Divinarum Institutionum

quis cum hoc adfirmari audiat, uitiis et sceleribus abstineat? nam si periturae sunt animae, adpetamus diuitias, ut omnes suauitates capere possimus. quae si nobis desunt, ab iis qui habent auferamus clam dolo ui; eo magis, si humanas res nullus deus curat, quandocumque spes inpunitatis adriserit, rapiamus necemus.

sapientis est enim male facere, si et utile sit et tutum, quoniam si quis in caelo deus est, non irascitur cuiquam. aeque stulti est bene facere, quia sicut ira non commouetur, ita nec gratia tangitur.

uoluptatibus igitur quoquo modo possumus seruiamus: breui enim tempore nulli erimus omnino. ergo nullum diem, nullum denique temporis punctum fluere nobis sine uoluptate patiamur, ne quia ipsi quandoque perituri sumus, id ipsum quod uiuimus pereat. haec ille tametsi non dicit uerbo, re tamen ipsa docet.

nam cum disputat omnia sapientem sua causa facere, ad utilitatem suam refert omnia quae agit.

ita qui audit haec flagitia, nec boni quicquam faciendum putabit, quoniam bene facere ad utilitatem spectat alienam, nec ab scelere abstinendum, quia [*](EPITOME 158.] cf. 31, 3 nunc — sustulisti. ) [*](AUCTORES 10 -15] cf. ad Epicuri frg. 491 (pag. 308, 3). 16 s.] ibid. frg. 581. ) [*](B(G)RSHPV] 1 adsertos V1 2 hoc om. P audeat (e ex i R2) RSH in (abstineat nam si pe) desinit codicis G pag. 59 (101), sequitur pag. 60 (102) a Riturae sunt incipiens paene tota lecta 3 diuitiis Vac 4 omnes (e ex i m. 2) R 5 iis edd., his C ui in 5 fere lite. erasis P3\' eo] ego G 6 deus nullus S 7 necemus om. V sapient sic R enim om. G 8 caelis SH 9 cuiquam om. V aeque] et quae Bl, corr. B* stultitia (exp. m. 2) V sic 81 10 mouetur H 11 quoquo] quo BGP b 1 enim breui (corr. m. 2) V 12 erumus G diem nullum om. P 13 nouis B sine] sim B uoluptattej P3, uoluptatibus H nec B 14 uiuimus Usenerus (com. Senec. epist. 99, 31 hoc quod uiuimus proiimum nihilo est); uiximus BGRSPV, diximus H pareat Bl, corr. B*, perdere uideamur H 15 hoc edd. illa 5 tametsi] thales si B, talis si G dicit om. BG ue[r](bi;[s] G r £ V ips(u)[m] G, ipsa (a ex e) R docet] dicit H 16 sapiente H ad utilitatem suam re- om. P 17 itaque qui BG, recte ? audtet1 H1 18 faciendum] ita faciendum R puta- [u]it G, putauit Rptvar., u in b corr. P3Vl rfacerel P3 19 abl a RP . )

archipirata quispiam uel latronum ductor si suos ad grassandum cohortetur, quo alio sermone uti potest quam ut eadem dicat quae dicit Epicurus?

deos nihil curare; non ira, non gratia tangi; inferorum poenas non esse metuendas, quod animae post mortem occidant nec ulli omnino sint inferi; uoluptatem esse maximum bonum; nullam esse humanam societatem; sibi quemque consulere; neminem esse qui alterum diligat nisi sua causa; mortem non esse metuendam forti uiro nec ullum dolorem, qui etiamsi torqueatur, si uratur, nihil curare se dicat.

est plane cur quisquam putet hanc uocem uiri esse sapientis, quae potest latronibus aptissime commodari.

Alii autem contraria his disserunt, superesse animas post mortem: et hi sunt maxime Pythagorei ac Stoici, quibus etsi ignoscendum est, quia uerum sentiunt, non possum tamen non reprehendere eos, quia non scientia, sed casu inciderunt in ueritatem. itaque in eo ipso quod recte sentiebant, aliquid errarunt.

nam cum timerent argumentum illud quo colligitur necesse esse ut occidant animae cum corporibus, quia cum corporibus nascuntur, dixerunt non nasci animas, sed insinuari 20 potius in corpora et de aliis in alia migrare.

non putauerunt [*](EPITOME 14-237, 2] c. 31, 7. ) [*](AUCTORES 4-6] cf. ad frg. 341 (pag. 228, 18). 6 s. nullamconsulere] frg. 523. 7 s. neminem — causa] cf. ad frg. 540 (pag. 324, 16). 8-10] cf. ad frg. 601 (pag. 339, 13). ) [*](B(G)RSHPVJ 1 arcipirata B, [arcipira]ta G quisquam V 2 quod (exp. m. 2) V 3 dicat] dicit Vae dicit] dicet G deum H 4 ira] ita S tanti S in [esse m]etuend(a)s desinit codicis G pag. 60 (102) 5 animaS (s ex e) B2 6 uoluptatem (p ex u m. 3) P 8 diligat (pr. i 6 II ex e m. 3) P 9 quin P etiamsi] si B si om. B 10 quiquam (qui in ras. In. 2) V putat R, inputet P 11 possit B, potet V2 apertissime S 13 iis R 14 ii R, hii H, hii (exp. m. 3) P hi sunt] his S I i maxm1e 1 (max in ras. ex 3 litt. m. 3, supra e er. a) B pythagorei\' B, pithagora rei S, pythagorici P 15 possumus R, possunt V 16 qui RV inciderint P 17 quo H 18 illum BI, corr. B3 quod H colligitur figi in ras. m. 3, de priore scriptura id • • n i. e. idun ? agnoscitur) B 19 est B* (corr. B3) V, est esse H cum corporibus om. P quae P 21 corpore R in om. Pl, ad s. I. P3 aliam P non] nec edd. potaueruntPCU )

nemo enim uidit quod est uerissimum, et nasci animas et non occidere, quia cur id fieret aut quae ratio esset hominis nescierunt.

multi ergo ex iis qui aeternas esse animas suspicabantur, tamquam in caelum migraturi essent, sibi ipsi manus intulerunt, ut Cleanthes, ut Chrysippus, ut Zenon, ut Empedocles, qui se in ardentis Aetnae specus intempesta nocte deiecit, ut cum repente non apparuisset, abisse ad deos crederetur, et ex Romanis Cato, qui fuit in omni sua uita Stoicae uanitatis imitator.

nam Democritus in alia fuit persuasione, sed tamen

1. sponte sua leto caput obuius optulit ipse,

immo uero maius esse id facinus existimandum est, cuius ultio soli deo subiacet. nam sicut in hanc uitam non nostra sponte uenimus, ita [*](EPITOME 6-238, 19] c. 34, 8-12; cf. c. 59, 5. ) [*](AUCTORES 14] Lucr. III 1041. ) [*](EXPILA TORES 11 (Cato); 238, 7 s. 18-239,5] Augustin. de ciu. dei I 23 s.; XIX 4 (pag. 360, 8 ss.). 15-17] ibid. I 17 (pag. 28, 24-27). ) [*](BRSHPV] 1 posse (om. ut) superstites animas P 2 ante. P error om. B\', post est s. 1. add. B3 3 illa1 B3 5 ferit P1, corr. p3, fieri et V 9 homines SP, hominis V 6 iis ex his R, his cett. quia S 8 luceanthes B\', corr. B\', cleantes S, cleanthes (1 ex i et h exp. ni. 3) P crysippus BHV (sed sip in ras. ex ir ? V7), chrissippus R, chrisyppus S zenon I B, seno V ut] aut R 9 aetne V, ethnae B, fraetnae (Ti m. 1 ?) R, etne (i. e. aeternae) S, aethnae H, aeth*nae (i er.) P specui B, om., sed in mg. R 1 igne add. V 10 a deos P 11 uita sua S Stoicae Bttuleius, ef. §11; socraticae (uel -ce) C 12 democritos V I 14 obuicis S ob- O tulit (sed b ex p Bz) BHPV ipse bis S, ipse (corr. m. 3) P 15 quoque P sceleratius nichil S sceleratrilus P3, celerat\'i\'us V2 16 est (ante quia> otn. RP idem H 17 necat (c ras. ex g) P qui B negat P 3. I. corr. P3 esse] est Bl, ese B3 18 facinus (n ras. ex m) H 19 sicum R, sic Sl, siwut P3 hac uita BV non in Pin del. P3 rursum B )

homicidae igitur illi omnes philosophi et ipse Romanae sapientiae princeps Cato, qui antequam se occideret, perlegisse Platonis librum dicitur qui est scriptus de aeternitate animarum, et ad summum nefas philosophi auctoritate conpulsus est. et hic tamen aliquam moriendi causam uidetur habuisse, odium seruitutis.

quid Ambraciotes ille, qui cum eundem librum perlegisset, praecipitem se dedit nullam aliam ob causam nisi quod Platoni credidit? execrabilis prorsus ac fugienda doctrina, si abigit homines a uita.