Epitome Divinarum Institutionum

Pauorem ac Pallorem Tullus Hostilius deos fecit. colitur et Mens, quam credo si habuissent, numquam colendam putassent. Honorem atque Virtutem Marcellus inuenit.

Set et alios eiusmodi commenticios deos senatus instituit, Spem Fidem Concordiam Pacem Pudicitiam Pietatem, quae omnia cum in animis hominum esse uera deberent, intra parietes falsa posuerunt.

hos tamen, quamuis extra hominem in nulla sint omnino substantia, mallem potius coli quam Robiginem, quam Febrem, quae non sacranda sunt, sed execranda, quam Fornacem cum suis fornacalibus sacris, quam Stercutum, qui fimo pinguefacere terram primus ostendit, quam deam Mutam, quae Lares genuit, quam Cuninam, quae cunis infantium praeest, quam Cacam, quae ad Herculem de furto boum detulit, ut occideret fratrem.

quam multa sunt alia portenta atque ludibria! de quibus piget dicere. Terminum tamen non libet praeterire, quia ne Ioui quidem Capitolino cessisse traditur, cum lapis esset informis.

hunc finium putant habere custodiam eique publice supplicatur, ut Capitoli immobile saxum Romani imperii fines et conseruet (et) proroget.

Has omnes ineptias primus in Latio Faunus induxit, qui et Saturno avo cruenta sacra constituit et Picum patrem tamquam deum coli uoluit et Fentam Faunam coniugem sororemque inter deos conlocauit ac Bonam Deam nominauit.

deinde Romae Numa, qui agrestes illos ac rudes [*](INSTITUTIONES 2-5] I 20, 11-13. 6-9] cf. I 20, 24 s. (fides-pudicitia). 8 s.] I 20, 18 non enim — collocatae. 9 s.] I 20, 19 s. atquin - eztra hominem. 10 Robiginem - Febrem] I 20, 17. 11] I 20, 24 (falsas consecrationes). 12-16] I 20, 35 s. (-induxit). 16 s.] I 20, 34. 36. 17-22] I 20, 37-42. 23-27] I 22, 9. 11 (-uominant). 27—688, 3] I 22, 1. 4. ) [*](AUCTORES 20] Verg. Aen. IX 446. ) [*](T] 8 que T 13 fimo Da, fumo T 14 que T quam Pf, qua T 16 sunt eicit Da commate post fratrem posito 17 adque T 21 et add. Pf 23 omnis T 25 Fentam scr. coiti. Inst. I 22, 9, fentan T, Fatuam cum Pf edd. 27 romg (. add. m. 2\'1) T )

ideo Lucilius deridens ineptias istorum qui uanis superstitionibus seruiunt, hos uersus posuit: terriculas Lamias, Fauni quas Pompiliique instituere Numae, tremit has, hic omnia ponit. ut pueri infantes credunt signa omnia aena uiuere et esse homines, sic isti omnia ficta uera putant, credunt signis cor inesse in aenis. pergula pictorum, ueri nihil, omnia ficta!

Tullius quoque de Natura deorum commenticios ac fictos deos queritur inductos et hinc extitisse falsas opiniones erroresque turbulentos et superstitiones paene aniles. quae sententia eo debet grauior computari, quod haec disseruit et philosophus et sacerdos.

Diximus de diis: nunc de ritibus sacrorum culturisque dicemus. Ioui Cyprio, sicut Teucrus instituerat, humana hostia mactari solebat.

sic et Tauri Dianae hospites immolabant; Latiaris quoque Iuppiter humano sanguine propitiatus est. etiam ante Saturno sexagenarii homines ex persona [*](INSTITUTIONES 3-10] I 22, 13. 11-14] I 17, 1 s. 14 s.] I 15, 16 s. 16-18] I 21, 1. 18-20] I 21, 2 s. 20 s.] I 21, 6. ) [*](AUCTORES 5 ss.] lib. XV frg. U. 11] Cic. de nat deor. II 28. 70. ) [*](T] 1 nouis Pf, nobis T (et) deos Pf 5 ad loco Lucilii cf. Inst. I 22, 13 6 numa. etremithas. T 9 haenis T 10 percula T picta T 13 pene T 14 computari Da et Bucn, ad quod Heum confert c. 47 (52), 1, comparari T; comparere eruditus Brit. pag. 21 15 filosofus T 18 hostia Pf, hospitia T prosecabant Da, prosecrabant T 20 sexagenari T ex persona Apollinis] ex responso Apollinis Da conl. Inst. 121, 7 ex responso quodam, fort. recte, cf. tamen. infra c. 43, 7 ex persona patris; nomen Apollinis, quod Dauisius peruersa ratione defendere temptat, cum responsum illud louis Dodonaei fuisset (cf. Macrob. Sat. I 7, 28 confluxerunt plerique Dodonam et uerba oraculi ipsius ibid. et ap. Lact. 121, 7 tw rcarp 1 [scil. louis Saturno] <ptuT«, item Ouid. Fast. V 626), uix licentia librarii inductum est, sed errore Lactantii uel potius auctoris quem hoc loco quodam modo sequitur, Arnobii ut uidetur II 68, cui fortasse male obuersabantur tertius illius oraculi (cf. Macrob.) uersus oexaTrjv EXlC:E11LETE <I>o((2o) et uerba Varronis (Macrob. § 30) decima )