Divinarum Institutionum

Quod erat officium suscepti muneris diuino spiritu instruente ac suffragante ipsa ueritate conpleuimus: cuius adserendae atque inlustrandae causam mihi et scientia et fides et ipse dominus noster inposuit, sine quo nec sciri quicquam potest nec explicari.

uenio nunc ad id quod est summum operis huius et maximum, ut doceam quo ritu quoue sacrificio deum coli oporteat. id enim est hominis officium in eoque solo summa rerum et omnis beatae uitae ratio consistit, quandoquidem propterea ficti et inspirati ab eo sumus, non ut caelum uideremus et sόlem, quod Anaxagoras putauit, sed ut artificem solis et caeli deum pura et integra. mente coleremus.

quamuis autem praecedentibus libris pro ingenii mediocritate defenderim ueritatem, tamen ex ritu quoque ipso elucere uel maxime potest.

nihil enim sancta et singularis illa maiestas aliut ab homine desiderat quam solam innocentiam: quam si quis obtulerit deo, satis pie, satis religiose litabit.

omnes autem [*](EPITOME 7—9] c. 53, 1. 16-18] c. 53, 3 quid - sanctus. 18-480, 9] c. 53, 1. ) [*](EXPILATORES § 5ss.; c. 2 passim] cf. Orientium, commonit. I 65-88 (ad uers. 68 cf. Lact. pag. 480, 5: quicquid eqs.). ) [*](BRHSPYj 4 suffragante V 5 scientia BV, conscientia RH, scientiam SP edd. conl. II 3, 25, sed cf. III 13, 12 ad quam — sufficit; V 4,1 stimulatus - deo fides (~~ add. et s exp. m. 3) P et (ante ipsej om. P 6 scire P 8 rutl B3 quo uel H 9 deum — officium in inf. mg. add. B3 eo quo V 10 et om. P omnis fi ex e m. 3) P constet Bl, corr. B3 11 ficti (8. I. n er., quod add. m. 2) B 12 anaxargo\'ras P2 13 dominum B, post dm uerba sed ut artifice repetita del. V pura et] putaret H 14 ingenii (1 final. ex o ? m. 3) B mediocritatis BI, corr. B3, mediocritate* (m er.) P dejenderimus H 16 If/ singularis (in ? er.) P rab1 P1 18 piae P1, corr. P3 litauit BH )

quin etiam sacras dapes apparant et exquisitas epulas quasi aliquid inde libaturis offerunt. quidquid aspectu rarum, quidquid opere aut odore pretiosum est, haec grata esse diis suis non ex aliqua diuinitatis ratione, quam nesciunt, sed ex suis cupiditatibus iudicant nec intellegunt terrenis opibus deum non indigere. nihil enim sapiunt nisi terram bonaque et mala solius corporis sensu ac uoluptate perpendunt.

huius arbitrio ut religionem ponderant, sic totius uitae suae acta disponunt. et quoniam se semel a caeli contemplatione auerterunt sensumque illum caelestem corpori mancipauerunt, libidinibus frena permittunt tamquam secum ablaturi uoluptatem, quam momentis omnibus capere festinant, cum animus ministerio corporis, non corpus ministerio animi uti debeat.

idem maximum bonum iudicant opes: quas si bonis artibus adsequi non possunt, malis adsecuntur. fraudant rapiunt spoliant insidiantur abiurant, nihil [*](AUCTORES 15 (imimus)] cf. Sallust. Catil. 1,2. 18 s.] cf. ibid. 12,2. ) i [*](BBHSPVJ 1 neclecta RPpr. c in g corr. P2 sinJt V *om*nebus (h et i er., i add. m. 2) P ac edd., aut C, sed cf. VI 5, 17; III 17, 36; 19, 6; IV 26, 22; VII 10, 10 2 sese RS ostiarum B 3 adorati P1, corr. P3 ac om. B ueteres V 5 rarum] aepularum B, parum H 6 opere] cruore B aut odore om. P ptiosum e hec grata S, quod recepi, praetiosius conferunt et haec grata B, pretiosum (praec- R, praet- H) et haec grata esse RHV, praetiosum (a del. m. 3) id gratum P; pretiosum est, id gratum edd., sed cf. c. 13,13 quidquid pretiosi habent — quibus nec uti possunt; uix sic scribendum apparant - libaturis, , offerunt — pretiosum est, et haec grata esse 7 aliena & rationem P1, m del. P3 rell B3 9 bonaqu*e (a er.) B, bonamque pI, m del. P5, bonaque ( er.) V 10 corporis** (ct er.) B uoluntate BH 11 actus R, recte? cf. VI 12,3;24,26 12 se om. SP ac S contempjagtione P3 ante auerterunt s.l. se add. P3 13 caelestem illum R corpora V 14 uoluptate H, uoluntatem V momtentis P3 15 cum — uti] cumunitiscorporisministerioanimiuti (unitis minus cert.) Bl, cumanimicorpusministerio non animus∗ corporislnti corr. B3 animos ex animo P3 17 quas si] quasi H si.. Cbi er.) B adsequi om. B possint B 18 adsecuntur R, adsequntur B\', adsequantur Bt, adsequuntur (ass- S) HSPV ratpLunt P3 )

sic aaaicti et sermentes uoiuptatibus mm uigoremque mentis extinguunt et cum uiuere se maxime putant, ad mortem concitatissime properant.

nam sicut in secundo libro docuimus, caeli ratio in animo, terrae autem in corpore est. qui bona neclegunt animi, corporis adpetunt, in tenebris ac morte uersantur, quae sunt terrae atque corporis, quia uita et lumen a caelo est. cuius quoniam expertes sunt corpori seruiendo, longe absunt ab intellectu rerum diuinarum.

eadem miseros ubique caecitas premit. sicut enim qui sit uerus deus, ita qui sit uerus cultus ignorant.