Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

in his ergo uersibus quos Romam legati adtulerunt de uno deo haec sunt testimonia:

  1. εἷς θεός, ὂς μόνος ἄρχει, ὐπερμεγέθης ἀγένητος
    2. .
hunc esse solum summum deum, qui caelum fecerit luminibusque distinxerit: [*](EPITOME 7 s. omnes — praedicant] c. 5, 3. 17. 24, 1 ss. 6 s. 25, 3] c. 5, 3. ) [*](AUCTORES 3-5] Orac. Sibyll. III 808-813. 18] frg. I 7; cf. Theophil. ad Autolyc. 112 C. ) [*](B(a 16) RSHMpPV] 1 quos] qui HM edd. sybillino M 2 scribuntur HM unius] ueluti unius SHM credunt scripsi, creduntur C edd. 3 ct om. HM 4 nominaturi RPV, nominatum iri S, nominaturi 1I, nominatam iri M; cf. Archiu. lexicograph. et gramm. lat. 11 352; III 457 11 C om. R, G. PV ery transmitterentur M 13 oetablium R, octacilium (octa in ras. H) SHMV 14 uarlerium PV 16 ab his ergo dcnuo incipit B fol. 5; cf. p. 17,13 18 εἴς] IC B θεὸς] ƟIOP IIM, ƟЄO∗∗ (OC ut uid. er.) V ὃς) Õ R, OP H, POP M, 0 Pac (t OC s. 1. Pi) V H- APXPI R, APXII p ΥΠЄPMЄΓЄƟЄC (corr. m. 3) B, ΠЄΡΜЄPЄƟC s, ΥΠЄPMЄINOЄC (sed N pro n M) HM, ΜΙΙΓΠΓΙΙC P, supra antecedens H APXH hoc t ΥΠΠΡ add. P1 ArCNNeTOC (corr. m. 3) B, ΑΓЄNNTOC S, ΑΓЄNNЄZOC H, ΑΓΠΝЄTOC p, ΑΓЄNЄTOC v intcrpretatio lat. in B a m. post. add., aliam communem habent SP 20 distrinxerit S )
24
  1. ἀλλὰ θεὸς μόνος εἶς πανυπέρτατος, ὃς πεποίηκεν
  2. οὐρανὸν ἡέλιὸν τε καὶ ἀστέρας, ἠδέ σελήνην,
  3. καρποφόρον γαῖαν τε καὶ ὕδατος οἴδματα πόντου
    4. .

qui quoniam solus sit aedificator mundi et artifex rerum uel quibus constat uel quae in eo sunt, solum coli oportere testatur:

  1. αὐτὸν τὸν μόνον ὄντα σέβεσθ᾽ ἡγήτορα κόσμου
    2. .
  2. ὃς μόνος εἰς αἰῶνα καὶ ἐξ αἰῶνος ἐτύχθη
    3. .
[*](AUCTORES 1 ss.] frg. II 3 ss.; cfr. Thcophil. 113 B. 6 s.] frg. I 15 s.; cf. Theophil. 112D. ) [*](BRSHMPPV] 1 ὰλλὰ] AAAA M μόνος] AION B εί̀ς] IC HM ΡΑΝΥΠЄPTATOC BI, pr. P in II corr. B3, ΠΑΝΥΠЄPIATOC R, ΠΑΝΥΡЄ- PVATOC (pro n est N in M) HM, ΠΑΝΥΠΗΡΤΛΤΟC P ΠЄΠΟΙCΠΗЄN B, ΠЄΟΠΟΙΜΚΗΝ (pro neo est ΠΟЄ in M) HM, ΠΠΠΟΙЄKЄN P, IICnOI- N⌈H⌉KЄ V 2 HAION BHV, AION M, IIAIUN P n] IЄ R CTCPAC V HAH B, CAC HM CHACNHN B, CCAHN H, CCANN M, CHACNCN P 3 KAЄΠΟΦΟΝΟΝ HM TCAN BV, IIAN P ϰαὶ] PAl HM AATOC B, VAATOC HM, IAATOC P OIAMATA R, OIAAMATA HM, OIACMATA (H pro C V) PV TIONTOV M in S graeca et latina commixta sic sed deus unus ultra AAAA 0C MONOC CIC omnia sublimior qui nANrnfP- TATOC OC ΠЄΠΟΙΗ fecit caelum KЄΝΟΥΡΑΝΟΝ NCAI oneai ΟΝΓЄΚ· et sidera sed ACTCPACHAC et lunam fru C- CAIINHNKAP\' giferamque ΠΟΦΟ- PONTAIAN terram TCKAI aquas ΥΔΑΤΟCCΟΙΔΜΑ fluentes ponti ΓΠΟΝΤΟΥ in P interpretatio lat. fere eadem quae in S in V graeca s. 1. latinis litteris repetita 4 sit] sit ita PV 6 αὐτὸν] ANVTO M• μόνον ὄντα] MONONTA HM σέβσθ\' ἡγἡτορα] CЄBЄCЄΝΓЄΤΟΓΡΑ B, CCBCCenrHOPA R, CΟΑΓΓЄTЄ (i. e. colite ex interpretatione lat.) CGBGCS; HniTOPA S, CЄBЄ- CONHIOPA HM, CЄBЄ⌊C⌋ƟЄΓΠΤΤΟΡΑ P KOCMOI B, KQCMOV P 7 A10- NA Bl, corr. B3 ϰαὶ i;] KAIS HM AIONOC B* (corr. B3) P ЄΥ- ΤΥΧƟΠ B, ЄTÝƟΠ S, ЄΥΧΟΝ HM interpretatio lat. fere eadem in Set P. post Itos uersus, quos Lact. cum uersu p. 23, 18 ex Theophilo ad Autolyc. II 36 sumpsisse apparet (ef. infra c. 23, 2), excidisse qui subsequitur apud Theophil. existimo hunc αὐτογενής ἀγένητος, ἅπαντα xparwv διὰ παν- τός, ita tamen ut pro ἀγέντος legatur ὰποίητος. nam, cum Lact. c. 7, 13 postquam rcpetiit αὐτοϕυής ex Apollinis oractdo c. 7,1 u. 1 pergat a Sibylla (sc. deus) αὐτογενής et ὰγένητος et ἀποίητος nomiuatur, alterum tantum nomen in oraculo Sibyll. p. 23,18 est, sed nec primum nec tertium apud eum inuenitur, ut ei cum uersu illo uideantur restituenda. Sibyllistam autem ὰποίτος scripsisse, ἀγένητον intulisse librarium fortasse e uersu 7 illius fragmenti, non solum propter languidam uocis ὰγένητος repetitionem probabile uidetur, sed maxime propterea, quia ἀποίητος oraculorum Sibyll. )
25
item alia Sibylla quaecumque est cum perferre se ad homines uocem dei diceret, sic ait:
  1. μοῦνος γὰρ θεὸς εἰμὶ καὶ οὐκ ἔστι θεὸς ἄλλος.

Exequerer nunc testimonia ceterarum, nisi et haec sufticerent et illa opportunioribus locis reseruarem. sed cum defendamus causam ueritatis aput eos qui aberrantes a ueritate falsis religionibus seruiunt, quod genus probationis aduersus eos magis adhibere debemus quam ut eos deorum suorum testimoniis reuincamus?

Apollo enim, quem praeter ceteros diuinum maximeque fatidicum existimant, Colophone residens, quo Delphis credo migrauerat amoenitate Asiae ductus, quaerenti cuidam quis aut quid esset omnino deus, respondit uiginti et uno uersibus, quorum hoc principium est:

  1. αὺτοϕυὴς ἀδίδαϰτος ὰμήτωρ ἀστυϕέλιϰτος,
  2. οὔνομα μηδὲ λόγῳ χωρούμενός, ἐν πυρὶ ναίων,
  3. τοῦτο θεὸς, μικρὰ δὲ θεοῦ μερὶς ἄγγελοι ἥμεῖς,
[*](AUCTORES 3] VIII 377. 10-17] cf. Lobeckii Aglaoph. I 158. ) [*](quae quidem tradita sunt nullo loco inuenitur. Opsopocus, not. in Sibyll. orac. p. 3,ὰποίnτοςscribit pro ota παντός, Struuius opusc. 1 54 et ὰποίητος apud Lact. c. 7, 13 eicit. ) [*](BRSHMPPV] 1 cum om. H ferre B 3 ΜΟΥΝΟC R, MONOC celt. TAP V ƟAЄOC H, ƟAЄOO M εἰμι—θεὸς om. HM IIIMI P AMOC S, AAAOC M interpretatio lat. fere eadem in S et P 8 quam om. HM testimoniis B2 9 reuiucamus (a in eras. i ? m. 3) B 10 quem (e in eras. a ? m. 2) B maximo HM, maximumquo P1, in ras. corr. P2 11 fatidicum] deum HM colophonem S residens scripsi, respondens C 12 migrauerit B 13 quid om. PV 15 graeca latinis litteris scripta et uaric discerpta in HM ΑΥΤΟΦΥЄC B\', corr. B3, ΑΥΓΟΦΙЄC P ΑΔΙΔΚΤΟC S, ΑΔΙ⌈ΔΑ⌉KTOC V ΑΜΙΓΓΟΡ B, ΑΜΙΓΓΙΩΡ S, AMCTOP P ACΤΥΑΠΙΚΤΟC Bl, corr. B3, ACIPЄТΟΥΦCAKTOC 8, astuphelictos HJf, ACΤΟΥΦЄAIKTOC P 16 ου̌νομα μηδὲ] huonomade (-do M) HM MIITC BR, MCAC P AOTQ B ΧΟΡΟΥΜЄNOC BP, ΧΡΩΡΟΥΜЄNOC S, χωρούμενον edd., Struuius opusc. 1128 iv] €H S, em HM phyri M, ΠΥΡΩC (-Oe V) PV NGON Bt, o in Q corr. B3, NAQN S, naeon HM, AION (-QN V) PV 17 MCIKPA 8, MHIKPA P AH P MЄPЄIC S, mytris (mi- M) HM ANTGAOI B, ASTЄ· AOI S, angelos HM, ΑΝΓΠΑΟΙ P, ΑΝ·ΤЄAOI V IIQC B\', ημεις corr. B3, hemis HM, ΠΜΙC PV interpretatio lat. fere eadem in S ct IJ )
26

num quis potest suspicari de Ioue esse dictum, qui et matrem habuit et nomen? quid quod Mercurius ille Termaximus, cuius supra feci mentionem, non modo ἀμήτορα ut Apollo, sed ἀπάτορα quoque appellat deum, quod origo illi non sit aliunde?

nec enim potest ab ullo esse generatus qui ipse uniuersa generauit.

Satis ut opinor et argumentis docui et testibus confirmaui quod per se satis clarum est, unum esse regem mundi, unum patrem, unum dominum.

sed orasse quaerat aliquis a nobis idem illut quod aput Ciceronem quaerit Hortensius, si deus unus est, quae esse beata solitudo queat. tamquam nos quia unum dicimus, desertum ac solitarium esse dicamus. habet enim ministros, quos uocamus nuntios.

et est illut uerum quod dixisse in Exhortationibus Senecam supra rettuli, genuisse regni sui ministros deum. uerum hi neque dii sunt neque deos se uocari aut coli uolunt, quippe qui nihil faciant praeter iussum ac uoluntatem dei. nec tamen illi sunt qui uulgo coluntur, quorum et exiguus et certus est numerus.