Divinarum Institutionum
Lactantius
Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.
an ahquis ignorat quotiens melior iustiorque pars uicta sit? hinc semper dominationes acerbae in ciues extiterunt.
plena est exemplis omms historia, sed nos contenti erimus uno. Gnaeus Pompeius bonorum uoluit esse defensor, siquidem pro re publica, pro senatu, pro libertate arma suscepit. idem tamen uictus cum ipsa libertate occidit et a spadonibus Aegyptiis detruncatus insepultus abiectus est.
non est igitur uirtus aut hostem malorum esse aut defensorem bonorum, quia uirtus incertis casibus non potest esse subiecta.
sublata hominum discordia nihil est omnino. quae sunt enim patriae commoda nisi alterius ciuitatis aut gentis incommoda, id est fines propagare aliis uiolenter ereptos, augere [*](AUCTORES 9 s. et 13 s.] cf. pag. 495, 10 s. 16] cf. pag. 495, 14. § 19 s. 23 s.] ad Ciceronis de re publica librum III (c. 12, 21 ed. Baiter) rettulit Maius. ) [*](BCG)RHPV] 1 boni] bonis H 3 tua BI, in ras. corr. B* possita V 4 plerunTq.1 B1 5 potentiores P2 quam boni om. R nontam B* 6 post ignorat s. I. quod P1 7 iustior quam H domiuatione V ht arcerue B1, a∗cerbrae B1 8 ciuibus R, ciu-us (pr. i ex alia lift. m. 3. pr. u ras. ex b corr., bi s. I. m. 3) P, ciuis V sed] et H 9 gneus B, cn. RH, GÑ. PV 10 repuA P1 libertate B 11 att [Occi](d)[it] in- cipit codicis G pag. 120 (30), cuius in utras. 1-20 et 29-31 nonnulla legi poterant occiditur R 12 arbl B3, ab H spludonibus (r er.) B desepultus Bl, corr. B* ante abiectus 2 ttel 3 litt. erasae, quarum prima u, B [est abie] ctus G 16 cf. pag. 495, 14 preterea H patriai edd., patriae BRHV, patriae P putare. sublata hominum concordia nihil est omnino male edd. 17 concordia (con in ras. ex dis m. 2jP 18 patria R aut1 B* gentes Bl, corr. B1 19 uolenter BacP1, corr. BlP* ereptis codd. recent. et edd. (\'ut aliis sit tertius casus, ereptis sextus\' Celtarius), eiectis alii codd. recent. et tdd. )
- commoda praeterea patriai prima putare
in primis enim tollitur humanae societatis coniunctio, tollitur innocentia, tollitur alieni abstinentia, tollitur denique ipsa iustitia: quae discidium generis humani ferre non potest et ubicumque arma fulserint, hinc eam fugari et exterminari necesse est.
uerum est enim Ciceronis illut: qui autem ciuium rationem dicunt habendam, externorum negant, dirimunt hi communem humani generis societatem, qua sublata beneficentia liberalitas bonitas iustitia funditus tollitur.
nam quomodo potest iustus esse qui nocet, qui odit, qui spoliat, qui occidit? quae omnia faciunt qui patriae prodesse nituntur. id enim ipsum prodesse quid sit, ignorant qui nihil putant utile, nihil commodum, nisi quod teneri manu potest: quod solum teneri non potest, quia eripi potest.
haec itaque ut ipsi appellant bona quisquis patriae adquisiuerit, hoc est qui euersis ciuitatibus gentibusque deletis aerarium pecunia referserit, agros ceperit, ciues suos locupletiores fecerit, hic laudibus fertur in caelum, in hoc putatur summa et perfecta esse uirtus. qui error non modo populi et imperitorum,* sed etiam [*](AUCTORES 7] de off. III 6,28. ) [*](B(G)BHPV] 1 [aue]<c)[tig](alia) G meliora BH, (me)[lior](a) G toon1 Pl utique (i ras. ex u) B uirtuteesse B\', uirtutisesse B1, uirc tutissed B3 uirtutium P, uirtutum sic V rsuntl B3 euersionis Bx, corr. B2 3 tollitur (ante alieni) om. B, defuisse in G uestigiis et spatiis indicatur 5 fulseriwt B3 6 enim om. V 8 hi (uel hii) dirimunt rodd. Cic. communa sic R 9 humani generis RHPV cum codd. Cic., generis humani B quA P3 beneficientia HV, beneficia P 11 qui odit qui spoliat in mg. H2 12 quae] qui B1, corr. B2 nitunturprodesse om. R 13 prodeesse B 14 utile\'* (m er., \' distinctionem add. m. 2) B in q[ uo ](d teneri manu) desinit codicis G pag. 120 (30), sequitur pag. 121 (147), cuius in furss. 1-17 et 26-31 nonnulla legi poterant 16 patriare\' B1 adquisiuerit BJHPV, adquisierit R, quesierit Bx, quaesiuerit Bl, quaesierit G 17 gentibus RH refer*serit (t er.) B, s. I. uox a m. 2 addita, nunc erasa, refers[a]erit G 18 goeperit Bl, corr. B2, coeperit H, croleperit P3 locupletatiores Bx, ta del. B3, locupletioris R 20 imperatorum Bi, inperitorum corr. B3, imperitorum (sic corr. m. 3) P )
itaque cum de officiis ad rem militarem pertinentibus disputant, neque ad iustitiam neque ad ueram uirtutem adcommodatur illa omnis oratio, sed ad hanc uitam moremque ciuilem, quem non esse iustitiam et res indicat et ipse Cicero testatus est.
sed nos inquit ueri iuris germanaeque iustitiae solidam et expressam effigiem nullam tenemus, umbra et imaginibus utimur: easque ipsas utinam sequeremur! feruntur enim ab optimis naturae et ueritatis exemplis. — umbra est igitur et imago iustitiae quam illi iustitiam putauerunt.
quid? sapientiam nonne idem confitetur in philosophis esse nullam? aut cum Fabricius inquit aut Aristides iustus nominatur, aut ab illis fortitudinis aut ab hoc iustitiae tamquam a sapiente petitur exemplum. nemo enim horum sic sapiens, ut sapientem uolumus in-
tellegi, nec ii qui sapientes habiti et nominati, Ma.rcus Cato et Gaius Laelius, sapientes fuerunt, ne illi quidem septem, sed ex mediorum officiorum frequentia [*](AUCTORES 6] de off. III 17, 69. 13] ibid. III 4, 16. ) [*](B(G)RHPV] 1 **iustitiam (In er.) B, iustitiam H ne* (c er.) B, nec P1, corr. P3 2 stultitiae] iniustitiae R disciplina et] disciplinae PY 3 officiosis B disputa*»nt (re er.) B, (di)s[p ]utaren[ t] G 4 atfcommodatur Ps, acumudatur ut uid. V0*, corr. m. 1 5 mortemque H 7 iugis (g ex r) B* permanetqui BI, germaneque B3 iustitiam B, iustitia R 8 umbrae B 9 eas codd. Cic. ipsas] iras R 10 ab] ex codd. Cic. 11 \'et\' B3 iustitia R qua (~ m. 3) B 12 eidem P 13 apud Cic. ante aut cum haec nec uero cum duo Decii aut duo Scipiones fortes uiri commemorantur, quae, cum pag. 505,3 nominentur iusti tantum et iustitia, consulto, sed parum considerate omisisse Lad. uidetur fabricibus V inquit om. B aut Aristides C (nisi quod aut otn. R) cum codd. Cic., eicit HeusingenuJ, ut Aristides Baiterus 14 illo R ab hoc] ab his codd. Cic. 15 iustitia P1 (corr. P3) V exemplo Bl, corr. B3 in exemplu[m] desinit codicis G pag. 121 (147), sequitur pag. 122 (148), cuius in uerss. 1. 2 perpauca legi poterant 16 sapieus] sapiens est B, [sa](pi)en[se]s[t] G sapiens ut om. H 17 ii edd., hi BHPV, hii R sapientes C cum codd. Cic., sapientes (sunt) edd. Cic. habentur et nominantur B nominati Marcus] nominatim PV 18 nerc1 P3 ille Bl, corr. B2 19 ex] et H frequentiam Bl, m del. B3 )
si ergo et philosophis ipsorum confessione adempta sapientia est et iis qui iusti habiti sunt adempta iustitia est, omnes igitur illae uirtutis descriptiones falsae sint necesse est, quia quae sit uera uirtus scire non potest nisi iustus ac sapiens. iustus autem ac sapiens nemo est nisi quem deus praeceptis caelestibus erudiuit.
Nam illi omnes qui per aliorum confessam stultitiam sapientes existimantur, specie uirtutis inducti umbras et imagines adprehendunt, nihil uerum. quod ea fit ratione, quoniam uia illa mendax, quae fert ad occasum, multos tramites habet propter studiorum et disciplinarum uarietatem, quae sunt in uita hominum dissimiles atque diuersae.