De Opificio Dei

non sunt oculi ad uidendum nati? cur igitur uident? postea inquit eorum usus apparuit. uidendi ergo causa nati sunt, siquidem nihil possunt aliud quam uidere. item membra cetera cuius rei causa nata sint, ipse usus ostendit: qui utique nullo modo posset existere, nisi essent membra omnia tam ordinate, tam prouidenter effecta, ut usum possent habere.

quid enim si dicas aues non ad uolandum esse natas neque feras ad saeuiendum neque pisces ad natan- . dumneque homines ad sapiendum, cum appareat ei naturae officioque seruire animantes ad quod est quaeque generata?

seduidelicet qui summam ipsam ueritatis amisit, semper erret necesse est. si enim non prouidentia, sed fortuitis atomorum concursionibus nascuntur omnia, cur numquam fortuito accidit [*](AVCTORES § 7 s.] Epicurea ed. Usener frg. 373 (p. 262). § 8] Lotr. IV 822 ss. 22—25] cf. Quintil. I 1, 1_ ) [*](BVJ 2 cum edd. 4 possent B 5 constant B 6 iji.,2? 11 sint scripai, sunt BV, essent Usenerus 16 ante non s. I. si add. B2 oculi. (s er.) B 17 Lpostea inquit eorum, V apaaruit (alt. a ex e ?) V 18 causa. (m er.) Y 19 causa. V 20 nullo (o part. ras. ex a ?m.2?)V 21 ordinata Y 22 si enim V LaueB nonj V 24 natura (e add. m. 2) B 25 ard\' V uidelicet (pr. e ex i) V 26 erLrJet Vlf)

si enim primordia nullum genus positionis inexpertum relinquunt, oportuit eiusmodi cottidie monstra generari in quibus et membrorum ordo praeposterus et usus longe diuersus existeret.

cum uero uniuersa genera et uniuersa in quoque membra leges suas et ordines et usus sibi attributos tueantur, manifestum est nihil fortuito esse factum, quoniam diuinae rationis dispositio perpetua seruatur.

uerum alias refellemus Epicurum: nunc de prouidentia ut coepimus disseramus.

Deus igitur solidamenta corporis quae ossa dicuntur nodata et adiuncta inuicem neruis adligauit atque constrinxit, quibus mens, si aut excurrere aut resistere uellet, tamquam retinaculis uteretur et quidem nullo labore nulloque conatu, sed uel minimo motu totius corporis molem temperaret ac flecteret.

haec autem uisceribus operuit ut quemque locum decebat, ut quae solida essent, conclusa tegerentur. item uisceribus ipsis uenas admiscuit quasi riuos per corpus omne diuisos, per quas discurrens umor et sanguis uniuersa membra sucis uitalibus inrigaret, et ea uiscera formata in eum modum qui uni cuique generi ac loco aptus fuit, superiecta pelle contexit: quam uel sola pulchritudine decorauit uel setis adoperuit uel squamis muniuit uel plumis insignibus [*](AVCTOBES 11] cf. Nemes. p. 262 M. ta i3i batd — otóf.LatQç. EXPILA TOJRES 11] ltiidor. orig. XI 1, 86. 17—20] Isidor. orig. XI 1, 121. ) [*](BY] 2 odoraretur] B, aut odoraretur V 3 expcrtum V relinquunt (pr. n del. m. 3) B, q in ras., alt. u s. l. (fuerat fort. -cunt) V 6 in om. Y 7 tu.eantur (a et d er.) Y 8 manifestQ (\' m. 2) B 9 perpetuo Hcumanmis seru.atur (i er.) V re.fellemus (s ? er.) V 10 prouidentia. (m er.) B 12 nodata (d in er. t ? m. 1 ?) Y alligauit (pr. 1 ras. ex d, pr. i ex e m. 2 ?) V 13 alt. ra\'ut B uelit Y 14 retenaculis Bl, corr. B3 equidem (om. et) B 15 uel om. B nutu (sed pr. u part. ras. ex 0) V, codd. rec., edd. 17 essent] B, o B ęssę Y 18 riuos (0 in er. i) B omne. (m er.) B 19 que V humor, add. h B2V* 21 generi (i in er. e) Blf 22 qug V )

illud uero commentum dei mirabile, quod una dispositio et unus habitus innumerabiles imaginum praeferat uarietates. nam in omnibus fere quae spirant eadem series et ordo membrorum est:

primum enim caput et huic adnexa ceruix, item collo pectus adiunctum et ex eo prominentes anni, adhaerens pectori uenter, item uentri subnexa genitalia, ultimo loco femina pedesque.

nec solum membra suum tenorem ac situm in omnibus seruant, sed etiam partes membrorum. nam in uno capite ipso certam sedem possident aures, certam oculi, nares item, os quoque et in eo dentes et lingua. quae omnia cum sint eadem in cunctis animantibus, tamen infinita et multiplex diuersitas figurarum est, quod ea quae dixi aut productiora aut contractiora liniamentis uarie differentibus conprehensa sunt. quid ?

illud nonne diuinum, quod in tanta uiuentium multitudine unum quodque animal in sui generis specie pulcherrimum est, ut si quid uicissim de altero in alterum transferatur, nihil inpeditius ad utilitatem, nihil deformius ad aspectum uideri necesse sit? ut si elephanto ceruicem prolixam tribuas aut camelo breuem uel si serpentibus pedes aut pilos addas, in quibus porrecti aequaliter [*](BF (a 3) V] 1 mirarbrie//// (1 uel 2 litt. er.,fort. m) B3 post dispositio 2 uel 3litt. er., V 2 imaginum scripsi (cf. uers. 12 figurarum; p. 19. 18 diuersas species; Inst. II11, 6 in uarias imagines corporum), imagines Bl, i u imaginj.,s B2, manum m. 1, 7 Ų)11oI}.lpĮl et in marg. 7 animantitl m. 2, inipso manum inscripsit animatiQ m. 3 V; animantium codd. rec., edd. 3 fere V ab eadem incipit F fol. P series/// ex seriens ? V 5 atrmj B3, s. I. er. ac, quod add. B2 6 subnixa B 10 1<0;8 F, littera 0 prima uersus cum margine folii in fasciculum infixi glutinaiique r interiit; sic saepe primae et extremae uersuum litterae eo] FV, oe (e in er. s ? ł1ł. 2) B 11 animantib.rus\' F1 tamSn C euanid., n add. m. 2) F 12 figuratorum codd. rec., edd. 13 con tractiora (\' euanid., n add. m. 2) F lineamentis F 14 illud (d ex t m. 2) F 15 quord\'que V generiV B2, genere, post s. I. 1 (i. e. et) V; sui (uel suo) genere et codd. rec., edd. 17 ,<i>npeditius F utilitaterm1 B3 | /d> eformius F 18 i<n>ecesse F elefanto BFV 19 cerui|<c; em F ajitj T1? camel <1>0 F, camello B, came.lo (l er.) V 20 pi.los (l er.) V)

in quadrupedibus autem idem opifex contextum spinae a summo capite deductum longius extra corpus eduxit et acuminauit in caudam, aut ut obscenae corporis partes uel propter foeditatem tegerentur uel propter teneritudinem munirentur aut ut animalia quaedam minuta et nocentia motu eius arcerentur a corpore: quod membrum si detrahas, inperfectum fit animal ac debile.

ubi autem ratio et manus est, tam non est id necessarium quam indumentum pilorum: adeo in suo quaeque genere aptissime congruunt, ut neque nudo quadrupede neque homine tecto excogitari quicquam turpius possit.

sed tamen cum ipsa nuditas hominis mire ad pulchritudinem ualeat, non tamen etiam capiti congruebat. texit ergo illud pilo et quia in summo futurum erat, quasi summum aedificii culmen ornauit. qui ornatus non est in orbem coactus aut in figuram pillei teres factus, ne [*](AVCTORES15 texit ergo illud pilo ... (27, 3) capilli - 27, 5] ex Varrone, cf. Augustin. de dial. 6 (ex quo Isidor. orig. XI 1, 28): capillus quasi capitis pilus; Wilmanns p. 148 (cf. p. 16 ss.); \'Ueb. die Quellen\' p. 264. EXPILATORES 2 s. in-Iaberentur] Isidor. orig. XII 4, 2. ) [*](BFVJ 1 co(rp>oris F, litt. rp foramine interierunt, sic saepius exhibebat Y 2 distrincti F leuitate FY, laeuitate (pr. a del. m. 3) B subfulti F tractos Bl, corr. B3 3 sinrunosis B2 la.berentur (m er.) Y o aut ut scripsi, ut B, aut F..ut (a er.) V 0 obsc.enra\'e (a er., a a. I. m. 1) B obscurae & corporis parteqi V 6 foeditatg (-m. 3) B telgerentur (te add. m. 3) F 7 teneritudinê (\' m. 3) B ut om. Y minuta (ł in er. u ? m. 3) B Letj B3 9 sit codd. rec., edd. 10 nec/eN ssarium F 11 quoque B 12 nudo a quadrupede F, a non a Lact. scriptum neque conferendos esse locos Inst. I 13, 11 a-recentior; 21, 16 ab-minoris ipsa ambiguitate (cf excogitari; apparet excogitare B, excogitarjj VII 13 sed tamen cum] BF (nisi quod cllml, euanid.*, add. m F2), cum tamen V . 15 congruebat (g ex c m. 2) F post congruebat hoc hd et in marg. inf. quanta enim deformitas in eo futura esset ex caluitio apparet hs add. BS (hd et hs ut p. 6, 10) ergo (g ex c m. 2) F 16 in culmen or desinit fol. 1T. a nauit incipit fol. 1™ F 17 coact<ns a; nt F pilae B ne] de Bl, corr. B2)

frons ergo uallata per circuitum et a temporibus effusi ante aures capilli et earum summa pars in coronae modum cincta et occipitium omne contectum speciem miri decoris ostentat.

iam barbae ratio incredibile est quantum conferat uel ad dinoscendam corporum maturitatem uel ad differentiam sexus uel ad decorem uirilitatis ac roboris, ut uideatur omnino non constatura fuisse totius operis ratio, si quicquam aliter esset effectum.