Divinarum Institutionum

contra qui in rebus prosperis agit, inpatiens est et uirtute maxima caret: inpatientem dico, quia nihil patitur. innocentiam quoque seruare non potest, quae et ipsa iusto et sapienti uiro propria uirtus est,

sed et nocet saepe et concupiscit aliena et rapit quae cupierit per iniuriam, quia uirtutis expers uitio peccatoque subiectus est et fragilitatis oblitus animo insolenter elato tumet. inde iniusti ac deum nescientes et diuitiis et potentia et honoribus florent. haec enim cuncta iniustitiae praemia sunt, quia et perpetua esse non possunt et per cupiditatem uiolentiamque quaeruntur.

iustus uero ac sapiens quia illa omnia humana, ut est a [*](EPITOME 14 (innocentiam)] cf. c. 55, 4. ) [*](AUCTORES 22] cf. c. 18,4. ) [*](BMHSPVJ 1 illis] illis (s s. I. S2) omnibus RS iniuste BI, corr. B2 2 credantur B 4 quod intendimus om. S 5 uoces publicae S 7 qui P necesses (exp. m. 2) restl (s. I. m. 2) P 9 patientia* (m er.) B 10 cu R perlatio] perfert (sed fert in ras. m. 3, prima litt. erase, fuerat 1) B , « 11 patientiam] sapientiam Bl, corr. B3 qa (i. e. quia) SI, q* (i. e. qua) S2, 12 patiatur B, patitur H 13 agit] agit id est in opibus in honore in regno R, cf. pag. 472,13 maximU1 B 14 qui R 15 quae] quia B et ante sapientij ac B 16 sLa,epe B* 17 uirtu trs V subiectus est] subiectus est (est om. R) dominari adfectat (aff- S) in liberos quia temperantiam non habet RS 18 fragilitartilg B"1, fragiVitatisF2 animu BI, corr. B3 relato (exp. m. 2 ?) P elato tumet] elato (sed o ex u m. 3) et B, elatotu - est H iniustitia (sic exp. m. 2) P 20 Oitj B2 21 per om. S cupiditate uiolentiSique (duo " er.) S uiolantiamque Y 22 ac sapiens] sapiens est P humana] humana sunt H es\'t B1, est post dictum habet H ia lelioi B3 )

cione generatos iure fraternitatis esse coniunctos —, sed et suo contentus et paruo, quia fragilitatis suae memor, non amplius quaerit quam unde uitam sustentet, et ex eo ipso quod habuerit inpertit etiam non habenti, quia pius est; pietas autem summa uirtus est.

accedit quod uoluptates caducas uitiosasque contemnit, quarum causa opes adpetuntur, quoniam continens est ac libidinum uictor. idem nihil tumoris atque insolentiae gerens non extollit se altius nec erigit superbum caput, sed placidus et concors et communis et planus est, quia condicionem suam nouit.

cum ergo iniuriam nulli faciat nec aliena cupiat nec sua quoque si ui auferantur defendat, cum sciat etiam inlatam iniuriam moderate ferre, quia uirtute praeditus est, necesse est iustum hominem subiectum esse iniusto et contumeliis adfici ab insipiente sapientem, ut et ille peccet, quia

iniustus est, et hic in se uirtutem habeat, quia iustus est si quis autem uolet scire plenius cur malos et iniustos deus potentes beatos diuites fieri sinat, pios contra humiles miseros inopes esse patiatur, sumat eum Senecae librum cui titulus est \'Quare bonis uiris multa mala accidant, cum sit prouidentia\'. in quo ille multa non plane inperitia saeculari, sed sapienter [*](AUCTOBES 6 et - paruo] cf. ad c. 8,6. ) [*](BRHSPVJ 1 lęlio dictum, sed etiam supra lelio add. dtu (i. e. dictum) m. 2 Y iudicant Y 2 que (~ m. 2) B contra#ius (r er.) S lAedat B1 - 3 nec ui Bl, ne*!cui B* 4 et om. P eodem B 5 iurfce1 Fl 6 contentos ( tus Bl) B1, conteptus S 7 sustentat H ipso add. B* 8 non habenti] benti H 9 est om. BR, et V accedit BHV, eo accedit B, accedit eo SP 10 quorum BS 11 timoris R, tumortis S 12 caput om. P 13 pal*cidus (i er.) sic H ut (anu concorsj P e*t (ante planus), s er. B 15 sua] si sua R si ui] si1 (s. I. m. 2) sibi B, sibi R, si S 16 rillataml Bz modeste P ferrTe P1 18 ab insipientem P sapientem om. BP 19 hic om. H in se uirtutem] »♦ seruitutem (in er.) B, in seruitutem S frabeat B2 qui H est] est & (up. m. 2) P 20 aut (~ m. 2) S uolet] uolet et H 21 et beatos S 22 rsulmateum B1 24 saecularis V )

deus inquit homines pro liberis habet, sed corruptos et uitiosos luxuriose ac delicate patitur uiuere, quia non putat emendatione sua dignos. bonos autem, quos diligit, castigat saepius et adsiduis laboribus ad usum uirtutis exercet nec eos caducis ac mortalibus bonis conrumpi ac deprauari sinit.

unde nemini debet mirum uideri si pro nostris saepe delictis castigamur a deo. immo uero cum uexamur ac premimur, tum maxime gratias agimus indulgentissimo patri, quod corruptelam nostram non patitur longius procedere, sed plagis ac uerberibus emendat. ex quo intellegimus esse nos deo curae, quibus, quoniam peccamus, irascitur.

nam cum posset populo suo et opes et regna largiri sicut dederat ante Iudaeis, quorum nos successores ac posteri sumus, idcirco eum uoluit sub aliena dicione atque imperio degere, ne rerum prosperarum felicitate corruptus in luxuriam laberetur ac dei praecepta contemneret sicut illi maiores nostri, qui saepe terrenis ac fragilibus his bonis eneruati aberrarunt a disciplina et legis uincla ruperunt.

prouidit ergo quatenus cultoribus suis praestaret quietem, si mandata seruassent, et tamen eos emendaret, si praeceptis non obtemperassent.

itaque ne tam corrumperentur otio quam patres eorum licentia, premi eos uoluit ab [*](AUCTORES 1J locus in deperdita parte Senecae \'de prouidentia* libri fuisse uidetur. ) [*](BRHSPV] 1 elocutus om. P 2 luxoriose HV 3 delicate — quia om. R delicate (1 ras. ex d) S 6 ac] a S corrumpit P 7 nemini] nec B mirum debet BSP 8 ac premimur] adpraemur sic H 9 tunc B agamus Pae, corr. m. 1 ? post indulgentissimo s. l. do add. B3 10 non patitur - plagis om. R 11 nos esse BH 12 quibus quoniam] quibus qn (n ras. ex m, i. e. quando ex quoniam), s. l. c ut uid. add. m. 2 S, quibus cum codd. recent. et edd. 13 sic S 14 quorum] cuius H eum] suo Bl, in ras. corr. B3 15 degere ne] de genere R toe1 S* rerum] de rerum B, om. S prosperarum om. SP 16 corrupti B luioriara H, luxuriem RSPY laberentur B, labetur V 17 contemnerent B fragilibus ac terrenis P 18 aberrauerunt BP legis] di R 19 uincula BP, uincfa (i ex 1) S2 20 manda*ta (n er.) H 21 ne] neçJexp. m.2) P corrumperetur H )

quomodo enim potest imperator militum suorum probare uirtutem, nisi habuerit hostem? et illi tamen aduersarius exsurgit inuito, quia mortalis est et uinci potest, deo autem quia repugnari non potest, ipse aduersarios nomini suo excitat, non qui contra ipsum deum pugnent, sed contra milites eius, ut deuotionem ac fidem suorum uel probet uel conroboret, donec pressurae uerberibus diffluentem corrigat disciplinam.

est et alia causa cur aduersus nos persecutiones fieri sinat, ut dei populus augeatur: nec est difficile monstrare cur aut quomodo id fiat.

primum fugantur a deorum cultibus plurimi odio crudelitatis: qui enim talia sacrificia non horreant? deinde placet quibusdam uirtus ac fides ipsa. nonnulli suspicantur deorum cultum non sine causa malum putari a tam multis hominibus, ut emori malint quam id facere quod alii faciunt, ut uiuant.

aliquis cupit scire quodnam sit illut bonum quod ad mortem usque defenditur, quod omnibus quae in hac uita iucunda sunt et cara praefertur, a quo nec bonorum nec lucis amissio nec dolor corporis nec uiscerum cruciamenta deterrent.

ualent haec plurimum, sed illae maxime causae nostrorum numerum semper auxerunt: audit [*](AUCTORES § 20] cf. Tertull. ad Scap. c. 5 (I pag.550): quisquesequitur.. ) [*](BRHSPVj 1 iis R, his cett. et] eos P labentis RV; labantes edd., Buenemannus conf. Cic.p.Mil.25,68 2 corruptos (pr. r ex n) P3 fides V 3 teptet ex teperet S* enim] ergo B 4 habuerint BV 5 surgit P * deo] ido (i postea add. m. 1) P, ado V 6 qa (i. e. quia) Sl, q.a (i. e. qua) S2 7 sed] sed qui P 8 uel (ante probet) s. I. B3 9 donec] do non V pressurae] pressura et B, om. P defluentem B corrigant H 10 et om. R aduersus R, aduersum cett. 11 monstrari B 12 id om. H fugiantur S cultoribus V 13 plurimi] primi exp. m. 1 uel2, pPimi corr. m. 3 B qui S2, cui BRHJSlPV, cu H\' 14 ac] ad P 15 a om. BR 16 ut] qui Heumannus mori R 17 uiuuant sic H quodnam bis R, qdnam (i. e. quid-) S 18 bonorum S 19 iocunda (o ex u m. 2) P sunt om. H praeteritur Y bonorum] honor B 21 deterrent part. in ras. ex deterret eum ? P illraJe Bt, ille SP maiimae (-mę Y) PY)

deinde, ut fieri solet in rebus incertis, dum inter se inuicem quaerant quae sit huius perseuerantiae causa, multa quae ad religionem pertinent diuulgata ac per rumorem uicissim aucupata discuntur: quae quia bona sunt, placeant necesse est.