Divinarum Institutionum

credibilius est enim materiam potius a deo factam, quia deus potest omnia, quam mundum non esse a deo factum, quia sine mente ratione consilio nihil fieri potest.

uerum haec non Ciceronis est culpa, sed sectae. cum enim suscepisset disputationem qua deorum naturam tolleret, de qua philosophi garriebant, omnem diuinitatem ignorantia ueri putauit esse tollendam.

itaque deos potuit toilere, quia non erant: cum autem prouidentiam diuinam quae est in uno deo conaretur euertere, quia contra ueritatem niti coeperat, deficientibus argumentis in hanc foueam necessario decidit, unde se extricare non posset. hic ergo illum teneo haerentem, teneo defixum, quoniam Lucilius qui contra disserebat ommutuit.

hic est cardo rerum, hic uertuntur omnia. explicet se Cotta si potest ei hac uoragine, proferat argumenta quibus doceat semper fuisse materiam, quam nulla prouidentia effecerit, ostendat quomodo quicquam ponderosum et graue aut esse potuerit sine auctore aut inmutari ualuerit, ac desierit esse quod semper fuit, ut inciperet esse quod numquam fuit.

quae si docuerit, tum demum adsentiar ne mundum quidem diuina prouidentia constitutum, et tamen sic adsentiar, ut aliis illum laqueis teneam.

eodem enim quo nolet reuoluetur, ut dicat et materiam, de qua mundus est, et mundum, qui de materia [*](B(G)RHPV] 1 sit] est H 2 esse] eẽ P3 6 Md\' P2 disputAtione H 7 qua F* natura H tolleretur H ab Ebant omnem diuinitatem incipit codicis G pag. 29 (78) paene tota lecta 8 diuinitatem] neritatem P ignorantiam (exp. w. 2) JB, ignoranti!: (sed * minus cert.) C patet B1, putat B2 9 fuerant H 10 in uno deo] uni (xi ex o m. 2 deo R, s. l. propria. add. R2 11 deficientitu\'s B 12 necessario om. G 13 potuit JB, po[tuit] C ego RP edd., **go (er eras., e s. J. w. 2) V 14 quoniam] quia. BG ommutuit C est] est ergo F 15 hu*c (xi er.) R nertentur BG 16 hac ont. BG 17 effecerat R 18 quiquam C et] aut P grauemaut esse (m linea del. Mt. 3, a a. J. Mt. 2) .B, gra[uem e]sse C poterit R 19 auctore* (m er.) P immutare V1 uoluerit P ac] aut H i desierit (aa. i ex a m. 2) R 21 tunc R 23 nolet (sic corr. m. 3) JB, non uult P 24 materia P qui de] quidem GP )

nec enim potest facere mirabilia id est maxima ratione constantia nisi qui habet mentem prouidentiam potestatem.

ita. fiet ut deus fecerit omnia nec quicquam esse possit omnino quod non originem a deo traxerit.

at idem. quotiens Epicureus est ac non uult a deo factum esse mundum, quaerere solet quibus manibus, quibus machinis, quibus uectibus, qua molitione tantum hoc opus fecerit. uideres fortasse, si eo tempore potuisses esse quo fecit.

sed ne perspiceret homo dei opera, noluit eum inducere in hunc mundum nisi perfectis omnibus.

sed ne induci quidem poterat: quomodp enim subsisteret, cum fabricaretur desuper caelum, terra subter fundaretur, cum fortasse umida uel nimiis rigoribus torpora.ta. concrescerent uel igneis caloribus incocta et solidata durescerent? aut quomodo uiueret nondum sole instituto nec frugibus aut animalibus natis? itaque necesse fuit hominem postremo fieri, cum iam mundo ceterisque rebus manus summa esset inposita.

denique sanctae litterae docent hominem fuisse ultimum dei opus et sic inductum esse in hunc mundum quasi in domum iam paratam et instructam; illius enim causa facta sunt omnia.

idem etiam poetae fatentur. Omdius perfecto iam mundo et uniuersis animalibus figuratis hoc addidit:

1. sanctius his animal mentisque capacius altae
2. derat adhuc et quod dominari in cetera posset,
3. natus homo est.

uerum ille non audiendi aut discendi studio requirebat, sed refellendi, quia confidebat neminem id posse dicere: quasi uero ex hoc putandum sit non esse haec diniuitus facta, quia quomodo facta sint non potest peruideri.

an tu si educatus in domo fabre facta et ornata nullam umquam fabricam uidisses, domum illam putasses non esse ab homine aedificatam, quia quomodo aedificetur ignorares? idem profecto de domo quaereres quod nunc de mundo requiris, quibus manibus, quibus ferramentis homo tanta esset opera molitus, maxime si saxa ingentia, inmensa caementa, uastas columnas, opus totum sublime et excelsum uideres. nonne haec tibi humanarum uinum modum uiderentur excedere, quia illa non tam uiribus quam ratione atque artificio facta esse nescires?

quodsi homo, m quo nihil perfectum est, tamen plus efficit ratione quam uires eius exiguae patiuntur, quid est cur incredibile tibi esse uideatur, cum mundus dicitur factus a deo, in quo, quia perfectus est, nec sapientia potest habere terminum nec fortitudo mensuram?

opera ipsius uidentur oculis, quomodo autem illa fecerit, ne mente quidem uidetur, quia, ut Hermes ait, mortale inmortali, temporale perpetuo, corruptibile incorrupto propinquare non potest id est propius accedere et intellegentia subsequi. et ideo terrenum adhuc animal rerum caelestium perspectionem non capit, quia corpore quasi custodia [*](AUCTORES 9 s.] cf. pag. 140, 7. 21] cf. frg. Hermet. ap. Cyrill. c. tulian. Ub. I, uol. VI pag. 31 C — 32 A Aub. ) [*](BRHPV] 1 uoluit deus B 2 aut discendi oMt. P disceudendi F\', a r<M. et s l. corr. V2 5 penuderi (s. l. o, Mtj; o, corr. Mt. 2) P 6 in domo] in \' M \' 0 - do V fabrecata B\', fabrefacta B3 nulla umquam (∽ ad<<. et um in r<M. Mt. 2) V 7 rifabricam (sic corr. Mt. 2) R uidisses R2 homine P3 8 aedificata H aedificatur r, aedificaretur H ignorasses H 9 quaereris P 10 opera esset B 11 cementa BHPV 13 uiderentur V2 14 arteficio JB\', corr. B3 16 eius oMt. P 19 operam P uiderentur oculi (exp. nt. 2) V 20 illam P quia 2f 21 morbde* (m er.) H immortali (alt. i ex e Mt. 2) R temporali (i ex e) R2, tempore F* ṽperpetuo (v m. 2) H 22 proprius RP et] atque R)

sciat igitur quam inepte faciat qui res inenarrabiles quaerat. hoc est enim modum condicionis suae transgredi nec intellegere quousque homini liceat accedere.

denique cum aperiret homini ueritatem deus, ea sola scire nos uoluit quae interfuit hominem scire ad uitam consequendam, quae uero ad curiosam et profanam cupiditatem pertinebant, reticuit, ut arcana.

essent. quid ergo quaeris quae nec potes scire nec si scias, beatior fies? perfecta est in homine sapientia, si et deum esse unum et ab ipso facta esse uniuersa cognoscat.