Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

quod cum intellegerent haruspices, instigantibus isdem daemonibus quibus prosecant conquerentes profanos homines sacris interesse egerunt principes suos in furorem, ut expugnarent dei templum seque uero sacrilegio contaminarent, quod grauissimis persequentium poenis expiaretur.

nec tamen ex hoc ipso caeci homines intellegere possunt aut hanc esse ueram religionem cui ad uincendum tanta uis inest aut illam falsam quae subsistere aut congredi non potest.

sed aiunt hoc deos non metu, uerum odio facere: quasi quisquam possit odisse [*](EPITOME 13-387, 18] c. 46, 8. ) [*](AUCTORES 4] Yerg. Georg. IH 491. ) [*](B(G)RHSPV] 1 passionis] passionis eius H cui S 2 in diis sui[s] desinit codicis G pag. 94 (34) si adsistat] talis existat H 4 consuttus P1, consultus V uatis (1 ex e) B2, uoces V1 5 saepe] semper H praecipia V ad iustitiam persequendam R persequendi* (s er.) B 6 enim BSP, om. RHV, dubitanter admisi ut coniectura ri fortasse inlatum quidam om. S ministro* (corr. m. 2) S nostri] e cultoribus dei R quidam — nostri] uaria coniecerunt edd., sed cf. de mort. persec. 10, 2 tum quidam ministrorum scientes dominum (cf. nostri), cum adsisterent immolanti, imposuerunt frontibus suis immortale signum 7 dominis] demoniis S frontibus] frontibus suis RH 8 future II 9 aruspices S isdem] his B, hisdem S, iisdem (pr. i add. m. 3) P l eon 10 prosecant H, prosecrant BSP, prosecrant (corr. m. 2) R, prosequant V, prosecabant codd. recent., uix recte; cf. ad pag. 247,18 consequentes S, consequerentes P1, se del. P3 11 egerunt] coegerunt H, adegemnt Y suos] ipsos V furore[m] B3 expurgarent S 12 se*qu*e (d et a er.) B contaminarcnt1 B2 grauissimi[s] S7 15 ullam V falsam] suam P 16 *eos (d er.) B 17 metu uerum odio] metuere uerum etiam V metu*** H quasi quisquam om. R quasi] quia si H post possit add. uero B* ) [*]( XVIIII. Lact. 1. ) [*]( 96 )

386
nisi eum qui aut noceat aut possit nocere. immo uero congruens maiestati fuit ut eos quos oderant, praesentibus poenis adficerent potius quam fugerent.

sed quoniam neque accedere ad eos possunt in quibus caelestem notam uiderint nec iis nocere quos signum immortale munierit tamquam inexpugnabilis murus, lacessunt eos per homines et manibus persecuntur alienis.

quos profecto si esse conStentur, uicimus. necesse est enim ueram esse hanc religionem, quae et rationem daemonum nouit et astutiam intellegit et uim retundit et eos spiritalibus armis domitos ac subactos cedere sibi cogit.

si negant, testimoniis poetarum ac philosophorum refellentur. quodsi esse et malos esse infitias non eunt, quid superest nisi ut alios esse dicant deos, alios daemonas?

exponant igitur nobis differentiam generis utriusque, ut sciamus quid colendum, quid exsecrandum sit, habeantne inter se aliquod consortium an uero inimici sint. si sunt aliqua necessitudine copulati, quatenus eos discernemus aut quomodo utriusque generis honorem cultumque (non) miscebimus? si autem sunt inimici, cur aut daemones deos non timent aut dii daemonas fugare non possunt?

ecce aliquis instinctu daemonis percitus dementit effertur insanit: ducamus hunc in Iouis Optimi Maximi templum uel, quia sanare [*](EPITOME 21 s.] cf. c. 2, 7 non Iuppiter — Asclepius. ) [*](BRHSPV] 1 noceat aut om. P *ut (a er.) B 2 oderam P 3 adficerit S fugarent R 5 iis R, in ras. P3, his BHSPlV immortale (e ex ii m. 1?) emunierit B inexpugnabiles muros H 6 fper1 H2 et om. H persequuntur HSP 7 profecto si] profectos HV si (i in ras. ex o uel a m. 2) B uicibus H, uiwcimus Pl 8 enim om. V hanc ueram esse H 10 ac subactos om. P caedere (c add. m. 2) H, cadere S cogit] nouit V 11 refelluntur B1 (corr. B3) V 12 quos si RV et malos esse1 2P non eunt del. Ps quod H 13 ut om. V esse om. S deos alios in mg. H7 daemones BHV* exponunt S 14 differentias S 15 excreandum (e s. I. m. 2) sic S 16 sint om. H necessitate S, necessita H supra quatenus add. * quomodo R2 17 decerneremus Rl, re del. Rdiscerneremus V 18 cultusque B non add. Volkmannus, obseru. misc. 1872 pag. 14 19 daemones — timent aut om. P e di H daemones B, daemones** H, daemonas V 20 aliqui P instinctu] insignum V et fertur SV 21 sanare om. R )

387
homines Iuppiter nescit, in Aesculapi uel Apollinis fanum. iubeat utriuslibet sacerdos dei sui nomine ut nocens ille spiritus excedat ex homine: nullo id pacto fieri potest.

quae igitur uis deorum est, si subiectos sibi daemonas non habent? at uero idem daemones adiurati per nomen dei ueri protinus. fugiunt.

quae ratio est ut Christum timeant, Iouem non timeant, nisi quod idem sunt daemones quos uulgus deos esse opinatur? denique si constituantur in medio et is quem constat incursum daemonis perpeti et Delphici Apollinis uates, eodem modo dei nomen horrebunt et tam celeriter excedet de uate suo Apollo quam ex homine spiritus ille daemonicus et adiurato fugatoque deo suo uates in perpetuum conticescet. ergo idem sunt daemones quos fatentur execrandos esse, idem dii, quibus supplicant.

si nobis credendum esse non putant, credant Homero, qui summum illum Iouem daemonibus adgregauit, sed et aliis poetis ac philosophis, qui eosdem modo daemonas, modo deos nuncupant, quorum alterum uerum, alterum falsum est.

illi enim nequissimi spiritus ubi adiurantur, ibi se daemonas confitentur, ubi coluntur, ibi se deos mentiuntur, ut errores hominibus immittant et auocent a ueri dei notione, per quam solam potest mors aeterna uitari. idem sunt qui deiciendi hominis causa;

uarios sibi cultus [*](EPITOME 15—17] c. 46, 8 quos — negant. ) [*](AUCTOBES 15 Homero] II. A 222. ) [*](BBHSPVJ 1 aesculapi (esc- V) B1Hp1V, aesculapil1 BSP3, aesculapii (esc- S) RS fanum] templum V 2 utriusquelibet BarHV ut nocens - homine in info mg. P1 4 eonun V si om. V subiectus V daemones BP, daemon*as (i er.) H, daemonas V 6 Iouem] iouem autem V [demones] P1 quod H uulgo R 8 opinantur R denique om. R si* (c er. in B, lilt. incerta er. in V) BV, si1 H7 quae P1, corr. P\' 9 incessum P delfiti V 10 nomen dei V tamen RH 11 excedent V daemoniacns B 12 perpetuo V 13 contiticiscet sic R, contitescit (e ex i m. 3) P, uatescit V fatetur R 17 modo om. S daemones V quorum alterum uerum om. R quorum — falsum] quarum (sic) alterutrum falsum V alteri Px, corr. Ps 18 ibi ras. ex ubi B 19 daemones H, \' daemonas (corr. m. 2?) V 20 ut errores] terrores S, errores ras. ex erroribus B ad P1, d del. P3 21 dei ueri PF 22 homines (sic) deiciendi P. ) [*]( 26* )

388
per diuersa regionum condiderunt, mentitis tamen adsumptisque nominibus ut fallerent. nam quia diuinitatem per se ipsos adfectare non poterant, adsciuerunt sibi nomina potentium regum, sub quorum titulis honores sibi deorum uindicarent.

qui error discuti potest et in lucem ueritas protrahi. nam si quis studet altius inquirere, congreget eos quibus peritia est ciere ab inferis animas. euocent Iouem Neptunum Volcanum Mercurium Apollinem patremque omnium Saturnum: respondebunt ab inferis omnes et interrogati loquentur et de se ac deo fatebuntur.

post haec euocent Christum: non aderit, non adparebit, quia non amplius quam biduo aput inferos fuit.

quid hac probatione certius proferri potest? ego uero non dubito quin ad ueritatem Trismegistus hac aliqua ratione peruenerit, qui de deo patre omnia, de filio locutus est multa quae diuinis continentur arcanis.