Divinarum Institutionum

sed si ceteri omnes praeter ipsos stulti fuerunt, ne illi quidem sapientes, quia nemo sapiens esse uere iudicio stultorum potest.

adeo ab iis afuit sapientia, ut ne postea quidem increscente doctrina et multis magnisque ingeniis in id ipsum semper intentis potuerit perfici ac ueritas conprehendi. nam post illorum septem sapientium gloriam incredibile est, quanto studio inquirendae ueritatis Graecia omnis exarserit.

ac primum nomen ipsum sapientiae adrogans putauerunt seque non sapientes, sed studiosos sapientiae uocauerunt. quo facto et illos qui temere sapientium sibi nomen asciue- rant, erroris stultitiaeque damnarunt et se quoque ipsos igno- .

rantiae, quam quidem non diffitebantur. nam ubicumque rerum natura ingeniis eorum quasi manus opposuerat, ne rationem possent aliquam reddere, testificari solebant nihil scire se, nihil cernere. unde multo sapientiores inueniuntur qui se 20 [*](B(G)RHSPV] 1 eet (i. e. esset, Red t add. m. 2) S, esse V esset inuenta] inueniretur P semtem V 2 ac] aut H 3 in calamitosum desinit codicis G pag. 72 (41), sequitur pag. 73 (178) ter scripto, in qua nihil agnosci poterat 4 in quo H 5 hominis H iure potest B 0 iuri S dici (alt. i ras. ex al. litt.) V 6 hominisi (corr. m. 3) P omnes] homines H 7 ne illi quidem sapientes om. H quia nemo sapiens in spatio relicto add. V1 8 his BHSP wfuit B1 sapientia (apien in ras. ex tulti m. 3) B 9 ne om. P increstente V 10 in id ipsum] in ipsam R, id in ipsum H, et id ipsum V potuerit RS, filosofia non\' (s. I. m. 3) potuerit B, non potuit H, non potuerit PV ex perfici part. in ras. percipi corr. B3 ac (fled del. m. 1) ueritas et compraehendi P ueritas ac edd. 12 quanto] qu*a nos (i er.) H, quantum P1 (corr. PS1) V gratia V 13 nomen om. V ipsu* S. sapientiae] sapiens B 14 sapientes] sapientis Rl (in -es corr. R1) V 15 asciuerunt B, adsciuerunt H, asiuerunt (sic corr. m. 2) S 16 stultitiaequae ParV damnauerunt B 17 quidam (a in ras. ex e) B3 diffidebantur H, diffitebantur (e ex a m. 2) S 18 naturam H opposuissent (isse in ras. ex erat) B2, adposuerat H, opposuerat (pr. o ex a m. 2) S nec BR 19 aliquam possent BSP reddetra 82 sci*re V 20 multo. S )

Quare si neque illi fuere sapientes qui sunt appellati neque posteriores qui non dubitauerunt insipientiam confiteri, quid superest nisi ut alibi sit quaerenda sapientia, quia non est ubi quaerebatur inuenta?

quid autem putemus fuisse causae cur tot ingeniis totque temporibus summo studio ac labore quaesita non reperiretur, nisi quod eam philosophi extra fines suos quaesierunt?

qui quoniam peragratis et exploratis omnibus nusquam ullam sapientiam conprehenderunt et alicubi esse illam necesse est, apparet ibi potissimum esse quaerendam ubi stultitiae titulus apparet: cuius uelamento deus, ne arcanum sui diuini operis in propatulo esset, thensaurum sapientiae ac ueritatis abscondit.

unde equidem soleo mirari, quod cum Pythagoras et postea Plato amore indagandae ueritatis incensi ad Aegyptios et Magos et Persas usque penetrassent, ut earum gentium ritus et sacra cognoscerent — suspicabantur enim sapientiam in religione uersari —, ad Iudaeos tantum non accesserint, penes quos tunc solos erat et quo facilius ire potuissent.

sed auersos esse arbitror diuina prouidentia, ne scire possent ueritatem, quia nondum fas erat alienigenis hominibus religionem dei ueri iustitiamque notescere. statuerat enim deus adpropinquante ultimo tempore ducem magnum caelitus mittere, qui eam perfido ingratoque populo ablatam. [*](EPITOME 6-10] c.35,5. 22-278,1] cf. c. 38, 5 ut alium - congregaret. ) [*](B(G)RHSPV] 1 insipientes esse addidi; cf. insipientiam confiteri c.2,1 uiderunt] uidere cum edd. quibusd. Heumannus qui om. S 2 crediderunt H hinc fere incepit codicis G pag. 74 (177) ter scripta, in qua nihil agnosci poterat 7 cur om. R ac] et HSP 9 quaesiuerunt H 10 illam HV1 aliubi (sic) illam necesse est Y 12 stultitia H post cuius add. sub m. recentiss. P deus ne om. H ne* (c ? er.) S, nec, aeri c del. P, de Y 13 sui] summi sui B diuini sui S In1 B3 esse H thensaurum H, tensaurum B, thesaurum BSY, thensaurum (exp. m. 3j P 14 ero\'quidein sic B3, quidem S 15 inuestigandae H accensi R 16 et ante Magos] ac R 17 ritus et om. Y suspicantur P1 (corr. P3) V 19 paenes (ae ex e) B3 scire ex ire H2 20 scire om. P\', sed s. I. post ueritatem add. cognoscere P3 21 qua H, quia (q add. m. 3) P 22 ueri dei H \'in\'notescere P3 24 perfido (o in ras. ex 2 litt. m. 2) H, part. ras. ex permitto ? V )

Deorum cultus, ut in primo libro docui, non habet sapientiam, non modo quia diuinum animal, hominem, terrenis fragilibusque substernit, sed quia nihil ibi disseritur quod pro- Sciat ad mores excolendos uitamque formandam; nec habet inquisitionem aliquam ueritatis, sed tantummodo ritum colendi, qui non officio mentis, sed ministerio corporis constat.