Divinarum Institutionum

ea enim quae est soiis caiore nagranuor, proxima est et cohaeret orienti, at illa quae frigoribus ac perpetuo gelu torpet, eiusdem est cuius extremus occasus. nam sient contrariae sunt lumini tenebrae, ita frigus calori.

ut igitur calor lumini est proximus, sic meridies orienti, ut frigus tenebris, ita plaga septentrionalis occasui. quibus singulis partibus suum tempus adtribuit, uer scilicet orienti, aestatem meridianae plagae; occidentis autumnus est, septentrionis hibernum. in his quoque duabus partibus, meridiana.

et septentrionali, figura uitae ac mortis continetur, quia uita in calore est, mors in frigore. sicut autem calor ex igni est, ita frigus ei aqua.

secundum harum partium dimensionem diem quoque fecit ac noctem, quae spatia et orbes temporum perpetuos [*](EXPILATORES 4 s. occidens—inducat] Isidor. orig. XIII 1,4. ) [*](B(G)R(—13)Rp(a 18)HPV] 1 scilicet et occidentemque CJP\', ot M- ptMM:. P3 2 censetur C luminis (s m ras. ex b ? )M. 3) P 4 pr[au]ique C, prauaque N* 6 thominesj y 7 ratio uitae H 10 ac om. C sociatae B\', etsociat*e B2 sociStae J9\', s[o]cia(t)[a]e C 11 est ow. BG calor P flagrantior est BG, frantior R1, fraglantior If, sagantior V 12 quaerigonbus in quafrigoribus corr. H1\' frigidioribus B, frig[idior](ib.) C M] et H 13 occisus jBx* in occasus || deficit JB (fol. 55 b), a nam incipit Rp 16 in ita [pla] desinit codicis G pag. 31 (112), sequitur pag. 32 (111), cuius <* in uerss. 1. 2. 30. 31 perpauca legebantur plaga est P <septentri)[o]nis C, septentrionis HF 17 aestate H 18 place P autunnus JX est] et P septentrionalis H hibernum scripsi, hibernus C; hiems edd. 19 meridianae H septentrionali* (s er.) P 21 igne JBIf 22 die H 23 quaeH, qui Bar (i del. et eras., non corr.) R F, quia (exp. m.3?) P orbis P)

nam sicut sol, qui oritur in diem, licet sit unus, unde solem esse appellatum Cicero uult uideri, quod obscuratis sideribus solus appareat, tamen quia uerum ac perfectae plenitudinis lumen est et calore potentissimo et fulgore clarissimo inlustrat omnia., ita in deo, licet sit unus, et maiestas et uirtus et claritudo perfecta est.

nox autem, quam prauo illi antitheo dicimus adtributam, eius ipsius multas et uarias religiones per similitudinem.

monstrat. quamuis enim stellae innumerabiles nncare ac radiare uideantur, tamen quia non sunt plena et solida lumina, nec caloris praeferunt quicquam nec tenebras multitudine sua uincunt.

duo igitur illa principalia inueniuntur, quae diuersam et contrariam sibi habent potestatem, calor et umor, quae mirabiliter deus ad sustentanda et gignenda.

omnia excogitauit. nam cum uirtus dei sit in calore et igni, nisi ardorem uimque eius admixta umoris ac frigoris materia temperasset, nec nasci quicquam nec coha.erere potuisset, quin statim conflagratione interiret quidquid esse coepisset.

uude [*]( 5 dixmus] cf. § 5 (II 8, 4). AUCTORES 8] de nat. deor. II 27, 68. ) [*](EXPILATORES 8 s.] Isidor. orig. m 71, 1; de nat. rer. XXIV 1 (ex Lact. ut uid., nou ex Cic, cf. Ctc. *sol dictus\', Lact. \'solem .. appellatum-, Isid. \'sol appellatus\'). ) [*](B(G)RpHPV] 2 perficiant H primutmj B3, primum H 5 quae duo] quando B 6 iis e(M. religiones B falsorum jB\', corr. B3 8 sit B1\' 9 uideri] uidelicet Heumannus malim (cunctis) sideribus ex utroque loco Isidori, uix (omnibus) ex Ctc. 10 lumen] nomen P 11 potissimo PV inlustrat (in add. Ht. 2) V 12 una P et claritudo (et cla add. m. 2) V 13 an diximus ? 14 in 〈si〉m〈i〉[l]〈i〉t[u] desinit codicis C pag. 32 (111), sequitur pag. 33 (118), cuius in uerss. 1. 2 paMco legebanur 15 demonstrat BP, 〈mo〉[nst]〈ra〉nt G 16 et] ac BP 17 quicquam preferuut f praefecerunt F\' nec OMt. B 20 humor JB\', Stc saepius et OMt. H 22 admixtam B materiam If 23 coherete\' P3 potuissent F 24 confraglatioue H, conBagtratioupj V2 )

Hera,clitus ex igni nata esse dixit omnia, Thales ex aqua. uterque uidit aliquid, sed errauit tamen uterque, quod alterutrum si solum fuisset, neque aqua nasci posset ex igni neque rursus ignis ex aqua: sed est uerius simul ex utroque permixto cuncta generari.

ignis quidem permisceri cum aqua non potest, quia sunt utraque inimica et si comminus uenerint, alterutrum quod superauerit conficiat alterum necesse est, sed eorum substantiae permisceri possunt: substantia. ignis calor est, aquae umor.

recte igitur Oaidius:

1. quippe ubi temperiem sumpsere umorque calorque,
2. concipiunt et ab his oriuntur cuncta duobus.
3. cumque sit ignis aquae pugnax, uapor umidus omnes
4. res creat et discors concordia fetibus apta. est.

alterum enim quasi masculinum elementum est, alterum quasi femininum, alterum actiuum, alterum patibile. ideoque a ueteribus institutum est ut sacramento ignis et aquae nuptiarum foedera sanciantur, quod fetus animantium calore et umore corporentur atque animentur ad uitam.

cum enim constet omne animal ex anima et corpore, materia corporis in umore est, [*](dUCTORES 1] infra u. 15; Horat. epist. I 12,19. 12 ss.] Metam. I 430 ss. 18—20] cf. Varro de ling. lat. V § 61 (ignis et aqua-nuptiis eqs.). B(G)RpHPV] 1 discordiM (aa ex ad tM. 2 ?) V 2 stare B heracletus H 3 in* ex ini B w. 1 uel 2, igni B\', igne HF 4 utea B1, ute rque* B2, correctio- !Mm renouauit B3 5 igne P potuisset edd. 6 est] et B 7 qui quidem H misceri P 8 utraq. (raq. add. m.2) V ueneriwt H2 9 superauit P conficiant (sic) — possunt euan. restituit V2 10 malim subst. (enim), Thilo 〈autem〉, Schoellius et Hartelius <si) subst. atqueumor B1, a∗qu⌜a⌝e⌜h⌝umor B2 12 ubi J! temperitpj F 13 a Cuncta incipit codicis C pag. 34 (117) paene tota lccta 14 ⌜aquae⌝ P2 pugnans JB, repugnans H *umidus (xh er., quod add. m.2) B, sic saepius, uel h s. l. eras., ujmidus (m add. Mt. 2) P omnis F 15 res creat] recreat HP concordia] haec concordia H fetibus] reb. B\', coiT. B3 16 elementum OM. B1 (post quasi s. l. ctdd. B3) C 17 femi⌜ni⌝num H2 18 sacramentum B, sacrament[um] C 19 foedere B\' (CMV. B3) C sanciatur B1GP1, corr. B3P2? colore B1corr. B3 cortpOjrentur V2 21 anima] anima∗ (e er.) P materiae CP\', e /!tt. expunx. P2 corporis \'u umore om. C in umore innumerae J?\', part. ras. corr. B3, in more P ) [*]( xvim. Ltet. 1. ) [*]( 10 )

exulibus quoque igni et aqua interdici solebat: adhuc enim nefas uidebatur quamuis malos, tamen homines supplicio capitis adficere.

interdicto igitur usu earum rerum quibus uita hominum constat perinde habebatur, ac si esset qui eam sententiam exceperat morte multatus. adeo duo ista elementa prima sunt habita, ut nec ortum hominis nec uitam sine his crediderint posse constare.

horum alterum nobis commune cum ceteris animalibus est, alterum soli homini datum. nos enim quoniam caeleste atque inmortale animal sumus, igni utimur, qui nobis in argumentum inmortalitatis est datus, quoniam ignis e caelo est; cuius natura quia mobilis est et sursum nititur, uitae continet rationem.

cetera uero animalia quoniam sunt tota mortalia, tantummodo aqua utuntur, quod est elementum corporale atque terrenum. cuius natura quia mobilis est ac deorsum uergens, figuram mortis ostendit. ideo pecudes neque in caelum suspiciunt neque religionem sentiunt, quoniam ab his usus ignis alienus est.

unde autem uel quomodo deus haec duo principalia, ignem et aquam, uel accenderit uel eliquauerit, solus potest scire qui fecit.