Divinarum Institutionum

Profectus ergo in Galilaeam — noluit enim se Iudaeis ostendere, ne adduceret eos in paenitentiam atque inpios resanaret —, discipulis iterum congregatis scripturae sanctae litteras id e-t prophetarum arcana patefecit. quae antequam pateretur perspici nullo modo poterant. quia ipsum passionemque eius adnuntiabant.

idcirco Moyses et idem ipsi prophetae legem quae Iudaeis data est testamentum uocant, quia nisi testator mortuus fuerit, nec confirmari testamentum potest nec sciri quid in eo scriptum sit, quia clausum et obsignatum est.

itaque nisi Christus mortem suscepisset, aperiri testamentum

id est reuelari et intellegi mysterium dei non potuisset uerum scriptura omnis in duo testamenta diuisa est illut quod aduentum passionemque Christi antecessit, id est lex et prophetae, uetus dicitur, ea uero quae post resurrectionem eius scripta [*](EPITOME 4—6] c. 42, 3. ) [*](AUCTORES § 1] cf. Tertull. ApoL c. 21 (I pag. 203): nam nec — docerent. 10] \'testamentum* interpretatio Itala, διαθήϰη LXX (\'pactum\' uel \'foedus* Vulg.) Exod. 19, 5; Deuter. 5, 2s. et saepissime; cf. loco Ieremiae § 6. ) [*]( ANACTACfO B KAHTOIC jR, rAHTOIC SP, KANTOIC V, 0NHTOIC B, KAHTOfC Scdulius άρχὴν] XHY SP ϰλητοι̃ς άρχὴν cum Lad. idem illi codd. Sibyll., ipxh θνητοι̃ς alteri, sed ad ϰλητοι̃ς et θνητοι̃ς (quod in B est) cf. Augustin. reuocatis mOACISAC R, VnOACIEAT B, ΠΟΔЄΙΞΑC SP, ΥΠΟΔΙΞΑC V Sedulius; ύποδείξας cum Lact. idem illi SibyU. codd., ὲπι- δεɭξας alteri interpretatio lat. Augustini in SP, dissimilis ap. Sedulium. ad loc. SibyU. cf. Struuium, opusc. I 82 ) [*](B(G)RHSPV] 1 uita (~ m. 3) B adquaesiuit Bl, in ras. corr. B3 2 aliae H ni R cretirderit P3 3 in eum om. P et om. 81 (7 add. S7) Pl, add. P* portanda H 4 profectus est R iudaeis se P 5 in] ad V sanaret V 6 iterum] igitur H litteras (r et s in ras. m. 2) B, litteris H 7 patefacit R 8 respici B1, corr. B* 9 adnuntiabat H, indicabant V moses S et] ut V ipsi om. V 10 quae] g in ras. 82 est] erat B testator (o ex u) H, testatus V 13 nis i P1 Christus] scriptus H 15 om̃ is, S2 dua H quod om. H 17 hinc fere incepit codicis G pag. 85 (158) ter scripta, in qua nihil legi poterat )

Iudaei uetere utuntur, nos nouo: sed tamen diuersa non sunt, quia nouum ueteris adinpletio est et in utroque idem testator est Christus, qui pro nobis morte suscepta nos heredes regni aeterni facit abdicato et exheredato populo Iudaeorum, sicut Hieremias propheta testatur, cum loquitur talia:

ecce dies ueniunt, dicit dominus, et consummabo domui Israhel et domui Iuda testamentum nouum, non secundum testamentum quod disposui patribus eorum in die, qua adprehendi manum eorum, ut educerem illos de terra Aegypti, quia ipsi non perseuerauerunt in testamento meo, et ego neclexi eos, dicit dominus.

idem alio loco similiter ait: dereliqui domum meam, dimisi hereditatem meam in manus inimicorum eius. facta est hereditas mea mihi sicut leo in silua, dedit ipsa super me uocem suam, idcirco odiui eam.

cum sit hereditas eius caeleste regnum, non utique ipsam hereditatem se dicit odisse, sed heredes, qui aduersus eum ingrati et inpii extiterunt.

facta est inquit [*](EPITOME 12-16] c. 43, 4. ) [*](AUCTORES 1 ss. nouum testamentum] Cyprian. pag. 46, 17. 6] Ier. 31 (38 LXX), 31 s.; cf. Cyprian. pag. 46,19; 134,17. 12] Ier. 12,7 s. ) [*](BRHSPV] 1 nominatur (~ m. 2) S ueteri f-re B1) B* 2 diuersa non] uniuersa unum B 3 est] *e S testatus V 4 morte. (m er.) B fecit edd. 5 sicuti H ieremias S propheta om. H 7 domum H istrahel B, israel S domum H iudae B 8 nouum non secundum testamentum om. V 9 quo H 10 ut] et P1, corr. PJ *educerem (a er.) B qui H 11 in BRHSP codd. Cypriani p. 135,1 (haec pars uersus om. p. 46,23), hoc V; testamento meo Vcodd. Cyprianip. 135,1, testamento (testamentu S) cett.; ev τη̣̃ διαθήϰη μου LXX et om. B ego om. H neglexit (g ex c R2) RHSPV 12 dixit R ad loco Ierem. cf. Roenschium pag. 575 idem B, item cett. 13 meam1 Ps ritf H1 manus RHSP Epit., manu BV, sed cum Vulg.; εἰς χει̃ρας LXX 15 supra P, sed cf. Epit., ut omnino ad proximas uarias lectiones suam] meam ut uid. V1, ita ras. corr. V1 16 idcirco Epit., ideo C, quod quin ex Vuigata potius inlatum sit quam a Lact. ex alia antiqua interpretatione scriptum, quamquam alii huius loci testes, qui quidem ad hanc quaestionem expediendam aliquid ualeant, non extant (cf. Sabaterium II 667), uix dubium uidetur odi P 17 ipsa (- m. 2) S heredas** (rθ m.2) S 18 reuml S1 )

nam quod superius ait consummaturum se domui Iuda testamentum nouum, ostendit uetus illut testamentum quod per Moysen datum est non fuisse perfectum, id autem quod per Christum dari haberet consummatum fore.

domum autem Iuda et Israhel non utique Iudaeos significat, quos abdicauit, sed nos, qui ab eo conuocati ex gentibus in illorum locum adoptione successimus et appellamur filii Iudaeorum: quod declarat Sibylla, cum dicit:

1. Ἰουδαίων μακάρων θεῖον γένος οὐρανιώνων
.

quod autem futurum esset id genus, Esaias docet, apud quem pater summus ad filium loquitur dicens: ego dominus deus uocaui te in iustitiam, et tenebo manum tuam et confirmabo te, et dedi te in testamentum generis mei, in [*](EPITOME 8-11] c. 43, 3. 13-367, 3] c. 43, 7. ) [*](AUGTOBES 7 dari haberet] Cyprian. pag.46, 17: quod-testamentum nouum dari haberet. 12] V 249. 14] Is. 42, 6 s.; cf. Cyprian. pag. 72, 3. ) [*](EXPILATOBES 12] Sedulius (cf. Montefalconium, palaeograph. graec. pag. 246). ) [*](B(G)RHBPV] 1 mihi hereditas mea HS 2 post meis 7 fere litt. eras.H 3 sententiam H, sententia (~ m. 3) P 4 mortis om. H crucisq;*** S 5 se domui — nouum om. H a [Se dom]ui incipit codicis G pag. 86 (157) ter scripta, cuius in uerss. 1. 2 perpauca legi poterant 6 uetus bis, sed pr. eras. V 7 perpetuum H 8 domum BHSV, domus BP edd., sed significauit scil. deus; cf. ad pag. 358, 4 panem iudae H, iudam P et om. H istrahel B, isrf PV 9 abdicauit (b m. 1, ui m. 3) B congregati H 10 adoptionemque P 11 quod] quae H sibylla declarat V Sibylla cum dicit et uersum graecum om. H 12 IOVAQN P MAKA- PIQN B, MAKAPION SPV fI s. I. V1) ΘЄΙΩΝ B, om. S ϒένος] μένος codd. Sibyll. ΟΥΡΑΝΙΟΝΤЄ B, OVPANIQN BS, OVPANIQNQM V TQNlàAIO- ΜΑΚΑΡΙΩΝΘΕΙΩΝΓЄΝΟC OIPANIONQN Sedulius interpretatio lat. eadem in S et P, similis ap. Sedulium ad loc. Sibyll. cf. Struuium, opusc. 183 13 esset] fuissef H1 doceA H1 eseias BR apud] per in ras. ex 2 litt. B 15 in] ad P, sed cf. Epit. iustitiam BBHSP Epit., iv διϰαιοouvrj LXX, iustil/itia (1 uel 2 litt. er.) H, iustitia codd. Cypriani, sed fort. ex Vulg. i nonwuUa tamen hoc loco ap. Cyprianum diuersa interpretatione exhibentur 16 et om. Epit. contra codd. Cypriani LXX Vulg. )

cum igitur nos antea tamquam caeci et tamquam carcere stultitiae inclusi sederemus in tenebris ignorantes deum et ueritatem, inluminati ab eo sumus, qui nos testamento suo adoptauit et liberatos malis uinculis atque in lucem sapientiae productos in hereditatem regni caelestis adsciuit.