Divinarum Institutionum

illos enim qui aut uoluptates aut diuitias non refugiunt, ab hac publica et celebri uia modice segregat, eos autem qui aut uirtutem sequi uolunt aut contemptum rerum profitentur, per confragosa quaedam praecipitia trahit.

sed tamen illa omnia itinera quae speciem bonorum ostentant non sunt aliae uiae, sed deuerticula et semitae, quae uidentur quidem ab illa communi dextrouersum separari, ad eandem tamen et ad unum omnes exitum sub ipso fine referuntur.

ibi enim dux ille coniungit omnes ubi opus fuerat bonos a malis, fortes ab inertibus, sapientes a stultis separari, in deorum scilicet cultu, in quo ille uniuersos, [*](B(G)RHPV] 1 aperto B\' (operto sic B3) H esse B, etsset. P2 potuit B1, uoluit B2 in uia sua posuit R 2 aspernerentur Bl, corr. B2 ueritate* (m er.) B quae H 3 requiribant sic Bl, requaerebant sic B3 4 fugare B1, corr. B* idque B illum Bx, corr. B* perditiones B1, corr. B2 mortes B1, corr. B1 uiuã ex uenia V 5 ostendit] constatuit R generis B uita* (e er.) B 6 idjii P, hi V praeuaricatur R 7 umali (et er.) B 8 luxuriosus Blpac, corr. BiP m. 1 uel 2 appel- lentur R 9 inperitus B1, corr. B2 doctus B1, corr. B2 inertis B\', corr. B2 streuuVs B* stultus B1, corr. B7 12 celebri uia] celebria H autj ut R uirtute H 13 conStentur PV per] pro R fragosa BPI, c 8. I. add. P3, confrugosa R 14 uquaedam (ad er.) B omnia illa B 15 ostentaWt B2, ostendant P1 (corr. P3) V aliae uiae] cliuuie i (e minus cert.) sicB1, cluosa B2 deuerticula (sic corr. \'n. 3) P, deuerticula (s. I. e er.) V 16 semite BxPl (corr. B2 P3) V illo H 17 euudem RH 18 a <F)[in]<e) incipit codicis G pag. 124 (26) paene tota lecta referunt R 19 fuena,t (a m. 3 ?) P fortis RVIJC, fontes P 20 ab H in deorum] id eorum H scilicet in (In add. m. 2) deorum scilicet B, idem in G fuisse uestigia et spatia indicant cultu] multi H uniuersus P1 (corr. P3) V )

haec autem uia, quae est ueritatis et sapientiae et uirtutis et usae, quorum omnium fons unus est, una uis, una sedes, et simplex est, quo paribus animis summaque concordia unum sequamur et colamus deum, et angusta, quoniam paucioribus uirtus data est, et ardua, quoniam ad bonum quod est summum atque sublime nisi cum summa difficultate ac labore non potest perueniri.

Haec est uia quam philosophi quaerunt, sed ideo non inueniunt, quia in terra potius ubi apparere non potest quaerunt.

errant ergo uelut in mari magno nec quo ferantur intellegunt, quia nec uiam cernunt nec ducem sequuntur ullum.

eadem namque ratione hanc uitae uiam quaeri oportet qua in alto iter nauibus quaeritur: quae nisi aliquod caeli lumen obseruent, incertis cursibus uagantur.

quisquis autem rectum iter uitae tenere nititur, non terram debet aspicere, sed caelum et, ut apertius loquar, non hominem sequi debet, sed deum, non his terrestribus simulacris, sed deo seruire caelesti, non ad corpus referre omnia, sed ad mentem, non huic uitae dare operam, sed aeternae.

itaque si oculos in caelum semper intendas et solem qua oritur observes eumque habeas uitae quasi [*](B(G)RHPVJ 1 qui R 2 in mortem om. R 3 fons omnium H post fons eras. -V (i. e. est) P uix quarum 4 una uis una sedes et] unauisualsediset B\', un∗ussua|uiset corr. et s. 1. una uis una sedes add. B3 uisauna R quo BGF3, quod RHP1 (d del. P3) V edd. partibus (ex. m. 3) P 5 concordia. (m er.) B 7 quod] cum BI, corr. B2 est om. P1 (post sublime s. I. add. r P3) V sublimem BI, m tin. del. B5 post sublime s. I. quo add. B2, nunc erasum 8 difficultate. ac labore. (duo m er.) B 9 quem B quaesierunt B inuenerunt Bl, corr. B3 10 terram (exp. m. 3) B 11 uelut iu] ueluti B 12 uia (~ m. 3) P sequuntur, sed prim. u del. m. 3 B, alt. u ex a ? V, secuntur RHP ullum — namque om. B ullum omissum esse in G uestigia et spatia indicant 13 eodem R rationelmJ B2, rationem RPl, m exp. P21, ratione C er.) H uianrq.\' B* quta B3, quia RP1 (1 expunx. P3) V 14 quae] que Bl, qui B3H 15 uacantur H 16 post terram eras. tueri ut uid. B 18 seruiri B\', corr. B1 non] sed non Bx, et non JB2 in caelesti non (ad cor) desinit codicis G pag.124(26), sequiturpag. 125(62) paene tota lecta 20 opera H oculis R semper in caelum B, [sem](per)[i]ncaelum G 21 qua] cumB,c[u]ma oritur] hauritur B,hau(rit)ur G,oriatur H eumqu*e(aer.,).B )

suscipienda igitur dei lei est, quae nos ad hoc iter dirigat, illa sancta, illa caelestis, quam Marcus Tullius in libro de re publica tertio paene diuina uoce depinxit: cuius ego, ne plura dicerem, uerba subieci.

est quidem uera lei recta ratio, naturae congruens, diffusa in omnis, constans, sempiterna, quae uocet ad officium iubendo, uetando a fraude deterreat, quae tamen neque probos frustra iubet aut uetat nec inprobos iubendo aut uetando mouet.

huic legi nec obrogari fas est neque derogari aliquid ex hac licet neque tota abrogari potest, nec uero aut per senatum aut per populum solui hac lege possumus, neque est quaerendus explanator aut inter-

pres Sextus Aelius, nec erit alia lex Romae alia [*](EPITOME 5 s. (dei lex)] c. 55, 1 (legemque diuinam). ) [*](AUCTORES 8] de rep. (IU 22, 33). ) [*](B(G)RHPVJ 1 uia BH derigentur B\', corr. B3 2 clarius RH solv B1 multo clarius est quam hic sol quem Isaeus 3 carni Bl, corr.B2 mortales B\\ corr. B2 (te) reget Heumannus gubernauit Bl, corr. B7 5 qui Bl, qurale corr. B* adhoc (0 ex u m. 3) P 6 illa (ante caelestis) omissum esse in G uestigia et spatia indicant Marcus Tullius] mentuln lius (~ add. et en exp. m. 3) P 7 poene Bl, corr. B3, pede (d del. et di III corr. m. 3) P depencsit B\', depincsit B2, depinxit B3 \'cuius1 B3 8 dicere Bx C-re B3) R rectoj B3 9 omnes BGH constant B\\ corr.B3 10 seinpiitjerna1 (it et na m. 3) B qurale B2 uoce R 11 deterrreat B2 que B probos ex prob[u]us Bi1 frustra P3 12 inprobus B1, corr. B1 b 13 legio P1 (0 expunx. P1) V a[brog]<a)[r]e G, progari P1 Cprogari PV, aerogari V neque — licet om. R derogare H 14 rhlac V 15 per (ante populum) om. BG 16 possumus (pr. u in ras. ex i? m. 2) B, (p)oss[im]u[s] G neque] sed quid B\' (corr. B3), uestigia 6 litterarum in G qUfalerendus (a m. 3, s ex m m. 2) B, 〈q〉uae〈r〉[en]d〈u〉m G aut] ut BI, corr. B2, nec R interpres Sextus Aelius (in quo uix eius desideratur) recepi ex interpres - extusaelius H; interpresalius (e add. m. 2) B, interpr〈esa〉[l]ius G, interpres laelius R, interpres aelius pI Caelius P2) V; interpres eius alius edd. 17 rex (corr. m. 2) P roma H )

quis sacramentum dei sciens tam significanter eDarrare legem dei posset quam illam homo longe a ueritatis notitia remotus expressit? ego uero eos qui uera inprudentes loquuntur sic habendos puto, tamquam diuinent spiritu aliquo instincti.

quodsi ut legis sanctae uim rationemque peruidit, ita illut quoque scisset aut explicasset, in quibus praeceptis lex ipsa consisteret, non philosophi functus fuisset officio, sed prophetae.

quod quia facere ille non poterat, nobis faciendum est, quibus ipsa lex tradita est ab illo uno magistro et imperatore omnium deo.

Huius legis caput primum est ipsum deum nosse, soli obtemperare, solum colere. non potest enim rationem hominis [*](EPITOME 15-17] c. 55,1 (tradente ipso domino). c. 9—12] cf. c. 29. 18-510, 2] c. 54, 4. ) [*](B(G)RHPV] 1 nuWc V post haec HV et om. R omni genti (dtro i ex es) B1 omnis P1 (corr. Pr) V 2 tpporae V et ante sempiterna] est B, ut GRH, recte? inmutabilis BG, immutabilis cett. post inmutabilis s. 1. quamsi add. B1 3 unusquisque B in continebit unus desinit codicis G pag. 125 (62), sequitur pag. 126 (61), in qua nihil legi poterat 4 imperator (o ex u tn. 2) H 5 lator edd., sator C fugri\'et P 6 natura f ~ m. 2) B aspernatur H ipse R 7 quwe B1 8 quis] quod B1, corr. B3, quix (s s. I. er.) P sciens tam] scientiam B significautur P1, corr. P3 9 illarml B3 10 expressis B1, corr. B7, expraesit R uera] uero pI, o in a corr. P3 inprudenter (r final. ex s) B2 11 locuntur PV putem (em in ras. ex ant fin. 2) B diuinen sic H spiraliiquiinstricti B1, spirittfaliquoinstructi B2, iustrnti sic pac, inst[i]n[c]ti corr. P1 aliq: H 12 quodsi ut] quodsint B\', qúόdsicu[t] B3 legi[s]sanct[a]e (gi ex 2 litt. incert. corr. et s et a add. m. 2) B perdidit P\', corr. P3 13 ita ut (exp. m. 2) H scisset — quibus] si scisset explicasset, quibus R 14 ptoilosophus B7 15 quia om. R 18 cuius B deum] prdeum (r in ras. m. 2) sic H )

hinc iam procliuis est ad malitiam gradus per ignorantiam ueri ac singularis boni, quia deus, quem nosse refugit, fons est ipse bonitatis: uel si iustitiam sequi uolet, diuini tamen iuris ignarus gentis suae leges, tamquam uerum ius amplectetur, quas non utique iustitia, sed utilitas repperit.

cur enim per omnes populos diuersa et uana iura sunt condita, nisi quod una quaeque gens id sibi sanxit quod putauit rebus suis utile?

quantum autem ab iustitia recedat utilitas, populus ipse Romanus docet, qui per fetiales bella indicendo et legitime iniurias faciendo semperque aliena capiendo atque rapiendo possessionem sibi totius orbis comparauit.