Divinarum Institutionum

omnes ergo non tantum poetae, sed historiarum quoque ac rerum antiquarum scriptores hominem fuisse consentiunt, qui res eius in Italia gestas memoriae prodiderunt, Graeci Diodorus et Thallus, Latini Nepos et Cassius et Varro.

nam cum agresti quodam more in Italia uiueretur,

1. is genus indocile ac dispersum montibus altis
2. composuit legesque dedit Latiumque uocari
3. maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.

nemo tam stultus est. qui enim fugit aut latet, et uim et mortem timeat necesse est.

Orpheus, qui a temporibus eius fuit recentior, aperte Saturnum in terra et apud homines regnasse commemorat:

1. πρώτιστος μὲν ἄναξεν ἐπιχθονίων Κρόνος ὰνδρῶν
2. ἐκ δὲ Κρόνου γένετ\' αὐτὸς ἄναξ μέγας εὐρυόπα Ζεύς
.

item noster Maro:

1. aureus hanc uitam in terris Saturnus agebat
.

1. aurea quae perhibent illo sub rege fuere
2. saecula: sic placida populos in pace regebat
.

neque superius dixit in caelo egisse uitam neque inferius superos in pace rexisse. unde apparet illum regem fuisse terrenum: quod alibi apertius declarat:

1. aurea condet
2. saecula qui rursus Latio regnata per arua
3. Saturno quondam.

Ennius quidem in Euhemero non primum dicit regnasse Saturnum, sed Uranum patrem. initio inquit primus in terris imperium summum Caelus habuit. is id regnum uua [*](EPITOME 19-53, 1] c. 14, 4. ) [*](AUCTOliES 6 s.] frg. 243 Abel; frg. XLVII Herm.; ef. LoWkii Aglaopham. I 510. 0] Georg. II 538. 11 s.] Aen. VIII 324 s. W s.] Aen. VI 793 s. 20] frg. I. ) [*](RSHPV] 1 censeat II fugiit II 2 aut] ut S latet ct om. II et] aut. H 3 qui a uel quia C 4 aperto] ea parte H 6 gracca om. R, in mg. interpretat. lat. add. m. rcc. nPOTOCTIC P, ΠΡΟΤΙCTOC V MIIN P ΑΝΑΞЄN V ЄlllKTONlON P, ЄlllΧθΟΝlON V ANAPON p Protiston monanar conepis tonionchro nos andron II 7 :* δὲ] KAl S δὲ om. P KPONOl PV FЄNЄTATOC S, ГllNTAlTOC P MllГAC P ЄϒΡΟllA S, ЄϒΡlΟΠΑ P ZЄlC F ecdochro nugonete aut cosarax mogas europazeus II interpretationcs lat. diucrsae in S et P cf. Stmuium opmc. I 131 8 Maro noster edd. 11 aurea quae] aureaque ut S 14 rexisse] regebat S ex 12, tum uerba neque suporius — roxisso repetitn illum om. S 19 eumero H, eu⌈h⌉emero P, euemero V 21 caelius H his S id] in S, i⌈n⌉ H2 )

non magna dissensio, siquidem maximorum auctorum de tilio ac patre dubitatio est. sed tamen utrumque fieri potest, ut primus Uranus eminere inter ceteros potentia coeperit et principatum habere, non regnum, postea Saturnus maiores sibi opes comparauerit ac regium nomen adsciuerit.

Nunc, quoniam ab ns quae rettuli aliquantum Sacra Historia dissentit, aperiamus ea quae ueris litteris continentur, ne poetarum ineptias in accusandis religionibus sequi ac probare uideamur.

haec Ennii uerba sunt: exim Saturnus uxorem duxit Opem. Titan, qui maior natu erat, postulat ut ipse regnaret. ibi Vesta mater eorum et sorores Ceres atque Ops suadent Saturno, uti de regno ne concedat fratri.

ibi Titan, qui facie deterior esset quam Saturnus, idcirco et quod uidebat matrem atque sorores suas operam dare uti Saturnus regnaret, concessit ei ut. is regnaret. itaque pactus est cum Saturno, uti si quid liberum uirile secus ei natum esset, ne quid educaret. id eius rei causa fecit, uti ad suos gnatos regnum rediret.

tum Saturno filius qui primus natus est, eum necauerunt. deinde posterius nati sunt gemini, Iuppiter atque Iuno. tum Iunonem Saturno in conspectum dedere atque Iouem clam abscondunt dantque eum Vestae educandum celantes Saturnum.

item Neptunum clam Saturno Ops [*](AUCTORES 10J frg. III. ) [*](RSHPV] 1 suis sibi CEpit. 14, 4 2 ac] aut H 4 ⌊ura⌋nus P, euranus Y copit S G regium] regium sibi RS 7 iis R1, liis R2SHPV ratulimus R aliqunntulum R 8 aperimus Il, aperiam P ucris] sacris PI, corr. P2\' 10 enni RV, enim SIl, enni⌈i⌉ P uera H exim PV, exim⌈i⌉us R2, exin SH 11 ducit Bachrensius Litan S postulauit R 12 ubi P in ras., V reoruml P1 13 opis Sll 11 ne] non RP 17 uti R is (e er.) P pactum H1, in ras. corr. H2 18 ut II uiriles P , sexum Rar (x ras. in c corr.), sexus SPpc (x ex c m. 1) 19 quid om. Sll; o malim id 20 natos SH1 tunc saturni P, tu* saturn⌊o⌋ (r ? er., o in ras. ex u) V 21 filios Hx negauerunt H\', in ras. corr. H2 22 tũ∗∗ (nc er.) P 23 conspectu H 25 saturno SH item — Saturno om. R opis H )

haec, ut scripta sunt, Ionis fratrumque eius stirps atque cognatio: in hunc modum nobis ex sacra scriptione traditum est.

item paulo post haec infert: deinde Titan postquam resciuit Saturno filios procreatos atque educatos esse clam se, seducit secum filios suos qui Titani uocantur, fratremque suum Saturnum atque Opem conprehendit eosque muro circumegit et custodiam iis apponit.

haec historia quam uera sit, docet Sibylla Erythraea eadem fere dicens, nisi quod in paucis quae ad rem non attinent discrepat.

liberatur ergo Iuppiter summi sceleris crimine, quod patrem uinxisse compedibus perhibetur. id enim Titan patruus fecit, quod ille contra pactionem iusque iurandum mares liberos sustulisset.

reliqua histona sic contexitur: Iouem adultum, cum audisset patrem atque matrem custodiis circumsaeptos atque in uincula coniectos, uenisse cum magna Cretensium multitudine Titanumque ac filios eius pugna uicisse, parentes [*](EPITOME 6-8] c. 13, 3. ) [*](AUCTORES 8] frg. IV. 13 (cf. § 10)] Orne. Sibyll. III 110- 153. 199—201. 19] frg. VI. ) [*](EXPILATOBES 3 s.] cf. Isidor. orig. VIII 11, 42. ) [*](RSHPV] 2 opis H pl*utouem (a er. P) 3 pl∗uto (a er. P) est latine R Dis pater edd., diis pater PlV, diespater P1, diespiter RS, dispiter H 4 at C plautouem P 5 paruo Pac, corr. Px 0 uti PV 7 stirp*s (1 cr.) R ex om. SH 8 traditam H inferet H 9 titan (i ras. ex u ut uid.) V 10 fesse\' P clam se] clam H, clam, ,(3 hastae eras.) P 11 uocabantur SH 12 muros RS 13 iis Rl, his WSHPY istoria P, fristoria V ueram S 14 quod in om. R 15 rem om. Rl, id add. R1 16 sceleri V 17 patms H ius⌈q.⌉ P, ius V 18 substulisset S, sic saepitts 20 circumseptos SHP in om. S, s. I. P uincla R 21 crcteusi um (2 hastae er.) P, creteusilium V 22 pugna uicisse] pugna⌊ndo⌋ P1, in mg. uicisse add. P-, puguauisse V )

post haec deinde Saturno sortem datam, ut caueret ne filius cum regno expelleret; illum eleuandae sortis atque effugiendi periculi gratia insidiatum Ioui, ut cum necaret; Iouem cognitis insidiis regnum sibi denuo uindicasse ac fugasse Saturnum.

qui cum lactatus esset per omnes terras persequentibus armatis, quos ad eum conprehendendum uel necandum Iuppiter miserat, uix in Italia locum in quo lateret inuenit.