Divinarum Institutionum

quae singula si uacaret refellere, facile ostenderem nec sapientem hunc fuisse nec sanum. item si nulla prouidentia est, quomodo animalium corpora tam prouidenter ordinata sunt, ut singula quaeque membra mirabili ratione disposita sua officia conseruent?

nihil inquit in procreandis animalibus prouidentiae ratio molita est. nam neque oculi ad uidendum facti sunt neque aures ad audiendum neque lingua ad loquendum neque pedes ad ambulandum, quoniam prius haec nata sunt quam esset uidere audire loqui ambulare. itaque non haec ad usum nata sunt, sed usus ex illis natus est.

si nulla prouidentia est, cur imbres cadunt, [*](EPITOME 4—7] c. 31, 1. ) [*](AUCTORES § 16-21 (Epicums)] frg. 370 (p. 249, 10). 10] cf. Lner. V 195-234 (cf. II 180 s.). 16] cf. ibid. IV 822-857. ) [*](BBSHPVJ 1 pertinaciter B, pertinaces R pertinacirelrgo V2 stulti B \'modo1 B3 2 adferunt B1, in ras. auserunt (sic) corr. B3 5 ueluti SH iniquitate H sire\' H7 7 rsibi\' H* defendum V 8 errores et (exp. m. 3) B extricabiles H conclusit P, non iecit V 9 tam (ante disposite) om. V1, et 8. I. V2 disponite V 10 dispositio] ratio B, dispotio P, i pMitio i disputatio (corr. m. 2) V 12 reprehenderat R 13 refelleret S, refellera (sic corr. m. 2) V facileeostenderem (ult. e del. un. 3) B 15 prudenter SH ornata RSHV 16 membra in mg. P1 19 ad (ante audiendum) om. H nee (ante lingua; P 21 essent B1 (n del. B3) R loqui post audire posui, ante uidere BRSHV, qui loqueretur uideret audiret ambularet P 2*2 usus P nata sunt om. SH 23 inbres B fruges] frigor H )

j unde ergo nascuntur aut quomodo fiunt omnia quae geruntur non est inquit prouidentiae opus: sunt enim semina per inane uolitantia, quibus inter se temere conglobatis uniuersa gignuntur atque concrescunt.

cur igitur illa non sentimus aut cernimus? quia nec colorem habent inquit nec calorem ullum nec odorem. saporis quoque et umoris expertia sunt et tam minuta, ut secari ac diuidi nequeant.

sic eum, quia falsum in principio susceperat, consequentium rerum necessitas ad deliramenta perduxit. ubi enim sunt aut unde ista corpuscula? cur nemo illa praeter unum Leucippum somniauit, a quo Democritus eruditus hereditatem stultitiae reliquit Epicuro?

quae si sunt corpuscula et quidem solida ut dicunt, sub oculos certe uenire possunt. si eadem est natura omnium, quomodo res uarias efficiunt? uario inquit ordine ac positione conueniunt sicut litterae: quae cum sint paucae, uarie tamen collocatae innumerabilia uerba conficiunt.

at litterae uarias formas habent. 20 ita inquit et haec ipsa primordia: nam sunt aspera, [*](EPITOME 3-233, 101 c. 31, 3-5. ) [*](AUCTORES 1] cf. ibid. V 156-194. 4] cf. ibid. lib. I et II passim, maxime II 1048-1066; V 187-194. 416-431. § 2\'J-27] frg.287 Epicuri. 8] cf. Lucr. II 737 ss. 842-864; I 528 ss. 599 ss. 17] cf. ibid. II 478 ss. 660 ss. 688—699. 21] cf. ibid. U 333 ss. 381-477. ) [*](BRSHPY(-17)] 1 orriuntur P1, alt. r del. P3, oriantur V1 iuquiunt SH animantium] semper animantium V 4 gerentur S, ∗geruntur (e er.) V 5 srelmina V7 6 uolantia S conglobati sunt uersa VI, part. in ras. corr. V2 8 calorem H inquit onl. H 9 colorem H quoq. ac I tumoris (ac add. m.2) V 10 expertrila B tam»* t fqua er.) B minuta] minuta inquid H 11 priucio H 12 deliramenta (pr. e ex i et i ex a m. 3) P, delirementa yac 13 unde] unde sint B ╵cur╵ V 14 leucippum in ras. B3, de scriptura m. primae leop ⋯ u agnoscUttr, leucirplpum P3 15 et quidem] equidem Bl (s. 1. corr. B3) SH 17 post omnium statim ad inquit malorum § 33 transilit cod. V 18 copositione S sic S 19 paucae fo add. m. 3) P uarie edd., uariae C, nisi quod aU. a eras. B, del. P3 20 literae (alt. e add. tll. 3) P )

cum uero tam minuta esse dicantur, ut nulla ferri acie dissici ualeant, quomodo hamos aut angulos habent? quos, quia extant, necesse est posse diuelli.

deinde quo foedere inter se, qua mente conueniunt, ut ex iis aliquid construatur? si sensu carent, nec coire tam disposite possunt, quia non potest quicquam rationale perficere nisi ratio. quam multis coargui haec uanitas potest!

sed properat oratio. hic est ille,

1. qui genus humanum ingenio superauit et omnes
2. restinxit, stellas exortus ut aetherius sol.

non enim de Socrate hoc saltem aut Platone dicebat, qui uelut reges habentur philosophorum, sed de homine, quo sano ac uigente nullus aeger ineptius delirauit. itaque poeta inanissimus leonis laudibus murem non ornauit, sed obruit et obtriuit.

at idem nos liberat metu mortis, de qua haec ipsius expressa uerba sunt: quando nos sumus, mors non est: quando mors est, nos non sumus. mors ergo nihil ad nos. quam argute nos fefellit!

quasi uero transacta mors timeatur, [*](EPITOME 19-236, 12] c. 31, 6 quid - facit. ) [*](AUCTORES 128.] ibid. III 1043 s. 20] Laert. Diog. X 125. ) [*](B(G)RSHPJ 1 sunt *amata (pars litt. h eras.) sunt in ras. P toamata B3 2 est in illis B, inest in illis H emineat (pr. e ex i m. 3) P \'h\'amis B3, umoris RH, humoris SP 3 coercere S, cohereTe\' H1 amata Bac (s. Icorr. B\') S, amant R, *amata (h er.) P sese R, reslse P3 5 fe\'r\'ri H2 dissici C quomodo] quomo H amos BP 6 habeant SH diuelli* (t er.) B 7 deinde (inde in ras. ex nique m. 3) B 8 rut, B3 iis R, his BSH, hiis P conseratur B, probat Usenerus, constituatur codd. recent. et edd. 9 dispositae BRrH, disposita P 10 quam multis — oratio om. R 12 omnis codd. Lucr. 13 extinxit P et ortus P ut BSH cum codd. Lucr., uti RP aetherius (eth- P) C, aerius codd. Lucr. 14 risu] uersu S 15 aut platone hoc saltim (sic) P 16 ac om. SH 17 inertius B delirauit (e ex i m. 3) P 18 leone S, leonu H exornauit H obtriuit] obstruit B\', corr. B3 21 test nosj P 22 a Uer[e] (sic) transacta incipit codicis G pag. 59 (101) paene tota lecta )

nec frustra dictum est: mors misera non est, aditus ad mortem est miser, hoc est morbo tabescere, ictum perpeti, ferrum corpore excipere, ardere igni, dentibus laniari.

haec sunt quae timentur, non quia mortem adferunt, sed quia dolorem magnum. quin potius effice ne dolor malum sit omnium inquit malorum maximum est. qui ergo possum non timere, si id quod mortem antecedit aut efficit, malum est? quid quod totum illut argumentum falsum est, quia non intereunt animae?

(minime) uero inquit; nam quod cum corpore nascitur, cum corpore intereat necesse est. iam superius dixi differre me hunc locum et operi ultimo reseruare, ut hanc Epicuri persuasionem, siue illa Democriti siue Dicaearchi fuit, et argumentis et diuinis testimoniis redarguam.