Divinarum Institutionum

Sed deus ut parens indulgentissimus adpropinquante ultimo tempore nuntium misit, qui uetus illut saeculum fugatamque iustitiam reduceret, ne humanum genus maximis et perpetuis agitaretur erroribus.

rediit ergo species illius aurei temporis et reddita quidem terrae, sed paucis adsignata iustitia est, quae nihil aliut est quam dei unici pia et religiosa cultura.

sed moueat aliquem fortasse, cur si haec sit iustitia, non omni humano generi sit data nec in eam multitudo uniuersa consenserit. magnae hoc disputationis est, cur a deo, cum iustitiam terrae daret, sit retenta diuersitas: quod et alio loco declaraui et ubicumque opportune inciderit explicabitur.

nunc designare id breuissime satis est, uirtutem aut cerni non posse, nisi habeat uitia contraria, aut non esse perfectam, nisi exerceatur aduersis.

hanc enim deus bonorum ac malorum uoluit esse distantiam, ut qualitatem boni ex malo sciamus, item mali ex [*]( 18 alio loco] II 17, 1; III 29, 13-16. ) [*](EPITOME 9-14] c. 55, 1. ) [*](AUCTORES 1] Lucr. II 992. 4] p. Deiot. 9, 26. ) [*](BRHSPV] 1 pater idem pater H ut] et R 2 communia H, cijmunis V iis JR, his cett. partiantur BHS 3 noceant H praemjat (exp. m. 2?) P fores BSP, fore H claudit F1 4 aurem] auarus B, aurem (e ex u nł. 2) P sit] si P liberalibilis P 5 laude R est om. H 8 multorum — fuerat in inf. mg. B3 cultu susceptu sic V ablatum H 10 post nuntium s. I. suum B* uerus S 11 redduceret H 12 rediit ex reduc Y tempore V 13 terrae] terra est H 14 \'Pial B3 religiosa et pia H 15 omnino S 16 datam ex datum P ea HS 17 iustitia R 18 retenta] repperta H declarauit R 19 oportune RSPV 20 nisi - non esse in inf. mg. V 21 e Sl, eS S7 22 aduersus B haec B 23 distantiam] naturam R *ut fa er.) B boni — mali ex in itaf. mg. B3 sciant H idem B (i. e. B3) ) [*]( 27* )

quomodo enim patientia uim suam nomenque retineret, si nihil esset quod pati cogeremur? quomodo laudem mereretur deuota deo suo fides, nisi esset aliquis qui a deo uellet auertere? nam ideo potentiores esse iniustos permisit, ut cogere ad malum possent, ideo plures, ut uirtus esset pretiosa, quod rara est. quod quidem ipsum Quintilianus egregie ac breuiter ostendit in Capite obuoluto.

nam quae inquit uirtus esset innocentia, nisi laudem raritas dedisset? uerum quia natura sic conparatum est, ut odium cupiditas ira in id quod incubuerunt agant caecos, supra hominem uidetur culpa uacare. alioquin si natura pares omnibus adfectus dedisset, pietas nihil erat.

hoc quam uerum sit, docet necessitas ipsa rationis. si enim uirtus est malis ac uitiis fortiter repugnare, apparet sine malo ac uitio nullam esse uirtutem. quam deus ut absolutam perfectamque redderet, retinuit id quod erat ei contrarium, cum quo depugnare posset:

agitata enim malis quatientibus stabilitatem capit et quanto frequenter inpellitur, tanto firmiter roboratur.

haec nimirum causa efficit ut quamuis sit hominibus [*](AUCTORES 9] cf. Quintiliani declamat. rec. Ritter pag. III adn. ) [*](EXPILATORES 19-21] Lucifer pag. 287, 26-28. ) [*](BRHSPYj 2 ergo] ergo iustitiam reducturus RS exclusit (s in ras. ex d) P possit BI, corr. B* 3 retinerrelt B2 si* (c er.) B 4 esset om. S quod del. et omnino s. I. corr. S1 pati* S 5 ni H aliquid P 6 ideo BP, et ideo RSHY, ex 7 ? potiores Y iniustos pennisitj uoluit iniustos R cogi P an et ideo ? cf. ad 6 et pag. 421, 25 8 ipsurml J31 quintillianus P 9 obruolluto B3 nam que inquid s. I. B3 namque SlP inquit] id quid H 10 innocentiae (sed se ex a B3) BH 12 id om. R an (in) quod? id delet Harlelius; cf. Epit. 22, 1 incubuerunt f-er SP) C, incubuerint edd., fort. recte caecos] eos S 13 a culpa B natura om. H 14 pares] similisesi BIIC, simil**em corr. m. 1 adfectu (~~ postea add. m. 1) B, adfectibus RY 16 ac uitiis] ait his Bl, corr. B\' 17 ac uitio] auitio H nullam] nihil B ut s. I. m. 1 uel 2 B 18 ei contrarium] etiam contra aut ut uid. Bl, corr. B3 quod repugnare Bar (pr. r er.) S1, quo corr. S1 21 nirnirum] enim mirum P hominibus] in hominibus H )