Divinarum Institutionum

Constat igitur totius humani generis consensu religionem suscipi oportere. sed quomodo in ea erretur explicandum est.

naturam hominis deus hanc esse uoluit, ut duarum rerum cupidus et adpetens esset, religionis et sapientiae. sed homines ideo falluntur, quod aut religionem suscipiunt omissa sapientia aut sapientiae soli student omissa religione, cum alterum sine altero uerum esse non possit.

cadunt ergo ad multiplices religiones, sed ideo falsas, quia sapientiam reliquerunt, quae illos docere poterat deos multos esse non posse, aut student sapientiae, sed ideo falsae, quia religionem summi dei [*]( 9 supra] c. 8, 4 8. ) [*](EPITOME c. 11 s.] c. 29. ) [*](BRHPY) 1 aliud utique R 2 terra R 3 procumbente V1 terra R procumbere] procumbe te (te add. m. 2) V ne] nec R, ona. P1 (add. P1) V ne si] nisi H quidem bis BI, pro expunx. B* 7 cognoscamus — caelestium om. BH sed] si P1 (sed P3) V, haud scio an recte, ut sit distinguendum sic si rationem — docui, religioni ergo eqs. 8 rerum in mg. V rcelestiuml P5 recognoscere H possimus (i ras. ex u H, ut uid. B) BH 9 eiusmodi] eius H cogitatio H sicuti R 10 quam] qua H suspicit H in terram prosternit H 11 humanitate Rac, corr. m. 1 ? 13 #deligenda fa ? er.) B, diligenda Px (pr. i in e corr. P3) V 14 generis humani R consensum H religionem — oportere] religione suscipio parcere H 15 exilaretur ut uid. B1, eaer*retur in ras. corr. B3 17 sed] et V 18 ideo] in eo Heumannus aut* * H 21 quiral B, ral m. 3? totum uerbum am.3 restitutum est reliquaerunt B, reli*querunt (n er.) H 23 qua V dei summi R )

sic homines qui alterutrum suscipiunt uitam deuiam maximisque erroribus plenam secuntur, quoniam in his duobus inseparabiliter conexis et officium hominis et ueritas omnis inclusa est.

miror itaque nullum omnino philosophorum extitisse, qui sedem ac domicilium summi boni reperiret.

potuerunt enim sic quaerere: quodcumque est summum bonum, necesse est omnibus esse propositum. uoluptas est quae adpetitur a cunctis, sed haec et communis est cum beluis et honesti uim non habet et satietatem adfert et nimia nocet et processu minuitur aetatis et multis non contingit; nam qui opibus carent, quorum maior est numerus, etiam uoluptate careant necesse est. non est igitur summum bonum, sed ne bonum quidem uoluptas.

quid diuitiae? multo magis: nam et paucioribus et plerumque casu et inertibus saepe et nonnumquam scelere contingunt et optantur ab iis qui eas iam tenent. quid regnum ipsum?

ne id quidem: non enim cuncti homines regnare possunt et necesse est uniuersos summi boni capaces esse.

quaeramus igitur aliquid quod propositum sit omnibus. num uirtus? negari non potest quin et bonum sit et omnium certe bonum. sed si beata esse non potest, quia uis et natura eius in malorum perferentia posita est, non est profecto summum bonum. quaeramus aliut.

at nihil uirtute pulchrius, nihil sapiente dignius [*](EPITOME 13-206, 21] cf. c. 29, 8 s. 18-207, 2] c. 30, 1. 19-23] c. 28, 9. ) [*](AUCTOBES 128.] cf. Senec. de uit. beat. 10, 3. ) [*](BBHPVj 2 uitam C, uiam edd. (cf. IV 30, 3), sed cf. IV 26,9; VI 24,2 denham (t er.) V 3 pleuam] poenam V sequuntur HPV inseparabiliter] atque inserpalrabiliter R2 4 et (ante officium) om. H 5 rs»edem (s m. 1 uel 2) B, rsedem V atque B 6 repperireut II 7 pr. est om. H 8 uuoluptas (si? er.) B 9 habent P1, n del. P3 11 continget B operibus B careat B 13 sed ne bonum om. P 14 magis] an minus scribendum? cf. ad p. 49, 16; quid? diuitiae multo magis? Har- U teliw supra paucioribus litterae aliquae eras. V et om. H 15 &*no*umquam (—, et u m. 2) sic V contingant H optantur PV, rnon optantur BRH 16 iis R, his cett. 17 concti Hac 19 quo R 20 sed] et P 21 in] et R 22 bonum om. HY, haud scio an recte 23 at] an H sapiente. (r er.) B, sapientia H )

labor ille magnus et difficultas et eluctatio aduersus mala, quibus haec uita plena est, aliquid magni boni pariat necesse est.

id uero quid esse dicemus? num uoluptatem? at nihil turpe ex honesto nasci potest. num diuitias? num potentatus? at ea quidem fragilia sunt et caduca. num gloriam? num honorem? num memoriam nominis? at haec omnia non sunt in ipsa uirtute, sed in aliorum existimatione atque arbitrio posita.

nam saepe uirtus et inuisa est et malo adficitur. debet autem id bonum quod ex ea nascitur ita cohaerere, ut diuelli atque abstrahi nequeat, nec aliter summum bonum uideri potest, quam si et proprium sit uirtutis et tale, ut neque adici quicquam neque detrahi possit.

quid quod in his omnibus contemnendis uirtutis officia consistunt? nam uoluptates opes potentias honores eaque omnia quae pro bonis habentur non concupiscere, non adpetere, non amare, quod ceteri faciunt uicti cupiditate, id est profecto uirtutis.

aliut ergo sublimius atque praeclarius efficit nec frustra his praesentibus bonis reluctatur, nisi quod maiora et ueriora desiderat. [*](BRHPVj 1 uitrÎ\'a V3 4 stereli Bl, sterele sic B* 5 et cluctatio (et s. l. Bs) BRPV, et luctatio H, idem coniecerat Halmius m. primam codicis B eluctatio secutus, reluctatio Buenemannus 6 magni om. P boni] mali VI, s. I. f boni F1 7 quod H dicimus H 8 ac H diuitiae B 9 potentatas, sed alt. a minus cert., R, potenta10 feuta et tu* in ras.) P, potestateis V 10 num honorem nuni memoria (sic) s. I. add. B3; eadem wrba tn. 1 in inf. mg. addiderat, sed nunc erasa sunt 11 *non (pr. n ex u) V 12 et inuisa est] quae est (sic) inuisa est B 13 id om. B ex om. VI, s. I. 1x ex F1 14 nequeratl B5 nec in mg. F* aliter (i add. m. 2) H suminum1 R2 15 uirtutis sit P et] sed H 16 nt neque] utq: II dici B1 (corr. B:I) II quic(quam) B pro quid quod euanuit, s. I. quin add. B3 17 contempnendis BHP, sic raro in B, saepe in cett. codd. officia (a ex o M. 2) P 18 potentias — concupiscere om. P eaquae HVac 19 concupiscere] cupere B 20 uirtutis Parrhasius, uirtus C 21 praeclartus H2 praesentibus] frequentibus H 22 eluctatur H maiore F1 et ueriora om. P )

non desperemus inueniri posse, modo uerset se cogitatio in omnia: neque enim leuia aut ludicra petuntur praemia.