Ad Ecclesiam Libri IIII

denique ut infidelitafcem tuam tibimet et te ipso probem, dic mihi, obsecro, quisquis ille es, qui substantiam tuam uel propinquo cuipiam diuiti uel àdfini, uel, si hi forte desunt, etiam extraneo derelinquis, cur eam non sanus a te atque incolumis abdicasti? cur non sospes ac uegietus heredibus tradidisti, sed in testamento ipso prouidentissime canes et sollicite ac diligenter inscribis: \'quando ego ex rebus humanis excessero, tutic mihi tu ille carissime heres esto ?

dic mihi, quaeso, cur huic carissimo, ut ipse ais, ac deuinctissimo tuo tamdiu nihil de tuo tribuis tamdiu nihil de tuo tradis, quamdiu te putas esse uicteum, sed tum cum uides esse te moriturum? et quid dico, cum esse te moriturum uides ? immo id caues prouidentissime, ne uel spirante uel moriente te quidquam de tuo habeat, sed iam defuncto omnino, iam mortuo. et mirum est, quod hoc ipsum sinis, Ut iam funerato te tua habeat, et non iam exportato atque tumulato. quamuis etiam in hoc, quod ais cquando ego ex. rebus humanis excessero), id ipsum cauisse uidearis. hoc est enim ex rebus humanis penitus excedere, totum omnino cum suo corpore hominem in praesentia humanarum rerum esse desisse.

dic [*]( 1 Tit. 1, 16 ) [*]( 4e affiai ex adfim 6orr. m. 2 B 5 hii AB ea AB eam ed. Baiuaius 6 a te] ante suspicatur Hartelius 8 canes ex caais corr. m. 2 A item §. 66 9 heres ex heris corr. m. 2 A item statim. diuinct. (cum B) et bis uides ex uidis (semel cum B) 13 te ante prius moriturum om. AB, ante uides habet b et edd. ante Halmium 16 sinis et (sed et eras. et in marg. adscr. m. 2 ut te) non iam funestato (h. l. add. m. 2 aliquid) de (sic) tuo (corr. ex tua m. 2) habeat iam exportato A sinis et non iam fnnestato te tua habeat iam exportata B sinis ut funestato te tua habeat nisi etiam iam exportato (cum b) inepte ed. Baluzius sinis et non, iam funerato te, iam exportato atque tumulato, ita ut too habeat ex u. 15 repetitum statuatur Hartelius maiit sinis ut demum funestato in priore parte matit Halmius; uerba et non olim in marg. scripta sedem non suam occupasse, ut uocem post sinis dxpulisse et locum suum ante alteram iam uocem habuisse uideri i. e. post habeat copiosius exponere studui Sitz.-Ber. p. 35 sq. 17 funerato coni. Ritterskusius: funestato cum codd. Halmius 20 paenitus punct. a A ) [*]( 19* )

quid est quod tu, qui tibi usum rerum tuarum tantopere necessarium putas, fructus ac reditus facultatis tuae post mortem necessarios esse non putas? dicis absque dubio, quia mortuo nihil opus est nec reseruandum mihi quidquam in tempus illud est, quia defunctus ac nihil sentiens nec delectari possum possessione rerum mearum neque amissione cruciari.

euidens causa est. ergo idcirco moriens substantiam tuam alteri deputas, quia capere ex ea fructus post mortem ipse non possis. sed quid, quod electissimum uas dei apostolus Paulus testificatur et clamat, quod quaecumque homo in uita hac seminauerit, haec post mortem metat, et qui parce seminat parce et metat, et qui seminat in benedictione ex benedictione et metat. ex quo aperte intellegi uoluit eos, qui seminant in parcitate benedictionem metere non posse. cum enim dicens: qui parce seminat parce et metet, et qui seminat in benedictione ex benedictione et metet, euidenter utique benedictionem in sola posuerit largitate, ostendit parcos seminatores mendicitatem largos benedictionem esse messuros. [*]( 17 Gal. 6, 8 ) [*]( 1 caues ex cauis corr. m. 2 AB 6 rationabilem (b et) Rittershusius 7 mihi tamen signis transpositionis additis A 12 quicquam (sic) AB quia] quo Rittershusius 16 delectissimum ex dil. corr. m. 2 B 19 metet deinceps ter corr. ex metat m. 2 A metat B(b) ; \'haud scio an recte ut in relatione indirecta\' Halmius; sane aut metat scrib. est aut eiecto quod ante quaecumque, quod facile ex antecedenti quid, quod hic repeti poterat, metet, ut cum statim (23. 24) seqq. plane congruat, ubi bis metet legitur cf. §. 74 22 cum] dum ed. Baluzius 23 metat B (sed statim recte metet) et qui-et metet om. A )

XVI. Sed fortasse haec tibi, quicumque es infidelis, aut parum ualida aut parum aperta esse uideantur. quid quod dominus ipse in euangelio nihil quemquam de operibus bonis perdere Christianum manifestissime docet dicens: quicumque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae, tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non perdet mercedem suam. quid dici euidentius potuit? etiam eam rem in futuro habituram praemium esse dixit, quae in praesenti pretium non haberet: tantum honoris cultui suo tribuit, ut aliquid esset illic per fidem, quod hic omnino nihil esset per uilitatem.

sed tamen ne in hoc sibi quidam forsitan blandirentur, si multa habentes exiguis possent magna mercari, subtiliter posuit etiam pro calice aquae frigidae non perituram esse mercedem, hoc utique euidenter ostendens non pro paruo aliquid magnum esse reddendum, sed tamen qualecumque fidei opus non esse periturum.

habes itaque indubitabilem futurae retributionis securitatem habes recipiendorum bonorum operum satis idoneum uadem: qui quidem tantae non solum fidei sed etiam misericordiae atque pietatis est, ut non soluat tantum quod promiserit quasi debitum, sed etiam ostendat aliquid quo se faciat debitorem. nam qui pro calice aquae frigidae redditurum se dixit esse mercedem non solum uult soluere quae acceperit, sed etiam demonstrat aliqua quae soluat. pius scilicet ac misericordia plenus et consulere uolens non solum diuiti largitati sed etiam pauperculae officiositati ostendit, quo obnoxium sibi in aliquo deum faceret etiam qui quod faeneraret penitus non haberet. [*]( .4 Matth. 10, 42 ) [*](1 quicumque ex quęc. corr. m. 2 A 9 praetium A tantumque (etm b) ed. Baluzius 10 aliquid ex aliquit corr. m. 2 A ut §. 71 et 72 11 in om. Baluzius 12 forsitã A ut §. 73 13 poasent b: possint AB Halmius 17 habes ex habis corr. m.2 A - 25 misericordia plenus] hunc locum addere debui locis Sitz.-Ber. p. 11 congestis; cfr. adn. crit. ad. libri de gub. primi §. 58 26 quod ex quo corr. m. 2 B )

XVII. Sed forsitan tibi, quicumque diues es, indiguum hoc facultatibus tuis opus pauperculorum esse uideatur et uelis aliquam ad te peculiariter pertinentem sponsionem sacrae promissionis audire. habes primum illud, quod ad diuitem ilium in euangelio: deus loquitur: uade, uende omnia bona tua, et habebis thesaurum in caelo. deinde illud, quod praecepto interdictorio generaliter iubet: nolite thesaurizare uobis thesauros in terra, thesaurizate .

autem uobis thesauros in caelo. postremo illa, quibus omnes rerum mundialium possessores ad opus profluae largitatis spe infinitae remunerationis inuitat dicens, quod omnis, qui propter honorem atque amorem suum aut domum aut agrum aut quamcumque aliam facultatem in usus misericordiae prorogarit, centuplum accipiat in futuro: insuper autem, inquit, et uitam aeternam possidebit. quid spondere maius credentibus sibi potuit qui magnis faeneratoribus suis centuplum se redditurum esse promisit?

nec solum hoc, sed uitam, inquit, aeternam possidebit. hoc multo plus est quam ipsa centupli retributio, quia id ipsum, quod quis in centuplo acceperit, in perpetuo possidebit. non erit ergo tunc fragilis$t caduca possessio nec in similitudinem terrenarum diuitiarum umbrae praetereuntis aut somnii uanescentis more peritura. quidquid datum a deo fuerit inmortale erit, quidquid acceptum fuerit sine termino permanebit. ac per hoc, ut dixi, plus quam centuplum accipit qui sic accipit, quia uincit centupli pretium, id ipsum esse centuplum sempiternum.

XVIII. Quae cum ita sint et cum tanta absque dubio recepturus sit qui deo credit, quomodo tu his rebus, quas deo dederis, usurum te esse post mortem non putas, quarum tibi non usum tantummodo dominus sed augmentum etiam et [*]( . 5 Matth. 19, 21 7 Mattk 6, 19 U Matth. 19, 39 ) [*]( 2 uellU alt.i punct. B 4 habes es habis mrr. m. 2 Å 13 facultotem ex rtum # statim inquit exinquJ4 corr. m. 2 B 16 foneratoribus B . 21 qrit om. B 32 protereuptes AB 26 uincit ex uicit corr. m. 2 A praetium A, )

nemo enim est inter homines, qui cum beatus esse ualeat, miser esse malit; nemo est, qui cum habere possit delicias summi boni, pati uelit supplicium summi mali; nullus profecto, nullus et ideo ne tu quidem: nisi forte monstruosa sit in te aliqua et discrepans ab humano genere natura, ut solus tibi penitus bene esse nolis, solus beatitudinem fugias solus suppliciis delecteris.

quod si utique non est, quid ergo causae est, ut non uel moriens et m ultimis situs id saltim supremae oblationis officio et omni rerum tuarum ambitu agas, ut, si mereri a deo potes, locuples ac beatus sis, sin autem id non potes, certe ut miser non sis certe non uraris certe non torquearis certe tenebris exterioribus non eneceris et ardentibus sine fine flammis non decoquaris?

quid ergo, ut dixi, causae est, quod haec non agis? quid causae est, ut bona aeterna non emas? quid causae est, ut mala aeterna non timeas? -quid utique nisi illud, quod praelocutus sum, quod aut iudicandum a deo te esse non putas aut resurrecturum omnino esse non credis? si enim crederes, quomodo non futuri iudicii inaestimabile malum fugeres et inmortalium suppliciorum tormenta uitares?

sed non oredis utique, non credis, ac lieet aliud et sermone adseras et professione, non credis; sermo enim et professio tua iactitant fidem sed uita atque obitus publicant infidelitatem. alioqui uince me: uinci uolo. non quaero, ut mihi credulitatem tuam superioris uitae actibus probes: uno contentus sum testimonio supremorum tuorum. [*]( 4 delicias ex dil. corr. m. » A 6 ne] nec (cum b) ed. Baiuews nisi monstruosa forte signistranspositionis B 8 beatitune (sic) A 3. scr. m. 2 di 10 saltem ex saltim corr. m. 2 A supraeme A 13 pori certe p et edd. ante Hahm.: tiel pro boo merearis 15 dequocaris B post causae est p et edd. ante Halm. : ut non omnibus modis uel mala fugias uel bona adaequi uelis? quid causae est 20 te esse (cum b) ed. Baluzius 21 fugeres eac fvgeris corr. m. 2 AB ut paulo ante crederes ex crederis 23 aliud ex alivt corr. m. 2 A 24 iactitat B ob∗itus A 25 alioquin ex -qui corr. m. 2 AB uinci A pro uince )

ecce iam, ecce moreris, egressurus de domo corporis tui, nesciens quo iturus quo abducendus ad quam poenalia et quam taetra rapiendus, cui unum tantummodo superest inter suprema perfugium una effugiendi aeterni ignis specula datur, ut pro te offeras saltim quod in substantia habes, quia aliud quod possis deo offerre iam non habes: et tu inmemor tui oblitus salutis tuae, de legatariis nouis cogitas de locupletando herede suspiras.

et haec faciens credere te iudicium dei dicis, qui tibi, cum iudicandus sis, uel inter suprema non consulis ? et credere te aliquid de salute animae tuae loqueris, cui nullus est anima tua uilior, apud quem prope non interest cui prosis, dummodo ut tibi noceas? et credere te futurum iudicem dicis, apud quem nullus est minor atque despectior quam ipse iudex? nam in tantum eum spernis in tantum despicis, ut nec tibimet ipsi consulas, dummodo eius iussa contemnas.

aut refelle me et conuince, si mentior. clamat tibi ecce morienti ipse, qui te iudicaturus est iudex tuus, ne ullum omnino hominem in prorogandis rebus ac facultatibus tuis plus quam te ames, ne ulli de substantia tua moriens magis quam tibi consulas, nullum tibi anima tua propinquiorem nullum iudices cariorem. quid enim proderit, inquit saluator, homini si lucretur mundum totum et detrimentum faciat animae suae? aut quid dabit homo commutationem pro anima sua?

hoc est dicere: quid tibi o infelicissime homo, proderit, si omnem mundum aut ipse habeas ant tuis proximis derelinquas, si salutis atque animae detrimenta patiaris ? damna enim animae totum penitus [*]( 21 Matth. 16, 26 ) [*]( 1 moreris AB (cf. §. 85 iam morienti): morieris p Halmius 2 quo abdncendus ex quod abdicendus corr. m. 2 B 4 sapraema AB specula scripsi: speicula AB Hdlmius; an forte spesoula ut resculasrecula quode uid. Ind. III. ? 5 saltem et statim habes ex saltim et habis corr. m. 2 Å 7 locuplet. ex locopl. corr. m. 2 Å ut mox aliquid ex aliquit 13 dispectior et mox dispicis Å et desp. ex disp. corr. m. 2 B 15 na s. scr. ec m. 2 A 18 hominem Â(b): hominum B et edd. cum HeUmio qui nihil adnot. praerogandiB . Bit- tershusius 23 quid punct. id et 8. scr. m. 2 am AB hic et §. 84 25 infilicissime Å omnS ex omniu corr. m. 2 B )