Divinarum Institutionum

quid ergo saeuiunt? ut stultitiam suam dum minuere uolunt augeant. longe diuersa sunt carnificina et pietas nec potest [*](EPITUME 22 s.] c. 49, 6 (carnificinam — pios). ) [*](EXPILATOMES § 16] Lucifer pag. 3U6, 15-2\'2. ) [*](B(G)liHSV] 2 credimus V 3 totius rei H, rei . p • totius S iuligimus V oblectant R 4 post itaque s. I. ueq, S1 6 retineredocuisti ut uid. Bl, retinentedoceantisti1 B3 7 ueritati\'s B2 discant BH, idiscant R2 10 stultitia] iustitia R sint om. H hinc fere incepit codicis G pag.113 (175), in qua nihil legi poterat 11 progenie H 12 nouerunt, B ritus] hiatus ut uid. BJ, in ras. corr. B3 13 inhiati BJ, corr. B3 14 moribus BY amentia R 15 tamen B 16 inprudentes B 17 coarguent H conuincent H 18 ex] uel ex RS edd., sed cf. Lucifer. pag. 306, 15 scias itaque ex hoc ipso et sujrra pag. 417,21; 438,21; 430,15 hoc om. B atque] et HV, sed cf. Lucifer. quantum intersit inter uerum atque falsum 19 an (tameD) persuadere ex Lucifero? notU (s er.)B 20 inperiti ac rudes possunt in inf. mg. 1P etJ ac H, sed cf. Lucifer. an fort. locuutur ex loquautur Luciferi? 21 rutl B3 stultitiaquando lJl, stultitiaquamduto1 corr. et supra aqu littcras aliquas nunc erasas add.B2, stultitiamsuamdum B3 mlueruntBl(corr.B3)H 22 audeant BI, corr. B3 carnifices*et ex carnificesnec B\', carnificinaet B3 )

sed merito non audent de rebus quicquam docere diuinis, ne et a nostris derideantur et a suis deserantur.

nam fere uulgus, cui simplex incorruptumque iudicium est, si mysteria illa cognoscat in memoriam mortuorum constituta, damnabit aliutque uerius quod colat quaeret. hinc fida silentia sacris instituta sunt ab hominibus callidis, ne sciat populus quid colat.

cum autem nos in eorum doctrinis uersemur, cur nobis aut non credunt, qui utrumque nouimus, aut inuident, quia falsis uera praetulimus? \'sed defendenda sunt\' inquiunt \'suscepta publice sacra: o quam honesta uoluntate miseri errant!

sentiunt enim nihil esse in rebus humanis religione praestantius eamque summa ui oportere defendi, sed ut in ipsa religione sic in defensionis genere falluntur.

defendenda enim religio est non occidendo sed moriendo, non saeuitia sed patientia, non scelere sed fide: illa enim malorum sunt, haec bonorum, et necesse est bonum in religione uersari, non malum.

nam si sanguine, si tormentis, si malo religionem defendere uelis, iam non defendetur illa, sed polluetur atque uiolabitur. nihil est enim tam uoluntarium quam religio, in qua si animus sacrificantis auersus est, iam sublata, iam nulla est.

recta igitur [*](EPITOME 10] e. 48,1. 14-21]c.48,6(sidiiseqs.). 19-21]c.49,2. ) [*](AUCTOBES 6] Verg. Aen. III 112. ) [*](EXPILATORES 11-15 (o quam — moriendo)] Lucifer pag. 307, 15-19. ) [*](B(G)RHSV] 1 credelitate V coniugi V 2 et — et] aut - aut R 3 diserentur H, deserant V fere ex fuera ut uid. B3 euulgus B 4 incorruptumrquel B2 cumiseria BI, cumiseria B2, simystieria B3 cognoscant Bx, alt. n del. B3 5 memoriam S, memoria cett. damnauit Bt (corr. B2) S 6 quaerit B sacrisiu**sti / (i in sti add. m. 3, post 2 uel 3 litt. er.) tu (t add. m. 3) ******tasunt B instituta sunt] institutas S 9 \'iffuident B3 hinc fere incepit codicis G pag. 114 (176), cuius in uerss. 19 - 21 perpauca legi poterant 10 publica B 11 0 om. H honesta* fm ? er.) B uoluptate B\', corr. B3 12 praestatius H 14 defensionis (alt. i in ras. ex e ? m. 3) B est enim religio R 16 scelere ex fidere ut uid. V2 sint H 17 bonum] bonorum B maloru ex malum B2 19 defenditur B luitur atque uiolatur B uolabitur H. 21 nulla] supplicatio nulla B ) [*]( IVnU. Lact. 1. ) [*]( 30 )

nam si is qui m hac terrestri militia regi suo fidem seruat in aliquo egregio facinore, si post uixerit, (et) acceptior fit et carior, si perierit, summam consequitur gloriam, quod pro duce suo morte occubuerit, quanto magis imperatori omnium deo fides seruanda est, qui non tantum uiuentibus, sed etiam mortuis praemium potest uirtutis exsoluere?

igitur dei cultus, quoniam - militiae caelestis est, deuotionem maximam fidemque desiderat. quomodo enim deus aut amabit colentem, si ipse non ametur ab eo, aut praestabit precanti quidquid orauerit, cum ad precandum neque ex animo neque obseruanter accedat?

isti autem cum ad sacrificandum ueniunt, nihil intimum, nihil proprium diis suis offerunt, non integritatem mentis, non reuerentiam, non timorem. peractis itaque • sacrificiis inanibus omnem religionem in templo et cum templo sicut inuenerant relincunt nihilque secum ex ea neque adferunt neque referunt.

inde est quod eiusmodi religiones neque bonos facere possunt neque firmae atque inmutabiles esse. traducuntur itaque ab his homines facile, quia nihil ibi ad uitam, nihil ad sapientiam, nihil ad fidem discitur.

quae est enim superstitio illorum [*](EXPILA TORES § 25] Lucifer pag. 307, 21—26. ) [*](BRHSVj 1 patientia* (e er.) B qua B 2 e*t (ante ipsi), s er. B an ipsa ? auctoritate H 4 et in egregio (exp. m. 3) B postea V 5 et addidi ex Lucifero pag. 307, 23 et acceptior fit et canor perierit] mortuus fuerit H summa V consequetur H gloriam consequitur S, sed cf. Lucifer summam consequitur gloriam 6 morte* (m er.) B, mortre1 B7, morte H, mortem SV edd., sed cf. Lucifer. quod pro te duce suo morte occubuerit obcubuerit H 7 fides est seruanda Lucifer 8 potest uirtutis exsoluere] mortis exsoluet B 9 militia BRS est om. R douotionem H fidemrquel B 10 reniml B3 amauit H 11 abeo ex [d]eus B3 ea R aut** (em er.) B praestabit] quomodo praestabit B petenti RH quidqui(d) B 12 obsecrant V 13 i*sti (u er.) V autem] enim B 15 non] in S 16 cum** (In er.) B uenerant H 17 relinquunt HSV nihil B ex ea om. B 18 inde est] ide V 19 firmos BS, firme R, firmes H ∗∗mutabiles (in er. s. I. semper er., quod add. m. 2) B esse om. S traducantur B1, corr. B3 20 hominibus B 21-467,2 qua pro quae ante est, uis, origo, substantia H quae ratio om. S )

nostra uero religio eo firma est et solida et inmutabilis, quia iustitiam docet, quia nobiscum semper est, quia tota in animo colentis est, quia mentem ipsam pro sacrificio habet. illic nihil exigitur aliut quam sanguis pecudum et fumus et inepta libatio, hic bona mens, purum pectus, innocens uita; illuc ueniunt sine dilectu adulterae inpudicae, lenae procaces, obscenae meretrices, ueniunt gladiatores latrones fures uenefici et precantur nihil aliut quam ut scelera inpune committant.

quid enim latro sacrificans aut gladiator roget nisi ut occidant? quid uenenarius nisi ut fallat? quid meretrix nisi ut plurimum peccet? quid adultera nisi aut mortem uiri aut ut sua inpudicitia celetur? quid lena nisi ut multos bonis exuat? quid fur nisi ut plura conpilet?

hic uero etiam leni communique peccato locus nullus est et si quis ad sacrificium non integra conscientia uenerit, audit quae illi deus comminetur, ille qui latebras cordis uidet, qui peccatis semper infestus\' est, qui exigit iustitiam, qui fidem poscit. quis hic malae menti aut malae preci locus est?