Divinarum Institutionum

Peracta est nisi fallor magna et difficilis suscepti operis portio et maiestate caelesti suggerente nobis dicendi facultatem muetera.tos depulimus errores.

nunc uero maior nobis ac difficilior cum philosophis proposita luctatio est, quorum summa doctrina et eloquentia quasi moles aliqua mihi opponitur. [*](B(G)RpHPV] 1 religione H 2 ubi\'cum\'que (cum m. 1 uel 2) B simutachnnn JB 3 ex om. R diuini\'s\' P2 rebus] in rebus R in] e Bl, corr. B3 i 4 carent] apparent B religione B1, religiones B2, religiones B3 pst potest (exp. m. 2) V 5 fuit B\', corr. B3 quod quidem — potest OM. jR 6 enim ow. V 8 fuco] facie B metitur (~ Mt. 2) V 9 imitatio (pr. i ea\' e m. 2) P 10 mim\' (\' w. 2) V 13 habent B 14 infernam (exp. M. 2) P 15 rationis (alt. i ex e Mt. 2) P statutus (exp. m. 2)V 16 \'ac* (s. l. nt. 2) semper adtendere B a Qui fecerit incipit codicis C p. 39 (5) paene rota lecta 17 hic (ante homo) otM. H 18 quadripedis P 19 instantem V ac rectum] arrectum V fecerit B\' (er exp. B3) G agnoaeht (g ex c M!. 2) P 20 ni H 21 caeleste B\' (corr. B3) <? 22 inuete**ratos H nobis oMt. B1 (post difficilior s. l. add. B3) G 24 quasi] quales B\', corr. B3 mihi oMt. P a ponitur (fol. 52b) usque od fateantur (176, 11) multas litteras euanidas renouauit w. 3 B )

nam ut illic multitudine ac prope consensu omnium gentium premebamur, ita hic auctoritate praestantium omni genere laudis uirorum.

quis autem nesciat plus esse momenti in paucioribus doctis quam in pluribus inperitis?

sed non est desperandum istos quoque de sententia. deo et ueritate ducibus posse depelli nec tam pertinaces fore arbitror, ut clarissimum solem sanis ac patentibus oculis uidere se negent.

modo illut uerum sit quod ipsi solent profiteri, studio inuestigandae ueritatis se teneri, efficiam profecto ut quaesitam ueritatem diu et aliquando inuentam esse credant et humanis ingeniis inueniri non potuisse fateantur. [*](B(G)RpHPV] 1 illoc J3\', corr. B3, illuc V multitudinem H prope] paene (a s. l. B3) BH, [pene] G consensum H 2 premebamur] ueritas premebatur B, ueritas [praemeba]tur C, praemebatur P 3 nesci\'a\'t B3, nesciat (ciat in ras. ex ciunt M< uid.) P, nesciat r 4 disperandum y 5 deo — ducibus] dei et ueritate 2f 6 solB ( m. 2) V 8 sese R, se OMt. P 9 efficiant H profecto oMt. P malim ueritatem diu quaesitam 10 inuenire R 11 posse BG in fatean(tur) desinit codicis G pag. 39 (5), spatio duorum extremorum uersuum uacuo; quae sequitur pag. 40 (6) M< in fine libri uacua est L . CAELI FIRMIANI LACTANTI DE ORIGINE ERRORIS — LIBER SECUNDUS EXPLICIT INCIPIT DE FALSA SA- PIENTIA LIBER TERTIUS LEGENTI UITA IN XPO IHU B; sub- scriptione carent RM; FIRMIANI LACTANTI DE FALSA RELIGIONE DEOR . LIB II_ EXPLIC INCPT . DE FALSA SAPIENTIA PHILO- SOPHORUM LIB TERTIUS H; DE ORIGINE ERRORIS LIBER SE- CUNDUS EXPLICIT INCIPIT DE FALSA SAPIENTIA LIB m P; XPLICIT (sic) LIBER U INCIPIT LIBER III add. V2)

Vellem mihi, quoniam ueritas in obscuro latere adhuc existimatur uel errore atque inperitia uulgi uariis et ineptis superstitionibus seruientis uel philosophis prauitate ingeniorum turbantibus eam potius quam inlustrantibus, etsi non qualis in Marco Tullio fuit, quia praecipua et admirabilis fuit, aliquam tamen proximam eloquentiae contingere facultatem, ut quantum ueritas ui sua propria ualet, tantum ingenii quoque uiribus nixa exereret se aliquando et discussis conuictisque tam publicis quam eorum qui sapientes putantur erroribus humano generi clarissimum lumen inferret.

quod quidem duabus ex causis fieri uellem: uel quod magis possent credere homines ornatae ueritati, qui etiam mendacio credunt capti orationis ornatu lenocinioque uerborum, uel certe ut ipsi philosophi suis armis potissimum, quibus placere sibi et confidere solent, opprimerentur a nobis.

sed quoniam deus hanc rei uoluit esse naturam, ut simplex et nuda ueritas esset luculentior, quia satis ornata per se est ideoque ornamentis extrinsecus additis fucata corrumpitur, mendacium uero specie placeret aliena, quia per se corruptum uanescit ac diffluit, nisi ornatu aliunde quaesito circumlitum fuerit ac politum, aequo animo fero ingenium mihi mediocre esse concessum.

uerum ego non eloquentiae, sed ueritatis fiducia suscepi hoc opus maius fortasse quam ut [*](B(G)BpHPV] 3 post uellem hoc constantine impator R; cf. Prolegomena (q)uoniam B 2 ineptis in mg. PS 3 saeuenientis Bx, s*eruientes B3 7 Marco] M. RV, om. P 9 ui* (s er.) H, uim (exp. m. 2) V 10 sed H et] ut B tam] quam P 12 inferre B 13 quod P1, d del. Ps credere possint (sic) P hominem P1, corr. P3 ornatae (m ex a m. 2) H 14 ueritati (i ex e m. 2) H 15 lenicinioque V 17 rei om. Bl (add. B3) H 18 qua H 19 ideo quia H fugata P1, corr. P3 21 ornetur B aliunde — politum om. B 22 fero] fore V1 23 mediocres (exp. m. 3?) P eloquentia B a Sed ueritatis incipit codicis G pag. 42 (30) paene tota lecta 24 posset BR ) [*]( XYIIII. Laet. l. ) [*]( 12 )

etenim cum sciam maximos quosque oratores a causidicis mediocribus saepe uictos, quod tanta est potentia ueritatis, ut se ipsa quamuis in rebus exiguis sua claritate defendat, cur hanc ego in maxima causa ab ingeniosis quidem illis ac disertis

uiris, sed tamen falsa dicentibus oppressuiri putem ac nou illa si minus oratione nostra, quae de tenui fonte admodum exilis emanat, lumine tamen suo clara et inlustris appareat? nec si philosophi doctrina litterarum mirabiles extiterunt, ego illis etiam scientiam ueri cognitionemque concesserim, quam.

nemo cogitando aut disputando adsequi potest. neque ego nunc reprehendo eorum studium qui ueritatem scire uoluerunt, quia naturam hominis deus ueri adipiscendi cupientissimam fecit, sed id arguo, id reuinco, quod honestam illorum et optimam uoluntatem non sit secutus effectus, quia neque quid esset uerum ipsum sciebant neque quomodo aut ubi aut qua mente quaerendum.

ita dum succurrere humanis erroribus cupiunt, ipsi se in plagas et in errores maximos induerunt. ad hoc igitur me opus coarguendi philosophiam susceptae materiae ordo ipse deduxit.

nam cum error omnis aut ei religione falsa oriatur aut ex sapientia, in eo conuincendo necesse est utrumque subuertere.

cum enim sit nobis diuinis litteris traditum cogitationes philosophorum stultas esse, id ipsum re [*](EPITOME 5-21] c. 25, 2 s. ) [*](B(G)BPHPVJ 1 ubceribus (exp. m. 2) V *etiaiiisi (a er.) B defecero G 3 causedicis (e ex i) P5 4 ueritati\'s V2 5 ipsa BGP, ipsam IiHV 7 oppressuiri BP, oppres[s]iuiri G, oppressum iri BH, iri oppressu/ / (corr. m. 2) V; cf. ad pag. 23, 4 8 illte1 pu de tenui] de- •t tinuit G 9 exillis (exp. m. 3 ?) P semanat H clara et] clareat (corr. t rint m.3)B 10 supra nec add.t si V2 doctrina litterarum] litteris BG extitert (corr. m. 2) V 12 aut] ac H atSjsequi H1 ego] enim V 14 cupidissimam B, cupidissima G 1C insecutus P 17 ipsum om. P 19 plagas I seterrores G in (ante errores) om. GP maiimas H induerunt HptV, induxerunt BGRP tn. recentm. 20 in coarguendi filoso desintt codicis G pag. 42 (20) 22 in eo] ideo B\', corr. B* 23 an utramque scribendum ? diuiuis om. P 24 filosojforum (fo mltl. m. 3) B re et] recte H )