Divinarum Institutionum

Quoniam de immortalitate animae diximus, sequitur ut doceamus quatenus homini et quando tribuatur, ut in hoc quoque prauitatis ac stultitiae suae perspiciant errores qui mortales quosdam decretis placitisque mortalium deos esse [*](EPITOME 21 s.] c. 65, 7. ) [*](AUCTORES § 9] cf. Cic. Tusc. I 22, 51 et 10,19. ) [*](BHSPJ 2 dicearchi C 3 qd (i. e. quod) in ras. ex q (i. e. qui) S1 cere mag*o (u er.) H 4 disserei%\' B, dissere (sic corr. m. 2) S 5 adcsseV (t er., \' distinctionem add. m. 2), om. et B 8 ratione H 10 nullam S etiam om. S 11 sic (~ i. e. ut m. 3 ?) P ad sicut - effici eqs. cf. pag. 630, 3 ss. ut-gerere 12 so*num (m er.) H musichi Bl, h del. B3 armoniam BS, harmoniam HarPar 13 in] ex P uigore* (m er.) B O 14 existere HSP dici om. P 16 qu*a (i er.) P 18 quicquid] quid (corr. m. 2) P cum] et cum S mentis (i ex e m. 2) P 19 esse debeat H 20 ratio1 (a in ras. et tio add. m. 3) P 21 inmortalitate (imm- B1) B3 diximus animae H 23 \'suae\' P2t 24 quosdam] quos P ) [*]( 40* )

quae, merita quam longe ab inmortalitate semota sint, et docuimus in prioribus libris et nunc docebimus, ut appareat solam esse iustitiam quae uitam homini pariat aeternam, et solum deum qui aeternae uitae praemium largiatur.

nam illi qui suis meritis inmortales facti esse dicuntur, quia nec iustitia nec ulla in his uera uirtus fuit, non inmortalitatem sibi, sed mortem\' peccatis ac libidinibus quaesierunt neque caeleste praemium, sed inferna supplicia meruerunt, quae pendent simul cum iis omnibus qui eos coluerunt. cuius iudicii propinquare tempus ostendam, ut et iustis merces digna soluatur et poena merita inpiis inrogetur.

Plato et multi alii philosophorum cum ignorarent originem rerum supremumque illut tempus quo mundus esset effectus, multa milia saeculorum fluxisse dixerunt, ex quo hic pulcherrimus mundi extiterit ornatus, secuti fortasse Chaldaeos, qui, ut Cicero tradit in libro de diuinatione primo, quadringenta septuaginta milia annorum monumentis conprehensa se habere delirant: in quo se quia posse argui non putabant, liberum sibi crediderunt esse mentiri.

nos autem, quos diuinae litterae ad scientiam ueritatis erudiunt, principium mundi, finemque cognouimus: de quo nunc in fine operis disseremus, quoniam de principio in secundo libro explicauimus.

sciant [*]( 24 in secundo libro] c. 8 ss. ) [*](EPITOME 12 s.] c. 65, 7 id — in proximo est. 13-629, 4J c. 65, 8 s. (ab si quis). ) [*](AUCTORES 18] de diuin. I 19, 36. ) [*](BHSPj 1 artis B 2 quarundam edd., quarumque f-q; H, -q: P) C; cf. 118,1.18 s. utalia pi, in ras. corr. P2 3 immanis S 4 IreJmota pH 5 librised (d ex t m. 3, sic) B 7 pr. qui* (a er.) SP alt. qui] quibus Bl, quisu\'i\'s B3 8 iustitiam P1, m del. P3 10 ac] et H caelestem P\', m del. P3 11 iis cdd., his C 13 mercetSj Plt 15 suppremumque sic P 16 scfJtorum S2 fluxisse (] ex r ? m. 2) B 17 chaldeos C 18 tradidit H quadrungjenta S1T, quadringinta P, quadringentorum B, quadragintorum H 19 supra milium uox 7 fere litterarum erasa, B 20 argui posse H 22 principium* (i ? er.) B )

Mundum deus et hoc rerum naturae admirabile opus, sicut arcanis sacrae scripturae continetur, sex dierum spatio consummauit diemque septimum, quo ab operibus suis requieuerat, sanxit.

hic est autem dies sabbati, qui lingua Hebraeorum a numero nomen accepit, unde septenarius numerus legitimus ac plenus est. nam et dies septem sunt quibus per uicem reuolutis orbes conficiuntur annorum et septem stellae quae non occidunt et septem sidera quae uocantur errantia, quorum dispares cursus et inaequabiles motus rerum ac temporum uarietates efficere creduntur.

ergo quoniam sex diebus cuncta dei opera perfecta sunt, per saecula sex id est annorum sex milia manere in hoc statu mundum necesse est. dies enim magnus dei mille annorum circulo terminatur, sicut indicat propheta, qui dicit: ante oculos tuos, domine, mille anni tamquam dies unus.

et sicut deus sex illos dies in tantis rebus fabricandis laborauit, ita et religio eius et ueritas in his sex milibus annorum laboret necesse est, malitia praeualente atque dominante.

et rursus quoniam perfectis operibus requieuit die septimo eumque benedixit, necesse est ut in fine sexti millesimi anni malitia omnis aboleatur e terra et regnet per annos mille iustitia sitque tranquillitas et requies [*](EPITOME 24-630, 2] c. 65, 9. ) [*](AUCTORES § 8 ss.] cf. Iren. c. omn. haer. V 28, 3; 33, 2, et ad totam hanc partem libri Irenaeum V 28-36. 10 (septenarius numerus) ss.] cf. Gell. III 10 (ex Varronis hebdomad. lib. I). 19] Ps. 89 (90), 4. ) [*](BHSP] 2 milensimum (exp. m. 2 ?) P 3 consum*ationem (m exters.) B 4 statim pi, corr. P3 5 quo SP, ut BH edd.; cf. pa.g. 103,2 6 admarabile P 7 diebus H 9 autem est H hebreorum C #11 et om. H 12 orbes] styrpes P 14 quarum H motos Bac, corr. m. 1 uel 2 16 opera] opera quae uera H 20 sicut] ut S deus om. H 21 fabricaedis H laboranditSj S11 et om. S eius om. P 25 milesimi P e B, de H, ae S, a P; cf. pag. 632, 18 )

uerum quatenus id eueniat, ordine suo explicabo. saepe diximus minora et exigua magnorum figuras et praemonstrationes esse, ut hunc diem nostrum, qui ortu solis occasuque finitur, diei magni speciem gerere, quem circuitus annorum mille determinat.

eodem modo etiam figuratio terreni hominis caelestis populi praeferebat in posterum fictionem. nam sicut perfectis omnibus quae in usum hominis molitus est deus ipsum hominem sexto die ultimum fecit eumque induxit in hunc mundum tamquam in domum iam diligenter instructam, ita nunc sexto die magno uerus homo uerbo dei fingitur, id est sanctus populus doctrina et praeceptis dei ad iustitiam figuratur.

et sicut tunc mortalis atque inperfectus e terra fictus est, ut mille annis in hoc mundo uiueret, ita nunc ex hoc terrestri saeculo perfectus homo fingitur, ut uiuificatus a deo in hoc eodem mundo per annos mille dominetur.

quomodo autem consummatio futura sit et qualis exitus humanis rebus inpendeat, si quis diuinas litteras fuerit scrutatus, inueniet.

sed et saecularium prophetarum congruentes cum caelestibus uoces finem rerum et occasum post breue tempus adnuntiant describentes quasi fatigati et dilabentis mundi ultimam senectutem.

quae uero a prophetis et uatibus futura esse dicantur, priusquam superueniat extrema illa conclusio, collecta ex omnibus et coaceruata subnectam. [*](EPITOME 16—24] c. 66, 1 (- dicuntur).Į ) [*](AUCTORES § 16 (muudi ultimam seuectutem)] cf. Lucr. II 1144 ss.; Ps.-Apul. Asclep. c. 25 s. (pag. 48, 18 Goldb., cf. 23: senectus ueniet mundi; quem locum Lact. Epit. 66, 6 significare uidetur). ) [*]( pessus est BHSPj 1 loboribus P1, laboribus P3 perfert] perfectus (corr. 2) S 2 uoniiit H 3 ut] et S edd.; ad ut-gerere cf. pag. 627, 11 sicuteffici eqs. 4 diei (alt. i add. m. 2) S, diem P1 6 figurati, sed ti del. m. 3 P 7 quae ferebat B sicuti H profectis P1, per*fectis P3 8 homini\'s\' H2 17 i|pendeat B 19 uoce* (s er.) S fines SP 20 *occasum (h er.) P discribeutes B 21 dislabentis (alt. i ex e m. 2) B, dilabentes S1, in ras. corr. S2f 22 post et s. I. a B 23 coacerbata JB1 (corr. B2) H, coaueruata Sl, part. ras. corr. 82 24 subnectat Bl, corr. B2 )