De Ira Dei

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part II, Fasc 1. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1897.

restat ut more Ciceronis utamur epilogo ad perorandum. sicut ille in Tusculanis de morte disserens fecit, ita nos in hoc opere testimonia diuina quibus credi possit adhibere debemus, ut illorum persuasionem reuincamus qui sine ira deum esse credentes dissoluunt omnem religionem: sine qua, ut ostendimus, aut inmanitate beluis aut stultitia pecudibus adaequamur; in sola enim religione id est in dei summi notione sapientia est.

prophetae uniuersi diuino spiritu repleti nihil aliud quam de gratia dei erga iustos et ira eius aduersus inpios locuntur. quorum testimonia nobis quidem satis sunt, uerum his quoniam non credunt isti qui sapientiam capillis et habitu iactant, ratione quoque et argumentis a nobis fuerant refellendi.

sic enim praepostere agitur, ut humana diuinis tribuant auctoritatem, cum potius humanis diuina debuerint. quae nunc sane omittamus, ne et nihil apud istos agamus et in infinitum materia procedat. ea igitur quaeramus testimonia quibus illi possint aut credere aut certe non repugnare.

Sibyllas fuisse multas plurimi et [*]( 12 ut ostendimns] c. 12, 2 s. ) [*](AVCTOSES SJ Tusc. I 47, 112 ss. § 5 s.] cf. Inst. I 6, 7 ss. ) [*](BPJ 1 corruptilia B 3 quemque] P, aliquem B 4 et corrigendi om. P 5 rque7 P2 dei] codd. rec., om. BP dicereLin., P2 carissimi Bar. corr. m. 1 uel 2 6 refellas B eos om. B deum] P, eam B 8 discernens B 10 persuasione B 11 sine ira] P, iram in B 1*2 ruf P2 14 post notione s. 7. ac add. B2 est] P. ) [*]( est quam (pflMta add. m. 1 uel 2. postea er.) B 15 ante ira s. 1. de add. B2 17 ipsi B 19 luarant a nobis P 21 et om. P, recte? 22 rin,finitum (in s. 1. tn. 1 uel 2) B 24 nos B sibylla\'s\' P2 fuisse multas om. P, sed cf. c. 23, 1 plures ut ostendi-traduntur )

124
maximi auctores tradiderunt, Graecorum Aristonicus et Apollodorus Erythraeus, nostrorum Varro et Fenestella. hi omnes praecipuam et nobilem praeter ceteras Erythraeam fuisse commemorant.

Apollodorus quidem ut de ciui ac populari sua gloriatur, Fenestella uero etiam legatos Erythras a senatu esse missos refert, ut huius Sibyllae carmina Romam deportarentur et ea consules Curio et Octauius in Capitolio, quod tunc erat curante Quinto Catulo restitutum, ponenda curarent.

apud hanc de summo et conditore rerum deo huiusmodi uersus reperiuntur:

  1. ἄφθαρτος κτίστης αἰώνιος αἰθέρα ναίων,
  2. τοῖς ἀγαθοῖς προφέρων πολὺ μείζονα μισθὸν
  3. τοῖς δὲ κακοῖς ἀδίκοις τε χόλον καὶ θυμὸν ἐγείρων.

rursus alio loco enumerans quibus maxime facinoribus incitetur deus, haec intulit: [*](AVCTORES 11-13] Orac. Sibyll. frg. III 17—19 p. 236 Rzach (II 17-19 Friedlieb) ex Theophilo ad Autolyc. n 36 (p. 113 D). ) [*](BP] 1 Aristonicus] P, aristocus Bl, aristorstoi\'cus B3; Aristo Chius Egnatius 2 hi] edd., hii BP 4 ciue Sparkius 5 legatus (u ex 0) b1 erythrea sic P 6 missus Bl, corr. B3 refertm- (ur exp. m 3) B romanis B 9 ref B 11 de locorum graecorum in cod. P dispositione cf. Proleg. part. I p. XXXIX; interuallis quae in describendis codicum B d P locis relicta sunt, uersiculi horum codd. significantur ΑΦθΑΡ- TOCKIICTHCA l Ώ NIOCΑΙθΕΡΑΝΕΏΝ B, ΑΦθΑΡΤΟC CTHCAlΏlC AI0HPANAIQN P ϰτίστης] (in B Lactantii leuiter corruptum) codd. Theophili aia-epa] cum codd. Theoph. Lactantius, atiHpt Sibyllista stripsisse uidetur, cum Chr. Wolfio recepit Rzachius, cuius cf. adnot. 12 TOICAIW θΟΝΙΤΡΟΦΕΡΟΝΙΙΟΑΥ MIZONAMECeON B, eQICATAQIC AeAOHXnPQ ΦΕΡΏΝΠΟΑΥ MEIZQNAMl CθΏΝ P toTc ὰγαϑοὶς ὰγαϑὸν] codd. Theoph. μείζονα] nXetova codd. Theoph. 13 TOICAE KAKOICAMI- ICAE KOICTEXSJAON KAIerMONErIPON B, θΏΛΕ fAE linea del. et s. I. corr. m. 2) KAKQICAI KSilCTEXOAO KAI θΥΜΏΝ ΗθΗΙΏΝ P adixoaJ codd. Tlteoph. ὲγείρων] codd. Theoph., ἀγείρων \'colligens\' Musurus interpretationem lat. in marg. add. B3, in P est haec incorruptibilis et conditor aeternus in ra-ęre habitans bonis bonum proferens et multo maiorem mercedem iniustis autem et malis iram et furorem excitans. de his uerss. cf. Struuium, Opusc. I 98 14 rursum P )

125
  1. φεῦγε δὲ λατρείας ἀνόμους, ῷ ζῶντι λάτρευε·
  2. μοιχείας τε φυλάξαι καὶ ἄρσενος ἄκριτον εὐνὴν·
  3. τὴν δ\'ἰδίαν γένναν παίδων τρέφε μήδε φόνευε
    4. .
  4. ταῦτα γὰρ ἀθάνατος κεχολώσεται ὅς κεν ἁμάρτῃ
    5. .
indignatur ergo aduersus peccatores.

Verum quia plures, ut ostendi, Sibyllae a doctissimis auctoribus fuisse traduntur, unius testimonium satis non sit ad confirmandam sicut intendimus ueritatem.

Cymaeae quidem uolumina quibus Romanorum fata conscripta sunt, in arcanis habentur. ceterarum tamen fere omnium libelli quominus in usu sint omnibus, non uetantur.

ex quibus alia denuntians uniuersis gentibus iram dei ob inpietatem hominum hoc modo exorsa est: [*]( 6 ut ostendi] c. 22, 5 ) [*](AVCTORES 1-4] III 763-766 Rz. (762-765 Fr.). ) [*](BPJ1ΦΕΥΤΕΔΕΛΑΤΡΙΑCΑΝΟΜΟΥCTOZΟΝΤΙΑΑΤΡΕΥΕ B, ΦΕΥθΗ- AEAA9PIAC ΑΝΏΜΏΥCθΏ ZΏθΏΝΤΙΑΑθΡΕΥΕ (QQ exp. m. 2) P dii δὲ] ϕεύγετε codd. Sibyll., ϕεῡγε te edd. Lact. λατρείας] codd. Sibyll. ὰνόμους] ὰδίϰου codd. Sibyll. tip] codd. Sibyll., consentit TO B, ϑεψ̄ edd. Lact. (cum 0S2 P) λατρεύετε codd. Sibyll. 2 MOIXl ACSEOTAASE- A KEAPCENO CAKPITONETNHN B, ΜΩΙΧΙΑCΘΕΦΥ AASAIKEIAPCE NACΑΚΡΙΘΩΝ ETNIIN P μοιχείαν codd. Sibyll. ts] edd. ex 0E BP; an 81 ? Rzachius, Krit. Stud. z. d. Sibyll. Orak., Vindob. 1890, p. 40 ts ϕύλαξαι (cf. P)] πεϕύλαξο codd. Sibyll. xall i5\' coni. Rzachius ibid. ixpiroo ap-svo; codd. Sibyll. 3 TENAI AlΑΝΡΕΝΝΑΝΠΕΔΟΝΤΡΕ ΦΗΜΕΔΕΦΟΝΕΥΕ B, SHNAI ΔlΑΝΘΗΝ N AN ΠΑΙΔΩΝΘΡΗΦΗ MHAH- ΦΩΝΝΕΤΕ P rfjv 3\'isiav et τρέϕε] (in BP leuiter eorrupta) codd. Sibyll. ὶδίην Rzachius γενεὰν edd. Lact., γενδὴν coni. Rzachius ϕονεύσῃͅς codd. Sibyll. 4TATTAT ΑΡΑΘΑΝΑΤΟCKAlXOAOCET ΔlOCKAIAMAPTN B, SATSA- 0PAANA (tert. A ex A m. 2) ΘΩCΚΕΧΩΑΩCE ΘlΩCΚΗΝΑΜΑΡΘΗ P ταῡτα] τοῑσδε codd. Sibyll. ϰεχολώσεται et xsv (uel xtIv) ἁμάρτῃͅ] codd. Sibyll. interpretationem lat. in marg. add. B3, in P est haec fuge sceleratas relegiones (alt. e ex i m. 2) et uiuo dõ serui ab adulterio te abstine. et masculi permiitione praua. propriam generationem crea. et ne occidas. his enim dS immortalis irascitur qui haec agunt. cf. Struvium p. 99; Rzachium, Krit. Stud. p. 39 8. 6 ASostendi (os exp. m. 3) B V B3 8 quimeae B1, cymeae B3, cymeę (t m. 2) P 9 facta B 10 arcan.is (i er.) B lijbelli (Ii extra uersum add. m. 2) B 12 genti\'b\'us B )

126
  1. ἐρχομένης ὀργῆς μεγάλης ἐπὶ κόσμον ἀπειθῆ
  2. ἔσχατον εἰς αἰῶνα θεοῦ μηνίματα φαίνω,
  3. πᾶσι προφητεύσασα κατὰ πόλιν ἀνθρώποισιν
    4. .

alia quoque per indignationem dei aduersus iniustos cataclysmum priore saeculo factum esse dixit, ut malitia generis humani extingueretur:

  1. ἐξ οὗ μηνίσαντος ἐπουρανίοιο θεοῖο
  2. αὐταῖσι πολίεσσι καὶ ἀνθρώποισιν ἅπασιν
    3. .
  3. γῆν ἐκάλυψε θάλασσα κατακλυσμοῖο ῥαγέντος
    4. .
[*](AVCTORES 1-3J VIII 1-3. 7-9] IV 51-53. ) [*](BPJ 1 EPXOMENECOLTECME F AHCEIHKOCMONAnEI e B, EPXSJ- MHN\'H\'C (11 s. 1. m. 2) ΩΡΘΗCΜΗΘΑ AHCEHlΚΩC MyNAIIEIOII P μεγάλης ὸργη̄ς codd. Sibyll. 2 ECKATONECAIONAOEOT MENTMA- ΤΑΦΑlΝΩ B, IICΧΑΝΩΘΗΝΕlC AIQNAHTME ΝΙΜΑΓΑΦΑΙ N2 P • ε̆σχατον J Lact. cum codd. quibusd. Sibyll., δστατον alii μηνίματα quod meliores coda. Sibyll. habent, P secutus recepi, quamquam eius interpretatio lat. pronuntiationes enarrans uidetur reddere μηνύματα. quod B (nisi quod με-) habet cum deterrimis codd. Sibyll.; ad μηνίματα cf. etiam denuntians.. iram dei p. 125. 12 et μηνίσαντος 7 3 ΦΑCI ΙΙΡΟΦΗΤΕΥ- CACAKATAIIO ΔlΝΑΝΘΡΟΠΟΙCIN B, IIACHIPQ ΦΗΘΥCACA ΚΑΘΑ- ΙΙΩΑ\'E\'ICIN (lineam : in A add. uel restituit et E s. I. add. m. 2) P προϕητεύσυσα codd. Sibyll. πτόλιν J plerique codd. Sibyll., πόλιν fort. Lact. scripserat interpretationem lat. in marg. add. B3, in P est haec uenientis irae magnae super mundum df (dl add. m. 2) prouuntiationes enarrans omnibus hominibus (hominibus add. m. 2) in urbibus profetans cf. Struuium p. 101 4 dei aduersus] P, duinaducrsos rn. 1, dl (add. m. 3) dumaduersus (us ex os m. 2) B 5 priore. (m er.) B facta B 7 in B omnia recte nisi quod ΕΤΙΟΥΡΑΝΙΟΙΟ T HEOI habet, ΕΞΩΥΜΕΝΙCAN ΘΩCEÇΙΥΡΑΝΙΩΙΩ (C exp. et linea del. et T add. m. 2) 0ES2IQC P ϑεοῑο] codd. Sibyll. 8 ATTAICINHOA EIECCEIKAIAN0POnOICIN AITACIN B, AITAICIN IIHA (A ras. ex A) IECIKAIAN ΘΡΩΙΙΩΙΝΑΙΙΑ CIN P αὺτὶσιν] Lact. cum codd. quibusd. Sibyll., ceteri αὺτη̄σιν uel αὺταῑς obv πόλεσι uel πόλεσίν ts codd. Sibyll. ad πολίεσσι xai cf. Rzachium, Metr. Stud. z. d. Sibyll. Or. (1892) p. 32 9 rENAIKAATVE, cetera recte, B, ΘΗΝΗΚΑΤΑΥΨΕ ΘΑΑΑCCAKA T A- KTC fT in ras. fn. 2, supra KT er. A, quod add. m. 1 uel 2) MQIQ- PAHSdC P γη̄ν ὲϰάλυψε J codd. Sibyll. interpretationem lat. in Margo add. B3, in P est haec ex quo irascente caelesti deo ipsas ciuitates cum omnibus hominibus terram mare cooperuit diluuio ruptio (legmdum rupto) cf. Struuium p. 102 )
127

simili modo deflagrationem postea futuram uaticinata est, qua rursus inpietas hominum deleatur:

  1. καί τοτε γινώσκειν θεὸν οὐκέτι πραὺν ἐόντα,
  2. ἀλλὰ χόλῳ βρίθοντα καὶ ἐξολέκοντά τε γένναν
  3. ἀνθρώπων ἅμα πᾶσαν ὑπ\' ἐμπρησμοῦ μεγάλοιο
    4. .
unde apud Nasonem de Ioue ita dicitur:

  1. esse quoque in fatis reminiscitur adfore tempus
  2. quo mare, quo tellus correptaque regia caeli
  3. ardeat et mundi moles operosa laboret.

quod tum fiat necesse est, cum honor et cultus dei summi apud homines interierit. eadem tamen placari eum paenitentia factorum et sui emendatione contestans haec addidit:

  1. ἆ μέλεοι, μετάθεσθε, βροτοί, τότε μηδὲ πρὸς ὀργὴν
  2. παντοίην ἀγάγητε θεὸν μέγαν
    3. .
[*](AVCTOMES 3-5J IV 159-161 Rz. (158-160 Fr.) 7-9] Quid. Metam. I 200-258. 13 s.J IV 162 s. Rz. (161 s. Fr.) )[*](BPJ1 defraglationem B 3 KETOTET (tert. T statim ex C corr.) IMiPEIN- 0EO NOTKITlTlPATN0NTA B, ΚΑΙΙΩΤΗΤΗlΝΩ (utrumque T in r ras. m. 2, prius ex 8 ?) CKlΝΘΕΚΟΥΚΕΘΙ (E exp. m. 1, H linea del. et T add. m. 2) ΙΙΡΑΥΝΘΗΝΙΑ P ϰαὶ rore γινώσϰειν] codd. Sibyl" πραδν (uel πρηδν uel αἰὲν) sdvta] codd. Sibyll. 4 AA ΑΑΞΑΩΒΡΙΘΩΝΘΑ- KAIE SOAONTATETEXXAX B, M ΑΑΧΩΑΩΒΡΙΘΩΝ ΘΑΚΑlΕΞΟΑΕ- KHX P ᾱλλὰ χόλψ] (uel χρόνψ) codd. Sibyll. βρίϑοντα] jJpuyovta uel xpatvovxa codd. Sibyll. ts ysvvavj γενέϑλην uel γενεάν codd. Sibyll. - 50 POIIONAMAirACANTnEM IIPECMOT sicB, ΘΩΠΩΝΝΑΜΑ IIACANT- ΠΕΜΘΡΗC MOTM0AA21C P ἀνϑρώπων] codd. Sibyll. apa] (uel μάλα) codd. Sibyll. μεγάλοιο J codd. Sibyll. interpretationem lat. in marg. add. B3 hanc et tunc gnoscere deum iam non placatum sed irascentem nimis et perdentem generationem hominum totam simul incendustione ut uid. i. e. incendii ustione; deest interpretatio in P cf. Struuium p. 102 7 post fatis add. ita B3 8 alt. quo] P, quoque Bl, qMquo B3 corruptaque P 9 opero\'sa B3 11 tamen] P, rau"tem B2 13 in B prior pars uersus recte, pro τότε—ὸργὴν haec ΤΕΜΕΔΕΠ (II statim ex P corr.) POCOP THN, in P haec ΑΜΕΛΩΙΜΗΘΑ ΘΗCΘΒΡΘΕΙ ΘΩΘΗΜΔΗΡΙΡΩC QPTIIN toTe scripturae codicis P (et B TE) subesse uideri monuit Rzachius, ta?e codd. Sibyll. 14 nANTOIENATArH ΘΕΟΝΜΕΓΑΝ B, ΠΑΝΘΩΙ ΗΝΑΘΑΤΗΘΗ ΜΗΘΑΝ P ἀγάγητε] codd. Sibyll. interpretationem lat. in marg. add. B3, in P haec omnes ergo homines transferte uos neque ad iram ducite dilm magnum cf Struuium p. 140 )
128
item paulo post:
  1. οὐδ\' ὀλέσει, παύσει δὲ πάλιν χόλον, ἤν ἄρα πάντες
  2. εὐσεβίην περίτιμον ἐνὶ φρεσὶν ἀσκήσητε
    3. .

deinde alia Sibylla caelestium terrenorumque genitorem diligi oportere denuntiat, ne ad perdendos homines indignatio eius insurgat:

  1. μήποτε θυμωθείς θεὸς ἄφθιτος ἐξαπολέσσῃ
  2. πᾶν γένος ἀνθρώπων βιότου καὶ φῦλον ἀναιδές
    3. .
  3. δεῖ στέργειν γενετῆρα Θεὸν σοφὸν ἀέναόν τε
    4. .

ex his apparet uanas esse rationes philosophorumqui deum putant [*](AVCTORES 2 s.] IV 169 s. Rz. (168 s. Fr.) 7-9] V 358-360. BPJ 2 ΟΥΔΟΑΕCΙΠΥCΙΔΕΙΙΑ ΑΙΝΧΟΑΟΝΕΝΑΡΑΠΟΝ TEC B, OTA«J- AECEI IIATCIIIAE ΠΜΙΝΧΩΑΩΝ IINAPAIIAN 0HC P ythov πάλιν codd. Sibyll. rv xsp ᾱπαντες codd. Sibyll. 3 ΕϒCΕΒΙΕΝΠΕΡΙΤΩ TT ΟΝΕΝΙΦΡΕCINACXECAI 1TAI B, IITCEBHI ΗΝΡΗΡΙθΙΜΩ (corr. m. 1) HNHaPHCIN ACKHCΗθΗ P πɜρίτιμον] (uel ὲρίτιμον [sic etiam cdd. Lact.] uel alia) codd. Sibyll. ἀσϰήσητε] (uel ὰσϰήσαντες) codd. Sibyll. interpretationem lat. in marg. add. B3, in P est haec neque perdet irae autem parcet cum omnes pietatem insignem ex mente percipiatis cf. Struuium p. 105; Rzachium. Krit. Stud. p. 44 4 alia om. B terrenorum P 7 ΚΑΙΗΟΤΕθϒΜΟθΕΙCθΕΟ CΑφθΙΤΟCEE- EOAECAI B, ΜΗΠΩθΗΤϒΜΩ θΗΙCθCΑΦθΙ θΩCHZΑΠΩΑΕC P pjnots] (cf. P) codd. Sibyll. ἐξϰπολέσση] edd. Lact. et Sibyll., ἐξαπολέση uel ὲξαπολέσει uel ὲξαπολέσης codd. Sibyll.,uix ὲξαπολέσσαι.scripsitLact. (cf. B) in codd. Sibyll. hic et proximus uersus ordine inuerso 8 IIANTENOC- ANePOnON ΒΙΟΤΟΝΚΑΙΦϒΑΟCANAI AEC B, ΑΝθΡΩΠΩΝ ΒΙΩΤΩΝ- KAIfiT AS2NANAIAEC. P itdv] μὴ codd. Sibyll. γένος] codd. Sibyll. βιότου] Alexander et Rzachius. recepi, cf. interpret. lat. in P uita, βίοτον (cf. BP) codd. Sibyll. ϕὸλον ὰναιδές] πὰντας ὸλέσση codd. Sibyll. 9AelCTEPrEINTEN ΕΤΕΡΑθΕΟΝCΟΦΟΝΕΝΕ ANTEB, ΔΕΙCθΗΡθΕΙΝ θΕΝΗθΗΡθΝ CΟΦΩΝΑΕΝΑΩΝΕΕ P γενετη̄ρα] codd. Sibyll. ὰέναόν TS in P (et B) potius quam aUv eovta, quod est in codd. Sibyll., subesse uidit Bzachius interpretationem lat. in marg. add. B3, in P est haec ne forte iratus incorruptibilis deus omne genus liominum perdat uita tribum improbam oportet enim genitorem deum aIDar; (corr. m. 2) qui plenus est et sapiens cf. Struuium p. 105; Rzachium, Erit. Stud. p. 61 10 quia (a exp. tII. 3) B dominum B ὰόργητον] Halmius, APTIIOM Bl, in marg. sine iracundia B3, sine ira P (sine ira esse Hewmannus), haud scio an recte (cf. c. 22, 2 sine ira deum esse credentes), etiam part. I p. 296, 6 in B graecum ab interpolatore additum est )

129
όργητον et inter ceteras laudes eius id ponunt quod est inutilissimum, detrahentes ei quod est rebus humanis maxime salutare, per quod constat ipsa maiestas.

regnum hoc imperiumque terrenum nisi metus custodiat, soluit.ur. aufer iram regi, non modo nemo parebit, sed etiam de fastigio praecipitabitur. immo uero cuilibet humili eripe hunc adfectum, quis eum non spoliabit? quis non deridebit? quis non adficiet iniuria?

ita nec indumenta nec sedem nec uictum poterit habere aliis quidquid habuerit diripientibus, nedum putemus caelestis imperii maiestatem sine ira et metu posse consistere.

Apollo Milesius de Iudaeorum religione consultus responso haec introducit:

  1. ἐς δὲ θεὸν βασιλῆα καὶ ἐς γενητῆρα πρὸ πάντων,
  2. ὃν τρομέει καὶ γαῖα καὶ οὔρανος ἠδὲ θάλασσα,
  3. ταρτάρεοί τε μυχοί, καὶ δαίμονες ἐρρίγασιν
    4. .
[*](AVCTORES 13-151 cf. Porphyrii De philosophia ex oraculis haurienda librorum reliquiae ed. Wolff (1856) p. 142. ) [*](BP] 2 inutilissimum-per quod om. P 4 costodiat Bl, corr. B2 Õ regni P 6 praecip»itabitur (a er.) B 7 spoliauit Bl, corr. B2 quis] P, quis eum B 10 necdum B caelestis imperiij P, caeleste (6 in er. i ? m. 2) timeri B maiestatis m. 1, maiestatesri\', m. 2 es ex is. m. 3 i s. I., B 11 posseT JB2 12 indidit P; an intulit ? cf c.22, 8; Inst. VII13, 3 13 ΕΤΑΕθΕΟΝΒΑCIAEA KAICETENTEl\'A IIPOIIAN TON B. ECAEBNHACIAHA KAIECTENETPA IIP01TANTS2NP cum a; at (P) consentit interpretatio Augustini in deum; ὴὸὲ edd., ows Struuius alt. à; defenditur interpretatione Augustini in regem, om. edd. γενετη̄ρα scripsi, γεννητη̄ρα edd.; βασιλη̄ ϰαὶ γεννητη̄ρα coni. A. NauckillS. Diurn. antiqu Marburg. 1855p. 120 14 ONPEMIKAITAIAKAI O\'P\'PANO- ClIIAeeAAACCA B, ONTPEMEIKAITATA ΚΑΙΟϒΡΑΝΩCII AEHAAAC- < \'A P τρομέει] Nauckius p. 119, τρέμει ltix Lactantius scripserat, τρέμεται edd. ya-a] edd. ὴὸὲ] edd. ap. Ge. Cedrenum, Histor. compend. p. 41 C (I p. 74, 4 Bekker) ex eodem oraculo haec ov τρέμει πὰνtv. οὸρανὸς yala zs ϰαὶ ϑάλσσα 15 TAPTAPEOITEMOIXOIKE A (minus certum, fort. A est) EMOIONECEPPITACIN B, TAPeAPEOITEMTXCI KAI AAIMONEC EPPITACIN P ὲρρίγασιν] Halmius ex BP, ὲϰϕρττουσιν edd. ταρτάριοι βύϑιοί τε (xz βυϑοὶ ya: coni. Wolffius) δαίμονες ὲρρίγησαν Cedrenus interpretationem lat. in marg. add. B3, in P est haec regem autem et genitorem ante omnia quem terra contremescit caelumque et mare et Iatebrae tartareae et demones abhorrescunt; ap. Augustin. De ciu. ) [*]( XXVII. Lact. 2. ) [*]( 9 )
130

si tam lenis est quam philosophi uolunt, quomodo ad nutum eius non modo daemones et ministri tantae potestatis, sed etiam caelum et terra et rerum natura omnis contremescit ? si enim nullus alteri seruit nisi coactus, omne igitur imperium metu constat, metus autem per iram. nam si non moueatur quis aduersus parere nolentem, nec cogi poterit ad obsequium.