate F )) si alia (alia quae jB) at )
235
quid proderit eis spreuisse quod licuit et exercere quod non licet ? uis uis prodesse tibi, quod licita contempsisti, uide ne quid eorum quae non licent facias. stultum enim est timuisse quod minus est, et non timere quod maius est [aut ab iis non uitari quae prohibentur, spreuisse uero ea quae conceduntur]. dicit enim Apostolus: innupta cogitat quae Domini sunt, quomodo placeat Deo, ut sit sancta et corpore et spiritu: quae autem nupta est, cogitat quae sunt huius mundi, quomodo placeat uiro. nuptam uiro placere adserit, cogitando quae mundi sunt, innuptam uero Deo, eo quod nulla cura illi sit saeculi. dicat ergo mihi, quae uirum non habet et tamen quae mundi sunt cogitat, cui placere desiderat? nonne incipiet illi nupta praeponi? quia illa cogitando quae mundi sunt complacet uel marito, ista uero nec marito, quem non habet, potest placere nec Deo. sed nec illud silentio praeterire nos conuenit, quod dixit: innupta cogitat quae Domini sunt, quomodo placeat Deo, ut sit sancta et corpore et spiritu. [quae Domini sunt, inquit, cogitat; non quae saeculi, non quae hominum, sed quae Dei sunt cogitat.] quae sunt ergo Domini? dicat Apostolus: quaecumque sunt sancta, quaecumque iusta, quaecumque amabilia, quaecumque bonae famae, si qua uirtus, si qua laus disciplinae.
[*]( 5 I Cor. 7, 34. 19 PhiL 4, 8. ) [*]( adsolet inlicita AR: si aliqua quae ut adsolet, illicita sunt H, et alia quae assolent inlicita F, et alia quae Reri solent inlicite C 2 licita CBF: licite A, licitum H 3 est enim C 4 aut ab—conceduntnr, quae desunt in A, ut glossema inclusimus; nam uix credendum est epistolae auctorem, quisquis fuit, alias optime scribentem hic tam barbare locutum esse )) ab his uctari V )) prohibentur spreuMM uero ea quae F: prohibentur quae (si H) subterfugerint quaf CR 6 Dei C 7 et corpore F: corpore ACR, ut est in Vulgata, at textus graecus habet: xat σώματι ϰαὶ πνεύματι t) quae autem nupta — — et corpore et spiritu (u. 17) RV (item ex parte A): om. C\'; haec NpMftO esae censet is qui curauit editionem Parisiensem apud Migne 8 hoins om. A 9 nuptam ncro uiro V, nuptam—ait saeculi om. A )j placere uiro H 10 illi cora V, cura illa JS 11 tamen ea quae F 12 incipiat A )) quia illa AR: quae Y 15 dixerit A )) Dei A 16 sancta corpore AR 17 Quae Domini sunt — — quac Dei sunt cogitat otM. AB )) Domini V: Dei C 19 dicat ARV: dicit C )) sunt AR: om. CF j} quaecQmque suut iusta A, om. C ) 236
ista sunt Domini, quae sanctae et uere apostolicae uirgines die noctuque sine ullo temporis interuallo meditantur et cogitant. Domini est etiam regnum caelorum, Domini est resurrectio mortuorum, Domini est inmortalitas, Domini est incorruptio, Domini est splendor solis qui sanctis promittitur, sicut in Euangelio scriptum est: tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum: Domini sunt plures iustorum in caelestibus mansiones, Domini est fructus tricesimus et sexagesimus atque centesimus. haec quae cogitant et quibus possint ea operibus promereri, quae Domini sunt cogitant. Domini est etiam lex noui et ueteris testamenti, in qua oris eius eloquia sancta refulgent: quae si quae uirgines sine intermissione meditantur, quae Domini sunt cogitant, et impletur in eis illud propheticum: fundamenta aeterna super petram solidam et mandata Dei in corde mulieris sanctae.
Sequitur, \'quomodo placeat Deo\\ Deo, inquam, non hominibus, \'ut sit sancta et corpore et spiritu\\ non dixit, ut sit sancta membro aut corpore tantum, sed ut sit sancta corpore et spiritu. membrum enim una corporis pars est, corpus uero omnium conpago membrorum est. cum ergo dicit ut sit sancta. corpore, omnibus membris eam sanctificari debere testatur, quia non proderit ceterorum sanctificatio membrorum, si inueniatur uel in uno corruptio. etiam non erit sancta corpore, quod ex omnibus constat membris, [*]( 5 Matth. 13, 43. 13 EccL 26, 24 15 I Cor. 7, 34. ) [*]( 1 sunt D. quae om. A )) et uere nos: uere C, et reuere B, et uerae et NV 2 sine u. t. interuallo AR: om. CF )) Dei est etiam C, etiam om. R; Domini — mulieris sanctae (u. 14) om. JL 4 D. est imnortalitas, D. est incorruptio scripsi: domini est inmortalitatis incorruptio HV&, domini est inmortalis incorruptio C e< ed. Vall. (Domini inunortalitas; incorruptio Domini est; splendor etc. H) 5 sicut - patris eorum OM. C\'B 7 iustorum J!F: iterum C\', sanctorum H 8 centesimus et eexag. atque tricesimus F )) atque -KV: et C* tt qQae B: igitur F, om. C-B" j] cogitent V 9 ea operibus B; ea OMt. CH, operibus deum V )) et quae F j) cogitent F 10 in qua oris F: in quibus oris H, in quibus C j) elogia C H si quae JHV: siq; R, si C 12 completur H jj in illis F j) propheticum illud C 13 petram solidam jRF: terram solidata C 14 dei F: domini CI! 16 ait sancta corpore AR, sancta corpore eit C 18 uero om. R 19 est OMt. C )) sancta sit C 20 debere saactificari A [) testantur C 21 sanctificatio ceterum C 22 otiam CRF: ct iam AH, OMt. b\' )
237
quae uel unius fuerit coninquinatione polluta. sed ut quod dico manifestius et lucidius fiat, esto sit quaecumque omnium membrorum sanctificatione purgata et lingua tantummodo peccet, quia aut blasphemet aut falsum testimonium dicat, numquid liberabunt omnia membra unum, an propter unum iudicabuntur et cetera? ergo si nec aliorum membrorum sanctificatio proderit, cum in uno sit uitium, quanto magis, si diuersorum flagitio peccatorum omnia corrumpantur, unius nihil proderit integritas !