Divinarum Institutionum

eam disputationem, qua iustitia euertitur, aput Ciceronem Lucius Furius recordatur, credo quoniam de re publica disserebat, ut defensionem laudationemque eius induceret, sine qua putabat regi non posse rem publicam. Carneades autem ut Aristotelen [*](EPITOME 4-445, 5] c. 5d, 8. ) [*](AUCTORES § 3-5] Cic. de rep. (Ill 6, 9). 9] lib. I frg. X. ) [*](B(G)BHSPVJ 1 in [fortas](se) desinit codicis G pag. 105 (83), sequitur pag. 106 (84), cuius in uerss. 1-9 pauca legi poterant 2 de] ex H, sed cf. pag. 13, 4 suis] 5 uel 6 litt. euanuerunt in G quemquam] quem P 3 cum om. P 4 Carneades Academicae] cameademicae R, carneacademice P academncjae B3, academiae H . rsertael B3 5 \'in\' B3 6 intellegit Bl, corr. B3; intellegat Hettmannus 7 lucillii R, lucili P 8 explicare Bl, corr. B3 9 non carneaden (carneadem H) si RHV, nec si carneaden (-de S) BSP; cf. Lachmannum ad Lucr. pag. 313 dimittat B 10 is om. R disputabit Bt, corr. B3 11 de* (i er.) B censorib: H, censori*o F 12 posttridie V 14 quidem] tamen SP cuius firma et stabilis] cuius prudentiae stabilis II 15 esse debet S exercitio H 16 generi H 17 quilibet R, quodlibet HS, quidquidlibet P adferentes (aff- S) BRSP eam] eadem BP, et in H 18 luci**us (li er.) B 21 ut om. P1 (s. I. P1) V aristortellem H1, aristotele S )

erat enim facillimum iustitiam radices non habentem labefactare, quia tum nulla in terra fuit, ut quid esset aut qualis a philosophis cerneretur.

atque utinam tot ac tales uiri quantum eloquentiae, quantum animi, tantum etiam scientiae ad inplendam defensionem summae uirtutis habuissent, cuius origo in religione, ratio in aequitate est! sed ii qui primam illam partem nescierunt, ne secundam quidem tenere potuerunt.

uolo autem prius circumscnpte ac breuiter quid sit ostendere, ut intellegatur philosophos ignorasse iustitiam nec id quod minime nouerant potuisse defendere.

iustitia quamuis omnes simul uirtutes amplectatur, tamen duae sunt omnium principales quae ab ea diuelli separarique non possunt, pietas et aequitas. nam fides temperantia probitas innocentia integritas et cetera eiusmodi uel natura uel institutis parentum possunt esse in iis hominibus qui iustitiam nesciunt, sicuti semper fuerunt:

nam Romani ueteres, qui iustitia gloriari solebant, iis utique uirtutibus gloriabantur quae, ut dixi, proficisci a iustitia possunt et ab ipso fonte secerni.

[*](EPITOME 1] c. 50, 5. 6-446, 13. 16-18; 447, 12-19] c. 50,5 (aequitatem). 7; cf. c. 29, 4 (haec .. iustitia) — 6. )[*](B(G)RHSPV] 1 ac] et B patrouos] platonos R 2 colligit R a Nia quae pro incipit codicis G pag. 107 (69), cuius in uerss. 1-13 pleraque legi poterant 3 illam scripsi com. § 5 iustitia euertitur (§ 4 iustitiam ... sustulit), c. 16,12 iustitiam ... utramque subuertit; illa BGRSPV, ille H 4 habentem] habentem labentem B labefactare] labefactare ut diceret an habentem laborare H, labefactari P tum om. S 5 ut om. Pl, 8.1.1\'2 certaretur Hartelius qualis a] quod nonll 6 quantum] quamauam sic H quantum eloquentiae om. P *eloquentiae (a er.) B quantumq. (q. add. ne. 2?) B 7 scientiae om. P summa II 8 habuisset H origo (g ex c wi. 2) H 9 sed] prae • efct H ii R, hi BllSV, [hii] G, hii P primum H partem illam P ne] nec et BG secundam (a ex u m. 2) P 10 poterunt H uolioj S2 prius (riu in ras. ex rae ? m. 3) B 12 iustitia H nec om. H 13 iustitiam (exp. m. 2) P simul omnes SP omnis B amplectatur (m in ras. ex n ? m. 3) B 14 amen V 17 possent (e ex i ?) B iis R, his BHSP, hisdem V 18 fuerunt] nescierunt P nam Romani] romani autem P 19 iustitia S gloriaturi P iis edd., his RRllSP iis utique] Iustiutique V 20 fonte* (s er.) H )

si ergo pietas est cognoscere deum, cuius cognitionis haec summa est ut colas, ignorat utique iustitiam qui religionem dei non tenet. quomodo enim potest eam ipsam nosse qui unde oriatur ignorat ?

Plato quidem multa de uno deo locutus est, a quo ait constitutum esse mundum, sed nihil de religione: somniauerat enim deum, non cognouerat. quodsi iustitiae defensionem uel ipse uel quilibet alius implere uoluisset, in primis deorum religiones euertere debuit, quia contrariae sunt pietati.

quod quidem Socrates quia facere temptauit, in carcerem coniectus est, ut iam tunc appareret quid esset futurum iis hominibus qui iustitiam ueram defendere deoque singulari seruire coepissent.

altera est iustitiae pars aequitas: aequitatem dico non utique bene iudicandi, quod et ipsum laudabile est in homine iusto, sed se cum ceteris coaequandi, quam Cicero aequabilitatem uocat.

deus enim, qui homines et generat et inspirat, omnes aequos id est pares esse uoluit, eandem condicionem uiuendi omnibus posuit, omnes ad sapientiam genuit, omnibus inmortalitatem spopondit: nemo a beneficiis eius caelestibus segregatur.

nam sicut omnibus unicum suum lumen aequaliter diuidit, emittit omnibus fontes, [*](EPITOME 5-10] c. 51, 1 (a nescierunt). 19-447, 15] c. 50, 6. ) [*](AUCTORES 4 s. (Trismegistus) alio loco] cf. II 15, 6. 19 aequabilitatem] Lactantium locum Uic. de rep. I 27, 43 spectare existimat Maius; cf. tamen de off. I 25, 88; de or. I 42,188; II 52, 209. § 16 s.] cf. Cyprian. de op. et eleem. c. 25 (pag. 393, 23). ) [*](B(G)EHSPVJ 1 hus V enimj eius V 2 a e caput incipit codicis G pag. 108 (70) paene tota lecta illo om. G prima S1 3 in] et in R ac eras. S 4 definiuit stutim ex definit B 7 ipsam om. S 8 multa om. S 9 est om. V 10 de religiones B quodsi] quia si BG 11 defensione H 12 regiones H 13 tenptauit B, temltauit G 14 carcere H est ut] utu (et er.) H 15 iis R, om. B, his GHSPY 16 seruire om. S pars iustitiae H pras V 19 aequalitatem G Y 20 et (ante generat) om. PV spirat H 23 in beneficiis eius desinit codicis G pag. 108 (70) segregetur B1, corr. B3 24 suum om. R numen JB\', corr. B3 diuidi H et emittit B fontibus (exp. m. 2) P )

nemo deo pauper est nisi qui iustitia indiget, nemo diues nisi qui uirtutibus plenus est, nemo denique egregius nisi qui bonus et innocens fuerit, nemo clarissimus nisi qui opera misericordiae largiter fecerit, nemo perfectissimus nisi qui omnes gradus uirtutis inpleuerit.

quare neque Romani neque Graeci iustitiam tenere potuerunt, quia dispares multis gradibus homines habuerunt, a pauperibus ad diuites, ab humilibus ad potentes, a priuatis denique usque ad regum sublimissimas potestates.

ubi enim non sunt uniuersi pares, aequitas non est, et excludit inaequalitas ipsa iustitiam, cuius uis omnis in eo est, ut pares faciat eos qui ad huius uitae condicionem pari sorte uenerunt.

Duobus igitur illis iustitiae fontibus immutatis omnis uil-tus et omnis ueritas tollitur et ipsa iustitia remigrat in caelum. ideo non est uerum illut bonum a philosophis repertum, quia ignorabant uel unde oreretur uel quid efficeret: quod nullis aliis praeterquam nostro populo reuelatum est.

meet aliquis: \'nonne sunt aput uos alii pauperes, alii diuites, alii serui, alii domini? nonne aliquid inter singulos interest?\' nihil, nec alia causa est cur nobis inuicem fratrum nomen inpertiamus, nisi quia pares esse nos credimus.

nam cum omnia humana non corpore, sed spiritu metiamur, tametsi corporum [*](EPITOME 18—22] c. 50, 7. ) [*](AUCTORES 3 cUllctis-estj cf. Lucr. 11 092. ) [*](B(G)RHSPVJ 1 subininistrat HS somnii (alt. i add.) P* 2 lagi- tur H illuin R 3 si enim om. P 5 iustitiam BR 6 rqui\' B3 iuuocus sic B 7 ojxirain Bli 8 pcrfectissimus est S 9 neque Romani om. R putuerunt H 10 ad diuites ab humilibus om. R 12 regnu 81, regni ras. corr. S2, rerum V non om. H sint V1 13 et om. BHP ipsam R 14 faciet P 15 pare R 1t) duo\'b;\' (b; 1Il. recent.) P 17 et (ante ornnis) om. B et (ante ipsa) om. R 18 illvi V1 post bonum 8. l qfl V filiosopis H, tilosofiis V 19 ignorabat By (corr. B2) H oriretur (i ex e B*Rl) BRS effertret R 20 nullus V preter V dicit B 2lpr.alliiif 23 ne S aliquaK inpertiamur R, inperitiamus dι̃ (corr. m. 2) P 25me#timurfaer.,)2r tanien si P corporum] seruorum Hcuniatmiis, recte? )