Divinarum Institutionum

nam Cicero de natura deorum disputans ait sic: primum igitur non est proba-. bile eam materiam rerum unde omnia. orta. sunt esse diuina prouidentia effectam, sed et habere etha-buisse uim et naturam suam.

ut igitur faber cum quid aedificaturus est, non ipse facit materiam, sed utitur ea quae sit parata, fictorque item cera, sic isti prouidentiae diuinae materiam praesto esse oportuit, non quam ipsa faceret, sed quam haberet paratam. quodsi materia non est a deo facta, ne terra quidem et aqua et aer et ignis a deo factus est.

o quam multa sunt uitia in his decem uersibus! primum quod is qui in aliis disputationibus et libris fere omnibus pronidentia-e fuerit [*]( 2 alio loco] IV 6 ss. ) [*](EPITOME § 8-11] 22, 2 cum deus — condidisset. ) [*](AUCTORES 5-9] cf. Ouid. Metam. I 7s. 21. 32s. 13] frg. 2. ) [*](BRSHPV] 1 his BarSH prouidentiae P1, alt. e del. P2 2 nunc B3 parcius R2, partius P ratio*e (n er.) narranda V 3 ista] sit ista SH materies (-ies ex -iis B2) BSH 4 pr. tam] aut unde tam SH 7 uero om.\'B diremisisse (exp. tM. 3) P 8 digestis B, describtis (de- ex di-) R2, descriptis S, discriptione c. 10, 2 conporat Buenemannus 9 ordinasse S1 13 sic ait e<M. 15 effectum H et (ante habere) otM. B et (att<e M habuisse) s. l. R2 16 et] ac H quid] quibus P 17 fecit F 18 eaqu: (corr. m. 2) P, idem H 19 diuinae f materia S 20 qua? B ipsa edd., ipsa B3, ipse RSHPV, cf. pag. 134, 23 faceret. F\' 21 est om. H nec MP (sed c 8. !. add. P2) 22 o add. B\' 23 is] iis B, *is (Tt er.) <S\' 24 fere omoibus] prae omnibus quin H )

in quo si contra dicere uelis, nec cogitatione opus est nec labore: sua illi dicta recitanda sunt; nec enim poterit ab ullo Cicero quam a Cicerone uehementius refutari.

sed concedamus hoc mori et instituto Academicorum, ut liceat hominibus ualde liberis dicere ac sentire quae uelint: sententias ipsas consideremus. non est inquit probabile materiam rerum a deo factam. quibus hoc argumentis doces?

nihil enim dixisti quare hoc non sit proba-bile.

itaque mihi e contrario uel maxime probabile uidetur, nec tamen temere uidetur, cogitanti plus esse aliquid in deo, quem profecto ad inbecillitatem hominis redigis, cui nihil aliut quam opificium concedis.

quo igitur ab homine diuina illa uis differet, si ut homo sic etiam deus ope indiget aliena? indiget autem, si nihil moliri potest, nisi a.b altero illi materia, ministretur. quod si fit, inperfectae utique uirtutis est, et erit iam potentior iudicandus materiae institutor. quo ergo nomine appellabitur qui potentia deum uincit?

siquidem maius est propria facere quam aliena disponere.

si autem fieri non potest ut sit potentius deo quicquam, quem necesse est perfectae esse uirtutis potestatis rationis, idem igitur materiae fictor est qui et rerum ex materia constantium. neque enim deo non faciente et inuito esse aliquid aut potuit aut debuit.

sed probabile est inquit materiam rerum [*](AUCTORES 9. 25] cf. pag. 132,13-16. ) [*](BRSHPV] 2 non esse — trasfuga, (stc) prouidentiam in mg. add. tn. 1 uel al. m. att<. S 3 transagura H 4 uellis P 5 dictata RS 7 achademicorum BSH, acedimicorum P 8 ipsius V 9 rerum ont. P a s. l. P2\' 10 nihil] non B 11 itaque — probabile oMt. P mihi] nichil S 14 cui rtM. ex cum F, cum codd. recent. et Heumannus opi6cTum H2 14.15 diNeret (differt H) igitur ab homine illa diuina uis SH 15 difFert BHPз s. l., diSerre P\', differret r si om. B si ut] sicut F 16 indiget (g ex c M. 3) P moliri F 17 sit S 19 quo* (d er.) F potentia. fm er.) JS 20 post disponere haec fieri non potest propria facere quam aliena disponere f, expunx. P2 21 quem] quam S 22 perfectac (exp. w. 2) V 23 fictor est] fictorem S, factor H 24 esse add. H2 )

si habuit naturam, quae utique a nascendo dicitur, nata est. a quo autem nisi a deo potuit procreari? natura enim, qua dicitis orta esse omnia, si consilium non habet, efficere nihil potest: si autem generandi et faciendi potens est, habet ergo consilium et propterea deus sit

necesse est, nec alio nomine appellari potest ea uis, in qua inest et prouidentia excogitandi et sollertia potestasque faciendi.

melius igitur Seneca omnium Stoicorum acutissimus, qui uidit nihil aliut esse naturam quam deum. ergo inquit deum non laudabimus, cui naturalis est uirtus? nec enim illam didicit ex ullo. immo laudabimus. quamuis enim na.turalis illi sit, sibi illam dedit, quoniam deus ipse natura est.

cum igitur ortum rerum tribuis naturae ac detrahis deo, in eodem luto haesitans uersura soluis, Geta. a quo enim fieri negas, ab eodem plane fieri mutato nomine confiteris.

sequitur ineptissima comparatio. ut faber inquit cum quid aedificaturus est, non ipse facit materiam, sed utitur ea quae sit parata, fictorque item cera, sic isti prouidentiae diuinae materiam praesto esse oportuit, non quam ipsa faceret, sed quam haberet paratam.