Divinarum Institutionum

Nunc argumenta eorum qui contra disserunt refellamus: quae Lucretius tertio libro executus est. quoniam cum corpore inquit anima nascitur, cum corpore intereat necesse est.

at non est par utriusque ratio. solidum enim et conprehensibile corpus est et oculis et manu, anima uero tenuis et tactum uisumque fugiens. corpus e terra fictum atque solidatum est, anima nihil in se concreti, nihil ponderis terreni habet, ut Plato disserebat. nec enim tantam posset habere sollertiam, tantam uim, tantam celeritatem, nisi originem traheret e caelo.

corpus igitur quoniam fictum ex ponderoso et corruptibili elemento et tangibile est et uisibile, [*](AUCTORES 15] III 417 ss. 21 Plato] cf. Phaed. 80 D; cf. supra ad c. 8, 5 s. ) [*](BHSPJ 2 cupiditate S1 libidum H 4 a om. P 5 corpus sine - magna sine corpore om. Pl, in inf. mg. corpus sine animo rnihil potest animus autem1 (s. I. m. 3) potest multa et magna sine corpore P1, animo] anima S uero] autem SP (i. e. P3) 6 uisibilia (u ex b ? m. 2) B 7 quia-pati possunt s. I. P2 8 tactu C" er.) S 9 uisUi C" er.) S, uisu (~ m. 2) P isedj P1?10 nullum H 12 actui BH et anima] etiam H 13 est om. H 16 nasrciltur PJ 17 pars B100 (s del. et expunct.) Sar 18 et (ante conprehensibile) s. I. B3 19 et] sed H uisumque] ui summumque S e terra] etna (i. e. aeterna) sar, etra Spr 20 consolidatum B anima] anima uero S creti P nihil in fce1 (se m. 3) ponderis P 22 tantam uim bis P claritatem S 23 e] a SP )

ergo quamuis inter se coniuncta et sociata nascantur et alterum, quod est de terrena concretione formatum, quasi uasculum sit alterius, quod est a caelesti suptilitate deductum, cum uis aliqua utrumque discreuerit, quae discretio mors uocatur, utrumque in naturam suam recedit: quod ex terra fuit, id in terram resoluitur, quod ex caelesti spiritu, id constat ac uiget semper, quoniam diuinus spiritus sempiternus est.

denique idem Lucretius oblitus quid adsereret et quod dogma defenderet, hos uersus posuit:

1. cedit item retro, de terra quod fuit ante,
2. in terram, sed quod missum est ex aetheris oris,
3. id rursum caeli fulgentia templa receptant.

praeterea id ipsum quod colligit, dissolui animam, hoc est simul cum corpore interire, quoniam simul nascantur, et falsum est et in contrarium conuerti potest. non enim simul interit, sed anima discedente integrum per multos dies manet et plerumque medicatum diutissime durat.

nam si ut simul nascuntur, simul interirent, non discederet repente anima [*](.AUCTORES 5 uasculum] cf. Lucr. III 440. 13 ss.] II 999 ss. ) [*](BHSPJ 1 occidet B 2 aspectfl (~ er.) S quia] quoniam H sub tectum (corr. m. 3) P, sub ictum B, sub ictu (~ er.) S, tactum, om. sub, H 4 sese S nascuntur P et1 P3 5 sirtl P3 6 a om. S caelesti (i ex e m. 3) P 7 (tum) utrumque edd. 8 redit S id om. S terra (~ m. 2) S 9 ac] aut SPl, corr. P3 11 dogma P2 12 **posuit (de er.) H 13 caedit (CP- S) BarHS idem HP de terra] in terra H \'quod fuit ante1 P2 14 in terra sed S, \'in trX1 (~ er.) sed P2, in terra* (\' est distinctio) sed B, terra sed H; in terras et codd. Lucr. missum est] missus codd. Lucr. oris\' B 15 rursum BP cum codd. Lucr., rursus HS fulgentia] rellatum codd. Lucr. 18 quod P, quo cett. colligirtl P3 19 ho est P nascautur P2 20 falsum (m ex s ? m. 3) B 21 dies multos S )

nam si terrenum et tragile corpus post secessum animae non statim diffluit in terramque tabescit, ei qua illi origo est, ergo anima, quae fragilis non est, in aeternum manet, quoniam origo eius aeterna est.

quoniam crescit inquit mens in pueris et in iuuenibus uiget et in senibus deminuitur, apparet esse mortalem. primum non idem est anima et mens: aliut est enim quo uiuimus, aliut quo cogitamus. nam dormientium mens, non anima sopitur, et in furiosis mens extinguitur, anima manet, et ideo non exanimes, sed dementes appellantur.

mens ergo id est intellegentia uel augetur uel minuitur pro aetate. anima in statu suo semper est, et ex quo tempore spirandi accipit facultatem, eadem usque ad ultimum durat, donec emissa corporis claustro ad sedem suam reuolet.

deinde, quod anima quamuis a deo sit inspirata, tamen quia tenebroso domicilio terrenae carnis inclusa est, scientiam non habet, quae est diuinitatis.

audit igitur ac discit omnia et sapientiam discendo et audiendo capit, et senectus non minuit sapientiam, sed auget, si tamen [*](AUCTORES 4 s.] Lucr. III 434 s. 8] ibid. 445 ss. 22 s. senectus-decursa est] cf. Cic. de sen. 8, 26: sed uidetis eqs.; 18, 62. ) [*](BHSPj 2 ftdhuc1 (s. l. m. 2) corpus ad spiritu sic H 3 ac ex a 82 qua (~ m. 3) P 4 euanesceret H, uix recte, cf. pag. 621, 2 \'uelut umor1 B1 5 fra<gili UJase P2 6 defluit H terram qua S 7 illa P 9 mens scripsi, sensus C; cf. quae sequuntur et L-ucr. III 446. 453 liget at (sic) in senibus s. I. P3 et om. S 10 diminuitur BS 11. 12 utroque loco quod edd. 12 nam ex non P3 14 exai nimis B, excordes P 15 uel (ante minuitur) om. H pro aetate] jetate ,0 (i. e. propriaetate, \' et t add. m. 2) S anima] tAia n (i. e. Anima uero) 82 16 et om. H inspirandi BH accepit S 18 deinde, quod] cf. ad pag. 324,4 20 inclusa est scientiam] inclusaestiṅċlu̇ṡȧeṡėṅseientiam ut uid. Bl, inclusaest∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗ scientiam B2 inclausa H 21 augit Bl, corr. B3 )

at enim memoria deficit. quid mirum si labentis domicilii ruina premitur mens et praeterita obliuiscitur, non aliter futura diuina quam si carcerem quo cohibetur effugerit?

uerum eadem inquit dolori et luctui obnoxia est et ebrietate dementit, unde fragilis ac mortalis adparet.

idcirco igitur uirtus et sapientia necessaria est, ut et maeror, qui contrahitur indigna patiendo ac uidendo, fortitudine repellatur et uoluptas non modo potandi, sed etiam rerum ceterarum abstinentia superetur. nam (anima) si careat uirtute, si uoluptatibus dedita molliatur, morti fiet obnoxia, quoniam et uirtus, ut docuimus, inmortalitatis est fabricatrix et uoluptas mortis.

mors autem, sicut ostendi, non funditus perimit ac delet, sed aeternis afficit cruciatibus. nam interire prorsus anima non potest, quoniam ex dei spiritu qui aeternus est originem cepit.

anima inquit etiam morbum corporis sentit et obliuionem sui patitur et sicut aegrescit, ita etiam saepe sanatur.

hoc est ergo cur maxime uirtus adhibenda sit, ne ullo corporis dolore frangatur et obliuionem sui non anima, sed [*]( 14 docuimus] III 12; VII 9 ss. 15 ostendi] III 19,3-10; VII 11,2. ) [*](AUCTORES 1 ss. si nimia senectus eqs.] Lucr. III 451 ss. 3] ibid. 453; cf. etiam Cic. de sen. 7, 21: at memoria minuitur. 6] ibid. 459-486. 14 fabricatrix] cf. ibid. 472. 18] ibid. 487—522.\' ) [*]( i BHSPj 1 iuuenilis S, iuuenalis BH, iuuenalis (corr. m. 3) P aetatis (ti add. m. 1 uel 2) B et] sed BS 2 non est animae uitium post obsurduit traicit Heumannus e*uanuit (x ? er.) B 3 torpit H obsorduit SP 4 labentis (i ex e m. 3) P 5 diuinat (t add. m. 2) S 6 carcerem (pr. e ex a m. 2) S cohibetur (e ex i m. 3) P 7 lucturjl p3 dedementit H 8 ido S 9 necessaria B et om. H maeror P, meror BS, memor H qui edd., quo C contrahuntur P 11 putandi HPac certarum H 12 anima addidi, cf. 622, 5 13 debita, sed b part. eras. B mojliaitur B3, motliatur p3 morti fiet] mortificet et H fiat SP1, corr. P3 et om. B 14 est] et H 16 afflLcit B2, ac deficit pI, ardere facit s. I. corr. P3 17 quia Bl fa dcl. B3) prr 18 sensit B\', corr. B* 19 aegr∗escit ex egraescit JB2 20 ho\'c\' P3 )

nam quia iuncta est anima cum corpore, si uirtute careat, contagio eius aegrescit et inbecillitas de societate fragilitatis redundat ad mentem, cum autem dissociata fuerit a corpore, uigebit ipsa per se nec ulla iam fragilitatis condicione temptabitur, quia indumentum fragile proiecit.

sicut oculus inquit eunlsus ac separatus a corpore nihil potest uidere, ita et anima separata nihil sentire, quia et ipsa pars est corporis.