Divinarum Institutionum

Non igitur renascentur, quod fieri non potest, sed resurgent et a deo corporibus induentur et prioris uitae [*]( - AUCTORES 11 ss.] Aen. VI 719 ss. 16] Menon. 85 C; Phaed. 72 E (Cic. Tusc. I 24, 57 s.; Cat. mai. 21, 78). ) [*](BHSP(a 4)] 1 auferetur H, auferretur (a et r m. 2) S 2 nec H 3 reliquerent. H religioneque (~ m. 2) S 4 ab ergo semel denuo incipit cod. P (cf. ad pag. 653,3) 6 mori iam ulterius nec om. H uiolare H 9 arcl B2 10 uirgilius S 11 pater\' (\' est distinctio) B 12 sublimis B7 tara cum codd. quibusd. Vergil., sublimes BlHSP animas B tar** (da er., tara m. 2) P 13 corpora\' B 14 aut quando om. H 15 eas om. H ad uterum] adulterum H alt. ad om. H 17 esse animas H 18 et om. H 19 facilia] facilia sunt H ita om. H 20 capiant Heumannus, sed cf. Cic. Cat. mai. 21, 78 adripiant et Buenemannum ut] quod H illa om. H uiderantur S2 21 regnoscere 11 23 non] non credidit H 24 factorum B )

qua de anastasi philosophi quoque dicere aliquid conati sunt tam corrupte quam poetae. nam Pythagoras transire animas in noua corpora disputauit, sed inepte, quod ex hominibus in pecudes et ex pecudibus in homines et se ipsum ex Euphorbo esse reparatum.

meiius Chrysippus, quem Cicero ait fulcire porticum Stoicorum: qui in libris quos de prouidentia scripsit cum de innouatione mundi loqueretur, haec intulit: τούτου δέ οὕτως ἔχοντος δῆλον, ὡς οὐδὲν ἀδύνατον, καὶ ἡμᾶς μετά τὸ τελευτῆσαι πάλιν περιόδῳ τινὶ χρόνου εἰς τοῦτο ἐν ᾧ νῦν ἐσμεν ἀποκαταστῆναι σχῆμα.

sed nos ab humanis ad diuina redeamus. Sibylla dicit haec: [*](AUCTORES 9] Acad. pr. II 54, 75. ll]Chrysippeaed.Gercke frg. 14. ) [*](BHSPJ 1 et om. P conlocate (e ex i) P3 2 iucunditate (e ex i m. 2) P 3 diluerit ex deleuerit B3 uitam regnumque H 4 perpetuam om. H quas H 6 corpora (a ex e ns. 2) S 7 hominibus] homines B 8 homines et] hominesed Bt, corr. B* euforbio S reparadum (ad ex at) S2 9 crysippus B 10 de prouidentia scripsit om. S, sed cf. ad 13 prudentia B iwnouatione (n add. m. 3, ne add. m. 2?) B, nouatione H 11 OYTQ S τούτου — αούνατον] tutu de bothos ethostos , u delonos udedadynaton H, ΤΟϒΤΟϒΑЄ ΟϒΤΩЄ XONTOCAЄ AONQCOT A€N- AATNA TON P 12 A€AON B ἀξύνατον — τελευτη̃σαι] ΑΔϒΝΑΜΑCMЄTA TOTЄAЄϒΤΗΤΟΝΚΑΙΗ.CAI S xai- χρόνου] caet hemasme toteleutesa palinperiodontini chronu H, KAIH MACMCT TO T£A£rrH CATIAAIN ΠЄΡΙΩΛΩ (alt. 0 ex 0) ΤΙΝΙΧΡΟΝΟϒ P 13 TIAALN S HCPIOAQ S περιόὸω̩Τtvt ypovou] TCICPON B; περιόὸων Ttvwv είλημένων (uel είλημμένων χρόνου edd. finxisse uidentur ex interpretatione lat. qtwlis est in BP spatiis quibusdam temporum reuolutis an ὲν περιόὸω̩ scribendum ? dç του̃το — σχη̄μα] istuto onyn esmenapocatiastene schema H, ЄICΤΟϒΓΟΩ ΝϒΝЄCMЄN AITO- KATACTH NAICXMA P sv u edd., idem uel ou Struuius, 0 BS, Q P uul. gatum Elç ov (om. του̃το) vGv corr. in si; O vuv ZeUerus, philosoph. Graec. IIIP pag. 155 adn. 1 post Eapuv ex 10 de prouidentia add. S AllOKATA- CTHNA B, AnOKATACTHNAl S 14 KXHMA B interpretatio lat. eadem in B (ill mg. m. 1) et P haec quod cum ita sit, apparet esse nihil esse inpossibile, etiam nos post excessum nostrum rursus (rursii B) spatiis quibusdam teruporum reuolutis in hunc restitui (restituu, t er. P) statum in quo nunc esse uidemur (uidetur P) ad loco Chrysippi cf. Struuium, opusc. 1157 s. )

1. δύσπιστον γὰρ ἅπαν μερόπων γένος. ἀλλ᾽ ὅταν ἠδὴ
2. κόσμου καὶ θνητῶν ἔλθῃ κρίσις, ἣν θεὸς αὐτὸς
3. ποιήσει κρίνων ἀσεβεῖς θ᾽ ἅμα εὐσεβέας τε,
4. καὶ τότε δυσσεβέας μὲν ἐπὶ ζόφον ἐν πυρὶ πέμψει
.
5. ὅσσοι δ᾽ εὐσεβέουσι, πάλιν ζήσουσ᾽ ἐπὶ γαίης,
6. πνεῦμα θεοῦ δόντος τιμὴν ἅμα καὶ βίον αὐτοῖς
.

quodsi non modo prophetae, sed etiam uates et poetae et philosophi anastasim mortuorum futuram esse consentiunt, nemo quaerat a nobis quemadmodum fieri possit. nec enim [*](AUCTORES 1—4. 5. 6J IV 40-43. 186. 187. ) [*](BHSP] 1 AOCTflCTON B HA6 B dispintongarapanmeropongenosallotanede H, ATCniCTON TAPAIIAN MCPOnUN TCNOCAMO TANHAH S, ATCITICTON TAPATTAN MЄPOTION (sed 0 ex f) TCNOCAMO TANHAC P iW oreorav δή codd. Sibyll. HVQ 2 xat] CAI* (B er.) S €A9H BP, NC0A9H S; ^ codd. deterior. Sibyll. θεὸς] 9C SP ATOC P cosmucaethneton etithe crisiseutheosautus H 3 IIOIHC S, nOIHCH P KPCI- NON B, KPCINQN S, KPЄΡΝΩΝ P ACЄBЄIЄ P 0\' α̋μα] Sua t\' codd. Sibyll. pyesicrinon esedis tham eusabeaste H 4 xai zore] KAIIOTC B; XOtI tou; codd. deterior. Sibyll. A rCCfBfAC S, ΑϒЄCЄBЄAC P ЄΠΙ BP, CNIll S; ύπὸ codd. Sibyll., sed cf. interpretat. lat. ΞΟΦΟΝ P ev Kupi] farcaXt (uel -tv) codd. Sibyll. TIYPl P ΠΜΨЄI S, TIЄΜΨЄIP; πέμπει codd. quidam Sibyll. cetotedissebeasmenepozafonenpiripempi H 5 hunc et proximum uersum esse Or. Sibyll. IV 186.187 indicauit Bzachius, IV 45.46putant edd. 8\'] A P TIAAIN P ZЄCONT B, ZHCOT SP ini] fTH P TAIHC SP ὲπί yarav uel snt xoap.ov codd. Sibyll., evt xoauw Constit. Apostol. V 7 et Excerpta Paris. (cod. 1043) osode eusebi sebieosin palinze sonte pigee H 6 ΠΧΝθϒΜΑ (X minus. cert.) S, IINHTMA P efOr B, TY S, 0T P AONTOC P T€1MHN B τιμήν O\' Saa plerique codd. Sibyll., Ccmstit. Apostol. ibid., Excerpta Paris., VOTJV Ò\' Spa codd. Sibyll. HVQ pfov cum Lact. plerique codd. Sibyll., χάριν HVQ, Constit. Apostol., Excerpta Paris. ATTIC B speumatheudontostimenthamagae bio autoes H interpretatio lat. in B (in mg. m. 1) et P haec est enim difficile credens omne hominum genus. sed cum iam (iam om. B) mundi et mortalium uenerit iudicium, quod deus ipse faciet,1 (B, faciens P) iudicans inpios (imp- P) simul atque pios, tunc demum inpios (imp- P) quidem in ignem (isdem B) ad (ac P) tenebras mittet. qui autem pietatem tenent, iterum uiuent in terra (terris B) spiritum deo dante honoremque simul et uitam eis ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 91 7 prophetae] poetae H poetae] prophetae H et (ante philosophi) om. S 8 anastas H, anastasin S, recte? futura (~ m. 2) B consentiant S ) [*](xvnn. Lact. 1. ) [*]( 42 )

Nunc reliqua subnectam. ueniet igitur summi et maximi dei filius, ut uiuos ac mortuos iudicet, Sibylla testante atque dicente: ,

1. πάσης γὰρ γαίης τότε θνητῶν σύγχυσις ἔσται,
2. αὐτὸς ὁ παντοκράτωρ ὅταν ἐλθῃ βήματι κρῖναι
3. ζώντων καὶ νεκύων ψυχὰς καὶ κόσμον ἅπαντα
.

uerum ille cum deleuerit iniustitiam iudiciumque maximum fecerit ac iustos qui a principio fuerunt ad uitam instaurauerit. mille annos inter homines uersabitur eosque iustissimo imperio reget. quod alia Sibylla uaticinans furensque proclamat:

1. κλῦτε δέ μου, μέροπες, βασιλεὺς αἰώνιος ἄρχει
.

tum qui erunt in corporibus uiui, non morientur, sed per [*](EPJTOME 4-659, 6] c. 67, 3. ) [*](A rCTOIiES § 1 s. 5 s.] cf. Apocal. 20, 1—6. 7 ss.] Vm 81 &1. 14] frg. I (pag. 230 Friedl.); cf. Alexandrum I pag. 302. ) [*](BHSPJ 1 sed om. H 3 posset H 4 magni H 5 ac] ut H 7 rAP (r ras. ex T) P TAIH SP TOITI P HrVHTON P θνητω̄ν τότε codd. Sibyll. CrSXTCeiC B, CϒΝΧϒCIC SP €CT€ B pases gargeestotothnetonsynchisisoste H 8 ATTOC B o otn. codd. Sibyll. ΠΑΝΤΟΚΡΑ- TOP S, lΤΑΝΤΟΚΡΑθΩΡ P ΟθΑΝ S, sequitur 13 s. proclamat et utrsw Silnfll. (ϰλῡτε); reliqua pars uersus 8 et u. 9 infra post repetitum proclamat. leguntur €AHH B, HAON S, HAHH P BMATI (sed M mtnus cert., fort. AA) B, BHBMATI P KPCLNAI BP, KPЄINANI S ὲλθὼν M- μασι ϰρίνη̣ codd. Sibyll. autosopantocraton otaneithebematicrine H 9 Cwv- των ϰαὶ] CϒΝΙΙΑΝΤΟΝ B ΝΗΚϒΩΝ P M IXAC S KOCMO SP zontoncaenecionpsychascaecosmonapanta H interpretatio lat. eadem in B (in mg. tn. 1) et P haec in omni enim terra tunc mortalium confusio erit, ipse omnipotens fomnepotens B) cum uenerit pro tribunali iudicare uiuentium mortuorumque animas et mundum omnem ad loc. Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 93 10 iniustiam II 11 qui* a (a er.) S instaurauerit H, restaurauerit B, restaurauerint (exp. m. 2) S, restauraurit P9 12 annis SP 13 furenque (lfic) proclamans H 14 KATTJC S (cf. ad 8), KAITC P Ae P Morc B BACIA£C B, BACIACTC SP APXCI S clytedemumeropesbasileuseoni archi H interpretatio lat. paene eadem in Ii (in mg. m. 1) et P 15 tunc BHP moriuntur P )

gentes uero non extinguentur omnino, sed quaedam relinquentur in uictoriam dei, ut triumphentur a iustis ac subiugentur perpetuae seruituti.

sub idem tempus etiam princeps daemonum, qui est machinator omnium malorum, catenis uincietur et erit in custodia mille annis caelestis imperii, quo iustitia in orbe regnabit. ne quod malum aduersus populum dei moliatur.

post cuius aduentum congregabuntur iusti ex omni terra peractoque iudicio ciuitas sancta constituetur in medio terrae, in qua ipse conditor deus cum iustis dominantibus commoretur. quam ciuitatem Sibylla designat, cum dicit:

1. καὶ πόλιν, ἥν ἐπόθησε θεὸς, ταύτην ἐποίησεν
2. λαμπροτέραν ἄστρων ἠδ\' ἡλίου ἠδὲ σελήνης
.

tunc auferentur a mundo tenebrae illae quibus obfundetur atque occaecabitur caelum, et luna claritudinem solis accipiet nec minuetur ulterius, sol autem septies tanto quam nunc est clarior fiet. terra uero aperiet fecunditatem suam et uberrimas fruges sua sponte generabit, rupes montium melle sudabunt, per riuos uina decurrent et flumina lacte inundabunt: mundus denique ipse gaudebit et omnis rerum natura laetabitur erepta et liberata dominio mali et impietatis et sceleris et erroris.

non bestiae per hoc tempus sanguine alentur, non aues praeda, sed quieta et placida erunt omnia. leones et uituli ad praesepe simul stabunt, lupus ouem non rapiet, canis non uenabitur, accipitres et aquilae non nocebunt, infans cum serpentibus ludet.

denique tum fient illa quae poetae aureis temporibus facta esse iam Saturno regnante dixerunt. quorum error hinc ortus est, quod prophetae futurorum pleraque sic proferunt et enuntiant quasi iam peracta. uisiones enim diuino spiritu offerebantur oculis eorum et uidebant illa in conspectu suo quasi fieri ac terminari.

quae uaticinia eorum cum paulatim fama uulgasset, quoniam profani a sacramento ignorabant quatenus dicerentur, conpleta esse iam ueteribus [*](EPITOME 1-13] c. 67, 4 s. ) [*](AUCTORES 2-4] Is. 30, 26. 4-13] cf. Orac. Sibyll. III 619- 623; VIII 210 ss.; Is. 11, 6 ss.; 65, 25. ) [*]( HACΑϒΟϒΗΑЄCЄAHNHC S lamproteranastrouedeliuideselenes H interpretatio lat. in B (in mg. m. 1) et P haec et urbem quam desiderauit deus hanc fecit clariorem astris et sole adque luna ad loc. Sibyll. cf. Strvuium, opusc. I 94 ) [*](BHSPJ 1 w H1 tenenebrae B offendetur S, offunditur P 2 obcaecabitur (obce- S) HS, occaecatur P 3 nec om. H ulterius bis, alt. expunxit S minuetuetur B tantum B est om. S 5 generauit B1, corr. B* 6 riuas P1, corr. P3 \'uina\' S11 7 et om. H 8 libera H 0 dominio mali] de omni mala (a del. et corr. m. 3) P 9 erroribus H, terroris P temrpusl P3 10 praeda* (s er.) B 11 praesepe HST*1 dubitanter recepi; an praesepium cum B aut praesepem cum P1 fm del. P21) scribendum ext? cf. pag. 308, 5 12 ulenabuntun Sxf 13 tunc SH 14 esse om. H 15 quotf1 PJ 16 et enuntiant] ut nuntient H, et nuntiant S 17 illam pI, m del. P3 18 qua\'e\'B 19 profana S a sacramento] sacramenta SP 20 dice\'re\'ntur B2 )

cum uero deletis religionibus impiis et scelere compresso subiecta erit deo terra,

1. cedet et ipse mari uector nec nautica pinus
2. mutabit merces, omnis feret omnia tellus.
3. non rastros patietur humus, non uinea falcem;
4. robustus quoque iam tauris iuga soluet arator.

1. molli paulatim flauescet campus arista
2. incultisque rubens pendebit sentibus uua
3. et durae quercus sudabunt roscida mella.
4. nec uarios discet mentiri lana colores,
5. ipse sed in pratis aries iam suaue rubenti-
6. murice, iam croceo mutabit uellera luto,
7. sponte sua sandyx pascentis uestiet agnos.
8. ipsae lacte domum referent distenta capellae
9. ubera nec magnos metuent armenta leones.

Erythraea uero sic ait:

1. οἱ δὲ λύκοι τε καὶ ἄρνες ἐν οὔρεσιν ἄμμιγ\' ἔδονται
2. χόρτον παρδάλιες τ᾽ ἐρίφοις ἄμα βοσκήσονται·
[*](AUCTORES 4-7.8-10.11-14.15 s.] Verg. Ecl. IV 38-41.28- 30. 42-45. 21 s. 19 as.] III 787 ss. )[*](BHSPJ 1 illi P1, corr. P2 2 reli\'gionibus P1 3 copresso* (s er.) B 4 uestor S pinus\' B, in quo distinctio \' post singulos uersus Vergilii addita est 5 omnes BPl, corr. P3 6 falce H 7 robustus\' B3 iam] in H 8 et om. SP flauescit B, flauesce*t (alt. e m. 2) S 10 incultis P sentib: bis, alt. del. P 11 durrale B3 discit BHP1, corr. P3 15 sandis H, sandix S pascenti H, pascentes SP 16 ipse BHS lacte1 P2 lacte post domum repetitum expunxit m. 3 B referent m. 1, unt 8. 1. corr. m. 2, -ent restit. B3 distentae H 17 metuentur H 18 quimeae B, cimeae S, cymee P 20 in cod. S graeca hinc usque ad pag. 663, 4 per tres columnas scripta in minutas particulas discerpta sunt ualde perturbatas ἠδὲ] ὲν δὲ codd. Sibyll. TE] TAI B ArNGC (T ras. ex P) P AMMIT SP; α̌μμις uel ᾰμα codd. Sibyll. GAAONTAI S x Udelycotaecaeornesinammigedontes H 21 KOPTON (R exp. et del.) B, )
662
3. ἄρκτοι σὺν μόσχοισιν ὁμοῦ καὶ πᾶσι βροτοῖσιν
4. σαρκοβόρος τε λέων φάγεται ἄχυρον παρὰ φάτνῃ,
5. σὺν βρέφεσίν τε δράκοντες ἄμ\' ἀσπίσι κοιμήσονται
.

et alio loco de ubertate rerum:

1. καὶ τότε δὴ χάρμην μεγάλην θεὸς ἀνδράσι δώσει
.
2. καὶ γὰρ γῆ καὶ δένδρα καὶ ἄσπετα θρέμματα γαίης
3. δώσουσι καρπὸν τὸν ἀληθινὸν ἀνθρώποισιν
4. οἴνου καὶ μέλιτος γλυκεροῦ λευκοῦ τε γάλακτος
5. καὶ σίτου, ὅπερ ἐστὶ βροτοῖς κάλλιστον ἁπάντων
.

1. εὐσεβέων δὲ μόνων ἁγία χθὼν πάντα τάδ᾽ οἴσει,
2. νᾶμα μελισταγέης ἀπὸ πέτρης ἠδ᾽ ἀπὸ πηγῆς
3. καὶ γάλα τ᾽ ἀμβροσίης ῥεύσει πάντεσσι δικαίοις
.