Ad Ecclesiam Libri IIII

cur eos uelut a natura expellitis et quasi a iure sanguinis abdicatis? et ego esse eos pauperes nolo, sed ut habeat tamen praemium suum ipsa paupertas, ac praeclara demutatione eligant inopiam ex copia, ut ex inopiae electione copiam consequantur. quamquam quid ego uos per ipsum sanctissimae rationis officium trahere ad humanitatem pietatemque contendo, cum id maxime obsistat et haec res parentes inpios faciat, quae pios facere deberet?

nam cum uos ideo plus relinquere ex patrimonio uestro religiosis filiis deberetis, ut aliquid ad deum ex facultatibus uestris saltim per filios perueniret, ideo filiis non relinquitis, ne illi deo habeant quod relinquant. praeclara uidelicet ratione atque cautela contenti estis uos filios non agnoscere, ne illi se filios dei esse cognoscant, magnificam repensantes beneficiis sacris uicissitudinem, dum id studiosissime procuratis, ne uel per uestros aliquid honor dei habere possit, cum omnia uos per dei munus habeatis. [*]( 1 sit] est ed. Baluzius iusti patrimonii portione] aequam accipere cum fratribus patrimonii portionem p et edd. ante Halm. 2 didetur A 4 fides ex fidis corr. m. 2 A 5 beatine ex beatus corr. m. 2 B 9 concecidite punct. ci A 10 uellint punct. ait. 1 B 12 tolerant 8. a scr. e m. 2 B 13 uelut ex uelud corr. m. 2 A 19 maximae punct. a B 22 saltem ex saltim corr. m. 2 A 23 deo post illi erasum et post habeant s. l. add. m. 2 A et sic ed. Baluzius (simul cum b) 24 cautella aii. 1 eras. A )

non exigimus ut uestra domino largiamini: aliquid deo de suo reddite. cur tam . auare cur tam impie agitis? non est uestrum quod denegatis. iniquum igitur arbitramini, ut saecularibus filiis religiosos substantia pares esse faciatis? id ergo agitis, ut paeniteat eos coeptae religionis, quos religio apud uos fecerit uiles. pius itaque ac bonus dominus, qui semet in eis propositum ac professionem suam: ceterum, quantum in uobis est, id agitis, ut saeculi eos cultores esse faciatis, quibus saeculares filios antefertis. quid est enim aliud quam religionem interdicere ob religionem despectui habere?

YI. Sed iniusti fortasse uideamur cunctos parentes in hoc negotio aequaliter accusando, cum scilicet non omnes pari agant iniquitate cum filiis. sunt enim, inquit aliquis, sunt ex parentibus multi, qui aequales filiis suis faciant portiones, nisi quod una tantum eos condicione discernunt, quod in iis ipsis partibus, quae religiosis uidentur adscribi, usum iubent ad eos proprietatem ad alios pertinere.

at uero hoc multo est peius et infidelius. tolerabilioris quippe inpietatis uidetur esse cum proprietate aliquem filiis suis minus relinquere quam proprietatem his rerum penitus auferre. potest enim aliquatenus ferri ista condicio, si aut amicis aut adfinibus aut propinquis hac lege aliquid relinquatur: filiis uero qui proprietatem rerum non tribuit nil relinquit. sed inuenit iniquissima infidelitas parentum, quomodo a patrimonio suo deum penitus excluderet, proprietatem rerum religiosis filiis auferendo. usum enim his dedit, ut esset quo ipsi uiuerent, proprietatem his tulit, ut quod deo relinquerent non haberent.

o nouum [*]( -1 impie agitis ed. Baluzius (cum b) 8 agitis et hic fort. delendum, nt paulo ante deest 6 coeptae ex coepta corr. m. 2 AB 8 caeterum A 11 dispeetui AB 14 inquid B aliqui AB 15 qui ex quia corr. m. 2 B 16 quid (ante in) a. scr. o A in iis] inis A 18 ad uero AB 19 tolerabiliorie ex -res corr. m. 2 B 21 his] iis ed. Baluzitts paenitus A item paulo post 22 amicis ex -cus corr. m. 2 B affinibuB ex adfinibus corr. m. 2 A 28 aliquid ex -quit corr. m. 2 A item infra §. 30 cf. 32 24 relinquid B )

VII. Quid agis, miserrima infidelitas et paganicae, ut ita dixerim, inreligiositatis error? itane tantum odisti deum, ut possis etiam filios tuos ob hoc tantum, quia ad deum pertinent, non amare ? meliore enim condicione quidam relinquunt libertos suos quam tu relinquis filios tuos. in usu siquidem cotidiano est ut serui, etsi non optimae certe non inprobae seruitutis, Romana a dominis libertate donentur, in qua scilicet et proprietatem peculii capiunt et ius testamentarium consequuntur, ita ut et uiuentes cui uolunt res suas tradant et morientes donatione transcribant: nec solum hoc, sed et illa, quae in seruitute positi conquisierant, ex dominorum domo tollere non uetantur. tantum eis interdum gratia patronae liberalitatis inpertit, ut etiam iuri suo detrahat quod libertorum dominio largiatur.

quanto, 0 quisquis ille es infidelissime pater, quanto domini illi melius cum libertis agunt quam tu cum liberis ! illi quae donant perpetuo iure donant tu temporario: illi [*]( 1 inreligiosae s. n scr. r m. 2 B uidetar B uideretur filiis suis A (quod fugit BaZmium), filiis suis uid. B 3 soboles ex sub. corr. m. 2 A sobolee B 4 quasi ( post sed) a. l. add. m. 1 ud 2 A 5 posset scripsi: possit AB Halmius 9 couscientia ex conscia corr. m. 2 A 13 irrelig. ex inrelig. corr. m. 2 B 15 condicione ex conditione rasura corr. A 16 siquidem] quidem B 17 obtimae B optime ex optimę (ut statim inprobe ex inprobę) rasura corr. A 21 transscribant B 25 infidelissimae A 26 tu con liberis B 27 illique s. ser. m. 2 quod B temporario ex -ria corr. m. 2 B testamenti ex -to et statim libertis ex libertatis corr. m. 2 B )

more ergo illorum uteris, qui seruos suos non bene de se meritos, quia ciuitate Romana indignos iudicant, iugo Latinae libertatis addicunt: quos scilicet iubent quidem sub libertorum titulo agere uiuentes, sed nolunt quidquam habere morientes. negato enim his ultimae uoluntatis arbitrio, etiam quae superstites habent morientes donare non possunt.

ita ergo et tu religiosos filios tuos quasi Latinos iubes esse libertos, ut uiuant scilicet quasi ingenui et moriantur ut serui, et iuri fratrum suorum quasi per uinculum Latinae libertatis adstricti, etiamsi uidentur arbitrii sui esse, dum uiuunt, quasi sub illorum tamen positi . potestate moriantur. quid tantum, quaeso, sceleris in titulo esse religionis putas, ut ideo eos, qui religiosi sunt, filios tuos esse non credas, quia filii dei esse coeperunt? in quo tibi bonae uoluntatis quasi piaculo rei facti sunt, ut idcirco eos putes habendos esse peiores, quia optant esse meliores?

VIII. Sed dicitis non eo a uobis animo hoc agi. quod unum est, ac si quispiam dicat malas res bono animo a se fieri et inpietatis facinus pia mente committi. quid prodest, o inhumanissimi parentes, quod filios religiosos bono a uobis dehonorari animo adseueratis ? res ipsa hoc respuit res refellit. parum est quod nudis adsertionibus dicitis, ipsi actibus uestris contra uos testes estis. indignum ergo arbitramini, ut sancta ac placita deo pignora filiis mundo seruientibus conparentur? uerum est et bene arbitrabamini, si tamen arbitrio isto iuste et in diuersum uteremini, id est, ut conparandos bonis filiis. malos et peccatores sanctis non putaretis, et qui apud deum uita ac meritis antecellerent, idem apud uos gratia atque [*]( 2 tuos B 8 quicquam (sic) A 13 adstricte s. e scr. i m. 2 B 19 putes ex putis corr. m. 2 AB 24 asseueratis et paulo post assertionibus ex adsertionibus corr. m. 2 B 26 testes ex testis corr. m. 2 AB sancta-bene bis scripta sunt in A sed semel deleta m. 1 et 2 28 arbitramini ex arbitrabamini corr. m. 2 B 31 idem quater deinceps AB iidem ed. Baluzius. )

quid enim rectius quid magis iustum, quam ut qui meliores sunt idem etiam honoratiores essent, qui uincunt iudicio idem uincerent praemio, qui antistant in euangelio sacro idem quoque in testamento humano antistarent, et hac saltim re concordaret cram uoluntate Christi parentum pietas ac uoluntas, ut quos deus praeposuisset electione eosdem etiam parentes anteponerent dignitate. sed non solum hoc non agitur, sed in diuersum omnia aguntur. praeponuntur enim puris commaculati praeponuntur fidelibus inpii, praeponuntur lumini tenebrae praeponitur terra caelo, praeponitur mundus deo. et euasuros se huiusmodi parentes uel in hoc solo iudicium dei aestimant, qui cultum dei et dignitatem iudicii sui indignitate conculcant?

VIIII. Sed uidelicet non contemptu dei dicunt parentes . haec a se fieri sed causa atque ratione. quibus enim, inquiunt, relictam substantiam relicturi sunt filios non habentes? dicam quibus, nec nominabo eos, quos supra dixi, pauperes dei, non alienos aut longe positos, ne durum aut inhumanum forte uideatur. illos dico caros et indiuiduos et quos recte etiam uos, qui multas suboles habetis, filiis antefertis: ipsos se inquam homines o infidelissimi parentes, ipsos se inquam dicimus. numquid potest cuilibet quidquam se ipso propius numquid carius inueniri? suam unicuique uestrum animam suam salutem suam spem commendamus.

et pios uos esae dicitis, qui filios diligatis? nihil plane durius uobis nihil inhumanius, nihil tam ferum, nihil tam inpium dici potest, a quibus inpetrari omnino non potest ut uos ipsos [*]( 3 antestant ex antistant corr. m. 2 1) et statim antestarent 5 saltem ex saltim corr. m. 2 A 9 fidedelibus punct. alt. de A 10 post tenebrae add. p: praeponitur uita morti 12 ezistimant Rittershusius 20 soboles B ipsos - parentes oberratione ocu- lorum om. A; ceterum haec uerba et seqq. ipsos s. i. dicimus sana non sunt ; fort. scrib.: ipsis relinquant homines, o. i. pu, ipsis inquam[dicimus]; Hartelius suspioatur: ipsos esse inquam homines, o. i. p., ipso* [łe inquam] dicimus 21 ipsos se s. ipsos ser. m. 2 b s. se scr. a, quo significetur transponenda esse uerba A 22 quicquam. (stc) A proprius AB 25 nil quater deinceps B 26 inpium ex impium corr. rasura A . )

quis ergo furor est uiles a nobis animas uestras haberi, quas etiam diabolus putat esse pretiosas? quis. furor est uiles a nobis haberi, quas etiam ille caras uobis debere esse dicit, qui uiles facere conatur? ac per hoc quicumque animas suas neglegunt, etiam infra iudicium diaboli se amant. quae cum ita sint, uidete uos, qui putatis religiosos homines non habere quibus relinquant substantiam suam, uidete uel iuxta diaboli opinionem, uidete si non habent, qui se ipsos habent.

X. Sufficere quidem ad hanc negotii portionem, de qua nunc agitur, haec quae iam diximus satis arbitror: sed ostendi id nobis forsitan non solis uirtutibus rerum sed etiam auctoritatibus exemplorum desideretis. possim quidem dicere maiora exemplis omnibus dei esse mandata nec interesse ad augendam diuinorum uerborum auctoritatem, inpleant ea homines an non inpleant, quia uirtutem eorum ex domini certum est constare persona non ex seruorum oboedientia, nec addi eis nec [*](1 Iob. 2, 4 \' , ) [*](1 inquid B diabuluB A item 33, coritra 36 diaboli et 37 diaboli s. scr. m. 2 a 2 canctaq; A cunctaque B .3 dilictissimam A 4 negabit B , 6 a nobis uiles B 12 religiosos ex -aas corr. m. 3 B 16 post arbitror p et edd. ante Hadmium : . id est, quod praeponere uitam spem salutemque uestram cunctis omnino rebus atque affectibus debeatis 17 . forsitam A . \' 18 desideretis AB(b) desideratis cum edd. Malmius, quem codicum scriptura fugit\' 19 post mandata p et edd. ante Halm. : clamantia quotidie in hoc mundo: nolite thesaurizare nobis thesanros in terra, thesaurizate autemnobis thesanros in eaeio. et alibi: quaecumque homo seminauerit, baee et metet. quae utique tam ad mundi homines quam ad dei; tatA ad eos qui filios habent, quam ad eos qui non habent, aeque pertinet (sic p, reU. pertinent) quia cum nitam aeternam cuncti desiderent possidere, non eat dubium, quod nbi par nninersorum notum est ad habendum, parem esae caram ad promerendum 21 domini] dei B- )

sed tamen si adiuuari se etiam exemplis hominum humana optat infirmitas, scilicet quo facilius etiam ipsa nunc faciat quae alios fecisse ante cognoscat, ostendimus primo libro haec, quae etiam nunc ab aliquantis Christi imita-toribus fiunt, non mediocriter sed abundanter, nec a paucissimis sed a populis, nec ab antiquissimis sed paene a recentissimis nuper esse conpleta. quid enim noui et adhuc prope in oculis constituti apostolorum actus loquuntur? omnes inquam qui credebant, habebant in unum omnia communia. et iterum: gratia quoque magna erat in illis omnibus; nec enim quisquam egens erat inter illos. quicumque enim possessores praediorum ac domorum erant, uendentes adferebant pretia uenditorum et ponebant ante pedes apostolorum. alibi quoque: et nemo ex eo quod possidebat s.uum proprium esse dicebat.

atque hoc non paruus credentium numerus, ne quem forsitan minus scriptorum auctoritas moueat, dum putant exempla esse paucorum. quae fuerit quippe tunc multitudo ecclesiae principalis uel ex hoc solo agnosci potest, quod in principiis statim ipsis octo hominum milia biduo ecclesiae accessisse referuntur, pateatque aestimationi, quae ceteris diebus uniuersi generis multitudo concreuerit, ubi duo tantummodo dies praeter disparem aetatem pariter ac sexum tantam uirorum copiam procrearunt.

unde cum et tam innumerabilis iam tunc et tam perfecta plebs fuerit, quaero a uobis, cum quibus loquor, cuncti parentes, in illis tot ac tantis tunc credentium milibus, tanta fidei perfectione uiuentibus, [*]( .4 lib. II 13 9 Act. 2, 44 11 Act. 4, 33 16 Act. 4, 32 ) [*](3 hominum etiam exemplis B 5 primo libro] \'immo secundo libro ut uulgo legitur; incertum est scriptorisne ait uitiutn an libra- riorwn\' Halmius; cfr. II 13 6 habundanter AB 12 quiaq; a. scr. m. 2 u4 A. 14 afferebant ex adferebant coir. m. 2 B praetia A..18 foreitam B forsiti 8. scr. m. 2 n i 20 Qclesiae (sic) A paulo jpotf eclesjae et D. 43 aecleeiae 25 cum etiam B 27 locor ut §. 41 locuntur b quod praetermittere ndlui, )

habet igitur omms aetas habet omnis condicio quod sequatur: quicumque est particeps fidei participem se beati faciat exempli. si illi tunc ob deum donantes omnia sua etiam se ipsos exheredauere uiuentes, discite uos, quaesumus, bona uestra uel ipsi hereditare morientes. oportet quippe uos, mihi credite, etiam inter filios uestros salutis animarumque uestrarum non obliuisci. propinqua enim uestra pignora esse uobis et coniunctissima satis certum est: sed, mihi credite, nemo uobis propinquior, nemo coniunctior quam uos ipsi. amate itaque, non obsistimus, amate filios. uestros, sed tamen secundo a uobis gradu: ita illos diligite, ne uos odisse uideamini; inconsultus namque et stultus amor est alterius memor et sui inmemor. non accipiet, inquit scriptura sacra, iniquitatem patris filius, neque pater accipiet iniquitatem filii sui. et apostolus unus quisque, inquit, proprium onus suum portabit.