Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Alii autem contraria his disserunt, superesse animas post mortem: et hi sunt maxime Pythagorei ac Stoici, quibus etsi ignoscendum est, quia uerum sentiunt, non possum tamen non reprehendere eos, quia non scientia, sed casu inciderunt in ueritatem. itaque in eo ipso quod recte sentiebant, aliquid errarunt.

nam cum timerent argumentum illud quo colligitur necesse esse ut occidant animae cum corporibus, quia cum corporibus nascuntur, dixerunt non nasci animas, sed insinuari 20 potius in corpora et de aliis in alia migrare.

non putauerunt [*](EPITOME 14-237, 2] c. 31, 7. ) [*](AUCTORES 4-6] cf. ad frg. 341 (pag. 228, 18). 6 s. nullamconsulere] frg. 523. 7 s. neminem — causa] cf. ad frg. 540 (pag. 324, 16). 8-10] cf. ad frg. 601 (pag. 339, 13). ) [*](B(G)RSHPVJ 1 arcipirata B, [arcipira]ta G quisquam V 2 quod (exp. m. 2) V 3 dicat] dicit Vae dicit] dicet G deum H 4 ira] ita S tanti S in [esse m]etuend(a)s desinit codicis G pag. 60 (102) 5 animaS (s ex e) B2 6 uoluptatem (p ex u m. 3) P 8 diligat (pr. i 6 II ex e m. 3) P 9 quin P etiamsi] si B si om. B 10 quiquam (qui in ras. In. 2) V putat R, inputet P 11 possit B, potet V2 apertissime S 13 iis R 14 ii R, hii H, hii (exp. m. 3) P hi sunt] his S I i maxm1e 1 (max in ras. ex 3 litt. m. 3, supra e er. a) B pythagorei\' B, pithagora rei S, pythagorici P 15 possumus R, possunt V 16 qui RV inciderint P 17 quo H 18 illum BI, corr. B3 quod H colligitur figi in ras. m. 3, de priore scriptura id • • n i. e. idun ? agnoscitur) B 19 est B* (corr. B3) V, est esse H cum corporibus om. P quae P 21 corpore R in om. Pl, ad s. I. P3 aliam P non] nec edd. potaueruntPCU )

237
aliter fieri posse ut supersint animae post corpora, nisi uideantur fuisse ante corpora. par igitur ac prope similis error est partis utriusque. sed haec in praeterito falsa est, illa in futuro.

nemo enim uidit quod est uerissimum, et nasci animas et non occidere, quia cur id fieret aut quae ratio esset hominis nescierunt.

multi ergo ex iis qui aeternas esse animas suspicabantur, tamquam in caelum migraturi essent, sibi ipsi manus intulerunt, ut Cleanthes, ut Chrysippus, ut Zenon, ut Empedocles, qui se in ardentis Aetnae specus intempesta nocte deiecit, ut cum repente non apparuisset, abisse ad deos crederetur, et ex Romanis Cato, qui fuit in omni sua uita Stoicae uanitatis imitator.

nam Democritus in alia fuit persuasione, sed tamen

  1. sponte sua leto caput obuius optulit ipse,
quo nihil sceleratius fieri potest. nam si homicida nefarius est, quia hominis extinctor est, eidem sceleri obstrictus est qui se necat, quia hominem necat.

immo uero maius esse id facinus existimandum est, cuius ultio soli deo subiacet. nam sicut in hanc uitam non nostra sponte uenimus, ita [*](EPITOME 6-238, 19] c. 34, 8-12; cf. c. 59, 5. ) [*](AUCTORES 14] Lucr. III 1041. ) [*](EXPILA TORES 11 (Cato); 238, 7 s. 18-239,5] Augustin. de ciu. dei I 23 s.; XIX 4 (pag. 360, 8 ss.). 15-17] ibid. I 17 (pag. 28, 24-27). ) [*](BRSHPV] 1 posse (om. ut) superstites animas P 2 ante. P error om. B\', post est s. 1. add. B3 3 illa1 B3 5 ferit P1, corr. p3, fieri et V 9 homines SP, hominis V 6 iis ex his R, his cett. quia S 8 luceanthes B\', corr. B\', cleantes S, cleanthes (1 ex i et h exp. ni. 3) P crysippus BHV (sed sip in ras. ex ir ? V7), chrissippus R, chrisyppus S zenon I B, seno V ut] aut R 9 aetne V, ethnae B, fraetnae (Ti m. 1 ?) R, etne (i. e. aeternae) S, aethnae H, aeth*nae (i er.) P specui B, om., sed in mg. R 1 igne add. V 10 a deos P 11 uita sua S Stoicae Bttuleius, ef. §11; socraticae (uel -ce) C 12 democritos V I 14 obuicis S ob- O tulit (sed b ex p Bz) BHPV ipse bis S, ipse (corr. m. 3) P 15 quoque P sceleratius nichil S sceleratrilus P3, celerat\'i\'us V2 16 est (ante quia> otn. RP idem H 17 necat (c ras. ex g) P qui B negat P 3. I. corr. P3 esse] est Bl, ese B3 18 facinus (n ras. ex m) H 19 sicum R, sic Sl, siwut P3 hac uita BV non in Pin del. P3 rursum B )

238
rursus ex hoc domicilio corporis, quod tuendum nobis adsignatum est, eiusdem iussu recedendum est, qui nos in hoc corpus induxit tamdiu habitaturos, donec iubeat emitti. et si uis aliqua inferatur, aequa mente patiendum, cum extincta innocentis anima inulta esse non possit habeamusque iudicem magnum, cui soli uindicta in integro semper est.

homicidae igitur illi omnes philosophi et ipse Romanae sapientiae princeps Cato, qui antequam se occideret, perlegisse Platonis librum dicitur qui est scriptus de aeternitate animarum, et ad summum nefas philosophi auctoritate conpulsus est. et hic tamen aliquam moriendi causam uidetur habuisse, odium seruitutis.

quid Ambraciotes ille, qui cum eundem librum perlegisset, praecipitem se dedit nullam aliam ob causam nisi quod Platoni credidit? execrabilis prorsus ac fugienda doctrina, si abigit homines a uita.

quodsi scisset Plato atque docuisset a quo et quomodo et quibus et quae ob facta et quo tempore inmortalitas tribuatur, nec Theombrotum inpegisset in mortem uoluntariam nec Catonem, sed eos ad uitam et iustitiam potius erudisset.

nam mihi Cato uidetur causam quaesisse moriendi non tam ut Caesarem fugeret, quam ut Stoicorum decretis obtemperaret, quos sectabatur, suumque nomen grandi aliquo [*](EXPILATORES 12-14. 17 (Theombrotum)] ibid. c. 22 (pag. 36. 27-81). ) [*](BRSHPVJ 1 acsignatum (corr. m. 3) P, adsignandum Vac 2 eiusdei (dei in ras. ex dem m. 2) H 3 inabitaturos sic B, habitatores R 4 eaqua Bl, ras. et s. 1. corr. B7, equę S mentes S patiendum est BP (e coniectura ut uid., fort. tamen uera), inferendum S 6 iu om. SV integra V 7 illi om. H homines P philophi H princep*s ex principes Bl, 9 scribt\'um (\' i. e. us add. m. 2) V 10 philosophiae S et om. P tamen om. H 11 moriendi aliquam B 12 ambnuchiotes (br in ras. ex 2 lift. incertis uel ex m m. 3, et post a er. c) B, ambrachiotes cett. 13 praecepit. et V1 nulla alia causa H 14 fugenda S 15 rsi\' V 16 et (ante quibus) om. SH quaw V3 ob facta] confacta S 17 theombrotum Bar (pr. mer.) RHYl (pr. m expunx. V\'), tbeosbrotum S, theobritum P, Cleombrotum edd. ex Cic. Tusc. 134,84, Callimach. epigr. 23, sed theombrotum corruptum Lact., cum Augustini codd. theobrotus habeant, scripsisse uidetur Tlpegisset B, peregisset SH, Iffpegisset P3 18 nec] ue H ui(ta)m B et ad iustitiam RSHP 20 ut (ante Stoicorum) om. B stoicum S 21 quos om. H suum quoque (quo*que, er. d H) nomen SH )

239
facinore clarificaret: cui quid mali potuerit accidere, si uiueret, non inuenio.

Gaius enim Caesar ut erat clemens, nihil aliut efficere uolebat etiam in ipso belli ciuilis ardore, quam ut bene mereri de re publica uideretur duobus optimis ciuibus Cicerone et Catone seruatis. sed redeamus ad eos qui mortem pro bono laudant.

de uita quereris, quasi uixeris aut umquam tibi ratio constiterit, cur omnino sis natus. nonne igitur tibi uerus ille et communis omnium pater Terentianum illut iure increpauerit:

  1. prius disce quid sit uiuere,
  2. si displicebit uita, tum istoc utitor.

indignaris te malis esse subiectum, quasi quicquam merearis boni qui patrem, qui dominum, qui regem tuum nescis, qui quamuis clarissimam lucem intuearis oculis, mens tamen caeca est et in profundis ignorantiae tenebris iacet. quae ignorantia effecit ut quosdam dicere non puderet idcirco nos esse natos, ut scelerum poenas lueremus: quo quid delirius dici possit non uideo.

ubi enim uel quae scelera potuimus admittere qui omnino non fuimus? nisi forte credemus inepto illi seni, qui se in priore uita Euphorbum fuisse mentitus est. hic credo [*](EPITOME 19-240, 11] c. 31, 9 s. ) [*](AUCTORES 10] Heautontim. V 2, 18 s. 14 s. mens — caeca tenebris] cf. Lucr. II 14 8. ) [*](BRSHPVJ 1 clarificare H quod V uiuere S 3 etiam] quam ut H ardorem P1, m del. Pa quam ut om. H 4 mereri de] merende R 1 qui de — uideretur] praeuideretur V 5 \'redeamus1 S7 quaeui (corr. m. 2) V bona P1, corr. P3 6 quereris S, quaereris celt., nisi quod alt. e ex i B, a eras. H, àà. P3 post quasi fort. uere uel simile aliquid excidit 7 uerus1 unus B 8 et om. V terentianus Bl, corr. B1 10 prius] prius quaeso Terent. quit B uiuere* (t er.) B 11 si] ubi scies, si Terent. istuc R istudc (c linea del. m. 3) utitor P, istud cutitor V1, s. l. t disoutitor V1 utito* (r er.) B 12 indignans te in ras. ex indignaris S7, indigneris H 14 qu(an):mis B mens tamen caeca es (est SH) BRSH, mente tamen .. caecus es P edd., mente tamen caecest V1, caecast V2; malim (tua) tamen 15 iaces P edd. 16 effecit R, efficit cett. puderet (pr. e ex o m. 2) V 17 lucremus S quo] quod SHar delirius H* posset R 19 credimus H illo H 20 priori SH (alt. i in ras. ex a H2) P uitae pt, t. e del. P3 eu*forbum H, eu*orbum (p er.) V )

240
quod erat ignobili genere natus, familiam sibi ex Homeri carminibus adoptauit.

o miram et singularem Pythagorae memoriam et o miseram obliuionem nostrum omnium, qui nesciamus qui ante fuerimus! sed fortasse uel errore aliquo uel gratia sit effectum, ut ille solus Lethaeum gurgitem non adtigerit nec obliuionis aquam gustauerit. uidelicet senex uanus, sicut otiosae aniculae solent, fabulas tamquam infantibus credulis finxit.

quodsi bene sensisset de iis quibus haec locutus est, si homines eos existimasset, numquam sibi tam petulanter mentiendi licentiam uindicasset. sed deridenda hominis leuissimi uanitas.

quid Cicerone faciemus? qui cum in principio Consolationis suae dixisset luendorum scelerum causa nasci homines, iterauit id ipsum postea quasi obiurgans eum qui uitam non esse poenam putet. recte ergo praefatus est errore ac miserabili ueritatis ignorantia se teneri.