Divinarum Institutionum

mors autem, sicut ostendi, non funditus perimit ac delet, sed aeternis afficit cruciatibus. nam interire prorsus anima non potest, quoniam ex dei spiritu qui aeternus est originem cepit.

anima inquit etiam morbum corporis sentit et obliuionem sui patitur et sicut aegrescit, ita etiam saepe sanatur.

hoc est ergo cur maxime uirtus adhibenda sit, ne ullo corporis dolore frangatur et obliuionem sui non anima, sed [*]( 14 docuimus] III 12; VII 9 ss. 15 ostendi] III 19,3-10; VII 11,2. ) [*](AUCTORES 1 ss. si nimia senectus eqs.] Lucr. III 451 ss. 3] ibid. 453; cf. etiam Cic. de sen. 7, 21: at memoria minuitur. 6] ibid. 459-486. 14 fabricatrix] cf. ibid. 472. 18] ibid. 487—522.\' ) [*]( i BHSPj 1 iuuenilis S, iuuenalis BH, iuuenalis (corr. m. 3) P aetatis (ti add. m. 1 uel 2) B et] sed BS 2 non est animae uitium post obsurduit traicit Heumannus e*uanuit (x ? er.) B 3 torpit H obsorduit SP 4 labentis (i ex e m. 3) P 5 diuinat (t add. m. 2) S 6 carcerem (pr. e ex a m. 2) S cohibetur (e ex i m. 3) P 7 lucturjl p3 dedementit H 8 ido S 9 necessaria B et om. H maeror P, meror BS, memor H qui edd., quo C contrahuntur P 11 putandi HPac certarum H 12 anima addidi, cf. 622, 5 13 debita, sed b part. eras. B mojliaitur B3, motliatur p3 morti fiet] mortificet et H fiat SP1, corr. P3 et om. B 14 est] et H 16 afflLcit B2, ac deficit pI, ardere facit s. I. corr. P3 17 quia Bl fa dcl. B3) prr 18 sensit B\', corr. B* 19 aegr∗escit ex egraescit JB2 20 ho\'c\' P3 )

nam quia iuncta est anima cum corpore, si uirtute careat, contagio eius aegrescit et inbecillitas de societate fragilitatis redundat ad mentem, cum autem dissociata fuerit a corpore, uigebit ipsa per se nec ulla iam fragilitatis condicione temptabitur, quia indumentum fragile proiecit.

sicut oculus inquit eunlsus ac separatus a corpore nihil potest uidere, ita et anima separata nihil sentire, quia et ipsa pars est corporis.

talsum hoc et absumle est: anima enim non pars corporis, sed in corpore est. sicut id quod uase continetur, uasis pars non est nec ea quae in domo sunt, partes domus esse dicuntur, ita nec anima pars est corporis, quia corpus uel uas est animae uel receptaculum.

iam illut argumentum multo magis inane est, quod ait animam, quia non citius emittatur ex corpore, mortalem uideri, sed paulatim se ex omnibus membris explicet a summis pedibus incipiens: tamquam si esset aeterna, uno temporis momento erumperet, quod fit in iis qui ferro intereunt. quos autem morbus interimit, spiritum diutius exhalant, ut paulatim frigescentibus membris anima effletur.

quae cum materia sanguinis contineatur sicut lumen oleo, ea materia febrium calore [*](. AUCTORES 1 certa—regione] Lucr. III 610. 3 conquassata] ibid. 600. 9J ibid. 548-579. 13 s. 16 uas] ibid. 555. 17 quod ait] ibid. 526-547. ) [*]( ,BHSPj 1 patitur BP religione H 3 de sede H medela SP 4 et] et cum P quia (i ex e ? m. 2) B post quia s. I. diu S2 5 iuncta est bis P1, alt. del. P2 6 societate1 P3 8 qufla B3 9 gracile pI, T4 gratilo P3 11 anima] in anima H 12 absimile H, dissimile cett. 13 corporis sed] est corporis sed animae H uas*e (a ? er.) B continentur P 14 domus om. S 15 post est del. & Pif 15. 16 prius uel exp. m. 2, alt. om. S 16 illum H 17 quo P anima B 18 mortalem uideri post animam ponit Heumannus, fort. recte uiderit H 19 explicit Bl, corr. B2 20 tamquam] ***tam (tan ? er., a ex u) P uno om. S 21 iis cdd., his C intereat, S2 22 mortbus (i er.) S interemit. H ut] et S 23 efflatur S 24 continetur P ea] ex H colore H )

nec tamen quia sensus corporis deficit, animae sensum extingui et occidere putandum est. non enim anima corpore deficiente, sed corpus anima decedente brutescit, quia sensum omnem trahit secum.

cum autem praesens anima sensum tribuat corpori et uiuere m efficiat, fieri non potest ut non ipsa per se et uiuat et sentiat, quoniam ipsa est et sensus et uita. nam quod ait:

1. quodsi inmortalis nostra foret mens,
2. non tam se moriens dissolui conquereretur,
3. sed magis ire foras uestemque relinquere, ut anguis,

sed ille fortasse Epicureum aliquem uiderat etiam dum moritur philosophantem ac de sui dissolutione in extremo spiritu disserentem.

quomodo sciri potest utrum dissolui se sentiat an corpore liberari, cum in exitu lingua mutescat? nam dum sentit et loqui potest, nondum dissolutus est, ubi dissolutus est, nec sentire iam nec loqui potest: ita queri de dissolutione aut nondum potest aut iam non potest.

at enim priusquam dissoluatur, intellegit se dissolutuiri. quid quod [*](AUGTORES 6 brutescit] ibid. 545. 11 ss.] ibid. 612 ss. ) [*](BHSP] 1 membrOtTum aumma 82 summarquaelq: P3 2 uene (u in ras. ex b) S 3 fontes Bl, corr. B7 arescunt (u in ras. ex a ? m. 2) B 6 decidente BH 7 trahet Bl, corr. B3 rcuml P3 sensum] sensum suum BP 8 non (ante ipsa) s.l.P3 9 et (ante sensusj, exp. m. 3 B «etl (ante uita) B3, et ex ut P 11 immoralis H mens\' f\' est distinctio) B 12 moriendi P conquaereretur (\' add. in B) BHarS 13 irertl B3, sire1 (i ras. ex u ?, t add. m. 1 uel 2), ara1 (a corr., t del. m. post.) S relinquere B\'5\'P1, t 8. 1. add. B3P3, inseruit S7 14 et quidem P quaereretur BP3 (ead. m. 3 del. a) im Bl, corr. B3 15 epicurus P 16 sui S, sua cett. 17 dissolui*se (s er.) P se om. S sentiant H an] afCl B 18 extu H 19 sentit- nondum om. P ubi dissolutus est om. SP 20 nec sentire iam] rcw (m. 2) iam nec sentire S quaeri BHaP™ 21 at enim] aut P prius] non prius S 22 intellexit S dissolutum iri HS; cf. ad pag. 23, 4 quicquod BI, corr. B1 )

cetera Epicurei dogmatis argumenta Pythagorae repugnant disserenti migrare animas de corporibus uetustate ac morte confectis et insinuare se nouis ac recens natis et easdem semper renasci modo in homine modo in pecude modo in bestia modo in uolucre et hac ratione inmortales esse, quod saepe uariorum ac dissimilium corporum domicilia commutent.

quae sententia deliri hominis quoniam ridicula et mimo dignior quam scola fuit, ne refelli quidem serio debuit: quod qui facit, uidetur uereri ne quis id credat.

praetereunda sunt igitur nobis ea quae pro falso contra falsum disserebantur: satis est ea refutasse quae contra uerum disputata sunt.

Declaraui, ut opinor, animam non esse solubilem: superest citare testes, quorum auctoritate argumenta firmentur.