Divinarum Institutionum

sic hominem paenitentia cautum ac diligentem facit ad euitanda peccata in quae semel fraude deciderit.

nemo enim potest esse tam prudens, tam [*](BRHPV] 1 arbitramur (alt. a in ras. ex e ? m. 3) B rursum B ante suscipimus s. I. sustentamus P1 suscipiamus foueamus amplectemur sic H 2 disperemus B, desperamus P ueri] dei PV 3 posse] non posse B 4 lprJomittit B1 5 et om. R obli*teraturum (t er.) H, t u oblitteratuTum P3 6 prodeest B uiuendi (corr. m. 2) V 7 prauitas at BI, corr. B\' operam B 8 delebit B1, corr. B3 officiu pI, officiu P3 uetera] et uitia R, uera P1 (corr. P7) V correpto HGe 9 abolebit (b ex u) B1, oboleuit P1, pr. 0 in a corr. P2 quem enim] ds enim quej P1 10 ante errorem fort. is excidit 11 METANOIAN B, metanoean RHP, metanocean V 12 Latine om. B dicere resipiscit enim om. R resFpiscit B ac] aut Bl, corr. B3 13 quasi om. PV recepit Bl, corr. B3 quem errati] quem enim Bl, errati s. I. B3 pudet H in ras. ex piget P2 14 suum om. R 15 rectTus V2 16 laqueos induatur] laqueatur R inducatur BH edd., sed cf. III 1, 8; VI12, 13 multa R 17 extricauerunt V 18 semper ea] eo semper H 19 sic (si in ras. et c ex e ? m. 3) B 20 ieuLtanda B1, uitanda R 21 decederet BI, decederit Bl )

1. sed reuocare gradum superasque euadere ad auras,
2. hoc opus, hic labor est.

scit ille omnia in cuius conspectu uiuimus, nec si uniuersos homines celare possumus, deum possumus, cui nihil absconditum, nihil potest esse secretum.

Exhortationes suas Seneca mirabili sententia terminauit. magnum inquit nescio quid maiusque quam cogitari potest numen est, cui uiuendo operam damus. huic nos adprobemus. nihil prodest inclusam esse conscientiam, patemus deo.

quid uerius [*](EPITOME 13-575,9] c. 61, 10 (- potest). ) [*](AUOTORES 7 s.] Verg. Aen. VI 128 s. 17] frg. 24. ) [*](BRHPVf 1 circumspectdiis B7 inbetillitatem V 2 timens ut uid. B1, **tsoiens B2 pietate] fidelitate R 3 faagilftas (r m. 2, li m. 3) B 4 medicina* (e er.) H pla.enitentiae B3 5 quam om. H recipiant ft ac reforment H 7 gredum (e del.) B superasq. (q. in ras. ex se m. 2) P aures V 8 hoc (o in ras. ex i ? m. 3) B hic (i in ras. ex o m. 2) B est cum parte marginis abscissum, V 9 iis R, his cett. 11 sed] sed si (si s.l. add. pa) HP se] si V seruitutis H 12 iis R, his cett. meliori Bl, corr. B2, meliora V 13 delictis B, delicto P1 (corr. P3) V habet P1 (corr. P1) V 15 deum possumus] eum latemus R deum ras. ex dum H post deum s. l. ñ P2 absconditur Bl; absconditũ B2, mabscouditu B3 16 exortationes H, Eexortationes V 17 admirabili* (a er.) B (sed cf. pag. 575, 2), mirabili* (s er.) H inquit] igitur H 18 maiusqiuft P2\' nomen Hac cuius uiuendi PV 19 opera H post adprobemus in fme uersusadd. naP2 20 inclusam—conscientiam] inclusa conscientia B )

potuit esse uerus dei cultor, si quis illi monstrasset, et contempsisset profecto Zenonem et magistrum suum Sotionem, si uerae sapientiae ducem nactus esset.

huic nos inquit adprobemus: caelestis prorsus oratio, nisi antecederet ignorantiae confessio. nihil prodest inclusam esse conscientiam, patemus deo: nullus ergo mendacio, nullus dissimulationi locus est, quia parietibus oculi hominum submoventur, dei autem diuinitas nec uisceribus submoueri potest, quominus totum hominem perspiciat et norit.

idem m eiusdem operis primo quid agis? inquit quid machinaris? quid abscondis? custos te tuus sequitur. alium tibi peregrinatio subduxit, alium mors, alium ualitudo: haeret hic quo carere numquam potes.

quid locum abditum legis et arbitros remoues? puta tibi contigisse ut oculos [*](AUCTORES 16] frg. 14. ) [*](B(G)RHPV] 1 potuit dici B potuit] potuit te JB, potest P dictum est aàà. B3 3 ea B, eum H 4 capere] cogere B1, corr. B3 possit R attigerit B, om. R, atti*git (n er.) H 5 ab Homin(um) incipit codicis G pag. 153 (139) paene tota lecta ut] quod B, (qu)[o]d G deo] do (exp. m. 2) P 6 iis R, his cett. uiierit B, 〈u〉[ixeri]〈t〉| G 7 quid H s et scripsi, ac edd., ut BGHPV, uiam R contemptisset (corr. m. 3) P 8 procerto H [sum] G 9 esset\' nactus (t add. m. 2, = et - m. 1 uel 2) B nanctus HPV inquid nos B, (i)[nqit no](s) G 10 [pro](r)[su](ses)[t] G, prorsus ras. ex cProrsus P oratio nisi] rationis sic B antecedere R, antecederet (-et ex -it m. 3) P 11 confessione B prodeest B 12 patemus (a ex u m. 2) P nullursl (ante ergo) P3 13 hominum oculis (sic) B oculis P1 (s expunx. P3) V 14 uiscerifo.\' B3 15 et in ras. ex 2 litt., quarum alt. e, B1 16 quid abscondis om. B 17 custos] cuius R 17. 18 tribus locis aliut pro alium B 18 ualitudo B, ualetudo RHP1 (et in it corr. P1) V heret B1, heris sic iti ras. corr. B* ; 19 canere Bae potes* (t er.) HP 20 arbitros (corr. m. 2) P, abitros V putaitjbi (s. I. v i. e. ur er., - m. 3) P contigisset (exp. m. 2?) P )

non minus mirabiliter de conscientia et deo Tullius. meminerit inquit deum h habere testem, id est, ut ego arbitror, mentem suam, qua nihil homini dedit deus ipse diuinius.

item cum de iusto ac bono uiro loqueretur, itaque talis uir inquit non modo facere, sed ne cogitare quidem quicquam audebit quod non audeat praedicare.

purgemus igitur conscientiam, quae oculis dei peruia est, et, ut ait idem, semper ita uiuamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur, putemusque nos momentis omnibus non in aliquo, ut ille dixit, orbis terrae theatro ab hominibus, sed desuper spectari ab eo qui et iudex et testis idem futurus est, cui rationem uitae reposcenti actus suos infitiari non licebit..

ergo satius est aut effugere conscientiam aut nos ipsos ultro aperire animum et perniciem rescissis uulneribus effundere: quibus nemo alius mederi potest nisi solus ille qui gressum claudis, uisum caecis reddidit, maculata membra purgauit, mortuos excitauit.

ille ardorem cupiditatis extinguet, [*](EPITOME 17-576, 4] cf. c. 62,1 (remedium) 2 (sanatio). ) [*](AUCTORES 3] de off. III 10,44. 6] ibid. III 19, 77. 9] II Verr. 11, 28. 11] ibid. V 14, 35. 17 qui — excitauit] Matth. 11, 5. ) [*]( m B(G)RHPVJ 1 omniu[s] (littera s incertissima) G effugias] offundas B prodeest B 2 miraliter V 3 et om. H ideo BH, id[eo] G; et deo Schoellio glossema uidetur habere] adhibere codd. Cic. 4 ide* (m er.) P 5 qui ( er., quod add. m. 2) B, qu*a (i er.) H homine J31, in ras. corr. B3 diuinus BG idem Heumannus conI. pag. 574,15; infra 9 6 bono] de bono B uiri RH 7 in facere sed n[e] co desinit codicis G pag. 153 (139), sequitur pag. 154 (140) postrema codicis, cuius in uerss. 1-9 paem omnia legi poterant 8 p[a](r)[ce]mus G 9 perui*a B, peruna G et s. I. B, om. PV 10 uibamus Bl, corr. B2 reddandam Pvac 11 LmOjmentis B2, [a]rgu[m]e[ntis] G in om. IPP1 (add. H2P2) V aliquW (2-uel 3 litt. er., quarum prima a) sic B 12 terrarum orbis codd. Cic. se (d s. I. er., quod add. m. 2) B, se G 13 spectari (i ex e) V et ante testis] est et B, e(s)t G isde V; ipse edd. est om. B 14 cu in cui cum mg. sinistra abscissum, V ratio**m (ne er.) sic B 15 aut est H, est om. V 17 graessum B 18 membra maculata H 19 extinguet (alt. e ex i et alt. t ex alia litt. m. 2) P exterpabit B1, corr. B1)

adpetenda est haec omnibus medicina, quoniam maiore periculo uexatur anima quam corpus et quam primum latentibus morbis adhibenda curatio est.

neque enim si utatur aliquis oculorum acie clara, membris omnibus integris, firmissima totius corporis ualitudine, tamen eum dixerim sanum, si efferatur ira, superbia tumidus infletur, libidini seruiat, cupiditatibus inardescat:

sed eum potius qui ad alienam felicitatem non attollat oculos, opes non admiretur, alienam mulierem sancte uideat, nihil omnino adpetat, nihil concupiscat alienum, non inuideat ulli, non fastidiat quemquam, sit humilis misericors beneficus mitis humanus, pax in animo eius perpetua uersetur: ille homo sanus, ille iustus, ille perfectus est.

quisquis igitur his omnibus praeceptis caelestibus obtemperauerit, hic cultor est uerus dei, cuius sacrificia sunt mansuetudo animi et uita innocens et actus boni:

quae omnia qui exhibet, totiens sacrificat, quotiens bonum aliquid ac pium fecerit. deus enim non desiderat uictimam. neque muti animalis neque mortis ac sanguinis, sed hominis et uitae. [*](EPITOME 12 sit humilis] c. 62, 3 humilitas. 14—577, 6] c. 62,4 haec sunt - laetatur. ) [*](AUCTORES 12 humilis - 577,6] cf. Orac. SibyU. VIII 481 (ta- πετινοΦρονε̃ν — 498. ) [*](EXPILATOBES § 26 ss.; c. 25 passim] cf. Orientii commonit. I 65-88. ) [*](B(—19)RHPV] 1 distrahet HV irã̃ ( ̃m. 2) B mitigauit Bx, corr. B7 3 maiori R 4 morbte ex mortis Pl 5 aliqui B, ut aliquis H clare PV membri*s (s er.) B, mèlenim sic B 6 ualetudine BHP1 (et in it corr. P2) V 7 eulx (eu add. m. 2, cu er.) P insanum H efferratur P tumore ex tumidus sic B 9 adalienSfelicitate (duo er.) B admiretur] appetere B 10 aliena muliere H scancte H omnino adpetat nihil om. pac (adpetat 8. I. tn. 1 ?, omnino s. I. m. 2, non 8. I. m. 3 P) V 13 iustus] homo iustus H _14 omnibus his B rhisl P uori i 15 obtemperauit, om. hic V1, obtemperauith V1 rcultor P3 ueri PV, sed cf. pag. 574, 7 16 animi om. R 18 enim] autem H 19 muti* (s er.) B in sanguinis deficit cod. B (fol. 18sb) proximo folio exciso; perierunt quae sequuntur usque ad ominare 0 Asclepi c. 25,11 )