Divinarum Institutionum

Fortasse quaerat aliquis quomodo, cum deum nos unum colere dicamus, duos tamen esse adseueremus, deum patrem et deum filium. quae adseueratio plerosque in maximum [*](EPITOME c. 29] c. 44, 2-5. 21-392, 11] c. 44, 4. ) [*](AUCTOBES 7] I 932. 16] Aeu. VIII 187. ) [*](BRHSPV( -21)] 1 superstitiosi nec] superstites in haec V 2 a* (b er.) H, ad V significantia hominum V 3 auinculo ras. ex auuncnlo P, ab incola V 4 relegauerit V 5 qurhi B3 seruirrel B2 nos ser(uire] Fl 6 est om. H Lucretius om. P, pro Lucretius hoc necesse est V 7 est om. BH dissoluere R; eisoluere Lucr. autem] tamen li 8 filios] filios suos P 9 ii R, hi BSHV, hii P 10 superstitibus P 11 post penates repetit colebant H 12 adsumebat V ut in deorum uicem P uice̋ (~ er.) H 13 raptos B 14 et] ut V 15 uirgilius SV 16 ueterunrq:1 P3 18 superstitiosos S ac] et H 19 ueri V 21 fortasse quaerat — sine patre generari (p. 392, 7) om. V qu*prat (1 er., - add. m. 3) P [dm̃] R1 22 duos] deos Bv, corr. B3 esse om. P 23 inpegit (lmp- P) BP )

quibus cum probabilia uideantur esse quae dicimus, in hoc uno labare nos arbitrantur, quod et alterum et mortalem deum fateamur. de mortalitate iam diximus: nunc de unitate doceamus.

cum dicimus deum patrem et deum filium, non diuersum dicimus nec utrumque secernimus, quia nec pater a filio potest nec filius a patre secerni, siquidem nec pater sine filio nuncupari nec filius potest sine patre generari.

cum igitur et pater filium faciat et filius patrem, una utrique mens, unus spiritus, una substantia est: sed ille quasi exuberans fons est, hic tamquam defluens ex eo riuus, ille tamquam sol, hic quasi radius ex sole porrectus.

qui quoniam summo patri et fidelis et carus est, non separatur, sicut nec riuus a fonte nec radius a sole, quia et aqua fontis in riuo est et solis lumen in radio; aeque nec uox ab ore seiungi nec uirtus aut manus a corpore diuelli potest.

cum igitur a prophetis idem manus dei et uirtus et sermo dicatur, utique nulla discretio est, quia et lingua, sermonis ministra, et manus, in qua est uirtus, indiuiduae sunt corporis portiones.

propiore uti exemplo libet. cum quis habet filium quem unice diligat, qui tamen sit in domo et in manu patris, licet ei nomen domini potestatemque concedat, ciuili tamen iure et domus una et [*](AUCTORES 8-14] cf. Tertull. Apolog. 21 (I pag. 198 s.): hunc ex deo — sed extenditur. 16 manus] cf. Cyprian. pag. 65,12. ) [*](BRHSPV(ab 8)] 2 laborare Bl, labere corr. B1, labore HS, labere P1, corr. P3 uos om. H et] hec P1, huuc s. I. corr. P3 3 et om. H 4 docemus B 5 non] nec H 6 pater a filio] pater esse sine filio P a patre secerni — nec filius om. P 8 a cum igitur denuo incipit cod. V (cf. pag. 301, 21) et (ante pater) om. B V patrem] fiat V 9 utri B, utrimque H, utrisque V uerba sed ille quasi exuberans — corporis portioues (18) om. B\', in inf. mg. add. B3 10 hic] et hic B (i. e. B3) 11 sol — radius ex om. P quasi] tamquam V ex RH, a B (i. e. B3) SV, om. P; cf. Tertull. cum radius ex sole porrigitur porrecUuSi S2 12 separat V post separatur tort. ab eo excidit sicut P, om. cett. 13 quia] qui et H 15 W (ante corpore) P3 a (ante prophetis) om. V 16 manus dei idem V dicitur H 17 ministra] ministra est SV 18 uirtus est V diuiduae P propriore BHP 19 ut V 20 ei] et V 21 ciuili tamen] ciuilitaten V iure] iudae H domo V )

sic hic mundus una dei domus est et filius ac pater, qui unanimes incolunt mundum, deus unus, quia et unus est tamquam duo et duo tamquam unus.

neque id mirum, cum et filius sit in patre, quia pater diligit filium, et pater in filio, quia uoluntati patris fideliter paret, nec umquam faciat aut fecerit nisi quod pater aut uoluit aut iussit.

denique unum deum esse tam patrem quam filium Esaias in illo exemplo quod superius posuimus ostendit, cum diceret: adorabunt te et in te precabuntur: quoniam in te deus est, et non est deus alius praeter te. sed et alio loco similiter ait: sic dicit deus rex Israhel et qui eruit eum deus aeternus: ego primus et ego nouissimus et praeter me non est deus.

cum duas personas proposuisset, dei regis, id est Christi, et dei patris, qui eum post passionem ab inferis excitauit, sicut ostendisse diximus Osee prophetam qui ait: et de manu inferorum eruam eum, tamen ad utramque personam referens intulit: et praeter me non est deus, cum posset dicere \'praeter nos\': sed fas non erat plurali numero separationem tantae necessitudinis fieri.

unus est enim, solus, liber, deus summus, carens origine, quia [*](EPITOME 2-6] c. 44, 4. 7-19] cf. c. 44, 3 prophetas. 20-394, 5] c. 44, 4. ) [*](AUCTOBES 1 s.] Minuc. Fel. 33, 1 (pag. 47,11). 9] Is. 45, 14; superius: pag. 317, 10. 11] Is. 44, 6. 16] Os. 13, 14; diximus: pag.363,5. ) [*](BRHSPV] 1 hic om. H mundus] domus V 2 retl B3, aut V ac] aut V. unianimes B V unus] unus est* S 3 quiw P et om. H est om. S 4 in patre] pater H, in patrem V dicit B1, corr. B2, diliget F 5 pater in filio] pater (patrem s. 1. corr. m. 2) diligit filium, (filius s. I. corr. m. 2) S 6 fercelrit K1 aut (ante uoluit) om. P 7 eseias BBI, alt. e in a corr. R2 8 possuimus R 9 et in te precabuntur om. V depraecabuntur B 10 deus alius SP, alius deus BRHV; cf. pag. 317,11 11 simpliciter V ait om. RP dns rdsl B3 rex om. BR istrahel B, isrf HV, israel S 12 *eum (d er.) B et (ante ego) om. RP et (ante praeter) om. P 14 post dei s. 1. & R2 15 Osee] et P 16 propheta S manu] domo V 17 utraque V 18 est om. R nos] nos non est deus R 19 plurali (li in ras. ex chin uel odin «». 2) B 20 post enim distinctionem posui; solus liber delet Heumanum, quod probabile uidetur Buenemanno origi*nem (o er.) B, origine (~ er.) H, origine V )

quapropter cum mens et uoluntas alterius in altero sit uel potius una in utroque, merito unus deus uterque appellatur, quia quidquid est in patre, ad filium transfluit et quidquid est m filio, a patre descendit.

non potest igitur summus ille ac singularis deus nisi per filium coli. qui solum patrem se colere putat, sicut filium non colit ita ne patrem quidem.

qui autem filium suscipit et nomen eius gerit, is uero cum filio simul et patrem colit, quoniam legatus et nuntius et sacerdos summi patris est filius. hic templi maximi ianua est, hic lucis uia, hic dux salutis, hic ostium uitae.

Sed quoniam multae haereses extiterunt et instinctibus daemonum populus dei scissus est, determinanda est nobis ueritas breuiter et in suo proprio domicilio conlocanda, ut si quis aquam uitae cupiet haurire, non ad detritos lacus deferatur qui non habent uenam, sed uberrimum dei nouerit fontem quo inrigatus perenni luce potiatur.