Divinarum Institutionum

quanto sanius faceret, si gratias agere se diceret, quod ingeniosus, quod docilis natus esset, quod in iis opibus, ut liberaliter erudiretur!

nam quod Athenis natus est, quid in eo beneficii fuit? an non plurimi extiterunt in aliis ciuitatibus excellenti ingenio atque doctrina uiri, qui meliores singuli quam omnes Athenienses fuerunt?

quanta hominum milia fuisse credamus qui et Athenis nati et temporibus Socratis indocti tamen ac stulti fuerint? non enim parietes aut locus in quo quisque est effusus ex utero, conciliat homini sapientiam.

quid uero attinuit Socratis se temporibus natum gratulari? num Socrates ingenia discentibus potuit commodare?

non uenit in mentem Platoni Alcibiaden quoque et Critiam eiusdem Socratis adsiduos auditores [*](BRSHPVj 1 quta F1 ueteres om. P 2 ante idem 4 uel 5 lin., fort. idem eras. B 3 impossible S rectae rationis om. P tam om. P 4 quam] tamquam B quam ignis — suam fundere (n) om. P 5 moda F1 suam om. S 7 aliquid H 8 aut intellegeret aut doleret R doceret V 9 honeratam S \'nanius (s. 1. i, uix s, m. post.) V si gratias — diceret om. P 11 iis R, his BHPV, is S post erudiretur locus § 14 a Px omissus: utornaret. quaero igitur qui (pro cui) — bonum sit (om. aliquid)in P1, del. P2 12 \'inl B3 in eo] ei H 13 excellentie Bx, excellentie B1, excellente* B3, lp i excellente R, incellente (corr. m. 2) V 14 fuerint RS 15 quanto H m*Ua (a er.) V fuisrse1 P3 credimus (i ex e m. 3) P nati om. V 16 socrates B1, corr. B3 indocti*** (alt. i ras. ex r, post ina er.) V fuerint BlH, fuerunt B3 RSPV 17 est effusus] effusus sit P utero (e ex 0 m. 2) B 18 conciliati H sapicntiam] sapientiam sumministrat H quod B, qurd1 id (corr. m. 2) V attinuit] addidit B socrates P1, corr. Ps 19 *natum V nam S socratis BVl 20 commodare] dare P alcibiaden HiP, alcibiadem (m ex n) BH2, alcipiaden R, alcibiade (pr. i ras. ex u) S, aclibiadem V 21 quoque — eiusdem om. V adiutores P\', corr. P3 )

Videamus nunc quid in Socrate ipso tam magnum fuerit, ut homo sapiens merito gratias ageret illius temporibus esse se natum.

non infitior fuisse illum paulo cordatiorem quam ceteros, qui naturam rerum putauerint ingenio posse conprehendi: in quo illos non excordes tantum fuisse arbitror, sed etiam inpios, quod in secreta caelestis illius prouidentiae curiosos oculos uoluerint inmittere.

Romae et in plerisque urbibus scimus esse quaedam sacra quae aspici a uiris nefas habeatur. abstinent igitur aspectu quibus contaminare illa non licet, et si forte uel errore uel casu quopiam uir aspexit, primo poena eius, deinde instauratione sacrificii scelus expiatur.

quid his facias qui inconcessa scrutari uolunt? nimirum multo sceleratiores qui arcana mundi et hoc caeleste templum profanare inpiis disputationibus quaerunt quam qui aedem Vestae aut Bonae Deae aut Cereris intrauerit. quae penetralia quamuis adire uiris non liceat, tamen a uiris fabricata sunt.

hi uero non tantum inpietatis crimen effugiunt, sed, quod est multo [*](EPITOME 3—9] c. 32, 1-3 (- praedicauit). 18-246,9] c. 32, 2. AUCTORES c. 19 § 25] cf. Cic. de or. III 34,139. 8 (curiosos oculos) — 10] cf. Cic. de harusp. resp. 17, 37. ) [*](BRSHPV7 1 alter. (i er.) P hostis (i ex e m. 3) P fuerit B, om. S aliter (exp. m. 2) P 2 reIltyrannorum V1 4 illius] rsel (m. 2) illius B, illius se S, illis P 5 se P, om. BRl (s. l. add. R2) SHV; cf. pag. 244,18; 248, 4 infiteor B 6 ceteros] a ceteros sic H, retl ceteros V putauert S 7 illis V I tton1 V arbitr*or (i er.) V 8 secrete V 9 uoluerunt HPI, corr. P2f 10 a om. S habeawtur B2, habetur HV 11 afastinent B7 aspectus SH cominare V et om. V 12 quispiam RSH aspecxit Bx, c del. B3, aspexorit SH 13 eius deinde] eiusde in P iustaurationes H quod S his facias] hi H 14 uoluit S nimium R, nimirum (pr. i ex e m. 3) P sceleratiores] seeleratiores sunt BR, scelerationes V 15 archanam pt, m del. P3 ea łc 16 qui aedem] quidem sic B aut (corr. m. 2) V 17 celeris sic in ras. H7, t ceteris V intraueris (corr. m. 2) Vi intrauerint edd. quae (exp. m. 2) B penetrabilia R, om. P quamquis F1 18 uiris (alt. i ex e m. 3) P a om. VI, s. I. t a V2 fabricata sunt] fabricatas S fabricatae P hi* (c ? er.) V 19 effugit S multa H )

quid si aliquid inuestigare possent? sunt enim tam stulti in adseuerando quam inprobi in quaerendo, cum neque inuenire quicquam possint nec defendere, etiamsi inuenerint.

nam si uerum uel fortuito uiderint, quod saepius contingit, committunt ut ab aliis id pro falso refellatur. non enim descendit aliquis e caelo qui sententiam de singulorum opinionibus ferat.

quapropter nemo dubitauerit eos qui ista conquirant stultos ineptos insanos esse.

aliquid ergo Socrates habuit cordis humani, qui cum haec intellegeret non posse inueniri, ab eiusmodi quaestionibus se remouit, uereorque ne in eo solo. multa enim sunt eius non modo laude indigna, sed etiam reprehensione .

dignissima, in quibus fuit suorum simillimus. ex his unum eligam quod ab omnibus sit probatum. celebre hoc prouerbium Socrates habuit: quod supra nos, nihil ad nos.

procumbamus igitur in terram et manus ad praeclara opera nobis datas conuertamus in pedes, nihil ad nos caelum, ad cuius contemplationem sumus excitati, nihil denique lux ipsa pertineat.

(at) certe uictus nostri causa de caelo est. quodsi hoc sensit, non esse de rebus caelestibus disputandum, ne illorum quidem rationem poterat conprehendere quae sub pedibus habebat. quid ergo? num errauit in uerbis? ueri simile non est, [*](EPITOME 14 s.] c. 82, 3. ) [*](AUCTORES § 10] Minuc. Fel. c. 13,1. ) [*](BRSHPV] 1 indigni H, 1n\'genii P1 consequuntur SPV 2 quid si] quasi H enim om. V rtam! P3 3 inquirendo H, quaerendo (ae ex i m. 3) P inueniri V 5 uero Pac fortuitu P contigit P1 (corr. P3) V committunt om. H 6 discendit V 7 e] § S, ae Pac (a expuraac. PI\') V, de H opinibus R, opibus S quipropter (a m. 2) V 8 inquirant Heumannus ineptos (i ex e m. 3) P 9 socratis (i ex e) B* 10 haec om. S 11 quaesitionibus R uereor*** (que er.) B, uereorquae SPar (a er.) ne om. S solo] loco R 12 eius non] quae non S, quae H II reius (i. e. r et n expunx. m. 2) V digna RP 13 suorum] ceterorum Heumannus ex] et F1 hiis P 15 socratis (i ex e) B7 nihil in mg. P3 Cnos! Ps 17 data RP caelum] in caelum B 18 su*mus (m er.) R ipse Pl, corr. P3 pertiat V at addidi 19 uictus] O uita aic B 21 potuit P sub pedibus] superius P 22 quid (sic corr. m.2) V num] nunc H num erauit (corr. m. 2) P, numerauit V errauerit B )

quis enim non sentiat hunc mundum tam mirabili ratione perfectum aliqua prouidentia gubernari, quandoquidem nihil est quod possit sine ullo moderatore consistere?

sic domus ab habitatore deserta dilabitur, nauis sine gubernatore abit pessum et corpus relictum ab anima diffluit, nedum putemus tantam istam molem aut construi sine artifice aut stare tamdiu sine rectore potuisse.

quodsi publicas illas religiones uoluit euertere, non inprobo, quin etiam laudabo, si ipse quod est melius inuenerit. uerum idem per canem et anserem deierabat. o hominem scurram, ut ait Zeno Epicureus, ineptum perditum desperatum, si cauillari uoluit religionem, dementem, si hoc serio fecit, ut animal turpissimum pro deo haberet!