Divinarum Institutionum

Nunc pauca nobis de philosophia in commune dicenda sunt, ut confirmata causa peroremus. summus ille noster Platonis imitator existimauit philosophiam non esse uulgarem, quod eam non nisi docti homines adsequi possint.

est inquit philosophia paucis contenta iudicibus multitudinem consulto ipsa fugiens. non est ergo sapientia, si ab hominum coetu abhorret, quoniam sapientia si homini data est, sine ullo discrimine omnibus data est, ut nemo sit prorsus qui eam capere non possit.

at illi uirtutem humano generi datam sic amplexantur, ut soli omnium publico bono frui uelle uideantur, tam inuidi quam si uelint deligare oculos aut effodere ceteris, ne solem uideant.

nam quid est aliut hominibus negare sapientiam quam mentibus eorum uerum ac diuinum lumen auferre?

quodsi natura hominis sapientiae capax est, oportuit et opifices et rusticos et mulieres et omnes denique qui humanam formam gerunt doceri, ut sapiant, populumque (sapientium) ex omni lingua et condicione et sexu et aetate conflari.

maximum itaque argumentum est philosophiam neque ad sapientiam tendere neque ipsam esse sapientiam, quod mysterium eius barba tantum celebratur et pallio.

senserunt hoc adeo Stoici, qui et seruis et mulieribus philosophandum [*](AUCTORES 6J Cic. Tusc. II 1,4. § 4 s.] Epicuri frg. 227a; \'Senecae Exhortationes conpilare Lact. uidetur\' Usenerus. 22-258, 2 (Epicurus)] ibid. (pag. 171, 14). ) [*](BESHPVJ 1 possint BR, possent H sunt P et cetera SH 3 uobis R 4 sint V confirmatam causam B summus] cicero summus B 5 philosophia S uulgare S 6 adsequi] ad se V possent SH 7 filosofiam V contempta S, contenda V 8 ipsam BHP, ipse S hominem S 9 cwetu (o s. I. et e ex r m. 3) P homini] soli homini R 11 ea S possint (exp. tn. 2) V 12 firuii B1 uelle] illa R 13 delicare B1, corr. B3, diligere S, dilicare V 16 raUlferre PJ quordlsi P3 hominum B 17 pr. et] ut S resticos P\', corr. P2 omnis V 18 docere B 19 sapientum add. Heumannus conl. § 7 ciuitatem de sapientibus, probat Usenerus; scripsi sapientium et (ante aetate) s. 1. Pl. 20 erglt P3 21 ad om. B tendere* (t er.) B, tenere R 22 eius om. H barta Vx 23 mu(li)erieribus sic R ) [*]( XTIIII. Lact. 1. ) [*]( 17 )

conati quidem sunt illi facere quod

ueritas exigebat, sed non potuit ultra uerba procedi, primum, quia multis artibus opus est, ut ad philosophiam possit accedi.: discendae istae communes litterae propter usum legendi, quia in tanta rerum uarietate nec disci audiendo possunt omnia nec memoria contineri.

grammaticis quoque non parum operae dandum est, ut rectam loquendi rationem scias; id multos annos auferat necesse est.

ne oratoria quidem ignoranda est, ut ea quae didiceris proferre atque eloqui possis. geometria quoque ac musica et astrologia necessaria est, quod hae artes cum philosophia habent aliquam societatem.

quae uniuersa perdiscere neque feminae possunt, quibus intra puberes annos officia mox usibus domesticis profutura discenda sunt, neque serui, quibus per eos annos uel maxime seruiendum est quibus possunt discere, neque pauperes aut opifices aut rustici, quibus in diem uictus labore quaerendus est. ob eam causam Tullius ait abhorrere a multitudine philosophiam.

at enim rudes Epicurus accipiet. quomodo ergo illa quae de principiis rerum dicuntur intellegent, quae perplexa et inuoluta uix etiam politi homines adsecuntur ?

in rebus igitur obscuritate [*](AUCTORES 18-259,4 Epicurus] frg. 227* (pag. 171,19). 18 (Tullius)] cf. § 2. ) [*](BRSHPVJ 1 duxerunt P 2 inuitajtiiteni Bt, inuitatliutem B3 i idem R platuiit ut uid. BI, platiOJ *** B31 3 conponere] cophendere S quidem illi sunt SH, sunt. illi quidem P illi1 V 4 progredi RSH 6 discendendae P communis V 8 oper\'a\'e B1, orere pI, horae part. s. 1. corr. P3 9 est om. P scias id] sciant H 10 supra auferat add. afferat R7; auferant H 11 possit (i ex ej sic V geometrica BarRS. geumetria H quodque ad musicae (om. et) astrologia H, quoque ac musica (om. ct) astroligia (sic) in inf. mg. add. PJ 12 n mastrologia (corr. m. 3) B qucd1 P \'hae1 B3, cae RIHV habent cum philosophia P 13 habewnt B3 14 infra B pubere V 15 mos S 16 annos om. V 18 labor (1 ex i corr.) V ob eam] . Eam V 19 aborrere HVae a om. R 20 principi(is) B 21 rerum om. P intell(egent) B, intellegunt H per pṛο̣p̣ḥẹṭạ, exp. et in mg. \' plexa add. m. 2 V 22 adsequntur B, adsequuntur SPV rigiturl pH )

denique nullas umquam mulieres philosophari docuerunt praeter unam ex omni memoria Themisten neque seruos praeter unum Phaedonem, quem male seruientem redemisse ac docuisse traduntur.

enumerant etiam Platonem ac Diogenem, qui tamen non serui fuerunt, sed his seruitus euenerat: sunt enim capti. Platonem quidem redemisse Anniceris quidam traditur sestertiis octo. itaque insectatus est conuiciis hunc ipsum redemptorem Seneca, quod Platonem paruo aestimauerit,

furiosus, ut mihi uidetur, qui homini fuerit iratus, quod non multam pecuniam perdidit: scilicet aurum appendere debuit tamquam pro mortuo Hectore aut tantum ingerere nummorum, quantum uenditor non poposcit.

ex barbaris uero nullum praeter unum Anacharsin Scytham, qui philosophiam ne somniasset quidem, nisi et linguam et litteras ante didicisset.