Divinarum Institutionum

huius itaque peruersae potestatis cum uim sentirent uirtuti repugnantem, nomen ignorarent, fortunae sibi uocabulum inane finxerunt: quod quam longe a sapientia sit remotum, declarat Iuuenalis his uersibus: [*]( 4 in secundo libro] c. 8, 4 s. ) [*](AUCTORES 13-18] cf. Senec. de prouid. 2, 4 (marcet - uirtus). 7 (fortunam]; 4, 16 (uexatione). ) [*](EXPILATORES 13s.] cf. Lucifer. Calar., moriend. esse p. dei filio c. 2 (pag. 287, 26 ss.): hinc est quod malis tuis quatientibus — roboremur. ) [*](B(G)JiSIIPV] 2 prauum] patruum S nobis H 3 quam] qm in ras. ex qua 82 causa H 5 stultitia — circumfundit om. H obruat V a [Ten] (ebris) incipit codicis G pag. 69 (45), cuius in uerss. 1-4 nonnulla legebantur 6 notitiam peruenire R 7 in om. H post uno s. I. • s • do m. recent. S 8 dominum P nesciunt V rdolisl Ps astutia1 P9, aestu V adgreditur om. H ut] **ut (et er.) B, ut aut H, et V 9 aut] ac B edd. inretiat om. P ut] aut HP blanditibus H depratos Bl, corr. B1 10 inpellat P1* proficerit H ui om. H ui et om. V 11 decedere B I, defi\'ce**re B3, deiecere V in om. SH 13 ad] et 8 14 non] non tom R 15 patientia] sapientia V 16 si] nisi P aduersarios V desit] detur P itaque] denique S 17 sentirerntl 82 repugnarent P 18 nomenrqjl S1; nomenque edd. nomen ignorarent om. P ignowrent B post ignorarent s. I. • s - ptl (i. e. scilicet philosopbi) S fixerunt RV™ 19 W ps 20 in his R uerrsilbus B, uerwbus ex uerbis 82 )

1. nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,
2. nos facimus, fortuna, deam caeloque locamus.

stultitia igitur et error et caecitas pt, ut Cicero ait, ignoratio rerum atque causarum naturae ac fortunae nomina induxit.

sed ut aduersarium suum nesciunt, sic ne uirtutem quidem sciunt, cuius scientia ab aduersarii notione descendit. quae si coniuncta est cum sapientia uel, ut ipsi dicunt, eadem ipsa sapientia est, ignorent necesse est in quibus rebus sita sit.

nemo enim potest ueris armis instrui, si hostem contra quem fuerit armandus ignorat, nec aduersarium uincere qui in dimicando non hostem uerum, sed umbram petit. prosternetur enim qui alio intentus uenientem uitalibus suis ictum nec praeuiderit ante nec cauerit.

Docui, quantum mea mediocritas tulit, longe deuium philosophos iter a ueritate tenuisse, sentio tamen quam multa praeterierim, quia non erat mihi propria contra philosophos disputatio.

sed huc necessario deuertendum fuit, ut ostenderem tot ac tanta ingenia in rebus falsis esse consumpta, ne quis forte a prauis religionibus exclusus ad eos se conferre uellet tamquam certi aliquid reperturus.

una igitur spes homini, una [*](EPITOME 5 s. sic — sciunt] c. 35, 2 neque uirtutis — doctores. 14—272, 22] c. 35, 5. 20—272, 22] cf. c. 47, 1. ) [*](AUCTORES 1 s.] X 365 s. 3s.] cf. pag. 268, 3. 20-272,2] cf. Herm. Trismeg. Poemand. c. 10, 15 (pag. 76, 12 Parth.) TOUTO [xovov σωτήpiov avOpcojRo iotlv, ἡ yvwots TOU OEOU. ) [*](B(G)RSHPV] 1 numeu P cum codd. luuenal., nomen cett. nunc te ex nos te R1, aiostej S11, nostra II 2 nos add. R2 fortunam Bl (m del. et expunx. B3) H 3 errorertl B et (ante ut) om. H 4 ac] atque S, acq: sic H 5 sic nec SV, sine (corr. m. 3) P 6 aduersari V notione] mentione H quae] idque B sic H 7 eandem ipsam sapientiaimj (m in ras. ex 3 litt. m. 2), om. est, B ab Eadem ipsa incipit codicis G pag. 70 (46) paene tota lecta 8 ignorant V sita om. Bl (s. 1. B3) G, ita V 9 quem om. V 10 nec** B uinceret S quiriln 821 in om. H 11 proste[r](ne)[r]etur G 12 hictum S Tnec1 H3 13 ante nec cauerit om. P nectfauerit B2, necauerti[t] G cauit (a ex u ?) V 14 meral P3 deui*um (u ? er.) B 15 philosofis R scio S, senti V 16 praeterieris 81 propria] pro patria P lilosos G 18 ac tanta — esse con- om. R ingenia om. V 19 a om. II prauis] prauis [p]eius G uelle H, uellit (exp. m. 3) P 20 certi om. P hominis SH )

quanta itaque uoce possum, testificor proclamo denuntio: hic, hic est illut, quod philosophi omnes in tota sua uita quaesierunt nec umquam tamen inuestigare conprehendere tenere ualuerunt, quia religionem aut prauam retinuerunt aut totam penitus sustulerunt.

facessant igitur illi omnes, qui humanam uitam non instruunt, sed turbant. quid enim docent aut quem instruunt qui se ipsos nondum instruxerunt? quem sanare aegroti, quem regere caeci possunt? huc ergo nos omnes, quibus est cura sapientiae, conferamus.

an expectabimus, donec Socrates aliquid sciat aut Anaxagoras in tenebris lumen inueniat aut Democritus ueritatem de puteo extrahat aut Empedocles dilatet animi sui semitas aut Arcesilas et Carneades uideant sentiant percipiant?

uox ecce de caelo ueritatem docens et nobis sole ipso clarius lumen ostendens. quid nobis iniqui sumus et sapientiam suscipere cunctamur, quam docti homines contritis in quaerendo aetatibus suis numquam reperire potuerunt?

qui uult sapiens ac beatus esse, audiat dei uocem, discat iustitiam, sacramentum natiuitatis suae norit, humana contemnat, diuina suscipiat, ut summum illut bonum ad quod natus est possit adipisci.

Dissolutis religionibus uniuersis et omnibus quaecumque in earum defensionem dici uel solebant uel poterant refutatis, [*](EPITOME 23-273, 9] c. 36, 1. ) [*](B(G)RSHPV} 1 posita est] potaest >i\' (Ii postea add. ab ead. mantt) G 3 est om. H quanta itaque] quantaque H possumuoce ex possumus P 4 alt. hic om. SHY 5 philofi P uita sua R, suauifra1 V3 quaesiuerunt (que- B) SH 6 conprendere R tenere conpraehendere (co- S) SH qua Y 7 poenitus R 8 in ffacessant i]gitur desinit codicis G pag. 70 (46) facessent V *om*nes (h et i er.) P instruunt (r in ras. ex it uel fort. eodem r m. 3) B 10 quam (ante sanare) V1 caeci (i ras. ex u) P 11 sapientiae bis V 12 expectauimus HV 14 fde puteo1 B3 aut om. H animae suae Bl, corr. B3 15 archesilas SHPV charneades (pr. e ex i m. 3) P 16 sele V ipsius P 17 simus RI 18 dati S in quaerendo] inquirendo P 19 ac] aut H 20 uocam Bae 21 norit] noscat B, om. V contempuat BSHP suspiciat B 22 illut om. Y 23 uniuersis et omnibus om. P 24 eorum R defensione SH )

et quamquam prioribus libris, cum falsas arguerem religiones, et hoc, cum falsam sapientiam tollerem, ubi ueritas sit ostenderim, planius tamen quae religio et quae sapientia uera sit liber proximus indicabit. [*](BRSHPVJ 2 est (ante quoniam) om. S 3 uel (ante exemplis) om. H exempliw 82 4 adseram Pet] ut H 6 et] ut V quamquam] 11 quam H 7 falsas] sas (corr. m. 2) S hoc om. H 8 ostendertim, V 9 sit (-m. 3) B L CAELI FIRMIANI LACTANTI DE FALSA SA- PIENTIA LIB m EXP INC DE VERA SAPIENTIA ET RELIGIONE LIB IIII FELICITER LEGENTI VITA IN XPO IlrV B; L CAELI FIRMIANI INSTITVTIONV DIVINARVM LIB III EXPLT INCPT . LIB IIII - DE VERA RELIGIONE ET SAPIENTIA V . N . II DCCC. (i. e. Versus Numero duo milia octingenti; cf. OmontiUtn, Bibliotheque de lacole des chartes 1884, pag. 564) HIC DICIT DE NATIVITATE ET DE PASSIONE DNI XPI ET IVDAEIS Ri L CAELI flrmiani de falsa sapientia philosophorum liber • III explicit Incipit de uera sapientia & religione. liber. IIII - S; INCP LIBER IIII. DE VERA RELIGION ET VERA SAPIENTIA H; subscriptione caret M; DE FALSA SAPIENTIA LIBER TERTIVS EXPLICIT INCIPIT DE VERA SAPIENTIA LIBER QVARTVS Pi DE FALSA SAPIENTIA LIB III EXPLIC INCIPIT DE VERAI! SAPIENTIA ET RELIGIONE LIB IIlI. FELIClf V ) [*]( IYUll. Lact. 1. ) [*]( 18)