Divinarum Institutionum

congregata sunt in me flagella et ignorauerunt, dissoluti sunt nec conpuncti sunt: temptauerunt me et deriserunt derisum, [*](EPITOME 9-13] c. 41, 1. 14-352, 1] c. 41, 2. ) [*](AUCTORES 11] Is. 50,5s.; cf. Cyprian. pag. 78,3. 14] Ps. 34,15s. ) [*](B(G)RHSPV] 1 omnes (e ex i m. 2) R cruce H 2 nocens R indignus, sed in del. m. 1 ? R 3 et om. V, pro et coni. est Heumannus adfectus est SP 4 quid de] inquit Y 5 suffixus V 6 copia S existeret S 7 tantae affluentiae SP, tanta afluentiae B, tantae afluentiae R (recte?), tanta fluentiae H, tanta ea fluentia V 8 mundi tota B relemental P2 duxerunt SV 9 esse scripsi, fuisse BRHSP, fuisset V; cf. Epit. 41, 1 quae omnia prophetae sic futura esse praedixerunt et locos ad pag. 307, 14 (futurum), 344,10 (mitteretur) adlatos et Sibyllinis carminibus om. H 10 pronuntiatum H est add. S2 eseiam BRX (alt. e in a corr. R1) P scriptum om. H 12 pono V contra Epit. et codd. Cypriani, ἓδωϰα LXX et om. H ad locum Isaiae cf. Roenschium pag. 556 13 ftutem1 H2 mea S 14 dauid similiter H /\' XXXIIII B, XXXIII R hinc fere incepit codicis G pag. 83 (164) ter scripta, in qua nihil legi poterat in ex Epitome recepi, idem ap. alios testes Italae (cf. Sabaterium II69), super C, sed ex Vulg., ut uid.; ὲπ\' ὲμέ LXX 15 me1 H7 ignorauerunt BRHSP1V2 Epit., ignoraui P3V1 cum Vulg., oux fyvwv LXX 16 me eras. H deriserunt derisum P1, dubitanter recepi, derisum P3, deriserunt derisu S, fort. recte, derisemnt me BRHV, uerba om. Epit.; an deriserunt me derisum scribendum? aut hoc aut ut Pl aut ut S (hoc pltrique) testes Italae, cf. Sabater. ibid.; ὲξεμυϰτήρισάv jxe μυϰτερισμόv LXX, subsanoauerunt me subsannatione Vulg. )

Sibylla quoque eadem futura monstrauit:

1. εἰς ἀνόμους χεῖρας καὶ ἀπίστων ὕστερον ἥξει,
2. δώσουσι δὲ θεῷ ῥαπίσματα χερσὶν ἀνάγνοις,
3. καὶ στόμασιν μιαροῖσι ἐμπτύσματα φαρμακόεντα·
4. δώσει δ᾽ εἰς μάστιγας ἁπλῶς ἁγνὸν τότε νῶτον
.

item de silentio eius, quod usque ad mortem pertinaciter tenuit, Esaias iterum sic locutus est: sicut ouis ad immolandum adductus est et sicut agnus coram tondentibus sine uoce, sic non aperuit os suum.

et Sibylla supra dicta:

1. καὶ κολαφιζόμενος σιγήσει, μή τις ἐπιγνῶ
2. τίς λόγος ἢ πόθεν ἦλθεν, ἵνα φθιμένοισι λαλήσει,
[*](EPITOME 1-4] c. 41,1. )[*](AUCTORES 2] Is. 53,7; cf. Qyprian. pag. 80, 8. 5 ss.] VIII 292ss. )[*](EXPILATORES 5 ss.] Augustin. ibid. II pag. 287, 24: et colaphos accipiens tacebit, ne quis agnoscat quod uerbum uel unde uenit, ut inferis loquatur et corona spinea coronetur. — Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). )[*](ΔЄЄIC S, ΔЄ • IC Sedulius; δ\'εἰς cum Lact. codd. Sibyll. HMQV, rell. τ\'εἰς uel x\'e?« MACTGirAC B, MACIlirAC P ἁπλω̃ς - vω̃τοv] AnCOC OTNONТOIЄNCΩΤΟΝ B, ACA IIAQCArNON TDTCNOrON P, ἀvαπλώσας τότε vwtov codd. Sibyll. HMQV, ἁπλώσει 0\' ayvov vwtov rell. AriAQC V ayvov] AION B NOTON V, NÓTON t\'m. recent.) Sedulius interpretatio Jat. Augustini in SP, alia ap. Sedulium non neglegendum uidetur, cum in codd. Sibyll. HMQV hunc uersum statim sequatur is qui ap. Lact. quoque sequitur § 17 ϰαὶ ϰολαϕιζόμεvος xtX., reliquos codices Sibyll. inter hos duos insertum habere hunc αύτὸς yap ϰόσμῳ παραδώσει παθέvov ἁγvόv. ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 78 )[*](BBHSPVJ 1 silentia H quo H 2 eseias BRP loquutus H immolandum Ci I molandum B) CEpit. cum testibus quibusd. Italae (cf. Sabaterium II610), uictimam cum aliis codices Cypriani, occisionem Vtdg. 3 adductus BRS Epit. cum plerisque codd. Cypriani et testibus quibusd. Italae, abductus H, ductus P cum Cypriani codd. MB et plerisque testibus Italae, sic adductus V; ἢχθη LXX et Act. Apost. 8, 32, ducetur Vulg.; cf. etiam ad pag. 356,10 et 357,9 tondentibus (tund- P) BHPV Epit:; an in his inter -bus et sine intercidit se ? tondentibus se RS, cf. ὲvαvτίοv του̃ ϰείραvτος αὐτόv (sic cod. Alex., xelpovto;, om. auTov celt.) LXX et Act. Apost. ibid. (nisi quod uel xtfpavTo; uel ϰείροvτος codd.); coram tondente se (sic etiam Vtdg.) uel om. se codd. Cypriani; ceterum inter permultos illos quos Sabaterius producit testes unus Lactantius plurali numero utitur 4 uoce** (ce tr.) V non B7 ad loco Isaiae cf. Roenschium pag. 560 et Sibylla supra dicta et uersus graecos om. H 5 ϰολαϕιζό- μεvος] ΚΟΛΑΦΙZOAAЄIIOC S, ΚΟΑΛΦΙZOMЄNOC V CЄΙΓΙΙCЄI BSP, cerHcei B, CITHCCI V ^] M€ BS, MN V nc S ЄΙΙΙΓΝΩ BRSP Sedulius, CIIITNQ V 6 λόγος] AOCOC S, AOTOC P, AOrOC Vi pro Àóyo; hoc τίvος codd. Sibyll., sed cf. Augustin. quod uerbum ] ЄS, )[*]( XVIIII. Lact. i. )[*]( 23 )
354
3. καὶ στέφανον φορέσει τὴν ἀκάνθινον
.

de cibo uero et potu, quem antequam figerent ei obtulerunt, Dauid in psalmo LXVIII sic ait: et dederunt in escam meam fel et in siti mea potum mihi dederunt acetum.

idem hoc futurum etiam Sibylla contionata est:

1. εἰς δὲ τὸ βρῶμα χολὴν καὶ εἰς δίψαν ὄξος ἔδωκαν,
2. τῆς ἀφιλοξενίης ταύτην δείξουσι τράπεζαν
.

et alia Sibylla Iudaeam terram his increpat uersibus: [*](EPITOME 2-4] c. 41, 2. ) [*](A UCTOBES 3] Ps. 68, 22. 6 s.] VIII 303 s. ) [*](EXPILATORES 6 s.] Auguatin. ibid. II p. 287, 26: ad cibum autem fel et ad sitim acetum dederunt; inhospitalitatis hano monstrabunt mensam. — Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). 8 ss.] Augustin. ibid. pag. 287, 28: ipsa enim insipiens tuum deum non intellexisti ludentem mortalium mentibus, sed et spinis coronasti et horridum fel miscuisti. — Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). ) [*](H V7, ê (A m. recent.) Seduiius;ἠ cum Lact. codd. Sibyll. HMQV, rell. &V uel 8; ΝΟθЄN 8 ΗΑθЄN S, ЄΛθЄN V Sedulius ϕθιμέvοισι λαλήact] ΦθΙΜЄΝΟΙΛΑΛΗCЄI B, ΦθΙΜЄNOICANCЄI R, ΦЄIMЄNOICΑΛΛΝCЄI S, ΦθΙΜЄNONC AMHC€I P, ΦθΙΜЄNOICΙΛΑΑΝCЄI V, ΦΟϒΜЄNOICIN AAA€IC€I Sedulius λαλήσαι cum Lact. cod. Sibyll. recentior L, cett. λαλήσῃ, sed cf. quae ad c. 16, 17 (V — δώσι) exposita sunt B(G)RHSPV] 1 CTЄΦΔΝΟΝ V ϕορήσει cum Lact. cod. Sibyll: B, cett. ϕορέσῃ interpretatio lat. Augustvni in S ad loco Sibyll. cf. Strnuium 1 79 2 quem om. H, qua S figerent] eum figerent H ei] illi R, illo H 3 XVII R, • LXVI. Ht, LIIII V *escam (t ? er.) B fel om. H 4 potum - acetum] potauerunt me aceto H cum Vulg., sed cf. Epit. acetum (exp. m. 3) P ad loco Psalmi cf. Roemchium pag. 590 item B idem hoc — ὲϰέρασσας (355, 3) om. H 6 χολὴv om. S (cf. ad 7), XOA€N V Sedulius KЄICΔΙΨΑΝ B, KAI ЄICΔΙΑΝ R, ¥AN S (cf. ad 7), KCICAIYAN P, KAIЄICΔΙΨΑΝ V Sedulius; ϰαὶ πιει̃v codd. Sibyll; cf. Addenda €AQKA S, ЄΔΩ̃ΚΑ̃ P, ὲπέδωϰαv codd. quidam Sibyll. 7 τη̃ς ἀϕιλοξεvίης] TKCAOIAO- H !eNIHC R, THC ΑΦΙΛΟΞЄNIЄC P, THCΑΙΦΑΟΞЄNIAC (lAC in ras. ex N m. 2) V, ΑΦΙΛΟΞЄΝῙSedulius; ἀϕιλοξείης cum Lact. codd. Sibyll. HMQV, όè (uel om.) ϕιλοξvίης rell. ΤΑϒΓΗΝ V2, ταύηv edidit Montefalconius in Sedulio addens cuoae dubia\', sed ap. Sedul. DTAN. HN est; ταύτης codd. Sibyll. ΔЄΙΞΩCI B, ΔЄΙΞΟΙCI P, AIEOICI V, AIEOICI Sedulius; τίουσσι (τίξ-) codd. Sibyll., sed cf. Augustm. monstrabunt post τράπεζαv hoc ΧΟΛЄNKЄICΔΙ ex uersu 6 8 interpretatio lat. Augustini in SP, alia ap. Sedulium ad loco Sibyll. cf. Struuium 179 8 hiis B uerbis B hinc f re incepit codicis G pag. 84 (163) ter scripta, in qua nihil legi poterat )

1. αὐτὴ γὰρ δύσφρων, τὸν σὸν θεὸν οὐκ ἐνόησας
2. παίζοντα θνητοῖσι νοήμασιν, ἀλλὰ ἀπ\' ἀκάνθης
3. ἔστεψας στεφάνῳ φοβερὴν τε χολὴν ἐκέρασσας
.

fore autem ut Iudaei manus inferrent deo suo eumque interficerent, testimonia prophetarum haec antecesserunt.

aput Hesdram ita scriptum est: et dixit Hesdras ad populum: hoc pascha saluator noster est et refugium nostrum. cogitate et ascendat in cor uestrum, quoniam [*](EPITOME 6-356, 2] c. 43, 2. ) [*](AUCTORES 1 ss.] VI 22 ss. 6] locus non inuenitur in libro Esdrae; cf. Iustin. dial. c. Tryph. 297 D: aao μἐv ouv twv ἐξηγήσεωv,wv ἐξηγήσατο Εσδρας εἰς tov vόμοv rov περὶ του̃ πάσχα, τὴv ὲξήγητιv ταύηv ἀϕεί- λοvτο " xai eTnev "EaSpa; tw Xato \' του̃το to πάσχα o awrrjp ἡμω̃v xai ἡ ϰαταϕυγὴ ἡμω̃v \' xai ÈcXv διαvοηθη̃τε ϰαὶ ἀvαβῃ̃ ὐμω̃v ἐπὶ Trjv ϰαρδίαv, oti μέλλομεv αὐτὸv ταπειvου̃v ἐv σημείῳ, xai μετὰ ταυ̃τα ἐλπίσωμεv ek1 αὐτόv, ou μὴ ἐρημωθῃ̃ o τόπος οτος εἰς τὸv ẳπαvτα χρόvov, λέγει o θεὸς twv δυvάμεωv °ἐὰv si μὴ πιστεύσητε auTtu μηδὲ εἰσαϰούσητε tou ϰηρύγματος outou, ἒσεσθε ὲπιχαρμα tois fOveat. Patet ista uerba ab aliquo Christiano (I Cor. 5, 7: xai yap to πάσχα ἡμω̃v ὲτύθη XptaTÓ; — cf. c. 111) conficta esse ... minime ab Iudaeis deleta: Otto ad 1., cuius cf. pleniorem adnotationem, praeterea expositionem Koensckii pag. 612. ) [*](BEHSPVJ 1 ΑϒΤ1H1 V Matppwv] \'A\'ΦΡΩΝ S, ATCOPQN P, crlll- ΦΡΩΝ V, CIN$PON Sedulius fov om. SP, T///N V, TQN Sedulius τὸv σὸv codd. Sibyll. PrFL, rrfaaov HMV θεὸv] 6N S, θΟÑ P; Oeov codd. Sibyll. HMV, vόμοv rell., sed cf.Augustin. tuum deum 6NONCAC P; ὲvόησας cum Lad. codd. Sibyll. PrABFL, ὲvόησεv HMQV 2 nGZONTA SP, IICEONTA V Sedulius, πταίοvτα (παί- L) coda,. Sibyll. PrABFL, ὲλθόvτα HMV θvη- ToTat (uel -σιv) codd. Sibyll.; 0NNTOIC V, 0NHTOIO BRSP, QNIITOrC Sedulius; cf. Augustin. ludentem mortalium mentibus; παίζοvτ\' iv θvητοι̃ο cum edd. Struuius, opusc. 181 vοὴμασιv cum Lact. codd. Sibyll. PrABFL, iv ŏμμασιv HMQV, sed cf.Augustin. ἀλλ\' cm\' ἀϰάvθης] AAAAAKANeAIC B, ΑΛΛΑΑΙΙΑΚΑΝθΗC R, AAAA ΑΚΑΝθЄC S, AMAnAKANOHC P, AAAM . AKAN- 0NC V, AAAA ΑΚΑΝθΗC Sedulius 3 ЄCTЄΨΑЄ B, ЄCTЄЄCΨΑC S CTЄΦΑΝΩ BBPV Sedulius, om. S ΦΟΒЄPHK S, ΦΟΒЄPEN V Sedulius te] TH V; hi coda,. Sibyll. XOAHN V €K€PACAC BP, €PACAC S interpretatio lat. Augustini in SP, alia ap. Sedulium 4 ut om. HS deo suo om. S suo om. P deumque S, ciique F1 interfecerunt P1, B ▼ pari. ras. corr. Ps 5 anteceasarunt Bl, corr. B2, antecessuerunt (corr. m. 3) P 6 hesdram RP, hesdran B, esdram H, hesdra S, hesdra V hesdras] esdra H, hesdras (alt. s postea add. m. 1) P 7 pasca S ) [*]( 23* )

unde apparet Iudaeos nullam aliam spem habere nisi se abluerint a sanguine ac sperauerint in eum ipsum quem necauerunt.

Esaias quoque facinus eorum designat et dicit: in humilitate iudicium eius sublatam est. natiuitatem eius quis enarrabit? quoniam auferetur a terra uita eius, a facinoribus populi mei abductus est ad mortem. et dabo malos pro sepultura eius et diuites pro morte eius, quia facinus non fecit neque insidias ore suo locutus est.

propterea ipse [*](EPITOME 5-7] c. 43, 1. ) [*](AUCTORES 5 s. unde — sanguine] Cyprian. pag. 59, 1-3. 8] Is. 53, 8. 9. 12; cf. Cyprian. pag. 80, 9. ) [*](BRHSPVJ 1 eum om. V sperauimns Bl (rorr. IP) R V, sperabis Hy ελϰισωμεν Iustin.; cf. Epit. 2 desAratur P 3 dicit dicit dicit B ei om. H, et V 5 inde V 6 se nisi V se om. H a om. P sperauerint (1 ras. ex u) H 7 necauerunt B, negauerunt edt., cf. ad pag. 310, 11 eseias BRP 8 iudicium (um in ras. ex 3 uel 4 lilt., quarum extremae lu ? m. 2) B 9 post natiuitatem hoc autem codd. Cypriani cxccpto B contra LXX d Vulgatam enarrabit R2 HP cum plcrisquc codd. Cypriani d Vulg., δηϒήσται LXX, ennarauit BR\'SV, cum Cypriani codd. MB 10 atterra S uita. H a (exp. m. 3) P abductus H, recepi propter adsEnsum codicum Cypriani L (cf. ad pag. 298, 2) Apc (corr. m. 1) M, dubitantcr tamen, adductus BRSPV cum Cypriani codd. AocB, η̌χθη LXX, plane alitcr Vulg.j cf. etiam ad pag. 353, 3 12 diuites] ipsos diuites Cyprianus unus inter omnes testes Italae a Sabatcrio II 611 adhibitos; TOUJ xXouafou; LXX, diuitem Vulg. 13 neque insidias ore suo locutus est (ex ore R, est om. II) BRHSP, neque insidias ore suo codd. Cypriani omnes excepto M, in quo dolus fuit in ore eius secundum Vulg., cf. LXX, quorum rodd. plerique totum locum sic praebent ort άνομιαν oux έποίησεν ούόἐ δόλον iv tto στόματι αύτου̃ . illud recepi, non tamen sine omni dubitatione, quae eo maxime mouebatur, quod pro uerbis neque insidias ore suo locutus est (quam formam loci fort. Lact. ipse, eiecto illo in minus grato, ex interpretatione Cypriani d alia antiqua conposuit illa quae est ap. Faustita. de trinit. 3, 4, uol. 13 p. 66 C Migne neque dolum in ore suo locutus est) in codice V haec neque inuentus est dolus in ore eius sunt, quae non solum ab aliis auctoribus (uelut \'Tertutt.\' adu. Iud. c. 10, II p. 730, )

Dauid quoque in psalmo XCIII: captabunt in animam iusti et sanguinem innocentem condemnabunt, et factus est mihi dominus in refugium.

item Hieremias: domine, significa mihi, et cognoscam. tunc uidi meditationes eorum: ego sicut agnus sine malitia perductus sum ad [*](AUCTORES 5] Ps. 93, 21 s. 7] Ier. 11, 18 s.; cf. Cyprian. pag. 80, 18; 87, 17. ) [*]( nec dolus in ore eius inuentus est) confirmantur, sed etiam reddunt graeca, qualia in cod. Alex. (cf. ad pag. 311,17) et m. 2 in Sinait. sunt haec οὺδἐ εύρέθη δόλος ev tw στόματι αύτου̃: uerum haec existimauerim errore proclivi uel librarios in codices, atque sic etiam in codicem V intulisse uel scriptores ipsos sumpsisse ex loco 1 Petro 2, 22 ouόÈ εύρέθη δόλος Èv τψ̃ στόματι αύτου̃, nec inuentus est dolus in ore eius Vulg. ) [*](BBHSPVJ 1 consequetur BBHSP, recepi propter adsensum omnium codicum Cypriani, hereditabit V, quod tamen non solum graecum xXr,povo- μήσειLXX accuratius exprimit, sed etiam ab aliis testibus Italae (uelut Augustin. de ciuit. dei XVIII29, II p. 295, 26, propterea ipse hereditabit plures) defenditw; alia in hereditatem (hereditati, hereditate, hereditatem) habebit uel possidebit, Vulg. hoc ideo dispertiam ei plurimos; inter omnes qui inueniuntur antiquae interpretationis testes apud Sabaterium II611 nullus consequetur praebet nisi Cyprianus et Lactomtius moltos Bac 2 traditus est (est om. H) ad mortem unus Lactantius inter testes Sabaterii, ceteri, inter quos Cyprianus, hoc tradita est ad (uel in) mortem anima eius secundum LXX avO1 uv παεδόθη εὶ̕ς Oavaiov ήψυχὴ αὺτου̃ faci- O nerosos BHP cum codd. Cypriani, facinerosos V, facinerosos (i. e. e ex o m. 1) B, facinorosos S 3 peccata BV cum codd. Cypriani et Vulg., άμαρτιας LXX, peccatum BHSP, recte an fort. ex Io. 1, 29 qui tollit peccatum mundi (Vulg.) ductum? ad loco Isaiae cf. Boenschium pag. 560 ei ex et P 4 quoque] etiam B 5 in animam HSPV Vulg., recepi propter LXX θηρεύσουσιν έπὶ ψυχήν διϰαɭου, animam BR, uix recte; in habent testes quidam Sdbaterii II 188, pauci omittunt 7 ad loco Psalmi cf. Boenschium pag. 592 ieremias RSP 8 tunc BHSPV cum codd. Cypriani etVulg., tum B, recte? 9 ego BHSPV cum codd. Cypriani, ego autem B, quod tamen nullus habet ex testibus Sabaterii II666, cf. iyw 81 LXX, sed os om. cod. Alex. et Friderico-Augustanus (pariter tuus unus B contra codd. Alex. Vat. Sin. addidit pag. 315,1) et sicut Vulg. sine malitia BHSPV )

lignum autem crucem significat et panem corpus eius, quia ipse est cibus ac uita omnium qui credunt in carnem quam portauit et in crucem qua pependit.

de qua tamen apertius ipse Moyses in Deuteronomio ita praedicauit: et erit pendens uita tua ante oculos tuos, et timebis die ac nocte et non credes uitae tuae, idem rursus in Numeris: non quasi homo dominus suspenditur neque quasi filius hominis minas patitur. Zacharias etiam sic tradidit: et intuebuntur in me, quem transfixerunt.

item Dauid in [*]( EPITOME 7—12] c. 41, 4 s. 12-359, 4] c. 41, 3. AUCTORES 7] Deuteron. 28, 66; cf. Cyprian. pag. 87, 19. 9] Num. 23, 19; cf. Cyprian. pag. 88, 15. 11] Zach. 12, 10; cf. Cyprian. pag. 88, 12. cum codd. Cypriani, sine macula R, quam lectionem, cuius nullum testem habet Sabaterius, inductam esse existimo ex loco I Petr. 1, 19 (ws «jj-voS ap.c5p.ou xat aj7i(Xou Xpiaiou, agni immaculati Christi et incontaminati Vulg.); «pvtov axaxov LXX, agnus mansuetus Vulg. perductus BRHSP cum codd. Cypriani, adductus V cum duobus testibus Sabaterii, quod ex Is. 53, 7 (cf. pag. 353, 3) imepsisse existimo; ayopevo; LXX, qui portatur Vulg. BRHSPV] 1 cogitationem f-ne H) C cum uno teste Sabaterii, cogitatum codd. Cypriani 2 in pane S cum quibusdam Cypriani utroque loco codd., ei; tov aprov LXX post eradamus 10 fere litt. eras. H a terra BRPV cum codd. Cypriani utroque loco paene omnibus, etera H, de terra S cum cod. Cypriani M, sed ex Vulg. 3 ad loc. Iere/miae cf. Roenschium pag. 569 4 panem C, panis cum Heumanno edd., sed significat scii. Hieremias; cf. domum — significat p. 366,8 tei’j P3 5 est] ut H credunt om. S carne P 6 et om. B in om. H cruce SP qua (ante pependit) HP, quam Bm dei. Bz, in qua R, fort. recte, qua ex que S, quii (~ er.) V qua ante tamen] quo R, sed cf. Epit. 11, 3 item de cruce Christi 7 moses S pendens] pendens uidens H 8 ac C, et Epit. 41,1 cum codd. Cypriani, sed fort. ex Vulg. nocte et die 9 uits tuaj (duo ae ea; a m. 3) P ad loc. Deuteron. cf. Roenschium pag, 535 item HP Epit. c. 41, 4, recte? non] quod Oieque1 (s. I. m. 2) B 10 dns C Epit., deus codd. Cypriani Vulg., o 9eo; LXX 11 ad loc. Num. cf. Roenschium pag. 533 zaccharias R tradit B 12 intuebantur H, sed cf. Epit. 41, 5, ijufsWitovTai LXX quem BRSPV Epit., uix ex )