Divinarum Institutionum

item si aqua, quae seruit animantibus ad usum bibendi aut lauandi, deus non est, ne fontes quidem ex quibus aqua profluit; si fontes non sunt, ne flumina quidem quae de fontibus colliguntur; si flumina quoque dii non sunt, ergo et mare quod ex fluminibus constat deus haberi non potest.

quodsi neque caelum neque terra neque mare, quae mundi partes sunt, dii esse possunt, ergo ne mundus quidem totus deus est, quem idem ipsi Stoici et animantem et sapientem esse contendunt et propterea deum. in quo tam inconstantes fuerunt, ut nihil ab iis dictum sit quod non ab isdem fuerit euersum.

sic enim argumentantur: fieri non posse ut sensu careat quod sensibilia ex se generat; mundus autem generat hominem, qui est sensu praeditus: ergo et ipsum esse sensibilem;

item, sine sensu esse nou posse cuius pars habeat sensum: igitur quia homo sensibilis est, etiam mundo cuius pars est homo inesse sensum.

propositiones quidem uerae sunt, et sensibile esse quod sensu praeditum gignat et habere sensum cuius pars sensu aucta sit, sed adsumtiones falsae quibus argumenta concludunt, quia neque mundus generat hominem neque homo mundi pars est. nam hominem a principio idem deus fecit qui et mundum, et non est pars mundi homo sicut corporis membrum:

potest enim mundus esse sine homine sicut urbs et domus. atquin ut domus unius hominis habitaculum est et urbs unius populi, sic et mundus [*](BRSHPV] 1 terram H et colimus OM. B 2 noc BHPV (sed c s. l. V2) mont(es) B hii BPY 3 nec RVar 4 uiuendi R, uibendi P\', corr. P\' 5 nee R 6 profluuit B nec B 8 et OMt. H 9 pr. ne\'q.\' P3 H et sapientem bis Pac, pr. expunx. P1? 13 iis scr., his C hisdem R 14 eu ersum ( ̃ er., ⌣ m. 2) F 15 qui <S\'* 16 ipsum] id ipsum H sensibile V 18 mundo (o ex um) H 19 est] et R sensum H 20 praei dictum S gignet H 21 seasu] sensi <S\' aucta. ⌊si⌋t P3? 22 generant (exp. m. 5) P 23 par⌈s⌉ B2 24 oK. et OMt. P 25 sic <S* etenim S 26 sicut] ut P atquin ut] ut quomodo (omodo tM ras. ex 4 litt. m. 2) B 27 pr. et] ut R )

sed illi dum student id quod falso susceperant confirmare, et sensibilem esse mundum et deum, non uiderunt argumentorum suorum consequentia.

nam si mundi pars est homo et sensibilis est mundus, quia homo sentit, ergo quia mortalis est homo, mortalis sit et mundus necesse est nec tantum mortalis, sed et omnibus morbis passionibusque subiectus.

et e contrario si deus est mundus et partes eius utique inmortales sunt, ergo et homo deus est, quia pars est ut dicitis mundi. si homo, ergo et iumenta et pecudes et cetera genera bestiarum et auium et piscium, quoniam et illa eodem modo sentiunt et mundi partes sunt.

at hoc tolerabile est; nam et haec colunt Aegyptii. sed res eo peruenit ut et ranae et culices et formicae dii esse uideantur, quia et ipsis inest sensus et ex parte mundi sunt. ita semper argumenta ex falso petita ineptos et absurdos exitus habent.

quid quod idem ipsi aiunt deorum et hominum causa mundum esse constructum quasi communem domum? ergo mundus nec deus est nec animans, si constructus est: animans enim non construitur, sed nascitur, et si est aedificatus, sic utique tamquam domus, tamquam nauis. est ergo aliquis artifex mundi deus et seorsum erit mundus qui factus est, seorsum ille qui fecit.

iam illut quam repugnans et absurdum, quod cum caelestes ignes ceteraque mundi elementa deos esse adfirment, idem mundum ipsum deum dicunt! quomodo potest ex [*](B(G)RSHPV] 1 est (post domicilium) om. V et OM*. P aliud] aut S et sensibilem — deum contra Dauisium in cur. sec. ad Hirtii bell. Alex. c. 68 tuetur Volkmannus, obseruat. misc. 1872 p. 14 2 aliud .R cum cett. 3 su⌊s⌋ceperant B1 ? et OMt. BR sensibile BS 5 ctoMt. B 6 sentithomo OMt. P homo oMt. B 7 et oMt. P morbis in mg P2 9 eius OM<. B 10 uti B ergo homo SH 11 quom<mi] quia B 13 col⌊u⌋nt V2 14 uid⌊e⌋antur V2 15 cx partc] parte jB, ⌈ex⌉ parte P2, partes edd. 16 ex] et B post absurdos C uel 7 litt. eras. H 17 quid quod] quicquid H idem ont. S ipsi om. B 18 commune If a Meut[a ex falso] incipit codicis C pag. 21 (144), in qua nihil nisi pars uersus 1 Tegi poterat 19 si — animans Mt inf. mg. P2 euim OMt. HP 20 si(c) B utiquae (exp. m. 3) P 22 et om. P erit—seorsum s. l. P2 seorsus SH quia R seorsus SH 23 quS ( ̃ m. 2) S 24 cum] qui B ceteraque quae P adfirmant B 25 item edd. dicant H)

si astra dii sunt, mundus ergo non deus, sed domicilium deorum est. si uero mundus deus est, ergo illa omnia quae sunt in eo non dii sunt, sed dei membra, quae utique sola dei nomen accipere non possunt.. nec enim recte quis dixerit membra.

hominis unius multos homines esse. sed tamen non est similis comparatio animalis et mundi. animal enim quia sensu praeditum est, etiam membra eius habent sensum nec nisi a corpore diuulsa brutescunt. cuius igitur rei similitudinem gerit mundus?

nimirum ipsi docent, cum factum esse non diffitentur, ut esset diis et hominibus quasi communis domus. si ergo est constructus ut domus, nec ipse deus est nec elementa, quae sunt partes eius, quia neque domus habere dominium sui potest neque illa de quibus domus constat.

non tantum igitur ucritate, sed etiam uerbis suis reuincuntur. sicut enim domus in usum habitandi facta per se nihil sentit dominoque subiecta est, qui eam fecit aut incolit, ita mundus per se nihil sentiens factori deo subiacet, qui eum in usum sui fecit.