Divinarum Institutionum

Quapropter nihil est aliut in uita quo ratio, quo condicio nostra nitatur, nisi dei qui nos genuit agnitio et religiosus ac pius cultus: unde quoniam philosophi aberrauerunt, sapientes utique non fuerunt.

quaesiuerunt illi quidem sapientiam, sed quia non rite quaerebant, prolapsi sunt longius et in nobis errores inciderunt, ut etiam communem sapientiam non tenerent.

non enim tantum religionem adserere noluerunt, uerum etiam sustulerunt, dum specie falsae uirtutis inducti conantur animos omni metu liberare. quae religionis euersio naturae nomen inuenit.

illi enim cum aut ignorarent a quo esset mundus effectus aut persuadere uellent nihil esse diuina mente perfectum, naturam esse dixerunt rerum omnium matrem, quasi dicerent omnia sua sponte esse nata: quo uerbo plane inprudentiam suam confitentur. natura enim, remota prouidentia et potestate diuina, prorsus nihil est.

quodsi deum naturam uocant, quae peruersitas est naturam potius quam deum nominare? si autem natura est ratio uel necessitas uel condicio nascendi, non est per se ipsa sensibilis, sed necesse est mentem esse diuinam, quae sua prouidentia nascendi principium rebus omnibus praebeat, aut si natura est caelum atque terra et omne quod natum est, non est deus natura, sed dei opus.

non dissimili errore credunt esse fortunam quasi deam quandam res humanas uariis casibus inludentem, quia nesciunt unde [*](B(G)RSHPV] 1 respectet S, expectet H nisi] nisi ut H 3 est om. R in om. H alt. quo om. H 4 a Nostra nitatur incipit codicis G pag. 66 (48) paene tota lecta di (1 ras. ex s) P generauit BG 5 philosophia Pl, a del. P3 aberraruut BSV **sapientes (bi er.) B 6 ╵non╵B quaesie(ru)nt G 7 quia] quoniam (qm V) BGV in tantos] in altos H, intentos V 9 oijoluerunt (n in ras. ex u ? m. 3) B, [u]oluerunt G 10 sust(ull)erunt G speciem H, spetiao P\' (a del. Py) V falsa╵e╵ B3, false G uirtutes Vac 12 aut om. H ignorent S 13 effectus mundus B 16 prudentia (ante et) P 19 esset BG uel ante necessitas] aut H 20 ipsam edd. sedsibilis V 22 lp/Jibeat V si natura est] si naturae si V terram P1, m del. P3 23 deus] di, sed i ras. ex s, P 24 in I-I esse fortuna desinit codicis G pag. 65 (48), sequitur pag. 66 (47), in qua nihil legi poterat 25 res (exp. m. rec.) S humanis S )

cum hac se compositos ad proeliandum putant nec ullam tamen rationem reddunt a quo et quam ob causam, sed tantum cum fortuna se digladiari momentis omnibus gloriantur.

iam quicumque consolati sunt alios ob interitum amissionemque carorum, fortunae nomen acerrimis accusationibus prosciderunt nec omnino ulla eorum disputatio de uirtute est, in qua non fortuna uexetur.

Marcus Tullius in sua Consolatione pugnasse se semper contra fortunam loquitur eamque a se esse superatam, cum fortiter inimicorum impetus rettudisset; ne tum quidem se ab ea fractum, cum domo pulsus patria caruerit: tum autem, cum amiserit carissimam filiam, uictum se a fortuna turpiter confitetur. cedo inquit et manum tollo. quid hoc homine miserius, qui sic iaceat?

insipienter inquit, sed qui se profitetur esse sapientem. quid ergo sibi uult adsumptio nominis? quid contemptus ille rerum, qui magnificis uerbis praetenditur? quid dispar ceteris habitus? aut cur omnino praecepta sapientiae datis, si nemo adhuc qui sapiat inuentus est? et quisquam nobis inuidiam facit, quia philosophos negamus esse sapientes, cum ipsi nec scire se quicquam nec sapere fateantur?

nam si quando ita defecerint, ut ne adtingere quidem quicquam possint, quod faciunt in rebus [*](EPITOME 15—266, 2] c, 35, 1 s. ) [*](AUCTORES 8-14] Consol. frg. 16. ) [*](EXPILATOBES § 6; c. 29, 1-11] Isidor. orig. VIII 11, 94. ) [*](BRSHPVj 1 et] aut SH ueniant S hauc B, haec (exp. m. 1 ?) P isej H2 2 ta**m ex talem V2 /iredduntj V 3 fortunii S1, - del. S2 digladiari (pr. i ex e m. 3) P montis V 5 alios cdd., aliquos C (nisi quod inaliquos P) ab initerituj (in ras. tn. 2) amissionequo H iuteritus P d 6 prosiderunt S eorum ulla SH 7 u=ersetur (.sic) fortuna B 8 consolatiCne1 B2 se om. BPV 9 a otn. S esse] semper esse SH 10 retudisset SHP 11 fructum V caruerit Heumannus, caruit C 13 caedo HP 14 iacet B insipientem B 15 sed om. H quis BSPV se profitetur se esse R 16 hominis S quid ante contemptus] quod HI, qui V 17 abitus H 18 datas (alt. a ex i) 82 20 sapientis V1 nec scire] nescire RSHP rsel P2 21 quicquam] quicquam possint H 22 quidem om. SH quod] quid R )

Anaxagoras pronuntiat circumfusa esse tenebris omnia; Empedocles angustas esse sensuum semitas queritur, tamquam illi ad cogita-ndum reda et quadrigis opus esset;

Democritus quasi in puteo quodam sic alto, ut fundus nullus sit, ueritatem iacere demersam: nimirum stulte, ut cetera.

non enim tamquam in puteo demersa ueritas est, quo uel descendere uel etiam cadere illi licebat, sed tamquam in summo montis excelsi uertice uel potius in caelo, quod est uerissimum.

quid est enim cur eam potius in imum depressam diceret quam in summum leuatam? nisi forte mentem quoque in pedibus aut in imis calcibus constituere malebat potius quam in pectore aut in capite.

adeo remotissimi fuerunt ab ipsa ueritate, ut eos ne status quidem sui corporis admoneret ueritatem illis in summo esse quaerendam.

ex hac desperatione confessio illa Socratis nata est, qua se nihil scire dixit nisi hoc unum, quod nihil sciat, hinc Academiae disciplina manauit, si tamen disciplina dici potest in qua ignoratio et discitur et docetur.

sed ne illi quidem qui scientiam sibi adsumpserunt, id ipsum, quod scire se putabant, constanter defendere potuerunt.

qui, quoniam ratio illis non quadrabat per ignorantiam rerum diuinarum, tam uarii, tam incerti fuerunt sibique saepe contraria disserentes, ut quid [*](EPITOME 2-7] c. 35, 3 s. 7-267,15] c. 35, 4 quam — sapientem. 16 s.] c. 35, 3 mitto — sententia. ) [*](AUCTORES § 12 s.] cf. Cic. Acad. post. 112,44. § 17] cf. ibid. § 45. ) [*](BRSHPV] 2 exiliunt C oxeovdes P3 anexagoras S 3 reslse B2 4 sensuwm JB2 illi om. H 5 rada B, redis H, raeda P esset] est V quaesi V 6 quodam — in puteo (7) om. R quodam om. BH, quod-dam P1, pr. d del. P3 sit] sit sic H facere Y 7 nimirum (pr. i ex e m. 3) P puteil SH 8 etiam om. P 9 supra sed add. et non B2, sed om. V uerticem P1, m del. P3 an caelo(conlocata) ? Thilo 11 dicere H, diceres (s add. nt. 3) P l*euatam (a er.) B; malim eleuatam 12 eatcibus V 13 mallebat. P 15 **ueritatem (ui er.) B illis om. P 16 ex] in P has Y disperatione P socrates V 17 qua* (e er.) H, qui par., corr. m. 1 ? 19 ignora*tio (n er.) B 20 a bi (in sibi) — ipsum quod s. I. P2 se om. H putant P 21 quoniam] qua V illis ratio R 23 saepe] semper P )

quid igitur pugnes aduersus eos homines qui suo sibi gladio pereunt? quid labores ut eos destruas, quos sua ipsos destruit atque adfligit oratio? Aristoteles inquit Cicero ueteres philosophos os accusans ait eos aut stultissimos aut gloriosissimos fuisse, qui existimauissent philosophiam suis ingeniis esse perfectam: sed se uidere, quod paucis annis magna accessio facta esset, breui tempore philosophiam plane absolutam fore.