Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Cum ergo marem primum ad similitudinem suam finxisset, tum etiam feminam configurauit ad ipsius hominis effigiem, ut duo inter se permixti sexus propagare subolem possent et omnem terram multitudine opere.

m ipsius autem hominis fictione illarum duarum materiarum quas inter se diximus esse contrarias, ignis et aquae, conclusit perfecitque rationem.

ficto euim corpore, inspirauit ei animam de mtah fonte spiritus sui qui est perennis, ut ipsius mundi ex contrariis constantis elementis similitudinem gereret. constat enim ex anima et corpore id est quasi ex caelo et terra, [*](EPITOME 3 s. 13 s.] c. 22, 2 inspirauit ad uitam. ) [*](Sibyll. dissert. pag. 16 autuus exteri xeriponor iesmero ponte H με- ρόπων TE —] distinctione significabam, id quod coniunctione TE, fortasse etiam uoce πάντων p. 155, 1 indicatur, consulto a Lact. omissum esse — uix enim casu intercidit — uersum qui subsequitur Sibyll. III 28 ϰαὶ θη̃ας ποίησε ϰαὶ έρπετὰ ϰαὶ πετεεινά, siue Lact. ipse aut unum uersum atUTO; δ\'ὲστήριξε x?).. aut hos duos ex libro 127 desumptos runa uersibus 154, 22 et 155, 1 coit- iunxit (similis uel licentia uel neglegentia est I 21, 14) siue, id quod minus ruri simile est, uersus qui sunt III 27 et 28, etiam in hoc fagmento fuerunt. BRpHPV] 1 ATOC P ЄMЄΙΞЄ R, ЄΜΙΞЄ̃ V ΠϒCIN B, ΦϒCI F IIAyre B, ΤΙΑΝΤΩΝ P γενέτης Stadtmuellerus; ∗∗ΓЄΝЄOC (2 litt. eras. ueleuan.) JS, ΓЄΝЄΗC RPV BmOTOtO P, ΒΙΟΤΟϒΟ V autose maceris inpantoteneas bitio H πάντων γενεη̃ς ptoroto edd. interpretationes lat. tM RHP, in RH tM mg. in 7 uersibus Sibyll. e Lact. congestis, quos codd. quidam Sibyll. aut in extrema praefatione joMt loco praefationis habent, M. 154, 23 s. tales leguntur AuTO; στήιξεν μορϕη̃ς TE τύπον, μερόπων TE Λὐγὰς μιξε, ϕύσιν πάντων γενεη̃ς βιότοιο; c/\'. ed. Friedl. sect. alt. pag. VI. 7X; ed. Alexand. I pag.XLF.10. 2 (sa)uctae B contmen(t) B 3 effincxitZf ipsaJ! quam H 4 infundit P illut ut uad. B1, in ras. corr. B2 effecerit V 7 mare H, matrem V 9 mnti B sexsus B\', alt. s del. B3 10 obplere] operae H m om. B1P1, add. B2P2 11 finctione F, fLHictionpj V2 12 aqua⌜e⌝B3 13 6ncto (a er.) H itispirauit BJK e coniectura ut uid., sed recta; spirauit HPV; cf. hominem — inspirauit ad uitam Epit. 22, 2 ei om. H 14 perhennis J! 15 elementi* (s er.) H, elementi P)

156
quandoquidem anima qua uiuimus uelut e caelo oritur a deo, corpus e terra, cuius e limo diximus esse formatum.

Empedocles, quem nescias utrumne inter poetas an inter philosophos numeres, quia de rerum natura uersibus scripsit ut aput Romanos Lucretius et Varro, quattuor elementa constituit, ignem aerem aquam terram, fortasse Trismegistum secutus, qui nostra, corpora ei his quattuor elementis constituta. esse dixit a deo:

habere namque in se aliquid ignis, aliquid aeris, aliquid aquae, aliquid terrae, et neque ignem esse neque aerem neque aquam neque terram. quae quidem falsa non sunt: nam terrae ratio in carne est,. umoris in sanguine, aeris in spiritu, ignis in calore uitali.

sed neque sanguis a corpore secerni potest sicut umor a terra neque calor uitalis a spiritu sicut ignis ab aere: adeo rerum omnium duo sola reperiuntur elementa, quorum omnis ratio in nostri corporis fictione conclusa est.

ex rebus ergo diuersis ac repugnantibus homo factus est sicut ipse mundus ex luce ac tenebris, ex uita et morte: quae duo inter se pugnare in homine praecepit, ut si anima superauerit quae oritur ex deo, sit inmortalis et in perpetua luce uersetur, si autem corpus uicerit animam dicionique subiecerit, sit in tenebris sempiternis et in morte.

cuius non ea uis est ut iniustas animas extinguat omnino, sed ut puniat in aeternum. eam poenam mortem secundam nominamus, quae est et ipsa perpetua. sicut et inmortalitas.

primam sic definimus: mors est naturae animantium dissolutio, uel ita: mors est corporis animaeque [*]( 2diximus] c.l0,3. ) [*](AUCTORES 2—5] cf. Quintil. 1 4,4. 6 Trismegistum] ap. Stob. flori!. 11, 23 init. Tx δὲήμέτερα σώματα — οὐδὲν ὰληθές. ) [*](EXPILATORES 11 s.] Isidor. orig. XI 1, 16; de different. rer. XVII 48 ) [*](BRpHPV°1 e oM!. 77 oritur e caelo R 2 ex limo P forma tu R enpedocles J3 empedo clesqe V2 4 uensib; scripsit, V2 5 ignem] id est ignem BP 6 trismegestum B, trnnegistum R 7 dixit esse B 8 in se m mg. V2 11 cst et 77 13 secernij separari B 14 a] ab B 17 mundus] mundus ex bono ct malo R ipsi 77 20 inmortali∗∗s (ta er.) B perpetua in H 22 est om. H ut V2 25 et ante inmortalitas om. H primum V 26 mors — seductio om. H )

157
seductio; secundam uero sic: mors est aeterni doloris perpessio, uel ita: mors est animarum pro meritis ad aeterna supplicia damnatio. haec mutas pecudes non adtingit, quarum animae non ex deo constantes, sed ex communi aere morte soluuntur.

in hac igitur societate caeli atque terrae, quorum effigies expressa est in homine, superiorem partem tenent ea quae sunt dei, anima scilicet quae dominium corporis habet, inferiorem autem ea quae sunt diaboli, corpus utique, quod quia terrenum est, animae debet esse subiectum sicut terra caelo.

est enim quasi uasculum, quo tamquam domicilio temporali spiritus hic caelestis utatur. utriusque officia sunt, ut hoc quod est ex caelo et deo, imperet, illut uero quod ex terra et diabolo, seruiat.

quod quidem non fugit hominem nequam Sallustium, qui ait: sed nostra omnis uis in a.nimo et corpore sita, est: animi imperio, corporis seruitio magis utimur.

recte, si ita uixisset ut locutus est.

seruiuit enim foedissimis uoluptatibus suamque ipse sententiam uitae prauitate dissoluit. quodsi anima ignis est ut ostendimus, in caelum debet eniti sicut ignis, ne exstinguatur, hoc est ad inmortalitatem, quae in caelo est: et sicut ardere ac uiuere non potest ignis, nisi aliqua pingui materia teneatur in qua habeat alimentum, sic animae materia et cibus est sola iustitia, qua tenetur ad uitam.

post haec deus hominem qua exposui ratione generatum posuit in Paradiso id est in horto fecundissimo et amoenissimo: quem [*](EPITOME 23-158, 7] c. 22, 2. ) [*](AUCTORES 14] Catil. l. 2. ) [*](BRpHPV] 1 secunda H uero—uel ita om. H 4 constant|∗es (∗es ex tes Mt. 3) B, constant HP ex] de B 5 h.ts B 6 hominem B eaque .B\' (corr. J?\') H 7 animae B, animas H dominum B 8 tutijque V2 10 quo* (d er.) B quo quast, s. l. tamquam add. R temporalis H hoc B 11 ex] e H 12 imperet et V et diabolo PV, est et diabolo J!, om. B\', s. !. diabolo B3, est et ḍịạḅọḷọ H 13 salustium RPV 14 qui ait om.B\', qui addit add. B3 16 fofdLssimis V, foedissime (fed- RP) cett.; cf. IV 17, 21 se foedis libidinibus inmergerent; III 17, 35 tut-pissimae uoluptatis adsertor 17 dissoHuit, alt. 1 (M. B 18 ostendi P 20 et] nam B nisi in B 21 teneat (v t. e. ur odd. m. 2) F 22 est] et V qaae H 23 qua exposuit H 24 paradyso V, sic saepius orto R )

158
in partibus orientis omni genere ligni arborumque conseuit, ut ex earum uariis fructibus aleretur expersque omnium laborum deo patri summa deuotione seruiret.

tum dedit ei certa mandata, quae si obseruasset, inmortalis maneret, si transcendisset, morte adficeretur. id autem praeceptum fuit, ut ex arbore una quae fuerat in medio Paradiso non gustaret, in qua posuerat intellegentiam boni ac mali.

tum criminator ille inuidens operibus dei omnes fallacias et calliditates suas ad deiciendum hominem intendit, ut ei adimeret inmortalitatem.

et primo mulierem dolo inlexit ut uetitum cibum sumeret, et per ea.m ipsi quoque homini persuasit ut transcenderet dei legem. percepta igitur scientia boni et mali pudere eum nuditatis suae coepit absconditque se a facie dei, quod antea non solebat.

tum deus sententia in peccatores data eiecit hominem de Paradiso, ut uictum sibi labore conquireret, ipsumque Paradisum igni circumuallauit, ne homo posset accedere, donec summum iudicium faciat in terra et iustos uiros cultores suos in eundem locum reuocet morte sublata, sicut sacrae uoces docent et Sibylla Erythraea, cum dicit:

  1. οἱ δὲ θεὸν τιμῶντες ἀληθινὸν ἀέναόν τε
  2. ζωὴν κληρονομοῦσι, τὸν αἰῶνος χρόνον αὐτοὶ
  3. οἰκοῦντες Παράδεισον ὁμῶς, ὲριθηλέα κῆπον
  4. .
[*](EPITOME 7-17] c. 22, 3 s. ) [*](AUCTORES 16-18] cf. Theophil. ad Autolyc. 103 A ro δὲ OEUTEpov — xpfotv. 20 ss.] frg. U 46 ss.; cf. Theophil. 114 D. ) [*](BRpHPV] 1 arborumquae BarV1 2 fetibus R 4transgressissct B1, transgressus esset B2 6 erat P edd. paradisi RV (cum Vulg. Gen. 3, 3 m medio paradisi), para.di*so (s er.) H 7 quo B1, corr. B3 ac PV, cf. F 5, 13; 17, 31; Epit. 22, 3, et BRH cMMt Vulg. Gen. 2, 9. 17; c/\'. § 18. tunc H 9 decipiendum P edd., sed cf. Buenemannum. 10 et] sed H ut] ∗∗ut B 11 quo*que (d er.) H transgrederetur B2 12 praecepta f, corr. P2 13 abscondit B 14 tunc P sententia V2 peccatore B 15 paradisso B3 labo∗∗re (ra ? er.) B 16 paradissum B post homo 5 litt. eras. H 18 et sicut H 20 Oeov] ON P TℇΙΜΩΝΤℇC BP ΑΛℇΘΙΝΟΝ P, ΑΛΠΤΙΝΩΝF AЄNAONTЄ F cum codd. Theophili, A€K- AONTA B, AIЄNЄONTA R, ∗CAINAONTЄ P Odinetheon timon gesaleo (alt. e ex c m. 2) ima.Qenaonte H 21 ΩΠΝ P ΚΑΝΡΟΝΟΜΟΥCЄI V ΔΩΝΟC B, AAIQNOC JB, A!OKOC V ΔΥΓΟΙ B, AYTOr (alt. r ex \' ut uid.) V zionen clareona musitone onostro nonastro H 22 CΙΚΟΥΝΤЄO f,)
159
aerum haec quoniam extrema sunt, in extrema.

operis huius parte tractabimus: nunc ea quae prima sunt explicemus. mors itaque secuta est hominem secundum dei sententiam, quod etiam Sibylla in carmine suo docet dicens:

  1. ὰνθρωπον πλασθέντα θεοῦ παλάμαις άγίαισιν,
  2. ὃν ἀ ὲπλάνησεν ὅϕις δολίως ἐπὶ μοῖραν ἀνελθεῖν
  3. τοῦ θανάτου γνῶσιν τε λαβεῖν ἀγαθοῦ τε κακοῦ τε
  4. .